arthaḥ — je nay sarva vastuonā, saṅkhyā-liṅg ādi ghaṇā prakāre,
nānāpaṇāne sādhe tene shabdanay jāṇo.
bhāvārthaḥ — saṅkhyā — ekavachan-dvivachan-bahuvachan, liṅg – strī
-puruṣh-napunsakadarshak vachan, ādi shabdathī kāḷ, kārak, puruṣh, upasarga
levo. e vaḍe vyākaraṇanā prayojit padārthane bhedarūpathī kahe te shabdanay
chhe. jem ke — puṣhya-tārakā-nakṣhatrarūp ek jyotiṣhīnā vimānanā traṇe liṅg
kahe, tyān vyavahāramān to virodh jaṇāy chhe, kāraṇ ke e ja puruṣh,
e ja strī – napunsak shī rīte hoy? to paṇ shabdanayano ā ja viṣhay
chhe ke jevo shabda kahe tevo ja arthane bhedarūp mānavo.
have samabhirūḍhanayane kahe chheḥ —
जो एगेगं अत्थं परिणदिभेदेण साहदे णाणं ।
मुक्खत्थं वा भासदि अहिरूढं तं णयं जाण ।।२७६।।
यः एकैकं अर्थं परिणतिभेदेन साधयति ज्ञानम् ।
मुख्यार्थं वा भाषते अभिरूढं तत् नयं जानीहि ।।२७६।।
arthaḥ — je nay vastune pariṇāmanā bhedathī ek ek judā judā
bhedarūp sādhe athavā temānā mukhya arthane grahaṇ karī sādhe tene
samabhirūḍhanay jāṇavo.
bhāvārthaḥ — shabdanay vastunā paryāyanāmathī bhed karato nathī,
tyāre ā samabhirūḍhanay chhe te ek vastunān paryāyanām chhe tene bhedarūp
judā judā padārthapaṇe grahaṇ kare chhe; tyān jene mukhya karī pakaḍe tene sadā
tevo ja kahe chhe. jem – ‘gau’ shabdanā ghaṇā artha chhe tathā ‘gau’ padārthanā
ghaṇān nām chhe tene ā nay judā judā padārtha māne chhe. temānthī mukhyapaṇe
‘gau’ padārtha pakaḍyo tene chālatān-besatān-sūtān ‘gau’ ja kahyā kare chhe te
samabhirūḍhanay chhe.
have evambhūtanay kahe chheḥ —
148 ]
[ svāmikārttikeyānuprekṣhā