Tattvagyan Tarangini-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Adhyay-9 : Shuddh Chidrupna Dhyanne Mate Mohtyagni Aavashyakta; Adhyay-10 : Shuddh Chidrupna Dhyanarthe Ahankar Mamakarna Tyagno Updesh; Adhyay-11 : Shuddh Chidrupna Upasakoni Viraltanu Varnan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 9

 

Page 73 of 153
PDF/HTML Page 81 of 161
single page version

adhyāy-8 ][ 73
artha : — jem garuḍ pāse āvī pahoñchatān sarpo chandanavr̥ukṣhane
chhoḍīne jatān rahe chhe tem bhedagnānanī prāpta thatān deh, karma ātmāne
chhoḍīne dūr thaī jāy chhe. 21.
भेदज्ञानबलात् शुद्धचिद्रूपं प्राप्य केवली ।
भवेद्देवाधिदेवोऽपि तीर्थकर्त्ता जिनेश्वरः ।।२२।।
bhed gnānanāre balathī pāmīne, kevalī chidrūp shuddha,
tīrthaṅkar jinendra bane mahā, dev devonā prasiddha.
bhedavignāne re chidrūp sevīe. 22.
artha : — bhedagnānanā baḷathī jīv shuddha chidrūpane pāmīne
kevaḷagnānī, tīrthaṅkar, jineshvar ane devādhidev paṇ thāy chhe. 22.

Page 74 of 153
PDF/HTML Page 82 of 161
single page version

adhayāy 9 mo
[shuddha chidrūpanā dhyānane māṭe mohatyāganī āvashyakatā]
अन्यदीया मदीयाश्च पदार्थाश्चेतनेतराः ।
एतेऽदश्चिंतनं मोहो यतः किंचिन्न कस्यचित् ।।१।।
jaM chetanarup sarva padārtho, e mārā ke anyataṇā;
evun chintan mohamātra chhe, jahān koinun kiñchit nā. 1.
artha : — ā chetan tathā jaḍapadārtho mārā tathā anyanā chhe,
āvun chintavan te moh chhe, kāraṇ ke kāī paṇ koīnun ya nathī. 1.
दत्तो मानोऽपमानो मे जल्पिता कीर्त्तिरुज्ज्वला ।
अनुज्ज्वलापकीर्त्तिर्वा मोहस्तेनेति चिंतनं ।।२।।
mān maªyun apamān thayun muj, ujjval yash phelyo āje,
muj apayash āṇe vistāryo, moh chintanā e gāje. 2.
artha : — teṇe mārun mān ke apamān karyun, māro ujjvaḷ yash
athavā malin apayash phelāvyo; ā prakāranun chintan karavun te moh
chhe. 2.
किं करोमि क्व यामीदं क्व लभेय सुखं कृतः ।
किमाश्रयामि किं वच्मि मोहचिंतनमीदृशं ।।३।।
shun karun? kāān ja.? ā kāān pāmun ? sukh kāānthī? e vikalpa ghāṇā,
rahu āshraye konā kahun shun ? e sau chintan mohataṇān. 3.
artha : — (hun) shun karun? kyān jāun? kyāthī ā pāmun? (mane)
kyāthī sukh maḷe? (maḷashe) kono āshray karun? (hun) shun bolun? āvā
prakāranun chintan (paṇ) moh chhe. 3.

Page 75 of 153
PDF/HTML Page 83 of 161
single page version

adhyāy-9 ][ 75
चेतनाचेतने रागो द्वेषो मिथ्यामतिर्मम ।
मोहरूपमिदं सर्वंचिद्रूपोऽहं हि केवलः ।।४।।
jaM chetanarup sarva anyamān rāg-dveṣh mithyāmati te,
e sau moharup hun keval chidrūp tethī smarun ati te. 4.
artha : — chetan ane jaḍ padārthomān rāg ane dveṣh (karavā te)
mārī mithyābuddhi chhe; ā badhun mohanun svarūp chhe, hun kevaḷ chidrūp ja
chhun. 4.
देहोऽहं मे स वा कर्मोदयोऽहं वाप्यसौ मम ।
कलत्रादिरहं वा मे मोहोऽदश्चिंतनं किल ।।५।।
sharīr hun chhun; te mārun chhe, karma uday hun, te māro,
strī ādikamān hun mārun, e chintan jāṇo moh kharo. 5.
artha : — hun sharīr chhun, athavā te mārun chhe, hun karmano uday chhun,
athavā te paṇ māro chhe, strī ādi hun chhun athavā te mārān chhe. āvun
chintan (karavun te) kharekhar moh chhe. 5.
तज्जये व्यवहारेण संत्युपाया अनेकशः ।
निश्चयेनेति मे शुद्धचिद्रूपोऽहं स चिंतनं ।।६।।
te jay karavā kāj upāyo chhe bahuvidhiā vyavahār kahe;
hun nirmal chidrūp, te mārun, chintan nishchay e ja grahe. 6.
artha : — tenā jayamān vyavahārathī anek upāyo chhe (paṇ)
nishchayathī ‘hun shuddha chidrūp chhun’, ‘te ja mārun chhe’, evun chintan e ek
ja upāy chhe. 6.
धर्मोद्धारविनाशनादि कुरुते कालो यथा रोचते
स्वस्यान्यस्य सुखासुखं वरखजं कर्मैव पूर्वार्जितं ।

