Tattvagyan Tarangini-Gujarati (English transliteration). Adhyay-9 : Shuddh Chidrupna Dhyanne Mate Mohtyagni Aavashyakta; Adhyay-10 : Shuddh Chidrupna Dhyanarthe Ahankar Mamakarna Tyagno Updesh; Adhyay-11 : Shuddh Chidrupna Upasakoni Viraltanu Varnan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 9

 

Page 73 of 153
PDF/HTML Page 81 of 161
single page version

adhyAy-8 ][ 73
artha : — jem garuD pAse AvI pahonchatAn sarpo chandanavRukShane
chhoDIne jatAn rahe chhe tem bhedagnAnanI prApta thatAn deh, karma AtmAne
chhoDIne dUr thaI jAy chhe. 21.
भेदज्ञानबलात् शुद्धचिद्रूपं प्राप्य केवली ।
भवेद्देवाधिदेवोऽपि तीर्थकर्त्ता जिनेश्वरः ।।२२।।
bhed gnAnanAre balathI pAmIne, kevalI chidrUp shuddha,
tIrthankar jinendra bane mahA, dev devonA prasiddha.
bhedavignAne re chidrUp sevIe. 22.
artha : — bhedagnAnanA baLathI jIv shuddha chidrUpane pAmIne
kevaLagnAnI, tIrthankar, jineshvar ane devAdhidev paN thAy chhe. 22.

Page 74 of 153
PDF/HTML Page 82 of 161
single page version

adhayAy 9 mo
[shuddha chidrUpanA dhyAnane mATe mohatyAganI AvashyakatA]
अन्यदीया मदीयाश्च पदार्थाश्चेतनेतराः ।
एतेऽदश्चिंतनं मोहो यतः किंचिन्न कस्यचित् ।।१।।
jaM chetanarup sarva padArtho, e mArA ke anyataNA;
evun chintan mohamAtra chhe, jahAn koinun kinchit nA. 1.
artha : — A chetan tathA jaDapadArtho mArA tathA anyanA chhe,
Avun chintavan te moh chhe, kAraN ke kAI paN koInun ya nathI. 1.
दत्तो मानोऽपमानो मे जल्पिता कीर्त्तिरुज्ज्वला ।
अनुज्ज्वलापकीर्त्तिर्वा मोहस्तेनेति चिंतनं ।।२।।
mAn maªyun apamAn thayun muj, ujjval yash phelyo Aje,
muj apayash ANe vistAryo, moh chintanA e gAje. 2.
artha : — teNe mArun mAn ke apamAn karyun, mAro ujjvaL yash
athavA malin apayash phelAvyo; A prakAranun chintan karavun te moh
chhe. 2.
किं करोमि क्व यामीदं क्व लभेय सुखं कृतः ।
किमाश्रयामि किं वच्मि मोहचिंतनमीदृशं ।।३।।
shun karun? kAAn ja.? A kAAn pAmun ? sukh kAAnthI? e vikalpa ghANA,
rahu Ashraye konA kahun shun ? e sau chintan mohataNAn. 3.
artha : — (hun) shun karun? kyAn jAun? kyAthi A pAmun? (mane)
kyAthi sukh maLe? (maLashe) kono Ashray karun? (hun) shun bolun? AvA
prakAranun chintan (paN) moh chhe. 3.

Page 75 of 153
PDF/HTML Page 83 of 161
single page version

adhyAy-9 ][ 75
चेतनाचेतने रागो द्वेषो मिथ्यामतिर्मम ।
मोहरूपमिदं सर्वंचिद्रूपोऽहं हि केवलः ।।४।।
jaM chetanarup sarva anyamAn rAg-dveSh mithyAmati te,
e sau moharup hun keval chidrUp tethI smarun ati te. 4.
artha : — chetan ane jaD padArthomAn rAg ane dveSh (karavA te)
mArI mithyAbuddhi chhe; A badhun mohanun svarUp chhe, hun kevaL chidrUp ja
chhun. 4.
देहोऽहं मे स वा कर्मोदयोऽहं वाप्यसौ मम ।
कलत्रादिरहं वा मे मोहोऽदश्चिंतनं किल ।।५।।
sharIr hun chhun; te mArun chhe, karma uday hun, te mAro,
strI AdikamAn hun mArun, e chintan jANo moh kharo. 5.
artha : — hun sharIr chhun, athavA te mArun chhe, hun karmano uday chhun,
athavA te paN mAro chhe, strI Adi hun chhun athavA te mArAn chhe. Avun
chintan (karavun te) kharekhar moh chhe. 5.
तज्जये व्यवहारेण संत्युपाया अनेकशः ।
निश्चयेनेति मे शुद्धचिद्रूपोऽहं स चिंतनं ।।६।।
te jay karavA kAj upAyo chhe bahuvidhiA vyavahAr kahe;
hun nirmal chidrUp, te mArun, chintan nishchay e ja grahe. 6.
artha : — tenA jayamAn vyavahArathI anek upAyo chhe (paN)
nishchayathI ‘hun shuddha chidrUp chhun’, ‘te ja mArun chhe’, evun chintan e ek
ja upAy chhe. 6.
धर्मोद्धारविनाशनादि कुरुते कालो यथा रोचते
स्वस्यान्यस्य सुखासुखं वरखजं कर्मैव पूर्वार्जितं ।

