કેવલી-શ્રુતકેવલીની નિકટતામાં કર્મભૂમિના મનુષ્યને જ થાય છે તથા
તેની નિષ્ઠાપના (પૂર્ણતા) અન્ય ગતિમાં (ચારે ગતિમાંથી કોઈ એકમાં)
પણ થાય છે.૧
હવે, ક્ષાયોપશમિક સમ્યક્ત્વ કેવી રીતે થાય છે તે કહે છેઃ —
अणउदयादो छह्णं सजाइरूवेण उदयमाणाणं ।
सम्मत्तकम्मुउदए खयउवसमियं हवे सम्मं ।।३०९।।
अनुदयात् षण्णां स्वजातिरूपेण उदयमानानाम् ।
सम्यक्त्वकर्मोदये क्षायोपशमिकं भवेत् सम्यक्त्वम् ।।३०९।।
અર્થઃ — પૂર્વોક્ત સાત પ્રકૃતિઓમાંથી છ પ્રકૃતિઓનો ઉદય ન
હોય, તથા સજાતિરૂપે એટલે સમાનજાતીય પ્રકૃતિરૂપે ઉદય હોય તથા
સમ્યક્કર્મપ્રકૃતિનો ઉદય થતાં ક્ષાયોપશમિક સમ્યક્ત્વ થાય છે.
ભાવાર્થઃ — મિથ્યાત્વ અને સમ્યગ્મિથ્યાત્વના ઉદયનો અભાવ
હોય સમ્યક્પ્રકૃતિનો ઉદય હોય, અનંતાનુબંધી ક્રોધ-માન-માયા-લોભના
ઉદયનો અભાવ હોય તથા વિસંયોજન૨ કરી અપ્રત્યાખ્યાનાવરણાદિરૂપથી
ઉદયમાન હોય, તે વેળા ક્ષાયોપશમિક સમ્યક્ત્વ ઊપજે છે. આ ત્રણે
સમ્યક્ત્વની ઉત્પત્તિનું વિશેષ કથન શ્રી ગોમ્મટસાર – લબ્ધિસારથી જાણવું.
હવે ઔપશમિક – ક્ષાયોપશમિક સમ્યક્ત્વ, અનંતાનુબંધીનું
વિસંયોજન તથા દેશવ્રત — એ ત્રણેનું પ્રાપ્ત થવું તથા છૂટી જવું
ઉત્કૃષ્ટતાથી કહે છેેઃ —
૧જુઓ ગોમ્મટસાર જીવ૦ ગાથા ૬૪૭
૨જે ત્રણ કરણ વડે અનંતાનુબંધીના પરમાણુઓને અન્ય ચારિત્રમોહનીયની
પ્રકૃતિરૂપ પરિણમાવી તેની (અનંતાનુબંધીની) સત્તાનો નાશ કરવામાં આવે
તેનું નામ વિસંયોજન છે.
(જુઓ ગુજરાતી મોક્ષમાર્ગપ્રકાશક અ૦ ૯ પૃષ્ઠ ૩૩૬)
ધર્માનુપ્રેક્ષા ]
[ ૧૬૫