અર્થઃ — જે જીવ દોષરહિતને દેવ માને છે, સર્વ જીવોની દયાને
શ્રેષ્ઠ ધર્મ માને છે તથા નિર્ગ્રન્થગુરુને ગુરુ માને છે તે પ્રગટપણે
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે.
ભાવાર્થઃ — સર્વજ્ઞ વીતરાગ અઢાર દોષોથી રહિત દેવને દેવ માને
છે, પણ અન્ય દોષરહિત દેવ છે તેને ‘આ સંસારી છે, પણ મોક્ષમાર્ગી
નથી’ એમ જાણી વંદતો – પૂજતો નથી, અહિંસામય ધર્મને ધર્મ જાણે છે.
વળી દેવતાઓને અર્થે યજ્ઞાદિમાં પશુને ઘાત કરી ચઢાવવામાં (લોકો) ધર્મ
માને છે પણ તેમાં પાપ જ જાણી પોતે તેમાં પ્રવર્તતો નથી તથા ગ્રંથી
(બાહ્ય – અંતરંગ પરિગ્રહની મૂર્છા – પકડ) સહિત અનેક અન્યમતી
વેષધારીઓ છે વા કાળદોષથી જૈનમતમાં પણ વેષધારી નિપજ્યા છે તે
સર્વને વેષધારી – પાખંડી જાણે પણ તેને વંદે – પૂજે નહિ, પરંતુ
સર્વપરિગ્રહરહિત હોય તેમને જ ગુરુ માની વંદન – પૂજન કરે; કારણ કે
દેવ-ગુરુ-ધર્મના આશ્રયથી તો મિથ્યા કે સમ્યક્ ઉપદેશ પ્રવર્તે છે. એ કુદેવ
-કુગુરુ-કુધર્મનું વંદન – પૂજન તો દૂર રહો તેના સંસર્ગમાત્રથી પણ શ્રદ્ધાન
બગડી જાય છે માટે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ તો તેઓની સંગતિ પણ કરતો નથી.
સ્વામી સમંતભદ્રઆચાર્યે રત્નકરંડશ્રાવકાચારમાં એમ કહ્યું છે કે – ભયથી,
આશાથી, સ્નેહથી કે લોભથી એ કુદેવ, કુઆગમ તથા કુલિંગી – વેષધારીને
પ્રણામ કે તેમનો વિનય જે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે તે કરતો નથી૧, તેઓના સંસર્ગથી
પણ શ્રદ્ધાન બગડે છે – ધર્મની પ્રાપ્તિ તો દૂર જ રહી એમ જાણવું.
હવે મિથ્યાદ્રષ્ટિ કેવો હોય છે તે કહે છેઃ —
दोससहियं पि देवं जीवहिंसाइसंजुदं धम्मं ।
गंथासत्तं च गुरुं जो मण्णदि सो हु कुद्दिट्ठी ।।३१८।।
दोषसहितं अपि देवं जीवहिंसादिसंयुतं धर्मम् ।
ग्रन्थासक्तं च गुरुं यः मन्यते सः स्फु टं कुदृष्टिः ।।३१८।।
१भयाशास्नेहलोभाच्च कुदेवागमलिंगिनाम् ।
प्रणामं विनयं चैव न कुर्युः शुद्धदृष्टयः ।। (શ્લોક ૩૦)
૧૭૪ ]
[ સ્વામિકાર્ત્તિકેયાનુપ્રેક્ષા