Page 76 of 153
PDF/HTML Page 84 of 161
single page version

76 ][ tattvagnAn-tarangiNI
अन्ये येऽपि यथैव संति हि तथैवार्थाश्च तिष्ठंति ते
तच्चिंतामिति मा विधेहि कुरु ते शुद्धात्मनश्चिंतनं ।।७।।
dhArma unnati ke nAshAdi kAl pramANe thayA kare,
£ndriy sukh dukh sau nijaparanAn pUrva upArjit karma khare;
anya padArtho paN je jevA te tevA ja rahe tyAre,
chintA vyartha tajI tenI kar shuddha Atma-chintan pyAre. 7.
artha : — jem kALane game chhe tem dharmano uddhAr vinAsh Adi
(te) kare chhe. potAnun ane anyanun uttam indriyajanit sukh-dukh (maLe
chhe te) pUrve upArjelun karma ja chhe, bIjA padArtho paN je jem chhe te tem
ja rahe chhe, mATe AvI (sva-par sanyogI padArthone pheravavAnI) chintA na
kar. (phakta) tArA shuddha AtmAnun chintan (tun) kar. 7.
दुर्गंधं मलभाजनं कुविधिना निष्पादितं धातुभि-
रंगं तस्य जनैर्निजार्थमखिलैराख्या धृता स्वेच्छया ।
तस्याः किं मम वर्णनेन सतत किं निंदनेनैव च
चिद्रूपस्य शरीरकर्मजनिताऽन्यस्याप्यहो तत्त्वतः ।।८।।
ashubh karmakRut sAt dhAAtumay malabhAjan durgandhA bharyun,
A tan, tenun varNan saue svArtha kAj svechchhit karyun;
te varNan stuti ke nindAnun, kAi prayojan shun mAre ?
sharIr karmakRut sarvavikAro, jaM, muj chidrUp bhinna khare. 8.
artha : — sharIr durgandhavALun, malanun sthAn, sAt dhAtu vaDe ashubh
karme rachelun chhe, sarva janoe tenI kathA pot – potAnA svArtha mATe potAnI
kalpanA pramANe karI chhe. paN aho! nishchayathI (tattvadraShTie) sharIr, karma
ane tenAthI thatA sarva vikArothI bhinna chidrUp evA mane tenA (te
prashansAnA) satat varNanathI ane nindAthI shun prayojan chhe? 8.

Page 77 of 153
PDF/HTML Page 85 of 161
single page version

adhyAy-9 ][ 77
कीर्तिं वा पररंजनं खविषयं केचिन्निजं जीवितं
संतानं च परिग्रहं भयमपि ज्ञानं तथा दर्शनं ।
अन्यस्याखिलवस्तुनो रुगयुतिं तद्धेतुमुद्दिश्य च
कर्युः कर्म विमोहिनो हि सुधियश्चिद्रूपलब्ध्यै परं ।।९।।
viShayo, pararanjan, yashaprApti, nij jIvan rakShA karavA,
putra parigrah prApti kAje kimvA darshan gnAn thavA;
bhay vyAdhiA pariharavA athavA sarva anya vastu arthe,
kare karma mohI jIv kintu prAgna kare sau AtmArthe. 9.
artha : — keTalAk mohI jIvo kIrtine, pararanjanane, indriyanA
viShayane, potAnA jIvanane, santAn ane parigrahane, bhayane, gnAn tathA
darshanane, anya vastunI prAptine, roganA viyogane ane tenA hetune
uddeshIne kArya karatA hoy chhe, parantu kharekhar buddhimAno chidrUpanI prApti
mATe kArya kare (chhe). 9.
कल्पेशनागेशनरेशसंभवं चित्ते सुखं मे सततं तृणायते ।
कुस्त्रीरमास्थानकदेहदेहजात् सदेतिचित्रं मनुतेऽल्पधीः सुखं ।।१०।।
sarva narendra chakravartyAdik ke dhAraNendra surendrataNAn,
divya sukho tRuN tulya nirantar, bhAse mujane tuchchha ghANAn;
kAntA kanak bhUmi gRuh tanake tanayAdi dukharup badhAAn,
chhatAn alpabuddhi sukharup te mAne e Ashcharya sadA. 10.
artha : — mArA chittamAn kalpavAsI devonA indrane, nAgendrane,
narendrane prApta thatun sukh nirantar tRuN samAn tuchchha lAge chhe, alpa
buddhimAn hammeshAn bhUmi, strI, lakShmI, ghar, sharIr, putrathI sukh mAne chhe;
e AshcharyakArak chhe. 10.
न बद्धः परमार्थेन बद्धो मोहवशाद् गृही ।
शुकवद् भीमपाशेनाथवा मर्कटमुष्टिवत् ।।११।।

