PDF/HTML Page 21 of 23
single page version
ઉપડ્યો તો આ સમજાશે, અસ્તિના જોરે જ આવી દશા પ્રગટી જશે. પણ ના પાડીશ તો નાસ્તિમાંથી આ દશા
કદી આવશે નહિ. માટે પહેલેથી પરાણે હા પાડવી. ‘પરાણે હા પાડવી’ એટલે કે અંતરમાં હા પાડીને સમજવાનો
પુરુષાર્થ કરવો. જો પહેલેથી જ ના પાડશે તો તેનો પુરુષાર્થ આઘો નહિ ચાલે.
તે મારું કર્મ એવા બે ભેદનો વિકલ્પ પણ મારા સ્વરૂપમાં નથી. મારા એક સ્વભાવમાં બે પ્રકાર નથી.
વિકલ્પ વર્તતો હોવા છતાં તે નકારના વિકલ્પ પાછળ જે અસ્તિ સ્વભાવ છે તે જ્ઞાનમાં અભેદપણે આવે છે અને
તે અભેદ તરફ વલણના જોરે જ ભેદનો વિકલ્પ તૂટી જવાનો છે.
વ્યવહાર વચ્ચે આવે છે તે અભેદ સ્વભાવના અનુભવને રોકે છે. પોતાના સ્વરૂપની અનુભૂતિમાં વચ્ચે જે
વિકલ્પ આડો આવી પડે છે તેને અભેદના લક્ષે છોડી દેવાની વાત કરીને અભેદમાં સ્થિરતા કરવાનું બતાવે છે.
છે. આ અનુભવ વખતે ‘હું સર્વ વિશુદ્ધ દર્શનમાત્ર છું’ એવો વિકલ્પ પણ છૂટી ગયો છે. પહેલાંં અવ્યક્તપણે જે
વાત પ્રતીતમાં લીધી છે તેને ભાવનામાં વ્યક્ત કરે છે–પ્રગટ અનુભવ કરે છે. આ ભાવના તે નિર્મળ પર્યાયરૂપ
છે. મોક્ષમાર્ગ તે દ્રવ્ય કે ગુણ નથી પણ નિર્મળ પર્યાય જ છે. વિકલ્પ પર્યાય ફેરવીને અભેદમાં ઢળે છે. જે જીવે
સતનું શ્રવણ કરીને અભેદ સ્વભાવને લક્ષમાં લીધો તથા ઠેઠ સ્વભાવના વિકલ્પ સુધી આવ્યો તે હવે સ્વભાવનો
પ્રગટ અનુભવ કર્યા વગર પાછો જાય... એમ બને જ નહિ. વિકલ્પ કરતાં કરતાં આગળ વધતો નથી, પણ
પહેલેથી જ જે અભેદના લક્ષે ઉપડ્યો છે તે વિકલ્પ તોડીને અભેદને પહોંચી વળે છે.
ઉત્તર:– આ જેનાથી થઈ શકે તેમ છે તેને કહેવાય છે. આ જીવની વાત છે. તે દરેક જીવથી થઈ શકે તેવી
સમજાય એ કેમ બને? હે જીવ! ભગવાને જે કહ્યું છે તે બધું તારાથી થઈ શકે છે માટે જ કહ્યું છે. તારામાં જેટલી
શક્તિ જોઈ છે તેટલું જ ભગવાને કહ્યું છે, તારાથી ન થઈ શકે એવું કાંઈ પણ ભગવાને કહ્યું નથી. માટે ‘મને
નહિ સમજાય’ એમ ના પાડવી જ નહિ. તું ચેતન સમજવાની શક્તિવાળો છે અને તને સમજવાનું જ કહ્યું છે,
પણ કાંઈ ચેતનમાંથી જડ થઈ જવાનું તને કહ્યું નથી, કેમ કે તે તારાથી થઈ શકતું નથી. પણ સમજણ તો તારું
સ્વરૂપ જ છે અને તે તારાથી થઈ શકે છે.
મહિનાની બાળકીને કોઈ રસોઈ કરવાનું કહેતાં નથી. કેમકે ત્યાં સામાની શક્તિ જોઈને જ કામ બતાવે છે. અરે
ભાઈ! ત્યાં તો જોનારા અજ્ઞાની પણ હોય છે, પરંતુ અહીં તો ત્રણ લોકના નાથ, પરમ પિતા ચૈતન્યમૂર્તિ સર્વજ્ઞ
ભગવાન તારી લાયકાત જોઈને તને કહે છે કે ‘તું આત્મા છે, જ્ઞાન દર્શનમય છે, તારામાં પરિપૂર્ણ જ્ઞાન દર્શનની
તાકાત છે, માટે જ્ઞાન–દર્શન સિવાય બધા પરભાવોને છોડી દે અને એકલા જ્ઞાયક–દર્શક આત્માની જ પ્રતીત
કરીને તેનો જ અનુભવ કર. એ જ મુક્તિનો ઉપાય છે.’ ભગવાને એવો ઉપદેશ કર્યો અને જો તું એમ કહે કે એ
મારાથી કેમ થાય? તો તેં સર્વજ્ઞને જ માન્યા નથી અને તારા આત્માને પણ માન્યો નથી.
