PDF/HTML Page 21 of 25
single page version
નથી. પરને ભોગવી શકતો નથી પણ પરને ભોગવવાની વૃત્તિ કોણ કરે છે? જ્ઞાનીને તો સાધ્ય
સાધનનો સુમેળ અને ભૂતાર્થ સ્વરૂપનું પરિગ્રહણ હોય છે.
આચરણ હોય તે મહાવ્રત પાળે તો પણ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
આ શ્રદ્ધા કરનાર છે અને આ શ્રદ્ધાન છે; આ જ્ઞેય એટલે જાણવા યોગ્ય છે, આ અજ્ઞેય છે, આ જ્ઞાતા
છે, આ જ્ઞાન છે; આ આચરવા યોગ્ય છે, આ આચરવા યોગ્ય નથી, આ આચરનાર છે, અને આ
આચરણ છે; એમ કર્તવ્ય, અકર્તવ્ય, કર્તા, કર્મરૂપ વિભાગોના અવલોકનવડે જેમને સુંદર ઉત્સાહ
ઉલ્લસિત થાય છે– એવા તેઓ પ્રાથમીક મોક્ષમાર્ગસ્થ જીવો ધીમે ધીમે મોહ રાગાદિને ઉખેડતા જાય છે;
એટલે કે ચારિત્રની મર્યાદાને યોગ્ય વીતરાગતા અને સરાગતાના ભેદને જાણે છે. અને તેવો રાગ
આવ્યા વિના રહેતો નથી. એક સાધુ નગ્ન મુનિ કહેતા હતા કે અમે તો નિશ્ચયમાં રહેનારા, અમારે
વ્યવહારનું શું કામ છે? તો એમ નથી. એકલા નિશ્ચયનો અનુભવ તો સર્વજ્ઞ વીતરાગને છે, તેમને
સાધક દશાનો અનુભવ હોતો જ નથી. એકલો વ્યવહાર મિથ્યાદ્રષ્ટિ હોય છે. અહીં તો ભેદજ્ઞાનરૂપ
વિવેક સહિત નિશ્ચય ચારિત્રની ભૂમિકામાં વર્તે છે, ત્યાં અંશે વીતરાગભાવ સાથે આ જાતના શુભ
વિકલ્પ હોય છે– તેનો મેળ બતાવે છે.
હેય જાણે છે. અરે! મારા પુરુષાર્થની નબળાઈથી આ રાગની વૃત્તિ ઊઠે છે– પરને લીધે રાગ ઊઠે
છે એમ ધર્મીજીવ માનતો નથી. વારંવાર અતીન્દ્રિય આત્માનંદમાં ઝુલતા હોય છે એવા મુનિને
પણ છઠ્ઠા ગુણસ્થાનમાં આવા વિકલ્પ હોય છે. કોઈ કહે– અમને કોઈ વિકલ્પ નથી, નવત્તત્ત્વના
વિકલ્પ આવતા નથી, વિનય, સત્ય શ્રવણ, સ્વાધ્યાય, શાસ્ત્રજ્ઞાનની જરૂર નથી, બસ ધ્યાન કરો,
તો તે મિથ્યાત્વને ઘૂંટે છે. નિર્વિકલ્પ ચારિત્રની રમણતામાં પડેલા મુનિઓમાં પ્રધાન ગણધરને
પણ આવા વિકલ્પ આવ્યા વિના રહે નહીં. એવા ભેદને જાણવામાં જ્ઞાનનું રોકાવું થાય છે તેનું
નામ વ્યવહાર છે. આ વિકલ્પને લાવું એ પોતાને આધીન માનતા નથી તથા કોઈ પ્રકારના રાગને
કરવા યોગ્ય માનતા નથી તથા કોઈ પ્રકારના રાગને કરવા યોગ્ય માનતા નથી; પણ તે કાળે
આવો રાગ હોય છે એમ જાણવું તે વ્યવહારનયનું પ્રયોજન છે.
PDF/HTML Page 22 of 25
single page version
શ્રદ્ધાથી નમી પડે છે.
