ભાવાર્થઃ — એ જ ધ્રુવપણું છે કે જીવ, સત્તા અને ચેતનાથી તો
ઊપજતો-વિણસતો નથી અર્થાત્ જીવ, કોઈ નવો ઊપજતો કે વિણસતો
નથી.
હવે દ્રવ્યપર્યાયનું સ્વરૂપ કહે છેઃ —
अण्णइरूवं दव्वं विसेसरूवो हवेइ पज्जाओ ।
दव्वं पि विसेसेण हि उप्पज्जदि णस्सदे सददं ।।२४०।।
अन्वयिरूपं द्रव्यं विशेषरूपः भवति पर्यायः ।
द्रव्यं अपि विशेषेण हि उत्पद्यते नश्यति सततम् ।।२४०।।
અર્થઃ — જીવાદિ વસ્તુ અન્વયરૂપ (સામાન્યરૂપ) થી દ્રવ્ય છે
અને તે જ વિશેષરૂપથી પર્યાય છે. વળી વિશેષરૂપથી દ્રવ્ય પણ નિરંતર
ઊપજે-વિણસે છે.
ભાવાર્થઃ — અન્વયરૂપ પર્યાયોમાં સામાન્યભાવને દ્રવ્ય કહે છે
તથા વિશેષભાવ છે તે પર્યાય છે. તેથી વિશેષરૂપથી દ્રવ્યને પણ ઉત્પાદ-
વ્યયસ્વરૂપ કહે છે. પરંતુ એમ નથી કે પર્યાય, દ્રવ્યથી જુદો જ ઊપજે –
વિણસે છે. અભેદવિવક્ષાથી દ્રવ્ય જ ઊપજે-વિણસે છે તથા ભેદવિવક્ષાથી
(દ્રવ્ય અને પર્યાયને) જુદા પણ કહીએ છીએ.
હવે ગુણનું સ્વરૂપ કહે છેઃ —
सरिसो जो परिणामो अणाइणिहणो हवे गुणो सो हि ।
सो सामण्णसरूवो उप्पज्जदि णस्सदे णेय ।।२४१।।
सदृशः यः परिणामः अनादिनिधनः भवेत् गुणः सः हि ।
सः सामान्यस्वरूपः उत्पद्यते नश्यति नैव ।।२४१।।
અર્થઃ — દ્રવ્યનો જે પરિણામ (ભાવ) સદ્રશ અર્થાત્ પૂર્વ-ઉત્તર
બધીય પર્યાયોમાં સમાન હોય-અનાદિનિધન હોય તે જ ગુણ છે. અને
તે સામાન્યસ્વરૂપથી ઊપજતો-વિણસતો નથી.
લોકાનુપ્રેક્ષા ]
[ ૧૨૯