Page 76 of 153
PDF/HTML Page 84 of 161
single page version

76 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
अन्ये येऽपि यथैव संति हि तथैवार्थाश्च तिष्ठंति ते
तच्चिंतामिति मा विधेहि कुरु ते शुद्धात्मनश्चिंतनं ।।७।।
dhārma unnati ke nāshādi kāl pramāṇe thayā kare,
£ndriy sukh duḥkh sau nijaparanān pūrva upārjit karma khare;
anya padārtho paṇ je jevā te tevā ja rahe tyāre,
chintā vyartha tajī tenī kar shuddha ātma-chintan pyāre. 7.
artha : — jem kāḷane game chhe tem dharmano uddhār vināsh ādi
(te) kare chhe. potānun ane anyanun uttam indriyajanit sukh-duḥkh (maḷe
chhe te) pūrve upārjelun karma ja chhe, bījā padārtho paṇ je jem chhe te tem
ja rahe chhe, māṭe āvī (sva-par sanyogī padārthone pheravavānī) chintā na
kar. (phakta) tārā shuddha ātmānun chintan (tun) kar. 7.
दुर्गंधं मलभाजनं कुविधिना निष्पादितं धातुभि-
रंगं तस्य जनैर्निजार्थमखिलैराख्या धृता स्वेच्छया ।
तस्याः किं मम वर्णनेन सतत किं निंदनेनैव च
चिद्रूपस्य शरीरकर्मजनिताऽन्यस्याप्यहो तत्त्वतः ।।८।।
ashubh karmakr̥ut sāt dhāātumay malabhājan durgandhā bharyun,
ā tan, tenun varṇan saue svārtha kāj svechchhit karyun;
te varṇan stuti ke nindānun, kāni prayojan shun māre ?
sharīr karmakr̥ut sarvavikāro, jaM, muj chidrūp bhinna khare. 8.
artha : — sharīr durgandhavāḷun, malanun sthān, sāt dhātu vaḍe ashubh
karme rachelun chhe, sarva janoe tenī kathā pot – potānā svārtha māṭe potānī
kalpanā pramāṇe karī chhe. paṇ aho! nishchayathī (tattvadraṣhṭie) sharīr, karma
ane tenāthī thatā sarva vikārothī bhinna chidrūp evā mane tenā (te
prashansānā) satat varṇanathī ane nindāthī shun prayojan chhe? 8.

Page 77 of 153
PDF/HTML Page 85 of 161
single page version

adhyāy-9 ][ 77
कीर्तिं वा पररंजनं खविषयं केचिन्निजं जीवितं
संतानं च परिग्रहं भयमपि ज्ञानं तथा दर्शनं ।
अन्यस्याखिलवस्तुनो रुगयुतिं तद्धेतुमुद्दिश्य च
कर्युः कर्म विमोहिनो हि सुधियश्चिद्रूपलब्ध्यै परं ।।९।।
viṣhayo, pararañjan, yashaprāpti, nij jīvan rakṣhā karavā,
putra parigrah prāpti kāje kimvā darshan gnān thavā;
bhay vyādhiā pariharavā athavā sarva anya vastu arthe,
kare karma mohī jīv kintu prāgna kare sau ātmārthe. 9.
artha : — keṭalāk mohī jīvo kīrtine, pararañjanane, indriyanā
viṣhayane, potānā jīvanane, santān ane parigrahane, bhayane, gnān tathā
darshanane, anya vastunī prāptine, roganā viyogane ane tenā hetune
uddeshīne kārya karatā hoy chhe, parantu kharekhar buddhimāno chidrūpanī prāpti
māṭe kārya kare (chhe). 9.
कल्पेशनागेशनरेशसंभवं चित्ते सुखं मे सततं तृणायते ।
कुस्त्रीरमास्थानकदेहदेहजात् सदेतिचित्रं मनुतेऽल्पधीः सुखं ।।१०।।
sarva narendra chakravartyādik ke dhāraṇendra surendrataṇān,
divya sukho tr̥uṇ tulya nirantar, bhāse mujane tuchchha ghāṇān;
kāntā kanak bhūmi gr̥uh tanake tanayādi duḥkharup badhāān,
chhatān alpabuddhi sukharup te māne e āshcharya sadā. 10.
artha : — mārā chittamān kalpavāsī devonā indrane, nāgendrane,
narendrane prāpta thatun sukh nirantar tr̥uṇ samān tuchchha lāge chhe, alpa
buddhimān hammeshān bhūmi, strī, lakṣhmī, ghar, sharīr, putrathī sukh māne chhe;
e āshcharyakārak chhe. 10.
न बद्धः परमार्थेन बद्धो मोहवशाद् गृही ।
शुकवद् भीमपाशेनाथवा मर्कटमुष्टिवत् ।।११।।

