PDF/HTML Page 1815 of 1906
single page version
મુમુક્ષુઃ- દ્રવ્ય પર્યાયમેં આતા નહીં, વહ કૈસે?
સમાધાનઃ- દ્રવ્ય પર્યાયમેં નહીં આતા અર્થાત દ્રવ્ય હૈ વહ દ્રવ્યસ્વરૂપ હી હૈ. દ્રવ્યકા સ્વરૂપ શાશ્વત અનાદિઅનન્ત હૈ ઔર પર્યાય હૈ વહ ક્ષણિક હૈ. વહ પર્યાય પલટ જાતી હૈ. દ્રવ્ય, પર્યાયકી ભાઁતિ ક્ષણ-ક્ષણમેં પલટે ઐસા દ્રવ્ય નહીં હૈ. દ્રવ્ય પર્યાયમેં આતા નહીં અર્થાત દ્રવ્ય કહીં ક્ષણ-ક્ષણમેં પલટતા નહીં હૈ. દ્રવ્ય તો એક સરીખા રહતા હૈ ઔર પર્યાય તો પલટતી હૈ. ઇસલિયે દ્રવ્ય પર્યાયમેં ઇસ તરહ નહીં આતા.
બાકી પર્યાય હૈ વહ દ્રવ્યકા સ્વરૂપ હૈ. દ્રવ્ય, ગુણ ઔર પર્યાય તીનોં મિલકર દ્રવ્યકા સ્વરૂપ હૈ. લેકિન વહ પર્યાય પ્રતિક્ષણ પલટતી હૈ. પરન્તુ દ્રવ્ય પલટતા નહીં હૈ. ઇસલિયે દ્રવ્ય પર્યાયમેં નહીં આતા. દ્રવ્ય અનાદિઅનન્ત હૈ ઔર પર્યાય પલટતી રહતી હૈ. પરન્તુ વહ પર્યાય દ્રવ્યકે આશ્રય-સે હોતી હૈ. પર્યાય કહીં નિરાધાર નહીં હોતી હૈ. પર્યાય દ્રવ્યકે આશ્રય-સે હી હોતી હૈ, પર્યાય દ્રવ્યમેં હી હોતી હૈ.
સ્વભાવપર્યાય જો દ્રવ્યકે આલમ્બન-સે હોતી હૈ, જો અનન્ત ગુણોંકી જ્ઞાનકી પર્યાય હો, આનન્દકી પર્યાય હો વહ સબ શુદ્ધાત્માકે-દ્રવ્યકે આશ્રયસે હોતી હૈ. ઔર વિભાવ જો હોતા હૈ વહ અપને પુરુષાર્થકી મન્દતા-સે હોતી હૈ, વિભાવિક પર્યાય. પરન્તુ વહ વિભાવકી પર્યાય અપના સ્વભાવ નહીં હૈ. ઉસકા ઔર સ્વયંકા ભાવભેદ હૈ. અપના સ્વભાવ અલગ ઔર વિભાવપર્યાયકા સ્વભાવ ભિન્ન હૈ. ઇસલિયે ઉસકા ભાવભેદ હૈ. ઇસલિયે ઉસસે ભેદજ્ઞાન કરતા હૈ કિ યે જો વિભાવકા આકુલતાયુક્ત ભાવ હૈ, વહ મેરા સ્વભાવ નહીં હૈ. સ્વભાવ ભિન્ન હૈ. પુરુષાર્થકી મન્દતા-સે ઉસકી પર્યાય હોતી હૈ, પરન્તુ વહ પર્યાય વિભાવ હૈ, વહ ભાવ ભિન્ન હૈ. ઉસકા ભાવ ભિન્ન હૈ ઔર મેરા ભાવ ભિન્ન હૈ. ઉસસે ભેદજ્ઞાન કરતા હૈ. પુરુષાર્થ તીવ્ર હો તો વહ વિભાવપર્યાય છૂટ જાતી હૈ ઔર સ્વભાવ પર્યાય પ્રગટ હોતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પુરુષાર્થ અર્થાત જૈસા હૂઁ વૈસા અહંભાવ હોના ચાહિયે?