PDF/HTML Page 22 of 23
single page version
વિરોધ કર્યો એટલે તારી શક્તિનો પણ તેં અનાદર કર્યો. પણ ભાઈ જેનાથી પોતાનું સ્વતંત્ર સ્વરૂપ સમજાય છે
તેને જ કહ્યું છે, માટે તું તારી તાકાતનો વિશ્વાસ કર. અહીં સુધી આવ્યો અને હવે નકાર કરીને પાછો જા–એમ
બને જ નહિ. તારામાં સર્વ સામર્થ્ય છે તેનો સ્વીકાર કરીને હા જ પાડ. તારા સ્વભાવની હા તો પાડ, સ્વભાવના
હકારમાંથી સિદ્ધદશા આવશે, પણ નકારમાંથી નહિ આવે, માટે ના ન પાડ.
છું.–એમ પોતાના સ્વભાવની દ્રઢતા અને બહુમાન કરે છે. તેમના વખતમાં તો લોકોની બહુ તૈયારી ન હતી, અને
સત્ની હા પાડનાર પણ મળતા નહિ એટલે તેઓ જંગલમાં ચાલ્યા ગયા હતા. તે હિસાબે તો અત્યારનો કાળ
ઘણો સારો છે કે સત્યની નિડરપણે હા પાડનારા હજારો જીવો તૈયાર છે. હજી તો દિવસે દિવસે પરમ સત્યની હા
પાડનારા વધતા જાય છે. જિનશાસન તો હજી હજારો વર્ષ ટકવાનું છે, તેથી પાત્ર જીવો પણ હોય જ ને!
સામાન્ય છે અને દર્શનઉપયોગરૂપ પર્યાય તે વિશેષ છે; પરંતુ તેનો વિષય સામાન્ય છે. સામાન્ય એટલે વિશેષ
વગરનું સામાન્ય એમ નહિ, પણ બધી વસ્તુમાં ભેદ પાડ્યા વગર સત્તામાત્રનું ગ્રહણ કરે છે તેનું નામ સામાન્ય
છે. જ્ઞાન ઉપયોગ દરેક પદાર્થને વિશેષ ભેદ પાડીને જાણે છે તેથી તેને વિશેષ કહેવાય છે. આ રીતે વિષયની
અપેક્ષાએ દર્શન સામાન્ય છે ને જ્ઞાન વિશેષ છે. આ પ્રમાણે દર્શન જ્ઞાનવડે જીવને પરદ્રવ્યોથી ભિન્ન જાણીને
સ્વરૂપમાં ઢળવાની આ ભાવના છે.
ધર્મની ક્રિયા છે. ક્રિયા એટલે ફેરફાર. દ્રવ્ય–ગુણ ત્રિકાળ છે તેમાં ફેરફાર ન હોય, પણ પર્યાયમાં ક્રિયા
એટલે ફેરફાર હોય.
તરફ વળ્યો છે, એટલે અંશે વિકલ્પથી જુદો પડ્યો છે. હવે આગળ વધીને અભેદ સ્વરૂપમાં ઢળે છે ને ‘હું
સર્વવિશુદ્ધ ચિન્માત્ર છું–જ્ઞપ્તિ માત્ર ભાવ છું’ એમ વિકલ્પરહિત અનુભવ કરે છે. અભેદ અનુભવને વાણી દ્વારા
સમજાવતાં ભેદ આવી જ જાય છે, પણ સમજનાર જીવો કહેનારનો આશય પકડીને ભેદને ગૌણ કરીને અભેદને
સમજી જાય છે. બસ, આ જ રીતે વચ્ચે વ્યવહાર આવી જાય છે. પણ આચાર્યદેવ કહે છે કે ‘
ભાવના કરે તે પ્રકારનો સાક્ષાત અનુભવ થાય છે. જેવી ભાવના તેવો ભાવ, એટલે કે આત્માની જેવી ભાવના
કરે તેવું પરિણમન થાય. જો પોતાના આત્માને શુદ્ધ જાણીને તેની ભાવના કરે તો શુદ્ધદશારૂપે પરિણમન થઈ
જાય છે, અને જો આત્માને અશુદ્ધપણે જ ભાવે તો અશુદ્ધદશારૂપ પરિણમન થાય છે. પહેલાંં આત્માના શુદ્ધ
સ્વભાવને બરાબર નિર્ણયમાં લ્યે તો પછી તેની ભાવના કરીને–તે તરફ ઢળીને–પરિણમીને તેનો અનુભવ કરે,
અને પૂર્ણ પરમાત્મદશા પ્રગટે.