Page 78 of 153
PDF/HTML Page 86 of 161
single page version

78 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
paramārthe nahi baddha beMīthī, paṇ bandhāāyā draḍh pāshe,
shukavat ke markaṭamuṣhṭivat aho ! gr̥uhastho mohavashe. 11.
artha : — gr̥uhastha mohavashe popaṭanī māphak bhayaṅkar pāshathī
athavā vāndarānī mūḍīnī jem bandhāyelo chhe, chhatān te paramārthe bandhāyelo
nathī. 11.
श्रद्धानां पुस्तकानां जिनभवनमठांतेनिवास्यादिकानां
कीर्त्तेरक्षार्थकानां भुवि झटिति जनो रक्षणे व्यग्रचितः ।
यस्तस्य क्वात्मचिंता क्व च विशदमतिः शुद्धचिद्रूपकाप्तिः
क्व स्यात्सौख्यं निजोत्थं क्व च मनसि विचिंत्येति कुर्वंतु यत्नं ।।१२।।
dhārma kārya pustak jinamandir āshramavās sukīrti chahe,
tenān rakṣhaṇamān tatpar jīv jagamān nitya upādhiā vahe;
em janonān vyagra chitta tyān ātmachintanā kāān thāye ?
mati nirmaḷatā bhedagnān ke chidrūp kadī na pragaṭāye,
to te viṇ nij svātmik sukhano kāān āsvād kadī āve ?
em vichārī jan ati yatne manamān chidrūpane dhayāve. 12.
artha : — jagatamān saṅgh samudāyanā, pustakonā, jinamandir, maṭh,
antevāsī shiṣhya ādinā, kīrtinī rakṣhānā hetunā rakṣhaṇ karavāmān je jīvo
shīghra vyākuḷ manavāḷā hoy chhe tene ātmachintan kyāthī hoy? nirmaḷ
mati kyāthī hoy? shuddha ātmānī prāpti kyāthī hoy? ane ātmāthī
utpanna thatun sukh paṇ kyāthī hoy? em manamān vichārīne puruṣhārtha
karo. 12.
अहं भ्रांतः पूर्वं तदनु च जगत् मोहवशतः
परद्रव्ये चिंतासततकरणादाभवमहो ।
परद्रव्यं मुक्त्वा विहरति चिदानंदनिलये
निजद्रव्ये यो वै तमिह पुरुषं चेतसि दधे ।।१३।।

Page 79 of 153
PDF/HTML Page 87 of 161
single page version

adhyāy-9 ][ 79
paradravyonī satat chintanā, karī mohavash aho ! apār !
bhamyo pūrvathī ā bhav sudhāī hun, jagat jīv paṇ muj anusār;
chidānand mandir nijadravye, je vihare karīne paratyāg,
ātamarāmī puruṣh have hun, chitta dhārun karī prem athāg. 13.
artha : — aho! mohane vash thaīne hun paradravyamān satat chintā
karatān pūrvathī māṇḍīne ā bhavaparyant bhaṭakyo ane mohane vash thaīne
jagat paṇ te prakāre bhaṭakyun. kharekhar je paradravyathī mukta thaīne chaitanya
ānandanā dhām evā nij ātmadravyamān vihār kare chhe, te puruṣhane have
hun chittamān dhāraṇ karun chhun. 13.
हित्वा यः शुद्धचिद्रूपस्मरणं हि चिकीर्षति ।
अन्यत्कार्यमसौ चिंतारत्नमश्मग्रहं कुधीः ।।१४।।
स्वाधीनं च सुखं ज्ञानं परं स्यादात्मचिंतनात् ।
तन्मुक्त्वाः प्राप्तुमिच्छंति मोहतस्तद्विलक्षणं ।।१५।।
nirmaḷ chidrūp smaraṇ tajīne, anya kārya karavā man thāy,
tajī chintāmaṇi te durbuddhi, paththar grahavāne lalachāy;
sukh svādhāīn var gnān anantun, ātmachintanāthī pragaṭāy,
te chhoMīne mohavashe, jīv tenāthī viparīt duḥkh chahāy. 14-15.
artha : — je shuddha chidrūpanun smaraṇ tajīne anya kāryane karavā ichchhe
chhe, te durbuddhi chintāmaṇi ratna tajīne paththaranun grahaṇ karavā chāhe chhe. 14.
ātmachintanathī svādhīn sukh ane utkr̥uṣhṭa gnān thāy chhe. mohathī
te tajīne tenāthī viparīt meḷavavā jīv ichchhe chhe. 15.
यावन्मोहो बली पुंसि दीर्घसंसारतापि च ।
न तावत् शुद्धचिद्रूपे रुचिरत्यंतनिश्चला ।।१६।।
moh hoy balavān jīvane ne jo dīrdhā haju sansār,
to tyān sudhāī nishchalaruchi jāge nahi nirmal chidrūp moIār. 16.