Page 78 of 153
PDF/HTML Page 86 of 161
single page version

78 ][ tattvagnAn-tarangiNI
paramArthe nahi baddha beMIthI, paN bandhAAyA draDh pAshe,
shukavat ke markaTamuShTivat aho ! gRuhastho mohavashe. 11.
artha : — gRuhastha mohavashe popaTanI mAphak bhayankar pAshathI
athavA vAndarAnI mUDInI jem bandhAyelo chhe, chhatAn te paramArthe bandhAyelo
nathI. 11.
श्रद्धानां पुस्तकानां जिनभवनमठांतेनिवास्यादिकानां
कीर्त्तेरक्षार्थकानां भुवि झटिति जनो रक्षणे व्यग्रचितः ।
यस्तस्य क्वात्मचिंता क्व च विशदमतिः शुद्धचिद्रूपकाप्तिः
क्व स्यात्सौख्यं निजोत्थं क्व च मनसि विचिंत्येति कुर्वंतु यत्नं ।।१२।।
dhArma kArya pustak jinamandir AshramavAs sukIrti chahe,
tenAn rakShaNamAn tatpar jIv jagamAn nitya upAdhiA vahe;
em janonAn vyagra chitta tyAn AtmachintanA kAAn thAye ?
mati nirmaLatA bhedagnAn ke chidrUp kadI na pragaTAye,
to te viN nij svAtmik sukhano kAAn AsvAd kadI Ave ?
em vichArI jan ati yatne manamAn chidrUpane dhayAve. 12.
artha : — jagatamAn sangh samudAyanA, pustakonA, jinamandir, maTh,
antevAsI shiShya AdinA, kIrtinI rakShAnA hetunA rakShaN karavAmAn je jIvo
shIghra vyAkuL manavALA hoy chhe tene Atmachintan kyAthi hoy? nirmaL
mati kyAthi hoy? shuddha AtmAnI prApti kyAthi hoy? ane AtmAthI
utpanna thatun sukh paN kyAthi hoy? em manamAn vichArIne puruShArtha
karo. 12.
अहं भ्रांतः पूर्वं तदनु च जगत् मोहवशतः
परद्रव्ये चिंतासततकरणादाभवमहो ।
परद्रव्यं मुक्त्वा विहरति चिदानंदनिलये
निजद्रव्ये यो वै तमिह पुरुषं चेतसि दधे ।।१३।।

Page 79 of 153
PDF/HTML Page 87 of 161
single page version

adhyAy-9 ][ 79
paradravyonI satat chintanA, karI mohavash aho ! apAr !
bhamyo pUrvathI A bhav sudhAI hun, jagat jIv paN muj anusAr;
chidAnand mandir nijadravye, je vihare karIne paratyAg,
AtamarAmI puruSh have hun, chitta dhArun karI prem athAg. 13.
artha : — aho! mohane vash thaIne hun paradravyamAn satat chintA
karatAn pUrvathI mAnDIne A bhavaparyant bhaTakyo ane mohane vash thaIne
jagat paN te prakAre bhaTakyun. kharekhar je paradravyathI mukta thaIne chaitanya
AnandanA dhAm evA nij AtmadravyamAn vihAr kare chhe, te puruShane have
hun chittamAn dhAraN karun chhun. 13.
हित्वा यः शुद्धचिद्रूपस्मरणं हि चिकीर्षति ।
अन्यत्कार्यमसौ चिंतारत्नमश्मग्रहं कुधीः ।।१४।।
स्वाधीनं च सुखं ज्ञानं परं स्यादात्मचिंतनात् ।
तन्मुक्त्वाः प्राप्तुमिच्छंति मोहतस्तद्विलक्षणं ।।१५।।
nirmaL chidrUp smaraN tajIne, anya kArya karavA man thAy,
tajI chintAmaNi te durbuddhi, paththar grahavAne lalachAy;
sukh svAdhAIn var gnAn anantun, AtmachintanAthI pragaTAy,
te chhoMIne mohavashe, jIv tenAthI viparIt dukh chahAy. 14-15.
artha : — je shuddha chidrUpanun smaraN tajIne anya kAryane karavA ichchhe
chhe, te durbuddhi chintAmaNi ratna tajIne paththaranun grahaN karavA chAhe chhe. 14.
AtmachintanathI svAdhIn sukh ane utkRuShTa gnAn thAy chhe. mohathI
te tajIne tenAthI viparIt meLavavA jIv ichchhe chhe. 15.
यावन्मोहो बली पुंसि दीर्घसंसारतापि च ।
न तावत् शुद्धचिद्रूपे रुचिरत्यंतनिश्चला ।।१६।।
moh hoy balavAn jIvane ne jo dIrdhA haju sansAr,
to tyAn sudhAI nishchalaruchi jAge nahi nirmal chidrUp moIAr. 16.

