जो परिहरेइ संतं तस्स वयं थुव्वदे सुरिंदेहिं ।
जो मणलड्डु व भक्खदि तस्स वयं अप्पसिद्धियरं ।।३५१।।
यः परिहरति संतं तस्य व्रतं स्तूयते सुरेन्द्रैः ।
यः मनोमोदकवत् भक्षयति तस्य व्रतं अल्पसिद्धिकरम् ।।३५१।।
અર્થઃ — જે પુરુષ છતી (પ્રાપ્ત – મોજૂદ) વસ્તુનો ત્યાગ કરે છે
તેના વ્રતને દેવોના ઇન્દ્રો પણ અભિનંદે છે – પ્રશંસે છે, તથા અપ્રાપ્ત
વસ્તુનો ત્યાગ તો એવો છે કે જેમ લાડુ તો હોય નહિ અને મનમાં
સંકલ્પમાત્ર લાડુની કલ્પના કરી લાડુ ખાય તેવો છે. અહીં અણછતી
વસ્તુ સંકલ્પમાત્ર છોડવી એ વ્રત તો છે, પરંતુ અલ્પ સિદ્ધિદાતા છે
અર્થાત્ તેનું ફળ અલ્પ છે.
પ્રશ્નઃ — ભોગોપભોગપરિમાણને અહીં ત્રીજા ગુણવ્રતમાં ગણ્યું
પણ તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં ત્રીજું ગુણવ્રત, તો દેશવ્રત કહ્યું છે અને
ભોગોપભોગપરિમાણવ્રતને ત્રીજા શિક્ષાવ્રતમાં ગણ્યું છે તેનું શું કારણ?
તેનું સમાધાનઃ —
એ આચાર્યોની વિવક્ષાનું વિચિત્રપણું છે. સ્વામી સમંતભદ્રાચાર્યે
રત્નકરંડશ્રાવકાચારમાં પણ અહીં કહ્યું છે તેમ જ કહ્યું છે – એમાં વિરોધ
નથી. અહીં તો અણુવ્રતના ઉપકારકની અપેક્ષા લીધી છે અને ત્યાં
(તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં) સચિત્તાદિ ભોગ છોડવાની અપેક્ષા – મુનિવ્રતની શિક્ષા
આપવાની અપેક્ષા લીધી છે એટલે એમાં કાંઈ વિરોધ નથી, એ પ્રમાણે
ગુણવ્રતનું વ્યાખ્યાન કર્યું.*
★दिग्व्रतमनर्थदण्डव्रतं च भोगोपभोगपरिमाणम्;
अनुबृंहणाद्गुणानामाख्यान्ति गुणव्रतान्यार्याः ।।६७।।
દિગ્વ્રત, અનર્થદંડવ્રત, ભોગોપભોગપરિમાણવ્રત એ ત્રણ વ્રતો અણુવ્રતોને
વધારવાના હેતુરૂપ હોવાથી તેને ગુણવ્રત કહે છે (રત્નકરંડશ્રાવકાચાર)
૧૯૪ ]
[ સ્વામિકાર્ત્તિકેયાનુપ્રેક્ષા