Page 80 of 153
PDF/HTML Page 88 of 161
single page version

80 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
artha : — jyān sudhī manuṣhyamān moh baḷavān chhe ane dīrgha-
sansārīpaṇun paṇ chhe, tyān sudhī shuddha chidrūpamān atyant nishchaḷ ruchi thatī
nathī. 16.
अंधे नृत्यं तपोऽज्ञे गदविधिरतुला स्वायुषो वाऽवसाने
गीतं बाधिर्ययुक्ते वपनमिह यथाऽप्यूषरे वार्यतृष्णे ।
स्निग्धे चित्राण्यभव्ये रुचिविधिरनघः कुंकुमं नीलवस्त्रे
नात्मप्रीतौ तदाख्या भवति किल वृथा निः प्रतीतौ सुमंत्रः ।।१७।।
nr̥itya nakāmun andhā pās, tap agnānīnun gaṇ viparīt,
vyartha auṣhadhiā āyuṣhya ante, baherā āgaḷ sur saṅgīt;
ukhar bhūmimān bī shun vāve ? tr̥uṣhā nahi tyān jaḷ shun kām ?
kathan abhavine dhārmaruchinun, chīkaṇī vastu par chitrām;
kāḷā vastre raṅg na bese, mantra phaḷe nā viṇ shraddhān,
ātmāmān prīti nahi jene, shun tenī pāse ākhyān ? 17.
artha : — ā lokamān jem āndhaḷā āgaḷ nr̥itya, agnānīmān
tap, potānā āyuṣhyanā ante atul auṣhadhaprayog, baherā manuṣhya pāse
gāyelun gīt ane ukhar jamīnamān bīnī vāvaṇī, tarasyo na hoy tenī
āgaḷ dharelun pāṇī, chīkaṇī vastu upar chitro, abhavya pāse dharmanī
ruchinun kathan, nīlaraṅganā vastro upar kaṅkuno raṅg, shraddhāhīnane (āpel)
uttam mantra kharekhar nakāmo jāy chhe, tevī rīte ātmāmān jene prem nathī
evā manuṣhya pāse tenī kathā niṣhphaḷ jāy chhe. 17.
स्मरंति परद्रव्याणि मोहान्मूढाः प्रतिक्षणं ।
शिवाय स्वं चिदानंदमयं नैव कदाचन ।।१८।।
paradravyone kṣhaṇ kṣhaṇ samare mohamūḍh thai jīv sadāy,
chidānandamay nij chidrūpane mokṣhārthe nā smare kadāy. 18.

Page 81 of 153
PDF/HTML Page 89 of 161
single page version

adhyāy-9 ][ 81
artha : — mūḍh jīvo, mohane līdhe pratikṣhaṇ par dravyone to
yād kare chhe, parantu mokṣha māṭe chidānandarūp potāne kadāpi yād karatā
nathī. 18.
मोह एव परं वैरी नान्यः कोऽपि विचारणात् ।
ततः स एव जेतव्यो बलवान् धीमताऽऽदरात् ।।१९।।
moh e ja shatru balavanto, vichāratān nahi anya mahān;
mātra e ja jay karavo yatne, dhāīmante thai ati balavān. 19.
artha : — moh e ja moṭo verī chhe, vichār karatān bījo koī
paṇ nathī, (māṭe) buddhimāne te ja baḷavānane prayatna karīne jītavā yogya
chhe. 19.
भवकूपे महामोहपंकेऽनादिगतं जगत् ।
शुद्धचिद्रूपसद्धयानरज्जवा सर्वं समुद्धरे ।।२०।।
anādithī bhavakūpe khūñchyun jagat moh kādav moIār;
nirmal chidrūp dhayān rajjue e saghāḷāno karun uddhār. 20.
artha : — sansārarūp kūvāmān, mahāmoharūp kādavamān anādithī
paḍelā sarva jagatane shuddha chidrūpanā saddhyānarūp doraḍā vaḍe sārī rīte
bahār kāḍhun. 20.
शुद्धचिद्रूपसद्धयानादन्यत्कार्यं हि मोहजं ।
तस्माद् बंधस्ततो दुःखं मोह एव ततो रिपुः ।।२१।।
nirmal chidrūp dhayān vinā je avar kārya te mohajanit;
tethī bandhān ne duḥkh tethī moh shatru gaṇ tethī khachit. 21.
artha : — shuddha chidrūpanā saddhyānathī bījun kām kharekhar
mohajanya chhe, tethī bandh thāy chhe, tethī duḥkh thāy chhe māṭe moh ja shatru
chhe. 21.

Page 82 of 153
PDF/HTML Page 90 of 161
single page version

82 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
मोहं तज्जातकार्याणि संगं हित्वा च निर्मलं ।
शुद्धचिद्रूपसद्धयानं कुरु त्यक्त्वान्यसंगतिं ।।२२।।
(vasantatilakā)
re mohane sakal mohajanit kāmo!
sāthe samasta tajī saṅg have virāmo;
chidrūp nirmalataṇun shuchi dhayān dhāāro,
sau anya saṅgati tajī nij kārya sāro. 22.
artha : — moh tathā tenāthī thatā kāryone, saṅgane chhoḍīne temaj
bījānī saṅgati tajīne nirmaḷ, shuddhachidrūpanun saddhyān tun dhāraṇ
kar. 22.

Page 83 of 153
PDF/HTML Page 91 of 161
single page version

adhayāy 10 mo
[ shuddha chidrūpanān dhyānārthe ahaṅkār mamakāranā
tyāgano upadesh ]
निरंतरमहंकारं मूढाः कुर्वंति तेन ते ।
स्वकीयं शुद्धचिद्रूपं विलोकंते न निर्मलं ।।१।।
mohamūḍh jan magna nirantar ahaṅkāramān rahe sadāy,
tyān nirmal nij chidrūp pratye draṣhṭi de nahi ahā jarāy ! 1.
artha : — mūḍhajano nirantar ahaṅkār kare chhe tethī teo potānān
shuddha chidrūpane anya dravyothī bhinna shuddha jotā nathī. 1.
देहोऽहं कर्मरूपोऽहं मनुष्योऽहं कृशोऽकृशः ।
गौरोऽहं श्यामवर्णोऽहमद्विऽजोहं द्विजोऽथवा ।।२।।
अविद्वानप्यहं विद्वान् निर्धनो धनवानहं ।
इत्यादि चिंतनं पुंसामहंकारो निरुच्यते ।।३।।युग्मं।।
kāyā hun ā karmarup hun, hun mānav hun kr̥ush hun sthūl,
hun goro, hun shyām varṇa hun, dvij advij vichāro bhūl;
abhaṇ are ! hun, pinMta hun to, hun nirdhān hun dhānik mahān,
£tyādi chintan mānavanun ahaṅkār bhākhe vidvān. 2 – 3.
artha : — hun sharīr chhun, hun karmarūp chhun, hun manuṣhya chhun, hun dūbaḷo
ke jāḍo chhun, hun goro chhun, shyāmavarṇavāḷo chhun, hun advij chhun athavā hun
dvij chhun. 2.
vaḷī hun vidvān – avidvān, nirdhan – dhanavān chhun — ā prakāranun
manuṣhyanun chintan ahaṅkār kahevāy chhe. 3.