Page 80 of 153
PDF/HTML Page 88 of 161
single page version

80 ][ tattvagnAn-tarangiNI
artha : — jyAn sudhI manuShyamAn moh baLavAn chhe ane dIrgha-
sansArIpaNun paN chhe, tyAn sudhI shuddha chidrUpamAn atyant nishchaL ruchi thatI
nathI. 16.
अंधे नृत्यं तपोऽज्ञे गदविधिरतुला स्वायुषो वाऽवसाने
गीतं बाधिर्ययुक्ते वपनमिह यथाऽप्यूषरे वार्यतृष्णे ।
स्निग्धे चित्राण्यभव्ये रुचिविधिरनघः कुंकुमं नीलवस्त्रे
नात्मप्रीतौ तदाख्या भवति किल वृथा निः प्रतीतौ सुमंत्रः ।।१७।।
nRitya nakAmun andhA pAs, tap agnAnInun gaN viparIt,
vyartha auShadhiA AyuShya ante, baherA AgaL sur sangIt;
ukhar bhUmimAn bI shun vAve ? tRuShA nahi tyAn jaL shun kAm ?
kathan abhavine dhArmaruchinun, chIkaNI vastu par chitrAm;
kALA vastre rang na bese, mantra phaLe nA viN shraddhAn,
AtmAmAn prIti nahi jene, shun tenI pAse AkhyAn ? 17.
artha : — A lokamAn jem AndhaLA AgaL nRitya, agnAnImAn
tap, potAnA AyuShyanA ante atul auShadhaprayog, baherA manuShya pAse
gAyelun gIt ane ukhar jamInamAn bInI vAvaNI, tarasyo na hoy tenI
AgaL dharelun pANI, chIkaNI vastu upar chitro, abhavya pAse dharmanI
ruchinun kathan, nIlaranganA vastro upar kankuno rang, shraddhAhInane (Apel)
uttam mantra kharekhar nakAmo jAy chhe, tevI rIte AtmAmAn jene prem nathI
evA manuShya pAse tenI kathA niShphaL jAy chhe. 17.
स्मरंति परद्रव्याणि मोहान्मूढाः प्रतिक्षणं ।
शिवाय स्वं चिदानंदमयं नैव कदाचन ।।१८।।
paradravyone kShaN kShaN samare mohamUDh thai jIv sadAy,
chidAnandamay nij chidrUpane mokShArthe nA smare kadAy. 18.

Page 81 of 153
PDF/HTML Page 89 of 161
single page version

adhyAy-9 ][ 81
artha : — mUDh jIvo, mohane lIdhe pratikShaN par dravyone to
yAd kare chhe, parantu mokSha mATe chidAnandarUp potAne kadApi yAd karatA
nathI. 18.
मोह एव परं वैरी नान्यः कोऽपि विचारणात् ।
ततः स एव जेतव्यो बलवान् धीमताऽऽदरात् ।।१९।।
moh e ja shatru balavanto, vichAratAn nahi anya mahAn;
mAtra e ja jay karavo yatne, dhAImante thai ati balavAn. 19.
artha : — moh e ja moTo verI chhe, vichAr karatAn bIjo koI
paN nathI, (mATe) buddhimAne te ja baLavAnane prayatna karIne jItavA yogya
chhe. 19.
भवकूपे महामोहपंकेऽनादिगतं जगत् ।
शुद्धचिद्रूपसद्धयानरज्जवा सर्वं समुद्धरे ।।२०।।
anAdithI bhavakUpe khUnchyun jagat moh kAdav moIAr;
nirmal chidrUp dhayAn rajjue e saghALAno karun uddhAr. 20.
artha : — sansArarUp kUvAmAn, mahAmoharUp kAdavamAn anAdithI
paDelA sarva jagatane shuddha chidrUpanA saddhyAnarUp doraDA vaDe sArI rIte
bahAr kADhun. 20.
शुद्धचिद्रूपसद्धयानादन्यत्कार्यं हि मोहजं ।
तस्माद् बंधस्ततो दुःखं मोह एव ततो रिपुः ।।२१।।
nirmal chidrUp dhayAn vinA je avar kArya te mohajanit;
tethI bandhAn ne dukh tethI moh shatru gaN tethI khachit. 21.
artha : — shuddha chidrUpanA saddhyAnathI bIjun kAm kharekhar
mohajanya chhe, tethI bandh thAy chhe, tethI dukh thAy chhe mATe moh ja shatru
chhe. 21.

Page 82 of 153
PDF/HTML Page 90 of 161
single page version

82 ][ tattvagnAn-tarangiNI
मोहं तज्जातकार्याणि संगं हित्वा च निर्मलं ।
शुद्धचिद्रूपसद्धयानं कुरु त्यक्त्वान्यसंगतिं ।।२२।।
(vasantatilakA)
re mohane sakal mohajanit kAmo!
sAthe samasta tajI sang have virAmo;
chidrUp nirmalataNun shuchi dhayAn dhAAro,
sau anya sangati tajI nij kArya sAro. 22.
artha : — moh tathA tenAthI thatA kAryone, sangane chhoDIne temaj
bIjAnI sangati tajIne nirmaL, shuddhachidrUpanun saddhyAn tun dhAraN
kar. 22.

Page 83 of 153
PDF/HTML Page 91 of 161
single page version

adhayAy 10 mo
[ shuddha chidrUpanAn dhyAnArthe ahankAr mamakAranA
tyAgano upadesh ]
निरंतरमहंकारं मूढाः कुर्वंति तेन ते ।
स्वकीयं शुद्धचिद्रूपं विलोकंते न निर्मलं ।।१।।
mohamUDh jan magna nirantar ahankAramAn rahe sadAy,
tyAn nirmal nij chidrUp pratye draShTi de nahi ahA jarAy ! 1.
artha : — mUDhajano nirantar ahankAr kare chhe tethI teo potAnAn
shuddha chidrUpane anya dravyothI bhinna shuddha jotA nathI. 1.
देहोऽहं कर्मरूपोऽहं मनुष्योऽहं कृशोऽकृशः ।
गौरोऽहं श्यामवर्णोऽहमद्विऽजोहं द्विजोऽथवा ।।२।।
अविद्वानप्यहं विद्वान् निर्धनो धनवानहं ।
इत्यादि चिंतनं पुंसामहंकारो निरुच्यते ।।३।।युग्मं।।
kAyA hun A karmarup hun, hun mAnav hun kRush hun sthUl,
hun goro, hun shyAm varNa hun, dvij advij vichAro bhUl;
abhaN are ! hun, pinMta hun to, hun nirdhAn hun dhAnik mahAn,
£tyAdi chintan mAnavanun ahankAr bhAkhe vidvAn. 2 – 3.
artha : — hun sharIr chhun, hun karmarUp chhun, hun manuShya chhun, hun dUbaLo
ke jADo chhun, hun goro chhun, shyAmavarNavALo chhun, hun advij chhun athavA hun
dvij chhun. 2.
vaLI hun vidvAn – avidvAn, nirdhan – dhanavAn chhun — A prakAranun
manuShyanun chintan ahankAr kahevAy chhe. 3.

