अन्तर्मुहूर्त्तमात्रं लीनं वस्तुनि मानसं ज्ञानम् ।
ध्यानं भण्यते समये अशुभं च शुभं च तत् द्विविधम् ।।४७०।।
अर्थः — मनसंबंधी ज्ञान वस्तुमां अंतर्मुहूर्तमात्र लीन थवुं
– एकाग्र थवुं तेने सिद्धान्तमां ध्यान कह्युं छे, अने ते शुभ तथा अशुभ
एवा बे प्रकारनुं कह्युं छे.
भावार्थः — परमार्थथी ज्ञाननो एकाग्र उपयोग ए ज ध्यान छे,
अर्थात् ज्ञाननो उपयोग एक ज्ञेयवस्तुमां अंतर्मुहूर्तमात्र एकाग्र स्थिर
थाय ते ध्यान छे अने ते शुभ तथा अशुभ एवा बे प्रकारथी छे.
हवे शुभ – अशुभ ध्याननां नाम तथा स्वरूप कहे छेः —
असुहं अट्ट-रउद्दं धम्मं सुक्कं च सुहयरं होदि ।
अट्टं तिव्वकसायं तिव्वतमकसायदो रुद्दं ।।४७१।।
अशुभं आर्त-रौद्रं धर्म्यं शुक्लं च शुभकरं भवति ।
आर्त्तं तीव्रकषायं तीव्रतमकषायतः रौद्रम् ।।४७१।।
अर्थः — आर्त अने रौद्र ए बंने तो अशुभध्यान छे तथा धर्मध्यान
अने शुक्लध्यान ए बंने शुभ तथा शुभतर छे. तेमां प्रथमनुं आर्तध्यान
तो तीव्रकषायथी थाय छे तथा रौद्रध्यान अति तीव्रकषायथी थाय छे.
मंदकषायं धम्मं मंदतमकसायदो हवे सुक्कं ।
अकसाए वि सुयड्ढे केवलणाणे वि तं होदि ।।४७२।।
मन्दकषायं धर्म्यं मन्दतमकषायतः भवेत् शुक्लम् ।
अकषाये अपि श्रुताढये केवलज्ञाने अपि तत् भवति ।।४७२।।
अर्थः — धर्मध्यान मंदकषायथी थाय छे, अने शुक्लध्यान
महामुनि श्रेणी चढे त्यारे तेमने अतिशय मंदकषायथी थाय छे, तथा
कषायनो अभाव थतां श्रुतज्ञानी – उपशांतकषायी, क्षीणकषायीने तथा
केवळज्ञानी – सयोगकेवळी, अयोगकेवळीने पण शुक्लध्यान होय छे.
२७० ]
[ स्वामिकार्त्तिकेयानुप्रेक्षा