पर्यायोरूपे प्रगट परिणमे छे; ते प्रथम द्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावनी सामग्रीमां
वर्ते छे पछी कार्यने – पर्यायने प्राप्त थाय छे.
भावार्थः — जेम कोई जीव पहेलां शुभपरिणामरूपे प्रवर्ते छे
पछी स्वर्गने प्राप्त थाय छे, तथा (कोई जीव) पहेलां अशुभपरिणाम-
रूपे प्रवर्ते छे पछी नरकादि पर्यायने प्राप्त थाय छे, एम समजवुं.
हवे ‘जीवद्रव्य पोतानां द्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावमां रहीने ज नवीन
पर्यायरूप कार्यने करे छे’ एम कहे छेः —
ससरूवत्थो जीवो कज्जं साहेदि वट्टमाणं पि ।
खेत्ते एकम्मि ठिदो णियदव्वे संठिदो चेव ।।२३२।।
स्वस्वरूपस्थः जीवः कार्यं साधयति वर्त्तमानं अपि ।
क्षेत्रे एकस्मिन् स्थितः निजद्रव्ये संस्थितः चैव ।।२३२।।
अर्थः — जीवद्रव्य छे ते पोताना चेतनास्वरूपमां (भावमां)
पोताना ज क्षेत्रमां, पोताना ज द्रव्यमां तथा पोताना परिणमनरूप
समयमां रहीने ज पोताना पर्यायस्वरूप कार्यने साधे छे.
भावार्थः — परमार्थथी विचारीए तो पोतानां ज द्रव्य-क्षेत्र-काळ
-भावस्वरूप थतो थको जीव, पर्यायस्वरूप कार्यरूपे परिणमे छे अने
परद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भाव छे ते तो निमित्तमात्र छे.
हवे अन्यरूप थईने कार्य करे तो तेमां दूषण दर्शावे छेः —
ससरूवत्थो जीवो अण्णसरूवम्मि गच्छदे जदि हि ।
अण्णोण्णमेलणादो एकसरूवं हवे सव्वं ।।२३३।।
स्वस्वरूपस्थः जीवः अन्यस्वरूपे गच्छेत् यदि हि ।
अन्योन्यमेलनात् एकस्वरूपं भवेत् सर्वं ।।२३३।।
अर्थः — जो जीव पोताना स्वरूपमां रहीने पण परस्वरूपमां
जाय तो परस्पर मळवाथी बधांय द्रव्यो एकरूप बनी जाय; ए महान
लोकानुप्रेक्षा ]
[ १२५