Page 84 of 153
PDF/HTML Page 92 of 161
single page version

84 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
ये नरा निरहंकारं वितन्वंति प्रतिक्षणं ।
अद्वैतं ते स्वचिद्रूपं प्राप्नुवंति न संशयः ।।४।।
kṣhaṇ kṣhaṇ nirahaṅkār bhāvanī vr̥uddhi kare je jan matimān;
te advait svarup nij chidrūpane pāme niḥsanshay dyutimān. 4.
artha : — je manuṣhyo kṣhaṇe kṣhaṇe ahaṅkārarahit bhāv vadhāre chhe,
teo advaitasvarūp potānā chidrūpane pāme chhe, temān sanshay nathī. 4.
न देहोऽहं न कर्माणि न मनुष्यो द्विजोऽद्विजः ।
नैव स्थूलो कृशो नाहं किंतु चिद्रूपलक्षणः ।।५।।
चिंतनं निरहंकारो भेदविज्ञानिनामिति ।
स एव शुद्धचिद्रूपलब्धये कारणं परं ।।६।। युग्मं ।।
sharīr nah{ hun karma nah{ hun nā hun dvij advij manuṣhya,
sthūḷ kr̥ush paṇ hun nahin kintu chidrūp lakṣhaṇ hun pratyakṣha;
chintan nirahaṅkār gaṇyun e bhedagnānīnun bhūṣhaṇ jāṇ,
te ja shuddha chidrūp labdhiānun kāraṇ shreÌ laho vidvān. 5-6.
artha : — hun deh nathī, karmo nathī, manuṣhya nathī, dvij ke advij
nathī, sthūḷ, kr̥ush nathī; parantu hun chidrūp lakṣhaṇavāḷo chhun. 5.
bhedagnānīonun ā jātanun chintan nirahaṅkār chhe. shuddha chidrūpanī
prāpti māṭe te ja uttam kāraṇ chhe. 6.
ममत्वं ये प्रकुर्वंति परवस्तुषु मोहिनः ।
शुद्धचिद्रूपसंप्राप्तिस्तेषां स्वप्नेऽपि नो भवेत् ।।७।।
mohavashe mamatā vistāre par vastumān jan je koy;
kadī shuddha chidrūpanī prāpti svapne paṇ nahi tene hoy. 7.
artha : — je mohījīvo par vastuomān mamatā kare chhe, temane
shuddha chidrūpanī prāpti svapnamān paṇ thatī nathī. 7.

Page 85 of 153
PDF/HTML Page 93 of 161
single page version

adhyāy-10 ][ 85
शुभाशुभानि कर्माणि मम देहोऽपि वा मम ।
पिता माता स्वसा भ्राता मम जायात्मजात्मजः ।।८।।
गौरश्वोऽजो गजो रा विरापणं मंदिरं मम ।
पूः राजा मम देशश्च ममत्वमिति चिंतनम् ।।९।।युग्मं।।
karma shubhāshubh te sau mārān, sharīr paṇ muj, mārun nām,
mātapitādi bhaginī bhrātā strī putrādi muj tamām;
gāy ashva aj gaj dhān, pakṣhī dukān mandir mārān dhāām,
mārān desh nagar nr̥up ādi mamatva e chintananun nām. 8-9
artha : — shubhāshubh karma te mārān chhe, athavā sharīr paṇ mārun
chhe. mātā-pitā, bhāī-bahen mārān chhe. putra-putrī-strī mārān chhe. gāy,
ashva, bakaro, hāthī, dhan, pakṣhī, dukān, makān vagere mārān chhe. nagar
mārun chhe. rājā, desh mārān chhe; evun chintavan te mamatva chhe. 8-9.
निर्ममत्वेन चिद्रूपप्राप्तिर्जाता मनीषिणां ।
तस्मात्तदर्थिना चिंत्यं तदेवैकं मुहूर्मुहुः ।।१०।।
nirmamatāthī chidrūp prāpti pāmyā pūrve bahu matimān;
tethī nirmamatā chintavavā kṣhaṇakṣhaṇ ātmārthī de dhayān. 10.
artha : — vidvānone nirmamatvabhāv vaḍe chidrūpanī prāpti thaī chhe,
māṭe tenā arthīe te ja ekene vāramvār chintavavun joīe. 10.
शुभाशुभानि कर्माणि न मे देहोऽपि नो मम ।
पिता माता स्वसा भ्राता न मे जायात्मजात्मजः ।।११।।
गौरश्वो गजो रा विरापणं मंदिरं न मे ।
पू राजा मे न देशो निर्ममत्वमिति चितनं ।।१२।।युग्मं।।
karma shubhāshubh te nahi mārān, sharīr paṇ nahi mārun kāni,
māt pitā ke bhaginī bhrātā, strī putrādi mārān nānhi;

