प्रदेश अने एक कालाणुद्रव्य ए प्रमाणे सर्व रहे छे. हवे ए आकाशनो
प्रदेश एक पुद्गलपरमाणु बराबर छे. जो अवगाहनशक्ति न होय तो
(ए प्रमाणे) शी रीते रहे?
हवे काळद्रव्यनुं स्वरूप कहे छेः —
सव्वाणं दव्वाणं परिणामं जो करेदि सो कालो ।
एक्केकासपएसे सो वट्टदि एक्किको चेव ।।२१६।।
सर्वेषां द्रव्याणां परिणामं यः करोति सः कालः ।
एकैकाशकाशप्रदेशे स वर्तते एकैकः च एव ।।२१६।।
अर्थः — जे सर्व द्रव्योने परिणाम करे छे ते काळद्रव्य छे अने
ते एक एक आकाशना प्रदेशमां एक एक कालाणुद्रव्य वर्ते छे.
भावार्थः — सर्व द्रव्योने प्रतिसमय पर्याय ऊपजे छे अने विणसे
छे; एवा परिणमनने निमित्तमात्र काळद्रव्य छे. लोकाकाशना एक एक
प्रदेशमां एक एक काळाणु रहे छे अने ते निश्चयकाळ छे.
हवे कहे छे के — परिणमवानी स्वभावभूत शक्ति तो सर्व
द्रव्योमां छे, त्यां अन्य द्रव्य निमित्तमात्र छेः —
णियणियपरिणामाणं णियणियदव्वं पि कारणं होदि ।
अण्णं बाहिरदव्वं णिमित्तमित्तं वियाणेह ।।२१७।।
निजनिजपरिणामानां निजनिजद्रव्यं अपि कारणं भवति ।
अन्यत् बाह्यद्रव्यं निमित्तमात्रं विजानीत ।।२१७।।
अर्थः — सर्व द्रव्यो पोतपोताना परिणामोनां उपादानकारण छे
अने अन्य बाह्य द्रव्य छे, ते अन्यने निमित्तमात्र जाणो.
भावार्थः — जेम घट आदिनुं माटी उपादानकारण छे अने
चाक-दंडादि निमित्तकारण छे, तेम सर्व द्रव्यो पोतपोताना परिणामनां
उपादानकारण छे अने काळद्रव्य निमित्तकारण छे.
११८ ]
[ स्वामिकार्त्तिकेयानुप्रेक्षा