artha — je nay sarva vastuonA, sankhyA-ling Adi ghaNA prakAre,
nAnApaNAne sAdhe tene shabdanay jANo.
bhAvArtha — sankhyA — ekavachan-dvivachan-bahuvachan, ling – strI
-puruSh-napunsakadarshak vachan, Adi shabdathI kAL, kArak, puruSh, upasarga
levo. e vaDe vyAkaraNanA prayojit padArthane bhedarUpathI kahe te shabdanay
chhe. jem ke — puShya-tArakA-nakShatrarUp ek jyotiShInA vimAnanA traNe ling
kahe, tyAn vyavahAramAn to virodh jaNAy chhe, kAraN ke e ja puruSh,
e ja strI – napunsak shI rIte hoy? to paN shabdanayano A ja viShay
chhe ke jevo shabda kahe tevo ja arthane bhedarUp mAnavo.
have samabhirUDhanayane kahe chhe —
जो एगेगं अत्थं परिणदिभेदेण साहदे णाणं ।
मुक्खत्थं वा भासदि अहिरूढं तं णयं जाण ।।२७६।।
यः एकैकं अर्थं परिणतिभेदेन साधयति ज्ञानम् ।
मुख्यार्थं वा भाषते अभिरूढं तत् नयं जानीहि ।।२७६।।
artha — je nay vastune pariNAmanA bhedathI ek ek judA judA
bhedarUp sAdhe athavA temAnA mukhya arthane grahaN karI sAdhe tene
samabhirUDhanay jANavo.
bhAvArtha — shabdanay vastunA paryAyanAmathI bhed karato nathI,
tyAre A samabhirUDhanay chhe te ek vastunAn paryAyanAm chhe tene bhedarUp
judA judA padArthapaNe grahaN kare chhe; tyAn jene mukhya karI pakaDe tene sadA
tevo ja kahe chhe. jem – ‘gau’ shabdanA ghaNA artha chhe tathA ‘gau’ padArthanA
ghaNAn nAm chhe tene A nay judA judA padArtha mAne chhe. temAnthI mukhyapaNe
‘gau’ padArtha pakaDyo tene chAlatAn-besatAn-sUtAn ‘gau’ ja kahyA kare chhe te
samabhirUDhanay chhe.
have evambhUtanay kahe chhe —
148 ]
[ svAmikArttikeyAnuprekShA