સમાધાનઃ- સ્વભાવ જૈસા હૈ, વૈસા ઉસે ગ્રહણ કરના ચાહિયે કિ યહ મૈં હૂઁ. ઉસકા અસ્તિત્વ ગ્રહણ કરના ચાહિયે. વિકલ્પરૂપ-સે કિ યહ મૈં હૂઁ, ઐસા નહીં, પરન્તુ જો જ્ઞાનકી ધારા ચલ રહી હૈ, વહ જ્ઞાન ચલ રહા હૈ, ઉસ જ્ઞાનકો ધરનેવાલા એક
PDF/HTML Page 1816 of 1906
single page version
ચૈતન્ય હૈ, ઉસ ચૈતન્યકો ગ્રહણ કરના.
જો અન્દર મૈં, મૈં હો રહા હૈ, વિકલ્પરૂપ નહીં, પરન્તુ વહ જો જ્ઞાનકા અસ્તિત્વ હૈ, જો સબકો જાનનેવાલા હૈ, જો અનન્ત કાલ ગયા અથવા સ્વયં છોટે-સે બડા હુઆ, વહ સબ ભાવ તો ચલે ગયે, પરન્તુ ઉસકો જાનનેવાલા તો વૈસા હી હૈ. ધારાવાહી જાનનેવાલા હૈ. છોટા થા, ફિર ક્યા હુઆ, જો વિચાર આયે, ગયે, ઉન સબકો જાનનેવાલા તો ધારાવાહી ઐસા હી હૈ. ઉસ જાનનેવાલેકા જો અસ્તિત્વ હૈ વહ મૈં હૂઁ. જાનનેવાલા મૈં હૂઁ. બાહરકા જાના ઇસલિયે જાનનેવાલા હૂઁ, ઐસા નહીં, પરન્તુ મૈં જાનનેવાલા સ્વયં જાનનેવાલા હી હૂઁ. જાનનેવાલેકા અસ્તિત્વ ગ્રહણ કરના.
.. આશ્રય-સે હોતી હૈ, પરન્તુ પર્યાય જિતના દ્રવ્ય નહીં હૈ. પર્યાય ક્ષણિક હૈ, અંશ હૈ. ઔર દ્રવ્ય હૈ સો તો અંશી હૈ. અનન્ત પર્યાયરૂપ દ્રવ્ય પરિણમતા હૈ ઔર પર્યાય તો પલટતી રહતી હૈ. ઔર દ્રવ્ય તો અનાદિઅનન્ત એકસરીખા હૈ. અતઃ અંશ જિતના દ્રવ્ય નહીં હૈ. દ્રવ્ય તો પૂરા અંશી અનાદિઅનન્ત અનન્ત-અનન્ત સ્વભાવ-સે ભરા હૈ. અનન્ત સ્વભાવ-સે ભરા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- અનન્ત ગુણ જો કહનેમેં આતા હૈ, વહ ક્યા હૈ?
સમાધાનઃ- અનન્ત ગુણ કહો, અનન્ત સ્વભાવ કહો, વહ સબ એક હૈ.
મુમુક્ષુઃ- દ્રવ્ય નિષ્ક્રિય કૈસે હૈ?
સમાધાનઃ- દ્રવ્ય નિષ્ક્રિય અર્થાત પારિણામિકભાવકી અપેક્ષા-સે વહ ક્રિયાવાન હૈ. ઉસમેં પરિણતિ હોતી હૈ. પ્રત્યેક ગુણોંકી પર્યાય (હોતી હૈ). જ્ઞાનકા કાર્ય જ્ઞાનરૂપ આયે, આનન્દકા કાર્ય આનન્દરૂપ આતા હૈ. પ્રત્યેક ગુણકા કાર્ય ઉસમેં આતે હી રહતા હૈ. કેવલજ્ઞાનીકો કેવલજ્ઞાન હોતા હૈ, લોકાલોકકો જાને વહ સબ જ્ઞાનકા કાર્ય આતા હૈ. કેવલજ્ઞાની આનન્દરૂપ પરિણમતે હૈં, આનન્દકા કાર્ય આવે. ઉસ અપેક્ષા-સે દ્રવ્ય સક્રિય હૈ. પરન્તુ વહ ક્રિયા ઐસી નહીં હૈ કિ વહ દ્રવ્ય સર્વ પ્રકાર-સે ક્રિયાત્મક હૈ.
