यत् जानाति जीवः इन्द्रियव्यापारकायचेष्टाभिः ।
तत् अनुमानं भण्यते तमपि नयं बहुविधं जानीहि ।।२६७।।
अर्थः — इन्द्रियोना व्यापार अने कायनी चेष्टाओथी शरीरमां
जीवने जे जाणे छे तेने अनुमानप्रमाण कहे छे. ते अनुमानज्ञान पण
नय छे अने ते अनेक प्रकारना छे.
भावार्थः — पहेलां श्रुतज्ञानना विकल्पोने नय कह्या हता, अहीं
अनुमाननुं स्वरूप कह्युं के, शरीरमां रहेलो जीव प्रत्यक्ष ग्रहणमां आवतो
नथी. तेथी स्पर्शन, स्वादन, वाणी, सूंघवुं, सांभळवुं, देखवुं वगेरे
(इन्द्रियोना व्यापार) तथा गमन-आगमनादि कायानी चेष्टाओथी
जाणवामां आवे छे के ‘शरीरमां जीव छे’. आ अनुमानज्ञान छे, कारण
के साधनथी साध्यनुं ज्ञान थाय तेने अनुमान कहे छे अने ते पण नय
ज छे. तेने परोक्षप्रमाणना भेदोमां कह्युं छे पण ते परमार्थथी नय ज
छे. ते अनुमान स्वार्थ-परमार्थना भेदथी तथा हेतु-चिह्नना भेदथी अनेक
प्रकारनुं कह्युं छे.
हवे नयोना भेदोने कहे छेः —
सो संगहेण एक्को दुविहो वि य दव्वपज्जएहिंतो ।
तेसिं च विसेसादो णइगमपहुदी हवे णाणं ।।२६८।।
सः संग्रहेन एकः द्विविधः अपि च द्रव्यपर्यायाभ्याम् ।
तयोः च विशेषात् नैगमप्रभृतिः भवेत् ज्ञानं ।।२६८।।
अर्थः — ते नय संग्रहपणाथी अर्थात् सामान्यपणे तो एक छे.
द्रव्यार्थिक अने पर्यायार्थिक भेदथी बे प्रकारना छे. तथा विशेषताथी ए
बंनेना भेदोथी नैगमनय आदिथी लईने छे ते नय छे, अने ते ज्ञान
ज छे.
हवे द्रव्यार्थिकनयनुं स्वरूप कहे छेः —
जो साहदि सामण्णं अविणाभूदं विसेसरूवेहिं ।
णाणाजुत्तिबलादो दव्वत्थो सो णओ होदि ।।२६९।।
लोकानुप्रेक्षा ]
[ १४३