હવે કહે છે કે — બધાં દ્રવ્યોને જે પરસ્પર ઉપકાર છે તે
સહકારીકારણભાવથી છેઃ —
सव्वाणं दव्वाणं जो उवयारो हवेइ अण्णोण्णं ।
सो चिय कारणभावो हवदि हु सहयारिभावेण ।।२१८।।
सर्वेषां द्रव्याणां यः उपकारः भवति अन्योन्यम् ।
सः च एव कारणभावः भवति स्फु टं सहकारिभावेन ।।२१८।।
અર્થઃ — બધાંય દ્રવ્યોને જે પરસ્પર ઉપકાર છે તે
સહકારીભાવથી કારણભાવ થાય છે અને તે પ્રગટ છે.
હવે દ્રવ્યોમાં સ્વભાવભૂત નાના (પ્રકારની) શક્તિ છે તેને કોણ
નિષેધી શકે છે? તે કહે છેઃ —
कालाइलद्धिजुत्ता णाणासत्तीहिं संजुदा अत्था ।
परिणममाणा हि सयं ण सक्कदे को वि वारेदुं ।।२१९।।
कालादिलब्धियुक्ताः नानाशक्तिभिः संयुताः अर्थाः ।
परिणममानाः हि स्वयं न शक्यते कः अपि वारयितुं ।।२१९।।
અર્થઃ — નાના શક્તિયુક્ત બધાય પદાર્થો કાળાદિ લબ્ધિ સહિત
થતાં સ્વયં પરિણમે છે. તેમને તેમ પરિણમતાં કોઈ અટકાવવા સમર્થ નથી.
ભાવાર્થઃ — સર્વ દ્રવ્યો, પોતપોતાના પરિણામરૂપ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ
સામગ્રીને પામી પોતે જ ભાવરૂપ પરિણમે છે; તેમને કોઈ અટકાવી
શકતું નથી.
હવે વ્યવહારકાળનું નિરૂપણ કરે છેઃ –
जीवाण पुग्गलाणं जे सुहुमा बादरा य पज्जाया ।
तीदाणागदभूदा सो ववहारो हवे कालो ।।२२०।।
जीवानां पुद्गलानां ये सूक्ष्माः बादराः च पर्यायाः ।
अतीतानागतभूताः सः व्यवहारः भवेत् कालः ।।२२०।।
લોકાનુપ્રેક્ષા ]
[ ૧૧૯