સ્વયં અનાદિઅનન્ત નિષ્ક્રિય હૈ. સ્વયં અપની અપેક્ષા-સે દ્રવ્ય નિષ્ક્રિય હૈ. મર્યાદામેં ઉસકી ક્રિયાએઁ હોતી હૈ. અપના દ્રવ્ય પલટ જાય ઐસી ક્રિયા ઉસમેં નહીં હોતી હૈ. અપના સ્વભાવ રખકર વહ ક્રિયા ઉસમેં હોતી હૈ. ઉસ અપેક્ષા-સે દ્રવ્ય નિષ્ક્રિય હૈ. પર્યાય અપેક્ષા- સે સક્રિય હૈ ઔર દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે નિષ્ક્રિય હૈ. સર્વથા નિષ્ક્રિય નહીં હૈ.
મુમુક્ષુઃ- વહાઁ દ્રવ્ય અકેલા ધ્રુવ લેના?
સમાધાનઃ- હાઁ, અકેલા ધ્રુવ દ્રવ્ય. દ્રવ્ય એકસરીખા રહતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જો દૃષ્ટિકા વિષય બનતા હૈ વહ?
સમાધાનઃ- હાઁ, જો દૃષ્ટિકા વિષય બનતા હૈ, વહ દ્રવ્ય એકસરીખા નિષ્ક્રિય રહતા હૈ. જિસમેં કોઈ ફેરફાર નહીં હોતે. અનાદિઅનન્ત એકરૂપ રહતા હૈ. અપના નાશ નહીં
PDF/HTML Page 1817 of 1906
single page version
હોતા, ઐસા અનાદિઅનન્ત નિષ્ક્રિય દ્રવ્ય હૈ. પરન્તુ દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે નિષ્ક્રિય, પર્યાય અપેક્ષા- સે સક્રિય હૈ. યદિ નિષ્ક્રિય હો તો કેવલજ્ઞાનકી પર્યાય નહીં હો, આનન્દકી પર્યાય નહીં હો, ઉસમેં સાધક દશા નહીં હો, મુનિ દશા નહીં હો. યદિ કોઈ ક્રિયા હોતી હી ન હો તો (કોઈ દશા હી નહીં હો). પર્યાય અપેક્ષા-સે સક્રિય ઔર દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે નિષ્ક્રિય હૈ.
.. દ્રવ્ય શૂન્ય નહીં હૈ. જાગૃતિવાલા હૈ ઔર કાર્યવાલા હૈ. દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે નિષ્ક્રિય. અપના સ્વભાવ ઉસમેં રહતા હૈ. ઐસા નિત્યરૂપ ધ્રુવ રહતા હૈ, વહ નિષ્ક્રિય હૈ. પર્યાય અપેક્ષા-સે કાર્યવાલા હૈ.
.. તો ઉસે જ્ઞાન કૈસે કહેં? આનન્દ આનન્દરૂપ કાર્ય ન લાવે તો વહ આનન્દકા ગુણ કૈસે કહેં? જ્ઞાનકા જાનનેકા કાર્ય યદિ જ્ઞાન ન કરે તો ઉસે જ્ઞાન કૈસે કહેં? આનન્દ આનન્દકા કાર્ય, શાન્તિ શાન્તિકા કાર્ય ન કરે તો વહ શાન્તિ ઔર આનન્દકા લક્ષણ કૈસે કહેં? યદિ કિસી ભી પ્રકારકી ક્રિયા હી નહીં હોતી હો દ્રવ્યમેં તો જાનનેકા કાર્ય ભી ન હો ઔર શાન્તિકા કાર્ય ભી ન હો ઔર પુરુષાર્થ પલટનેકા કાર્ય ન હો, તો કોઈ કાર્ય હી ન હો, સર્વથા નિષ્ક્રિય હો તો.