Page 84 of 153
PDF/HTML Page 92 of 161
single page version

84 ][ tattvagnAn-tarangiNI
ये नरा निरहंकारं वितन्वंति प्रतिक्षणं ।
अद्वैतं ते स्वचिद्रूपं प्राप्नुवंति न संशयः ।।४।।
kShaN kShaN nirahankAr bhAvanI vRuddhi kare je jan matimAn;
te advait svarup nij chidrUpane pAme nisanshay dyutimAn. 4.
artha : — je manuShyo kShaNe kShaNe ahankArarahit bhAv vadhAre chhe,
teo advaitasvarUp potAnA chidrUpane pAme chhe, temAn sanshay nathI. 4.
न देहोऽहं न कर्माणि न मनुष्यो द्विजोऽद्विजः ।
नैव स्थूलो कृशो नाहं किंतु चिद्रूपलक्षणः ।।५।।
चिंतनं निरहंकारो भेदविज्ञानिनामिति ।
स एव शुद्धचिद्रूपलब्धये कारणं परं ।।६।। युग्मं ।।
sharIr nah{ hun karma nah{ hun nA hun dvij advij manuShya,
sthUL kRush paN hun nahin kintu chidrUp lakShaN hun pratyakSha;
chintan nirahankAr gaNyun e bhedagnAnInun bhUShaN jAN,
te ja shuddha chidrUp labdhiAnun kAraN shreÌ laho vidvAn. 5-6.
artha : — hun deh nathI, karmo nathI, manuShya nathI, dvij ke advij
nathI, sthUL, kRush nathI; parantu hun chidrUp lakShaNavALo chhun. 5.
bhedagnAnIonun A jAtanun chintan nirahankAr chhe. shuddha chidrUpanI
prApti mATe te ja uttam kAraN chhe. 6.
ममत्वं ये प्रकुर्वंति परवस्तुषु मोहिनः ।
शुद्धचिद्रूपसंप्राप्तिस्तेषां स्वप्नेऽपि नो भवेत् ।।७।।
mohavashe mamatA vistAre par vastumAn jan je koy;
kadI shuddha chidrUpanI prApti svapne paN nahi tene hoy. 7.
artha : — je mohIjIvo par vastuomAn mamatA kare chhe, temane
shuddha chidrUpanI prApti svapnamAn paN thatI nathI. 7.

Page 85 of 153
PDF/HTML Page 93 of 161
single page version

adhyAy-10 ][ 85
शुभाशुभानि कर्माणि मम देहोऽपि वा मम ।
पिता माता स्वसा भ्राता मम जायात्मजात्मजः ।।८।।
गौरश्वोऽजो गजो रा विरापणं मंदिरं मम ।
पूः राजा मम देशश्च ममत्वमिति चिंतनम् ।।९।।युग्मं।।
karma shubhAshubh te sau mArAn, sharIr paN muj, mArun nAm,
mAtapitAdi bhaginI bhrAtA strI putrAdi muj tamAm;
gAy ashva aj gaj dhAn, pakShI dukAn mandir mArAn dhAAm,
mArAn desh nagar nRup Adi mamatva e chintananun nAm. 8-9
artha : — shubhAshubh karma te mArAn chhe, athavA sharIr paN mArun
chhe. mAtA-pitA, bhAI-bahen mArAn chhe. putra-putrI-strI mArAn chhe. gAy,
ashva, bakaro, hAthI, dhan, pakShI, dukAn, makAn vagere mArAn chhe. nagar
mArun chhe. rAjA, desh mArAn chhe; evun chintavan te mamatva chhe. 8-9.
निर्ममत्वेन चिद्रूपप्राप्तिर्जाता मनीषिणां ।
तस्मात्तदर्थिना चिंत्यं तदेवैकं मुहूर्मुहुः ।।१०।।
nirmamatAthI chidrUp prApti pAmyA pUrve bahu matimAn;
tethI nirmamatA chintavavA kShaNakShaN AtmArthI de dhayAn. 10.
artha : — vidvAnone nirmamatvabhAv vaDe chidrUpanI prApti thaI chhe,
mATe tenA arthIe te ja ekene vAramvAr chintavavun joIe. 10.
शुभाशुभानि कर्माणि न मे देहोऽपि नो मम ।
पिता माता स्वसा भ्राता न मे जायात्मजात्मजः ।।११।।
गौरश्वो गजो रा विरापणं मंदिरं न मे ।
पू राजा मे न देशो निर्ममत्वमिति चितनं ।।१२।।युग्मं।।
karma shubhAshubh te nahi mArAn, sharIr paN nahi mArun kAi,
mAt pitA ke bhaginI bhrAtA, strI putrAdi mArAn nAnhi;

