હવે સર્વપ્રત્યક્ષ એવા કેવળજ્ઞાનનું સ્વરૂપ કહે છેઃ —
जं सव्वं पि पयासदि दव्वपज्जायसंजुदं लोयं ।
तह य अलोयं सव्वं तं णाणं सव्वपच्चक्खं ।।२५४।।
यत् सर्वं अपि प्रकाशयति द्रव्यपर्यायसंयुतं लोकम् ।
तथा च अलोकं सर्वं तत् ज्ञानं सर्वप्रत्यक्षम् ।।२५४।।
અર્થઃ — જે જ્ઞાન, દ્રવ્ય-પર્યાયસહિત સર્વ લોક તથા સર્વ
અલોકને પ્રકાશે છે — જાણે છે તે સર્વપ્રત્યક્ષ કેવળજ્ઞાન છે.
હવે જ્ઞાનને સર્વગત કહે છેઃ —
सव्वं जाणदि जम्हा सव्वगयं तं पि वुच्चदे तम्हा ।
ण य पुण विसरदि णाणं जीवं चइऊण अण्णत्थ ।।२५५।।
सर्वं जानाति यस्मात् सर्वगतं तदपि उच्यते तस्मात् ।
न च पुनः विसरति ज्ञानं जीवं त्यक्त्वा अन्यत्र ।।२५५।।
અર્થઃ — જ્ઞાન સર્વ લોક-અલોકને જાણે છે તેથી જ્ઞાનને સર્વગત
પણ કહીએ છીએ, વળી જ્ઞાન છે તે જીવને છોડી અન્ય જ્ઞેય પદાર્થોમાં
જતું નથી.
ભાવાર્થઃ — જ્ઞાન સર્વ લોકાલોકને જાણે છે તેથી તેને સર્વગત
વા સર્વવ્યાપક કહીએ છીએ. પરંતુ તે જીવદ્રવ્યનો ગુણ છે માટે જીવને
છોડી અન્ય પદાર્થોમાં જતું નથી.
હવે ‘જ્ઞાન જીવના પ્રદેશોમાં રહીને જ સર્વને જાણે છે’ એમ કહે
છેઃ —
णाणं ण जादि णेयं णेयं पि ण जादि णाणदेसम्मि ।
णियणियदेसठियाणं ववहारो णाणणेयाणं ।।२५६।।
ज्ञानं न याति ज्ञेयं ज्ञेयं अपि न याति ज्ञानदेशे ।
निजनिजदेशस्थितानां व्यवहारः ज्ञानज्ञेयानाम् ।।२५६।।
૧૩૬ ]
[ સ્વામિકાર્ત્તિકેયાનુપ્રેક્ષા