દો પારિણામિક ભાવ નહીં હૈ, પારિણામિકભાવ તો એક હી હૈ. પારિણામિકભાવ અનાદિઅનન્ત દ્રવ્યરૂપ જૈસા હૈ વૈસા, એકરુપ ધ્રુવરૂપ દ્રવ્ય રહતા હૈ, વહ પારિણામિકભાવરૂપ, અપને સ્વભાવરૂપ પારિણામિકભાવ રહતા હૈ. વહ પારિણામિકભાવ હૈ. ઔર પર્યાયમેં જિસમેં ઉપશમ યા ક્ષાયિક ઐસી અપેક્ષા લાગૂ નહીં પડતી, ઇસલિયે વહ પર્યાયરૂપ ઐસા કહનેમેં આતા હૈ. .. અપેક્ષા-સે ઔર પર્યાય ભી પારિણામિકભાવકી અપેક્ષા-સે. ધ્રુવરૂપ એકસરીખા રહતા હૈ, ઇસલિયે પરમપારિણામિકભાવ. ઔર પર્યાય ભી પારિણામિકભાવરૂપ હૈ. જિસમેં ઉપશમ, ક્ષયોપશમ, ક્ષાયિક ઐસી અપેક્ષા લાગૂ નહીં પડતી. ઇસલિયે ઉસે ઐસી પર્યાય કહનેમેં આતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- .... ભૂમિકા કિસે કહતે હૈં?
સમાધાનઃ- સ્વભાવકી લગન અન્દર લગની ચાહિયે કિ મુઝે સ્વભાવ ચાહિયે, દૂસરા કુછ નહીં ચાહિયે. ઉસકે લિયે ઉસકી ધૂન, લગની, વિચાર, વાંચન, ઉસકી મહિમા લગે, બાહર સબ રસ ઊતર જાય, બાહરમેં જો તીવ્રતા હો વહ સબ મન્દ પડ જાય. બાહરકા લૌકિક રસ ઉસે મન્દ પડ જાય. એક અલૌકિક દશા પ્રાપ્ત (હો). અલૌકિક મહિમારૂપ આત્મા હૈ. લૌકિક કાર્યકા રસ ઉસે મન્દ પડ જાય. ઉસમેં ખડા હો, લેકિન સબ મન્દ પડ જાતા હૈ. ઉસકા રસ, વિભાવકા સર્વ પ્રકારકા રસ ઉસે મન્દ પડ જાતા હૈ.