Page 86 of 153
PDF/HTML Page 94 of 161
single page version

86 ][ tattvagnAn-tarangiNI
gAy ashva gaj dhAn pakShI dukAn mandir nahi muj dhAAm,
desh nagar nRup paN mArAn nahi nirmamatva chintan e pAm. 11-12.
artha : — shubhAshubh karmo mArAn nathI, sharIr paN mArun nathI.
pitA, mAtA, bahen, bhAI, strI, putra, putrI mArAn nathI. gAy, ashva,
hAthI, dhan, pakShI, bajAr, ghar mArAn nathI. nagar, rAjA, desh mArAn nathI;
evun chintavan te nirmamatva chhe. 11-12
ममेति चिंतनाद् बंधो मोचनं न ममेत्यतः ।
बंधनं द्वयक्षराभ्यां च मोचनं त्रिभिरक्षरैः ।।१३।।
निर्ममत्वं परं तत्त्वं ध्यानं चापि व्रतं सुखं ।
शीलं खरोधनं तस्मान्निर्ममत्वं विचिंतयेत् ।।१४।।
‘mArun’ e chintanathI bandhAn, mokSha ‘na mArun’ jo draDh thAy,
bandhAn be akSharathI, mukit traN akSharathI em sadhAAy;
nirmamatA e paramatattva chhe, dhayAn vaLI vrat e sukhasAr,
shIl param £ndriyanigrah e, tethI chintan e ur dhAAr. 13-14.
artha : — mArun evA chintavanathI bandhan ane mArun nahi evA
chintavanathI mokSha thAy chhe, mATe be akSharo vaDe bandhan ane (na mam)
traN akSharothI mokSha thAy chhe. 13.
nirmamatA te shreShTha tattva chhe, (te ja) dhyAn ane vrat, sukh, shIl,
(tem ja) indriyanirodh chhe, mATe nirmamatAnun chintavan kartavya chhe. 14.
याता ये यांति यास्यंति भदंता मोक्षमव्ययं ।
निर्ममत्वेन ते तस्मान्निमर्मत्वं विचिंतयेत् ।।१५।।
निर्ममत्वे तपोऽपि स्वादुत्तमं पंचमं व्रतं ।
धर्मोऽपि परमस्तस्मान्निर्ममत्वं विचिंतयेत् ।।१६।।
pAmyA avyay mukit pAme, vaLI pAmashe muni trikAL:
te sau nirmamatAthI, mATe nirmamatA – chintan ur dhAAr.

Page 87 of 153
PDF/HTML Page 95 of 161
single page version

adhyAy-10 ][ 87
nirmamatAthI tap ne panchamavrat parigrah tyAg udAr;
param dhArma paN pragaTe mATe nirmamatA – chintan ur dhAAr. 15-16.
artha : — je munio avinAshI mokShapad pAmyA chhe, pAme chhe
(ane) pAmashe, teo nirmamatvathI (pAmyA chhe, pAme chhe ane pAmashe),
mATe (mokShAbhilAShIoe) nirmamatvanun ja chintavan karavun yogya chhe. 15.
nirmamatAmAn uttam tap ane pAnchamun aparigrah vrat paN AvI
jashe tem ja paramadharma paN AvI jashe, mATe nirmamatvanun ja chintavan
karavun. 16.
निर्ममत्वाय न क्लेशो नान्ययांचा न चाटनं ।
न चिंता न व्ययस्तस्मान्निर्ममत्वं विचिंतयेत् ।।१७।।
नास्रवो निर्ममत्वेन न बंधोऽशुभकर्मणां ।
नासंयमो भवेत्तस्मान्निर्मभत्वं विचिंतयेत् ।।१८।।
kalesh nah{ nirmamatA mATe, yAchan avar khushAmat nAnhi;
nahi chintA nahi dhAn kai bese nirmamatA chintav ur mAnhi.
nirmamatAthI AuAv nAnhI, ashubh karma kai nA bandhAAy;
nah{ asanyam paN kan£ tethI nirmamatA chintav uramAny. 17-18
artha : — nirmamatvabhAvanun chintavan karavAmAn klesh thato nathI,
bIjAnI pAse yAchanA karavI paDatI nathI, koInI khushAmad karavI paDatI
nathI, kAI chintA thatI nathI, kAI kharcha thatun nathI; mATe nirmamatvabhAvanun
chintavan karavun. 17.
nirmamatvathI karmanA AgamanarUp Asrav thato nathI, ashubhakarmano
bandh thato nathI, asanyam thato nathI, mATe nirmamatvabhAvanun chintavan
karavun. 18.
सद्दृष्टिर्ज्ञानवान् प्राणी निर्ममत्वेन संयमी ।
तपस्वी च भवेत् तस्मान्निर्ममत्वं विचिंतयेत् ।।१९।।

