અર્થઃ — જે નય સર્વ વસ્તુઓના, સંખ્યા-લિંગ આદિ ઘણા પ્રકારે,
નાનાપણાને સાધે તેને શબ્દનય જાણો.
ભાવાર્થઃ — સંખ્યા — એકવચન-દ્વિવચન-બહુવચન, લિંગ – સ્ત્રી
-પુરુષ-નપુંસકદર્શક વચન, આદિ શબ્દથી કાળ, કારક, પુરુષ, ઉપસર્ગ
લેવો. એ વડે વ્યાકરણના પ્રયોજિત પદાર્થને ભેદરૂપથી કહે તે શબ્દનય
છે. જેમ કે — પુષ્ય-તારકા-નક્ષત્રરૂપ એક જ્યોતિષીના વિમાનના ત્રણે લિંગ
કહે, ત્યાં વ્યવહારમાં તો વિરોધ જણાય છે, કારણ કે એ જ પુરુષ,
એ જ સ્ત્રી – નપુંસક શી રીતે હોય? તો પણ શબ્દનયનો આ જ વિષય
છે કે જેવો શબ્દ કહે તેવો જ અર્થને ભેદરૂપ માનવો.
હવે સમભિરૂઢનયને કહે છેઃ —
जो एगेगं अत्थं परिणदिभेदेण साहदे णाणं ।
मुक्खत्थं वा भासदि अहिरूढं तं णयं जाण ।।२७६।।
यः एकैकं अर्थं परिणतिभेदेन साधयति ज्ञानम् ।
मुख्यार्थं वा भाषते अभिरूढं तत् नयं जानीहि ।।२७६।।
અર્થઃ — જે નય વસ્તુને પરિણામના ભેદથી એક એક જુદા જુદા
ભેદરૂપ સાધે અથવા તેમાંના મુખ્ય અર્થને ગ્રહણ કરી સાધે તેને
સમભિરૂઢનય જાણવો.
ભાવાર્થઃ — શબ્દનય વસ્તુના પર્યાયનામથી ભેદ કરતો નથી,
ત્યારે આ સમભિરૂઢનય છે તે એક વસ્તુનાં પર્યાયનામ છે તેને ભેદરૂપ
જુદા જુદા પદાર્થપણે ગ્રહણ કરે છે; ત્યાં જેને મુખ્ય કરી પકડે તેને સદા
તેવો જ કહે છે. જેમ – ‘ગૌ’ શબ્દના ઘણા અર્થ છે તથા ‘ગૌ’ પદાર્થના
ઘણાં નામ છે તેને આ નય જુદા જુદા પદાર્થ માને છે. તેમાંથી મુખ્યપણે
‘ગૌ’ પદાર્થ પકડ્યો તેને ચાલતાં-બેસતાં-સૂતાં ‘ગૌ’ જ કહ્યા કરે છે તે
સમભિરૂઢનય છે.
હવે એવંભૂતનય કહે છેઃ —
૧૪૮ ]
[ સ્વામિકાર્ત્તિકેયાનુપ્રેક્ષા