શુભભાવમેં ઉસે દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્ર હોતે હૈં ઔર શુદ્ધાત્મામેં એક આત્મા. શુદ્ધાત્મા કૈસે પ્રાપ્ત હો? જો ભગવાનને પ્રાપ્ત કિયા, જો ગુરુદેવને સાધના કી ઔર જો શાસ્ત્રમેં આતા હૈ, ઉસ પર ઉસે ભક્તિ આતી હૈ. શુભભાવમેં વહ હોતા હૈ ઔર અંતરમેં શુદ્ધાત્મા કૈસે
PDF/HTML Page 1818 of 1906
single page version
પ્રાપ્ત હો, વહ હોતા હૈ. બાકી સબ રસ ઉસે ઊતર જાતા હૈ. એક આત્માર્થકા પ્રયોજન (હોતા હૈ). મુઝે કૈસે આત્માકી પ્રાપ્તિ હો? પ્રત્યેક કાર્યમેં ઉસે વહ પ્રયોજન હોતા હૈ. શુભભાવ આયે, દેવ-ગરુ-શાસ્ત્રકી ભક્તિ (આયે). બાકી સબ ઉસે મન્દ પડ જાતા હૈ. શુભભાવ તો શુદ્ધાત્મા પ્રાપ્ત હો તો ભી આતે હૈં, પરન્તુ ઉસકા ભેદજ્ઞાન વર્તતા હૈ. ભેદજ્ઞાન હો તો ભી શુભભાવ હોતે હૈં. પરન્તુ વહ અપના સ્વભાવ નહીં હૈ. શુદ્ધાત્માકી પહચાન કૈસે હો? શુદ્ધાત્માકી ભાવના, ઉસકી લગન, ઉસકી મહિમા, ઉસકે લિયે વિચાર, વાંચન સબ હોતા હૈ. દૂસરા સબ રસ કમ હો જાતા હૈ. એક દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્ર તરફકી શુભભાવના રહતી હૈ ઔર આત્મા કૈસે પ્રાપ્ત હો, ઉસ તરફકી લગન રહતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- અનુભૂતિ દશાકા અંતરંગ સ્વરૂપ કૈસા હોતા હૈ?
સમાધાનઃ- અંતરંગ તો વાણીમેં આતા નહીં. વિકલ્પ છૂટકર અંતરમેં જો વેદન હો, વહ તો સ્વયં અનુભવ કર સકતા હૈ. જિસમેં અકેલા આત્મા હી હૈ. વિકલ્પ તરફકા ઉપયોગ છૂટ જાતા હૈ, વિકલ્પ છૂટ જાતા હૈ. વીતરાગ નહીં હુઆ હૈ ઇસલિયે અબુદ્ધિપૂર્વક હોતા હૈ. બાકી અંતર્મુહૂર્તમેં ઉપયોગ ફિર-સે બાહર આતા હૈ. ક્ષણભરકે લિયે ઉપયોગ અપનેમેં જમ જાતા હૈ. જો સ્વરૂપ અપના અસ્તિત્વ ચૈતન્યકા હૈ, જ્ઞાયકકા અસ્તિત્વ હૈ ઉસમેં ઉસકા ઉપયોગ જમ જાતા હૈ. ચૈતન્ય જિસ સ્વભાવ-સે હૈ, અનન્ત ગુણ-સે ભરપૂર ઔર આનન્દ-સે ભરા હુઆ આત્મા, આનન્દ ગુણ સ્વયંસિદ્ધ ઉસીકા હૈ. જ્ઞાનગુણ ઉસકા હૈ, ઐસે અનન્ત ગુણ-સે ભરા હુઆ આત્મા, ઉસમેં ઉસકા ઉપયોગ લીન હો જાતા હૈ, વિકલ્પ છૂટ જાતા હૈ. વિકલ્પકી આકુલતા છૂટકર ઉસકા ઉપયોગ સ્વરૂપમેં જમ જાતા હૈ.
સ્વાનુભૂતિ તો વચનમેં (આતી નહીં), વહ સ્વયં વેદન કરકે જાન સકતા હૈ. વચનમેં તો અમુક પ્રકારસે આતા હૈ. ઉસકી દિશા પૂરી બદલ જાતી હૈ. જો વિભાવકી બાહરકી દિશા થી, વહ પલટકર સ્વભાવકી દિશા કોઈ અલગ હી દુનિયામેં ચલા જાતા હૈ. વહ ઉસકી સ્વાનુભૂતિ હૈ. યે વિભાવકી દુનિયા નહીં, યે લૌકિક દુનિયા નહીં, પરન્તુ અલૌકિક દુનિયામેં વહ ચલા જાતા હૈ ઔર સ્વભાવમેં એકદમ લીનતા હો જાતી હૈ. ઉસમેં જો ઉસકા સ્વભાવ હૈ, ઉસ જાતકી પરિણતિ હો જાતી હૈ, વહ ઉસે અનુભૂતિમેં વેદનમેં આતી હૈ ઔર વહ ઉસે જાન સકતા હૈ, અનુભવ કર સકતા હૈ. આનન્દસે ભરા, જ્ઞાનસે ભરા, ચૈતન્ય ચમત્કાર દેવ, ચમત્કારી દેવ સ્વયં વિરાજતા હૈ. ઉસકી ઉસે સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જો કુછ કહ સકો વહ આપ કહ સકતે હો. બાકી ઉસકા અંતરંગ સ્વરૂપ તો...
