૧૫૮ ]
[ સ્વામિકાર્ત્તિકેયાનુપ્રેક્ષા
रत्नत्रये अपि लब्धे तीव्रकषायं करोति यदि जीवः ।
तहिं दुर्गतिषु गच्छति प्रणष्टरत्नत्रयः भूत्वा ।।२९६।।
અર્થઃ — આ જીવ કદાચિત્ રત્નત્રય પણ પામે અને ત્યાં તીવ્ર કષાય કરે તો, નાશને પ્રાપ્ત થયું છે રત્નત્રય જેનું એવો બની, દુર્ગતિમાં ગમન કરે છે.
એવું મનુષ્યપણું દુર્લભ છે એટલા માટે (જીવને) રત્નત્રયની પ્રાપ્તિ થાઓ! એમ કહે છેઃ —
रयणु व्व जलहिपडियं मणुयत्तं तं पि होदि अइदुलहं ।
एवं सुणिच्छइत्ता मिच्छकसाए य वज्जेह ।।२९७।।
रत्नं इव जलधिपतितं मनुजत्वं तत् अपि भवति अतिदुर्ल्लभम् ।
एवं सुनिश्चित्य मिथ्यात्वकषायान् च वर्जयत ।।२९७।।
અર્થઃ — જેમ મહાન સમુદ્રમાં પડી ગયેલું રત્ન ફરી પામવું દુર્લભ છે તેમ આ મનુષ્યપણું પામવું દુર્લભ છે. – એવો નિશ્ચય કરી હે ભવ્યજીવો! આ મિથ્યાત્વ અને કષાયને છોડો. એવો શ્રીગુરુઓનો ઉપદેશ છે.
હવે કહે છે કે – જો કદાચિત્ એવું દુર્લભ મનુષ્યપણું પામી જીવ શુભભાવોથી દેવપણું પામે તો ત્યાં ચારિત્ર પામતો નથીઃ —
अहवा देवो होदि हु तत्थ वि पावेदि कह वि सम्मत्तं ।
तो तवचरणं ण लहदि देसजमं सीललेसं पि ।।२९८।।
अथवा देवः भवति स्फु टं तत्र अपि प्राप्नोति कथमपि सम्यक्त्वम् ।
ततः तपश्चरणं न लभते देशयमं शीललेशं अपि ।।२९८।।
અર્થઃ — અથવા મનુષ્યપણામાં કદાચિત્ શુભપરિણામોથી દેવ પણ થાય અને કદાચિત્ ત્યાં સમ્યક્ત્વ પણ પામે તો ત્યાં તપશ્ચરણ – ચારિત્ર પામતો નથી. દેશવ્રત – શ્રાવકવ્રત તથા શીલવ્રત એટલે બ્રહ્મચર્ય અથવા સપ્તશીલનો લવલેશ પણ પામતો નથી.