Page 86 of 153
PDF/HTML Page 94 of 161
single page version

86 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
gāy ashva gaj dhān pakṣhī dukān mandir nahi muj dhāām,
desh nagar nr̥up paṇ mārān nahi nirmamatva chintan e pām. 11-12.
artha : — shubhāshubh karmo mārān nathī, sharīr paṇ mārun nathī.
pitā, mātā, bahen, bhāī, strī, putra, putrī mārān nathī. gāy, ashva,
hāthī, dhan, pakṣhī, bajār, ghar mārān nathī. nagar, rājā, desh mārān nathī;
evun chintavan te nirmamatva chhe. 11-12
ममेति चिंतनाद् बंधो मोचनं न ममेत्यतः ।
बंधनं द्वयक्षराभ्यां च मोचनं त्रिभिरक्षरैः ।।१३।।
निर्ममत्वं परं तत्त्वं ध्यानं चापि व्रतं सुखं ।
शीलं खरोधनं तस्मान्निर्ममत्वं विचिंतयेत् ।।१४।।
‘mārun’ e chintanathī bandhān, mokṣha ‘na mārun’ jo draḍh thāy,
bandhān be akṣharathī, mukit traṇ akṣharathī em sadhāāy;
nirmamatā e paramatattva chhe, dhayān vaḷī vrat e sukhasār,
shīl param £ndriyanigrah e, tethī chintan e ur dhāār. 13-14.
artha : — mārun evā chintavanathī bandhan ane mārun nahi evā
chintavanathī mokṣha thāy chhe, māṭe be akṣharo vaḍe bandhan ane (na mam)
traṇ akṣharothī mokṣha thāy chhe. 13.
nirmamatā te shreṣhṭha tattva chhe, (te ja) dhyān ane vrat, sukh, shīl,
(tem ja) indriyanirodh chhe, māṭe nirmamatānun chintavan kartavya chhe. 14.
याता ये यांति यास्यंति भदंता मोक्षमव्ययं ।
निर्ममत्वेन ते तस्मान्निमर्मत्वं विचिंतयेत् ।।१५।।
निर्ममत्वे तपोऽपि स्वादुत्तमं पंचमं व्रतं ।
धर्मोऽपि परमस्तस्मान्निर्ममत्वं विचिंतयेत् ।।१६।।
pāmyā avyay mukit pāme, vaḷī pāmashe muni trikāḷ:
te sau nirmamatāthī, māṭe nirmamatā – chintan ur dhāār.

Page 87 of 153
PDF/HTML Page 95 of 161
single page version

adhyāy-10 ][ 87
nirmamatāthī tap ne pañchamavrat parigrah tyāg udār;
param dhārma paṇ pragaṭe māṭe nirmamatā – chintan ur dhāār. 15-16.
artha : — je munio avināshī mokṣhapad pāmyā chhe, pāme chhe
(ane) pāmashe, teo nirmamatvathī (pāmyā chhe, pāme chhe ane pāmashe),
māṭe (mokṣhābhilāṣhīoe) nirmamatvanun ja chintavan karavun yogya chhe. 15.
nirmamatāmān uttam tap ane pāñchamun aparigrah vrat paṇ āvī
jashe tem ja paramadharma paṇ āvī jashe, māṭe nirmamatvanun ja chintavan
karavun. 16.
निर्ममत्वाय न क्लेशो नान्ययांचा न चाटनं ।
न चिंता न व्ययस्तस्मान्निर्ममत्वं विचिंतयेत् ।।१७।।
नास्रवो निर्ममत्वेन न बंधोऽशुभकर्मणां ।
नासंयमो भवेत्तस्मान्निर्मभत्वं विचिंतयेत् ।।१८।।
kalesh nah{ nirmamatā māṭe, yāchan avar khushāmat nānhi;
nahi chintā nahi dhān kani bese nirmamatā chintav ur mānhi.
nirmamatāthī āuāv nānhī, ashubh karma kani nā bandhāāy;
nah{ asanyam paṇ kan£ tethī nirmamatā chintav uramāny. 17-18
artha : — nirmamatvabhāvanun chintavan karavāmān klesh thato nathī,
bījānī pāse yāchanā karavī paḍatī nathī, koīnī khushāmad karavī paḍatī
nathī, kāī chintā thatī nathī, kāī kharcha thatun nathī; māṭe nirmamatvabhāvanun
chintavan karavun. 17.
nirmamatvathī karmanā āgamanarūp āsrav thato nathī, ashubhakarmano
bandh thato nathī, asanyam thato nathī, māṭe nirmamatvabhāvanun chintavan
karavun. 18.
सद्दृष्टिर्ज्ञानवान् प्राणी निर्ममत्वेन संयमी ।
तपस्वी च भवेत् तस्मान्निर्ममत्वं विचिंतयेत् ।।१९।।