સમાધાનઃ- અમુક પ્રકાર-સે આયે. વિકલ્પ છૂટકર નિર્વિકલ્પ દુનિયામેં ચલા જાતા હૈ. ઔર ઉસમેં અપના જો ચૈતન્યકા અસ્તિત્વ હૈ, વહ ઉસે સ્વાનુભુતિમેં આતા હૈ. અનન્ત ગુણકા ભણ્ડાર આત્મા હૈ, વહ ઉસે સ્વાનુભૂતિમેં આતા હૈ. જૈસે સિદ્ધ ભગવાન હૈં, વહ
PDF/HTML Page 1819 of 1906
single page version
સિદ્ધ ભગવાનકા અંશ ઉસે સ્વાનુભૂતિમેં આતા હૈ. ઉસકી દિશા પલટ જાતી હૈ, ઉસકી પરિણતિ પલટ જાતી હૈ. સ્વસન્મુખ હોકર સ્વરૂપમેં જમ જાતા હૈ. અનુપમ ગુણકા ભણ્ડાર, અનુપમ આનન્દ-સે ભરા આત્મા, ઉસ અનુપમ આનન્દકા વેદન કરતા હૈ. જગતકી વિભાવદશામેં જો આનન્દ નહીં હૈ, વિભાવદશામેં જો જ્ઞાન હૈ વહ આકુલતાયુક્ત જ્ઞાન હૈ. સ્વયં નિરાકુલ સ્વરૂપ આત્મા ઔર અનુપમ આનન્દ-સે ભરા, ઐસે આત્માકા વહ વેદન કરતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- નિર્વિકલ્પ ધ્યાનકા સ્વરૂપ ઔર યે દોનોં એક હી હૈ? નિર્વિકલ્પ ધ્યાનકા સ્વરૂપ કહો યા અંતરંગ અનુભૂતિસ્વરૂપ કહો, (દોનોં એક હી હૈ)?
સમાધાનઃ- દોનોં એક હી હૈ. નિર્વિકલ્પ ધ્યાન યાની સ્વરૂપકી સ્વાનુભૂતિ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- દૃષ્ટિકા વિષય જો હૈ વહ તો શુદ્ધ-અશુદ્ધ પર્યાય રહિત સામાન્ય દ્રવ્ય સ્વભાવ હૈ. જબકિ જ્ઞાનકા વિષય સામાન્ય-વિશેષ તથા સર્વ પહલૂસે આત્માકો જાનના હૈ. અબ, જિતના જ્ઞાનકા વિષય સામાન્ય પહલૂ હૈ, ઉતના તો દૃષ્ટિકા વિષય હૈ હી. ફિર ભી દૃષ્ટિ સમ્યક હો તભી જ્ઞાન સમ્યક હો, ઐસા ક્યોં?
સમાધાનઃ- જ્ઞાનકા વિષય હૈ. પરન્તુ દૃષ્ટિ હૈ વહ ભેદમેં રુકતી નહીં, એક સામાન્ય પર હી દૃષ્ટિકો સ્થાપિત કર દી હૈ. ઉસકા જોર એક સામાન્ય પર હી હૈ. જ્ઞાન સામાન્ય ઔર વિશેષ દોનોંકો જાનતા હૈ. જાનનેમેં ભેદ આતે હૈં. દૃષ્ટિમેં એક સામાન્યકા જો બલ આતા હૈ, ઐસા બલ જ્ઞાનમેં નહીં હૈ. દૃષ્ટિ બલવાન હૈ. એક સામન્યકો ગ્રહણ કરતી હૈ, એકકો ગ્રહણ કરનેવાલી હૈ. ઉસ એક પર હી જોર કરકે આગે બઢતી હૈ.