Page 88 of 153
PDF/HTML Page 96 of 161
single page version

88 ][ tattvagnAn-tarangiNI
रागद्वेषादयो दोषा नश्यंति निर्ममत्वतः ।
शाम्यार्थी सततं तस्मान्निर्ममत्वं विचिंतयेत् ।।२०।।
nirmamatAthI samyagdraShTi ne gnAnI sanyamI jIv thAy;
thAy tapasvI paN te tethI, nirmamatA chintav sukhadAy,
sarva rAg-dveShAdi doSho, nirmamatAthI thAy vinAsh;
shAmyArthIe tethI satat A nirmamatA chintavavI khAs. 19-20.
artha – nirmamatva vaDe, jIv samyagdraShTi, yathArtha gnAnI, sanyamI
ane tapasvI thAy chhe, mATe nirmamatvane ja chintavavun. 19.
nirmamatvathI rAg-dveSh Adi doShono nAsh thaI jAy chhe, mATe
sAmya ichchhanArAoe nirmamatvanun satat chintavan karavun. 20.
विचार्यत्थमहंकारममकारौ विमुंचति ।
यो मुनिः शुद्धचिद्रूपध्यानं स लभते त्वरा ।।२१।।
(troTak)
muni em vichArI ahankRutine,
mamakAr anAdi ajAgRutine;
tajI Atmik jAgRuti shIghAr dhAre,
nij nirmal chidrUp dhayAn vare. 21.
artha : — je muni A pramANe vichArIne ahankAr ane mamakArano
tyAg kare chhe, te tvarAthI shuddha chaitanyasvarUpanun dhyAn pAme chhe. 21.

Page 89 of 153
PDF/HTML Page 97 of 161
single page version

adhayAy 11 mo
[shuddha chidrUpanA upAsakonI viralatAnun varNan]
शांताः पांडित्ययुक्ता यमनियमबलत्यागरैवृत्तवंतः ।
सद्गोशीलास्तपोर्चानुतिनतिकरणा मौनिनः संत्यसंख्याः ।
श्रोतारश्चाकृतज्ञा व्यसनखजयिनोऽत्रोपसर्गेऽपिधीराः
निःसंगाः शिल्पिनः कश्चन तु विरलः शुद्धचिद्रूपरक्तः ।।१।।
ghANA jagatamAn yam niyam bal dAn vitta vratavantAjI,
pinMta shAnt asangI tap shIl pUjA nati nuti yukatAjI,
maunI shrotA viShayivijetA, dhAIr akRutaghan pravakatAjI,
kintu koi viral jIv jagatamAn, nirmal chidrUp rakatAjI. 1.
artha : — A sansAramAn shAnt chittavALA, panDitAIvALA, yam,
niyam, baL, tyAg ane chAritravALA, uttamavANIvALA, shIlavAn, tap,
pUjA, stuti, praNAm karanArA, maun pALanArA, shravaN karanArA, upakArane
na bhUlanArA, vyasano ane indriyone jItanArA, upasarganA samUhane
sahan karavAmAn dhIr, parigrah rahit ane kaLAkAro agaNit chhe; parantu
shuddha chidrUpamAn anurakta koIk ja bhAgye ja hoy chhe. 1.
ये चैत्यालयचैत्यदानमहसद्यात्रा कृतौ कौशला
नानाशास्त्रविदः परीषहसहा रक्ताः परोपकृतौ ।
निःसंगाश्च तपस्विनोपि बहवस्ते संति ते दुर्लभा
रागद्वेषविमोहवर्जनपराश्चित्तत्त्वलीनाश्च ये ।।२।।
mandir pratimA sthApan tIrath yAtrA dAn pravINAjI,
ghANA shAstranA gnAtA pariShahajay parahitamAn lInAjI;

Page 90 of 153
PDF/HTML Page 98 of 161
single page version

90 ][ tattvagnAn-tarangiNI
ghANA dIse nisangI tapasvI paN ko viral vilInAjI,
rAg-dveSh vimoh varjane, nij chidrUp tallInAjI. 2.
artha : — jeo dev mandir, pratimA, dAn, utsav, tIrthayAtrA
Adi kAryomAn pravIN chhe, anek shAstronA jANakAr chhe, pariShah sahan
karavAmAn samartha chhe, paropakAranA kAmamAn rat chhe, parigrah rahit chhe ane
tapasvIo paN chhe evA ghaNA chhe ane je rAg-dveSh-mohane tajavAmAn
kushaL thayelA tem ja AtmatattvamAn lIn te durlabh chhe. 2.
गणकचिकित्सकतार्किकपौराणिकवास्तु शब्दशास्त्रज्ञाः ।
संगीतादिषु निपुणाः सुलभा न हि तत्त्ववेत्तारः ।।३।।
सुरूपबललावण्यधनापत्यगुणान्विताः ।
गांभीर्यधैर्यधौरेयाः संत्यसंख्या न चिद्रताः ।।४।।
jyotiShI, vaidyak, nyAy, purANo, shabdashAstra vikhyAtAjI,
sangIt ke vignAn nipuN bahu, viral tattvanA gnAtAjI. 3.
sundar rup lAvaNya kanak bal apatya guNagaNayukatAjI,
dhAIr vIr gambhIr ghANAye, paN nahi chidrUp rakatAjI. 4.
artha : — gaNitashAstrI, jyotiShI, vaidya, naiyAyik, purANonA
gnAtA, vAstushAstranA gnAtA (ijaner), vyAkaraN shAstranA jANanAr,
sangIt AdimAn nipuN maLavA sahelA chhe, parantu tattvane jANanArA maLavA
sahelA nathI. 3.
sArun rUp, baL, lAvaNya, dhan, santAn, guNAdithI yukta, gAmbhIrya
ane dhairyanA dhArak, asankhya chhe paN AtmasvarUpamAn rakta ghaNA
nathI. 4.
जलद्यूतवनस्त्रीवियुद्धगोलकगीतिषु ।
क्रीडंतोऽत्र विलोक्यंते घनाः कोऽपि चिदात्मनि ।।५।।