સ્વરૂપમાં એકાકાર ચિન્માત્રપણે ઠરવું તે જ આત્માનું ગ્રહણ કરવાની રીત છે. અને એ રીતે આત્માનું
ગ્રહણ કરવું તે મોક્ષનો ઉપાય છે.
PDF/HTML Page 23 of 23
single page version
જે જીવ પોતાથી ભિન્ન ભગવાનનું શરણું માને છે તે રાંકો છે–પરનો ઓશિયાળો છે. જેણે ભગવાનનું શરણું માન્યું
તેણે ભગવાન તરફનો રાગ કરવા જેવો માન્યો, પણ રાગરહિત ચૈતન્યસ્વભાવને ન માન્યો; તેથી તે જીવ અધર્મી છે.
‘દીન ભયો પ્રભુ પદ જપે રે, મુક્તિ કહાંસે હોય?’ હું વિકારી છું, હું રાગી છું, ભગવાનની ભક્તિથી મારો ઉદ્ધાર થશે–
એમ રાંકો થઈને જે જીવ ભગવાનની પ્રાર્થના કરે છે તે જીવની મુક્તિ ક્યાંથી થાય? હું રાગી છું, અપૂર્ણ છું–એમ
માનીને પ્રભુપદની માગણી કરે તો પ્રભુપદ ક્યાંથી થાય? જે જીવ પોતાને ભગવાન–સ્વરૂપ માને તે જીવ મુક્ત થાય
છે. ભગવાને શુભરાગને ધર્મ કહ્યો નથી, છતાં જે જીવ ભગવાનની ભક્તિના શુભરાગથી ધર્મ માને છે તે જીવ
ખરેખર ભગવાનનો ભક્ત નથી પણ વિરોધી છે. પર્યાયમાં ક્ષણિક રાગ હોવા છતાં તેની પકડ છોડીને, રાગરહિત
આશ્રય કરીને મુક્તિ પામે છે. જે જીવ રાગરહિત સ્વભાવને માનતો નથી ને ક્ષણિક રાગની જ પકડ કરે છે તે જીવ
રાંકો છે; તે પરાશ્રય માની માનીને સંસારમાં રખડે છે.
એમ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન થયા હોવા છતાં હજી પર્યાયમાં રાગ છે. જ્યાં સુધી રાગ હોય ત્યાં સુધી અશુભરાગ તો અમને
ન જ હો, પણ વીતરાગતાના નિમિત્ત પ્રત્યે લક્ષ હો, વીતરાગતાનું જ બહુમાન હો. શુભરાગ તૂટીને અશુભરાગ
અશુભભાવ થાય. ‘વીતરાગનું જ શરણ હો’ એમાં જ્ઞાનીની એમ ભાવના છે કે આ શુભ તૂટીને અશુભ ન હો
પણ શુભ તૂટીને વીતરાગતા હો. વીતરાગના બહુમાનનો રાગ થયો તે રાગ વખતે વીતરાગ તરફ લક્ષ હોય છે,
પણ કાંઈ વીતરાગ ભગવાન મુક્તિ આપતા નથી, હું મારી તાકાતથી જ રાગ તોડીને ભગવાન થવાનો છું. જો
આત્મામાં ભગવાન થવાની તાકાત ન હોય તો ભગવાન તેને કાંઈ કરી દેવા સમર્થ નથી. અને જો આત્મામાં જ
ભગવાન થવાની તાકાત છે તો તેને ભગવાનની ઓશિયાળ નથી. હું સ્વતંત્ર ભગવાન છું–એવા સ્વભાવના
ભાન વગર સ્વતંત્રતા પ્રગટે નહિ ને બંધન ટળે નહિ. વીતરાગ ભગવાનની પ્રાર્થનાના શુભરાગદ્વારા ત્રણકાળ
ત્રણલોકમાં ધર્મ થાય નહિ. જેને પોતાના સ્વત: શુદ્ધ સ્વભાવની ખબર નથી તે જીવ પોતાને દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર
વગેરેનો ઓશિયાળો માને છે. આચાર્યદેવ એવી માન્યતાવાળાને જીવ કહેતા નથી તે તો જડ જેવો છે–મૂઢ છે,
અનંતગુણનો પિંડ, પરમ પારિણામિકભાવસ્વરૂપ છે. તેને તું ઓળખ. શરીર–મન–વાણીનો કે પુણ્ય–પાપનો
આધાર ન રાખ. પર્યાયનો પણ આધાર છોડીને ત્રિકાળ સ્વભાવનો આધાર લે. પુણ્ય–પાપરહિત આત્મસ્વરૂપને
માન્યા વગર પુણ્ય–પાપ ટળશે નહિ.
મુક્તિ પામે. પણ જે જીવ પોતાના નિરુપાધિ શુદ્ધસ્વરૂપને ઓળખે નહિ તે જીવ શુભ શુભપરિણામને છોડે નહિ
ને તેની મુક્તિ થાય નહિ.