धम्मो वत्थुसहावो खमादिभावो य दसविहो धम्मो ।
रयणत्तयं च धम्मो जीवाणं रक्खणं धम्मो ।।४७८।।
धर्मः वस्तुस्वभावः क्षमादिभावः च दशविधः धर्मः ।
रत्नत्रयं च धर्मः जीवानां रक्षणं धर्मः ।।४७८।।
अर्थः — वस्तुनो स्वभाव ते धर्म छे, जेम जीवनो जे
दर्शनज्ञानस्वरूप चैतन्यस्वभाव छे ते ज तेनो धर्म छे. वळी दस
प्रकारना क्षमादि भाव ते धर्म छे, सम्यग्दर्शन – ज्ञान – चारित्ररूप रत्नत्रय
छे ते धर्म छे तथा जीवोनी रक्षा करवी ते पण धर्म छे.
भावार्थः — अभेदविवक्षाथी तो वस्तुनो स्वभाव छे ते ज धर्म
छे अर्थात् जीवनो चैतन्यस्वभाव छे ते ज तेनो धर्म छे, भेदविवक्षाथी
उत्तमक्षमादि दशलक्षण तथा रत्नत्रयादिक छे ते धर्म छे. निश्चयथी
पोताना चैतन्यनी रक्षा करवी अर्थात् विभावपरिणतिरूप न परिणमवुं
ते धर्म छे तथा व्यवहारथी परजीवोने विभावरूप दुःख – क्लेशरूप न
करवा अर्थात् तेना ज भेदरूप अन्य जीवोने प्राणांत न करवा ते पण
धर्म छे.
हवे केवा जीवने धर्मध्यान होय ते कहे छेः —
धम्मे एयग्गमणो जो णवि वेदेदि पंचहा-विसयं ।
वेरग्गमओ णाणी धम्मज्झाणं हवे तस्स ।।४७९।।
धर्मे एकाग्रमनाः यः नैव वेदयति पंचधाविषयम् ।
वैराग्यमयः ज्ञानी धर्मध्यानं भवेत् तस्य ।।४७९।।
अर्थः — जे ज्ञानीपुरुष धर्ममां एकाग्रचित्त थई वर्ते, पांचे
इन्द्रियोना विषयोने न वेदे (अनुभवे) तथा वैराग्यमय होय ते ज्ञानीने
धर्मध्यान होय छे.
भावार्थः — ध्याननुं स्वरूप एक ज्ञेयमां ज्ञाननुं एकाग्र थवुं ते
छे. जे पुरुष धर्ममां एकाग्रचित्त करे छे ते काळमां ते इन्द्रियविषयोने
२७४ ]
[ स्वामिकार्त्तिकेयानुप्रेक्षा