Page 88 of 153
PDF/HTML Page 96 of 161
single page version

88 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
रागद्वेषादयो दोषा नश्यंति निर्ममत्वतः ।
शाम्यार्थी सततं तस्मान्निर्ममत्वं विचिंतयेत् ।।२०।।
nirmamatāthī samyagdraṣhṭi ne gnānī sanyamī jīv thāy;
thāy tapasvī paṇ te tethī, nirmamatā chintav sukhadāy,
sarva rāg-dveṣhādi doṣho, nirmamatāthī thāy vināsh;
shāmyārthīe tethī satat ā nirmamatā chintavavī khās. 19-20.
arthaḥ – nirmamatva vaḍe, jīv samyagdraṣhṭi, yathārtha gnānī, sanyamī
ane tapasvī thāy chhe, māṭe nirmamatvane ja chintavavun. 19.
nirmamatvathī rāg-dveṣh ādi doṣhono nāsh thaī jāy chhe, māṭe
sāmya ichchhanārāoe nirmamatvanun satat chintavan karavun. 20.
विचार्यत्थमहंकारममकारौ विमुंचति ।
यो मुनिः शुद्धचिद्रूपध्यानं स लभते त्वरा ।।२१।।
(troṭak)
muni em vichārī ahaṅkr̥utine,
mamakār anādi ajāgr̥utine;
tajī ātmik jāgr̥uti shīghār dhāre,
nij nirmal chidrūp dhayān vare. 21.
artha : — je muni ā pramāṇe vichārīne ahaṅkār ane mamakārano
tyāg kare chhe, te tvarāthī shuddha chaitanyasvarūpanun dhyān pāme chhe. 21.

Page 89 of 153
PDF/HTML Page 97 of 161
single page version

adhayāy 11 mo
[shuddha chidrūpanā upāsakonī viralatānun varṇan]
शांताः पांडित्ययुक्ता यमनियमबलत्यागरैवृत्तवंतः ।
सद्गोशीलास्तपोर्चानुतिनतिकरणा मौनिनः संत्यसंख्याः ।
श्रोतारश्चाकृतज्ञा व्यसनखजयिनोऽत्रोपसर्गेऽपिधीराः
निःसंगाः शिल्पिनः कश्चन तु विरलः शुद्धचिद्रूपरक्तः ।।१।।
ghāṇā jagatamān yam niyam bal dān vitta vratavantājī,
pinMta shānt asaṅgī tap shīl pūjā nati nuti yukatājī,
maunī shrotā viṣhayivijetā, dhāīr akr̥utaghan pravakatājī,
kintu koi viral jīv jagatamān, nirmal chidrūp rakatājī. 1.
artha : — ā sansāramān shānt chittavāḷā, paṇḍitāīvāḷā, yam,
niyam, baḷ, tyāg ane chāritravāḷā, uttamavāṇīvāḷā, shīlavān, tap,
pūjā, stuti, praṇām karanārā, maun pāḷanārā, shravaṇ karanārā, upakārane
na bhūlanārā, vyasano ane indriyone jītanārā, upasarganā samūhane
sahan karavāmān dhīr, parigrah rahit ane kaḷākāro agaṇit chhe; parantu
shuddha chidrūpamān anurakta koīk ja bhāgye ja hoy chhe. 1.
ये चैत्यालयचैत्यदानमहसद्यात्रा कृतौ कौशला
नानाशास्त्रविदः परीषहसहा रक्ताः परोपकृतौ ।
निःसंगाश्च तपस्विनोपि बहवस्ते संति ते दुर्लभा
रागद्वेषविमोहवर्जनपराश्चित्तत्त्वलीनाश्च ये ।।२।।
mandir pratimā sthāpan tīrath yātrā dān pravīṇājī,
ghāṇā shāstranā gnātā pariṣhahajay parahitamān līnājī;

Page 90 of 153
PDF/HTML Page 98 of 161
single page version

90 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
ghāṇā dīse niḥsaṅgī tapasvī paṇ ko viral vilīnājī,
rāg-dveṣh vimoh varjane, nij chidrūp tallīnājī. 2.
artha : — jeo dev mandir, pratimā, dān, utsav, tīrthayātrā
ādi kāryomān pravīṇ chhe, anek shāstronā jāṇakār chhe, pariṣhah sahan
karavāmān samartha chhe, paropakāranā kāmamān rat chhe, parigrah rahit chhe ane
tapasvīo paṇ chhe evā ghaṇā chhe ane je rāg-dveṣh-mohane tajavāmān
kushaḷ thayelā tem ja ātmatattvamān līn te durlabh chhe. 2.
गणकचिकित्सकतार्किकपौराणिकवास्तु शब्दशास्त्रज्ञाः ।
संगीतादिषु निपुणाः सुलभा न हि तत्त्ववेत्तारः ।।३।।
सुरूपबललावण्यधनापत्यगुणान्विताः ।
गांभीर्यधैर्यधौरेयाः संत्यसंख्या न चिद्रताः ।।४।।
jyotiṣhī, vaidyak, nyāy, purāṇo, shabdashāstra vikhyātājī,
saṅgīt ke vignān nipuṇ bahu, viral tattvanā gnātājī. 3.
sundar rup lāvaṇya kanak bal apatya guṇagaṇayukatājī,
dhāīr vīr gambhīr ghāṇāye, paṇ nahi chidrūp rakatājī. 4.
artha : — gaṇitashāstrī, jyotiṣhī, vaidya, naiyāyik, purāṇonā
gnātā, vāstushāstranā gnātā (ijaner), vyākaraṇ shāstranā jāṇanār,
saṅgīt ādimān nipuṇ maḷavā sahelā chhe, parantu tattvane jāṇanārā maḷavā
sahelā nathī. 3.
sārun rūp, baḷ, lāvaṇya, dhan, santān, guṇādithī yukta, gāmbhīrya
ane dhairyanā dhārak, asaṅkhya chhe paṇ ātmasvarūpamān rakta ghaṇā
nathī. 4.
जलद्यूतवनस्त्रीवियुद्धगोलकगीतिषु ।
क्रीडंतोऽत्र विलोक्यंते घनाः कोऽपि चिदात्मनि ।।५।।