નિરર્થક જ આ સ્ત્રી પર્યાયમાં શા માટે ખેદખિન્ન થઈ રહી છો? હે માતા! સર્વ પ્રકારની સ્ત્રીઓમાં,
રત્નપ્રભાને છોડીને નીચેની છ નરકોમાં, ભવનવાસી, વ્યંતર અને જ્યોતિષી દેવોમાં તથા બીજી હલકી
પર્યાયોમાં સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવોની ઉત્પત્તિ થતી નથી. આ નિંદનીક સ્ત્રી પર્યાયને ધિક્કાર છે કે જે નિર્ગ્રંન્થ
દિગંબર મુનિધર્મ પાલન કરવા માટે અયોગ્ય છે. અને જેમાં વિદ્વાનોએ અડાયા છાણાની (કણ્ડાની)
અગ્નિસમાન કામનો સંતાપ કહ્યો છે. હે માતા! હવે તું નિર્દોષ સમ્યગ્દ્રર્શનની આરાધના કર અને આ
સ્ત્રી પર્યાયને છોડીને ક્રમથી સાત પરમસ્થાનોને પ્રાપ્ત કર. (ભાવાર્થ:– (૧) સત્જાતિ (ર)
સદ્ગૃહસ્થતા (૩) પારિવ્રજ્ય (મુનિઓના વ્રત) (૪) સુરેન્દ્રપદ (પ) રાજ્યપદ (૬) અરિહન્તપદ
(૭) સિદ્ધપદ આ સાત પરમસ્થાન કહેવાય છે.) સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ ક્રમક્રમથી આ પરમસ્થાનોને પ્રાપ્ત
થાય છે. આપલોક થોડા જ ઉત્તમ ભવોને ધારણ કરીને ધ્યાનરૂપી અગ્નિથી સમસ્ત કર્મોને ભસ્મ કરી
પરમપદને પ્રાપ્ત કરશો.
સમ્યગ્દર્શનને પ્રાપ્ત કરીને અત્યંત સંતુષ્ટ થયો. તે યોગ્ય જ છે, કારણ કે અપૂર્વ વસ્તુનો લાભ
પ્રાણીઓના મહાન સંતોષને પુષ્ટ કરે જ છે. જેવી રીતે કોઈ રાજકુમાર તન્તુમાં પરોવેલી–મનોહર
માળીને પ્રાપ્ત કરી પોતાની રાજ્યલક્ષ્મીના યુવરાજ પદપર સ્થિત થાય છે; એવી રીતે તે વજ્રજંઘનો જીવ
પણ સૂત્રમાં (જૈનસિદ્ધાંતમાં) પરોવેલી મનોહર સમ્યગ્દ્રર્શનરૂપી કંઠમાળાને પ્રાપ્ત કરી, મુક્તિરૂપી રાજ્ય
સંપદાના યુવારાજ પદપર સ્થિત થયો હતો, વિશુદ્ધ પુરુષ પર્યાયના નિમિત્તે નિર્વાણ પ્રાપ્ત કરવાની
ઈચ્છા કરતી થકી તે સતી આર્યા (શ્રીમતી) પણ સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિથી
PDF/HTML Page 23 of 25
single page version
PDF/HTML Page 24 of 25
single page version
વ્યક્તિ પાસે જઈને એને ઊપદેશ આદિ આપે તો એમાંથી એનો અપાર પ્રેમ માલૂમ પડે છે. અહીં પણ
મુનિઓને ચારણઋદ્ધિ હોવાથી સર્વ જગ્યાએ જવાનું સામર્થ્ય હતું. પરંતુ એ સમયે અન્ય સ્થાનમાં ન
જઈને તેઓ વજ્રજંઘના જીવ પાસે પહોચ્યા એનાથી એના વિષયમાં એમની અપાર પ્રીતિ માલુમ પડે
છે.
થઈ શકતી નથી અને ગુણોની પ્રાપ્તિ વિના જીવોના જન્મની સફલતા પણ થઈ શકતી નથી. જેવી રીતે
સિદ્ધરસના સંબંધથી તાંબુ આદિ ધાતુઓ સુવર્ણપણાને પ્રાપ્ત થાય છે, એવી રીતે ગુરુદેવનાં ઉપદેશથી
પ્રગટ થયેલા ગુણોનાં સંબંધથી ભવ્ય જીવ પણ શુદ્ધિને પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. જેમ જહાજ વિના આ સંસાર
રૂપી સાગર તરી શકતો નથી, જેમ કોઈ પુરુષ દીપક વિના ગાઢ અંધકારમાં છૂપાયેલાં ઘટ પટ આદિ
પદાર્થોને દેખી શકતો નથી. એવી રીતે ગુરુ ઉપદેશ વિના આ જીવ પણ જીવ અજીવ આદિ પદાર્થોને
જાણી શકતો નથી.