Page 91 of 153
PDF/HTML Page 99 of 161
single page version

adhyAy-11 ][ 91
सिंहसर्पगजव्याघ्राहितादीनां वशीकृतौ ।
रताः संत्यत्र बहवो न ध्याने स्वचिदात्मनः ।।६।।
jal van vanitA dyut pankhI ke yuddhakaLA sangItejI;
dIse ghANA ramatA paN viralA chidrUpamAn draDh prItejI,
sinh sarpa gaj vyAghAr ahitakar ari vash karavA vartejI,
bahu ahA! ah{ paN nij chidrUp-dhayAne viral pravartejI. 5-6.
artha : — jaL, jugAr, van, strI, pakShI, yuddha, goLIthI nishAn
vindhavAnI vidyA ane sangItamAn ghaNA A jagatamAn ramatA dekhAy chhe,
parantu chaitanyamay AtmAmAn ramatA koIk ja chhe. 5.
ahIn sinh, sarpa, hAthI, vAgh, shatru Adine vash karavAmAn rakta
ghaNA chhe, (paN) chidAtmAnA dhyAnamAn rakta nathI. 6.
जलाग्निरोगराजाहिचौरशत्रुनभस्वतां ।
दृश्यंते स्तंभने शक्ताः नान्यस्य स्वात्मचिंतया ।।७।।
प्रतिक्षणं प्रकुर्वति चिंतनं परवस्तुनः ।
सर्वे व्यामोहिता जीवाः कदा कोऽपि चिदात्मनः ।।८।।
agni rog jal nRup ari vAyu chor thambhavA shUrAjI;
bahu ahA! paN AtmadhayAnathI karma na karatA chUrAjI.
mohavashe nij bhAn bhUlelA, kShaNakShaN chintan karatAjI;
sarva anya vastunun, viral ko, nij chintan man dhAratAjI. 7-8.
artha : — (jIvo) jaL, agni, rog, rAjA, sarpa, chor, shatru
ane pavanane rokavAmAn samartha jaNAy chhe, (paN) svAtmadhyAnathI parane
(karmane) rokavAmAn samartha jaNAtA nathI. 7.
sarve vyAmoh pAmelA jIvo paravastunA chintanane kShaNe kShaNe kare chhe,
parantu chidAtmAnun chintan koI vAr koIk ja kare chhe. 8.

Page 92 of 153
PDF/HTML Page 100 of 161
single page version

92 ][ tattvagnAn-tarangiNI
दृश्यंते बहवो लोके नानागुणविभूषिताः ।
विरलाः शुद्धचिद्रूपे स्नेहयुक्ता व्रतान्विताः ।।९।।
dIse jagatamAn bahujan nAnA guNagaN bhUShit AjejI,
paN nirmal chidrUpamAn premI, vratayut viral virAjejI. 9.
artha : — lokamAn anek prakAranA guNothI shobhatA ghaNA dekhAy
chhe paN shuddha AtmasvarUpamAn prItivALA, vratavALA sanyamIo viralA ja
dekhAy chhe. 9.
एकेन्द्रियादसंज्ञाख्यापूर्णंपर्यंतदेहिनः ।
अनंतानंतमाः संति तेषु न कोऽपि तादृशः ।।१०।।
पंचाक्षिसंज्ञिपूर्णेषु केचिदासन्नभव्यतां ।
नृत्वं चालभ्य तादृक्षा भवंत्यार्याः सुबुद्धयः ।।११।।
ekendriyathI mAnMI asangnI panchendriy paryantAjI;
jIv anantAnant chhatAn nA koi svarup ruchivantAjI.
panchendriy manasahit jIvomAn nikaTabhavI naradehejI;
Arya koi viralA sadbuddhi varte chidrup snehejI. 10-11.
artha : — ekendriy jIvothI mAnDIne asangni (manarahit) nAmathI
oLakhAtA paryApta jIvo sudhI anantAnant chhe, temAn tevo ( – Atma-
ruchivALo) koI paN (jIv) nathI. 10.
manavALA panchendriy paryApta jIvomAn keTalAk AsannabhavyapaNun
(tarat mokSha pAmavAnI yogyatA) ane narabhav na pAmIne tevA (ayogya)
chhe. Arya, samyak, buddhivALA koIk ja tevI yogyatAvALA thAy chhe. 11.
शुद्धचिद्रूपसंलीनाः सव्रता न कदाचन ।
नरलोकबहिर्भागेऽसंख्यातद्वीपवार्धिषु ।।१२।।
aDhI dvIp nar lok mUkIne dvIp samudra agaNitAjI;
kadI koi tyAn nirmal chidrUp tallIn nahi vrat sahitAjI. 12.