Page 91 of 153
PDF/HTML Page 99 of 161
single page version

adhyāy-11 ][ 91
सिंहसर्पगजव्याघ्राहितादीनां वशीकृतौ ।
रताः संत्यत्र बहवो न ध्याने स्वचिदात्मनः ।।६।।
jal van vanitā dyut paṅkhī ke yuddhakaḷā saṅgītejī;
dīse ghāṇā ramatā paṇ viralā chidrūpamān draḍh prītejī,
sinh sarpa gaj vyāghār ahitakar ari vash karavā vartejī,
bahu ahā! ah{ paṇ nij chidrūp-dhayāne viral pravartejī. 5-6.
artha : — jaḷ, jugār, van, strī, pakṣhī, yuddha, goḷīthī nishān
vindhavānī vidyā ane saṅgītamān ghaṇā ā jagatamān ramatā dekhāy chhe,
parantu chaitanyamay ātmāmān ramatā koīk ja chhe. 5.
ahīn sinh, sarpa, hāthī, vāgh, shatru ādine vash karavāmān rakta
ghaṇā chhe, (paṇ) chidātmānā dhyānamān rakta nathī. 6.
जलाग्निरोगराजाहिचौरशत्रुनभस्वतां ।
दृश्यंते स्तंभने शक्ताः नान्यस्य स्वात्मचिंतया ।।७।।
प्रतिक्षणं प्रकुर्वति चिंतनं परवस्तुनः ।
सर्वे व्यामोहिता जीवाः कदा कोऽपि चिदात्मनः ।।८।।
agni rog jal nr̥up ari vāyu chor thambhavā shūrājī;
bahu ahā! paṇ ātmadhayānathī karma na karatā chūrājī.
mohavashe nij bhān bhūlelā, kṣhaṇakṣhaṇ chintan karatājī;
sarva anya vastunun, viral ko, nij chintan man dhāratājī. 7-8.
artha : — (jīvo) jaḷ, agni, rog, rājā, sarpa, chor, shatru
ane pavanane rokavāmān samartha jaṇāy chhe, (paṇ) svātmadhyānathī parane
(karmane) rokavāmān samartha jaṇātā nathī. 7.
sarve vyāmoh pāmelā jīvo paravastunā chintanane kṣhaṇe kṣhaṇe kare chhe,
parantu chidātmānun chintan koī vār koīk ja kare chhe. 8.

Page 92 of 153
PDF/HTML Page 100 of 161
single page version

92 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
दृश्यंते बहवो लोके नानागुणविभूषिताः ।
विरलाः शुद्धचिद्रूपे स्नेहयुक्ता व्रतान्विताः ।।९।।
dīse jagatamān bahujan nānā guṇagaṇ bhūṣhit ājejī,
paṇ nirmal chidrūpamān premī, vratayut viral virājejī. 9.
artha : — lokamān anek prakāranā guṇothī shobhatā ghaṇā dekhāy
chhe paṇ shuddha ātmasvarūpamān prītivāḷā, vratavāḷā sanyamīo viralā ja
dekhāy chhe. 9.
एकेन्द्रियादसंज्ञाख्यापूर्णंपर्यंतदेहिनः ।
अनंतानंतमाः संति तेषु न कोऽपि तादृशः ।।१०।।
पंचाक्षिसंज्ञिपूर्णेषु केचिदासन्नभव्यतां ।
नृत्वं चालभ्य तादृक्षा भवंत्यार्याः सुबुद्धयः ।।११।।
ekendriyathī mānMī asañgnī pañchendriy paryantājī;
jīv anantānant chhatān nā koi svarup ruchivantājī.
pañchendriy manasahit jīvomān nikaṭabhavī naradehejī;
ārya koi viralā sadbuddhi varte chidrup snehejī. 10-11.
artha : — ekendriy jīvothī māṇḍīne asañgni (manarahit) nāmathī
oḷakhātā paryāpta jīvo sudhī anantānant chhe, temān tevo ( – ātma-
ruchivāḷo) koī paṇ (jīv) nathī. 10.
manavāḷā pañchendriy paryāpta jīvomān keṭalāk āsannabhavyapaṇun
(tarat mokṣha pāmavānī yogyatā) ane narabhav na pāmīne tevā (ayogya)
chhe. ārya, samyak, buddhivāḷā koīk ja tevī yogyatāvāḷā thāy chhe. 11.
शुद्धचिद्रूपसंलीनाः सव्रता न कदाचन ।
नरलोकबहिर्भागेऽसंख्यातद्वीपवार्धिषु ।।१२।।
aḍhī dvīp nar lok mūkīne dvīp samudra agaṇitājī;
kadī koi tyān nirmal chidrūp tallīn nahi vrat sahitājī. 12.