ગુરુના ઉપદેશથી જ અમને આ પ્રકારની વિશુદ્ધિ પ્રાપ્ત થઈ છે તો અમે ભાવના ભાવીએ છીએ કે
જન્માંતરમાં પણ મારી ભક્તિ ગુરુદેવનાં ચરણ કમળમાં બની રહે આ પ્રકારની ભાવના ભાવતાં
વજ્રજંઘની સમ્યક્ત્વ ભાવના અત્યંત દ્રઢ થઈ ગઈ. આ ભાવના પછીના સમયમાં આ વજ્રજંઘ માટે
કલ્પલતા સમાન ઈષ્ટફળ આપવાવાળી થશે. શ્રીમતીના જીવે પણ વજ્રજંઘ સમાન ઉપર પ્રમાણે
ચિંતવન કર્યું હતું. તેથી તેમની પણ સમ્યક્ત્વભાવના શુદ્ધ થઈ હતી. આ બંને પતિપત્નીનો સ્વભાવ
સમાન હતો તેથી અરસપરસ સમાન અખંડ પ્રીતિ રહેતી હતી. આ પ્રકારે પ્રીતિપૂર્વક ભોગ ભોગવવતાં
થકાં તેમનો ત્રણ પલ્યપ્રમાણ લાંબો સમય વ્યતીત થઈ ગયો. આ બંને જીવનનાં અંતમાં સુખપૂર્વક
પ્રાણ છોડી બાકી બચેલા પુણ્યના પ્રતાપે એક ઘેરથી બીજા ઘેર સમાન ઈશાન સ્વર્ગમાં જઈ પહોંચ્યાં.
જેવી રીતે વેક્રિયયક શરીરમાં મળ અને દોષ હોતા નથી એવી રીતે ભોગભૂમિજ જીવોના શરીરમાં મળ
અને દોષ હોતાં નથી. એમનું શરીર પણ દેવોના શરીર સમાન જ શુદ્ધ રહે છે. તે વજ્રજંઘ આર્ય ઈશાન
સ્વર્ગમાં હંમેશા પ્રકાશમાન રહેવાવાળા શ્રીપ્રભ વિમાનમાં દેદીપ્યમાન કાંતિના ધારક શ્રીધરનામના
ઋદ્ધિ ધારીદેવ થયા અને આર્યા શ્રીમતી પણ સમ્યગ્દર્શનના પ્રતાપે સ્ત્રીલિંગમાંથી છૂટકારો પામીને એ
જ ઈશાન સ્વર્ગના સ્વયંપ્રભ વિમાનમાં સ્વયંપ્રભ નામના ઉત્તમ દેવ થઈ.. ××××× સિંહ, નોળિયો,
વાંદરો અને ભૂંડનાં જીવ પણ અત્યંત સુખમય એવા ઈશાન સ્વર્ગમાં મહાન મહાન ઋદ્ધિઓના ધારક
દેવ થયાં, તે યોગ્ય જ છે કારણ કે પુણ્યથી શું દુર્લભ છે?
મણીકુંડલ, મનોહર અને મનોરથ નામના દેવ થયા. ××××× આ પ્રમાણે આગામી કાળમાં તીર્થંજકર
થવાવાળા તે પ્રસન્નચિત્ત શ્રીધરદેવ ભોગોપભોગની સામગ્રીથી પ્રત્યેક ક્ષણ સંતુષ્ટ રહેતાં હતાં અને
ભેદવિજ્ઞાનના બળથી નિસ્પૃહ રહેતા હતા. (જળકમળ વત્)
PDF/HTML Page 25 of 25
single page version
સોચત સોચત જાત સબૈદિન, સોવત સોવત રૈન વિરાની
“હારિ જુગારિ ચલે કરઝાર” યહૈ કહનાવત હોત અજ્ઞાની;
છાંડી સબૈ વિષયા સુખ સ્વાદ, ગ્રહો જિનધર્મ સદા સુખદાની. ૧
કોમળ અંગ સ્વરૂપ મનોહર, સુંદર નારિ તહાં રતિ માની;
દુર્ગતિ જાત ચલૈ નહિં સંગ, ચલૈ અરુ સંગ જુ પાપ નિદાની,
યોં મનમાંહિ વિચારિ સુજાન, ગહો જિનધર્મ સદા સુખખાની. ૨
જો કરની ભવકી હરની, સુખકી ધરની ઈસ માહિ વરોગે;
સૌચત હો અબ વૃદ્ધિ લહૈં, તબ સોચત સોચત કાઠ જરોગે;
ફેર ન દાવ ચલી યહ આવ, ગહો નિજભાવ સુઆપ તરોગે. ૩
ફેરી નહીં નર આયુ તુમૈ, જિમ છાંડત અંક બટેર ગહીકો;
આગિ લગૈ નિકસૈ સોઈ લાભ, યહી લખિક ગહુ ધર્મ સહીકો,
આયુ ચલી યહ જાત સુજાન, ગઈ સુ ગઈ અબ રાખ રહીકો. ૪
અગ્નિમાંહિ હિમ લખૈ, સર્પમુખમાંહિ સુધા યહ, જાન જાન મનમાંહિ, નાહિ સંસાર સાર યહ.