ચૈતન્ય જો સામાન્ય અનાદિઅનન્ત હૈ વહ મૈં હૂઁ. ઉસમેં ભેદ પર ઉસકી નજર નહીં હૈ, પર્યાય પર નજર નહીં હૈ, ગુણભેદ પર નજર નહીં હૈ. એક સામાન્ય ચૈતન્યકા અસ્તિત્વ જો જ્ઞાયક, વહ મૈં હૂઁ. ઉસ પર દૃષ્ટિકા બલ, જો સામર્થ્ય હૈ વૈસા બલ જ્ઞાનમેં નહીં હૈ. જ્ઞાન જાનનેકા કાર્ય કરતા હૈ. સામાન્ય ઔર વિશેષ દોનોંકા જાનકર, જૈસા જ્ઞાન હો વૈસી ઉસકી પરિણતિ હોતી હૈ. જ્ઞાન યથાર્થ હો તો પરિણતિ યથાર્થ હોતી હૈ. પરન્તુ દૃષ્ટિ અધિક બલવાન હૈ. દૃષ્ટિમેં બલ હૈ. પૂરે સામાન્યકો ગ્રહણ કિયા હૈ ઇસલિયે.
મુમુક્ષુઃ- મૂલ્યવાન દૃષ્ટિ હૈ?
સમાધાનઃ- મૂલ્યવાન દૃષ્ટિ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- દૃષ્ટિ જો કામ કરતી હૈ વહ જ્ઞાનમેં જ્ઞાત હોતા હૈ.
સમાધાનઃ- જ્ઞાનમેં જ્ઞાત હોતા હૈ, પરન્તુ દૃષ્ટિ બલવાન ઔર જોરદાર હૈ. એક પર સ્થાપિત કરકે ઉસ અનુસાર ઉસકી પરિણતિ, લીનતા હોતી હૈ. આદમીને એક નક્કી કિયા હો કિ ઐસા કરના હૈ. એકકે સિવા દૂસરા કુછ દેખે નહીં ઔર દૃઢતાસે વહ કાર્ય કરતા હૈ. વૈસે યહ એક (કાર્ય દૃષ્ટિ કરતી હૈ). ફિર બીચમેં જો સબ ભેદ ઔર પ્રકાર હૈ, ઉસ પર દૃષ્ટિ નહીં દેકર એક સામાન્ય, એક આત્માકો (ગ્રહણ કરતી હૈ). બસ,
PDF/HTML Page 1820 of 1906
single page version
આત્માકી પરિણતિ કૈસે પ્રગટ હો? ઉસ બસપૂર્વક દૃષ્ટિકી પરિણતિ હોતી હૈ. આદમીને નિર્ણય કિયા કિ યહ એક હી (કરના હૈ). આજુબાજુકા કુછ નહીં, એક ઐસા હી કરના હૈ. વૈસે ઉસકે બલ-સે લીનતાકા ઔર ચારિત્રકા બલ ઉસમેં આતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જ્ઞાન ભી વહી બલ કરેગા ન? જ્ઞાનમેં ભી વૈસા હી બલ હોના ચાહિયે ન?
સમાધાનઃ- જ્ઞાનમેં બલ હૈ. જ્ઞાનમેં સબ જાનનેમેં આતા હૈ. જ્ઞાનમેં બલ આતા હૈ, દૃષ્ટિમેં બલ આતા હૈ, પરન્તુ દૃષ્ટિકા બલ અધિક આતા હૈ. અધિક હૈ. જ્ઞાન સબ પહલૂકો જાનતા હૈ, જાનનેકા કાર્ય સબ પહલૂઓંમેં હોતા હૈ કિ યહ અધૂરા હૈ, યહ પૂરા હૈ, યહ કેવલજ્ઞાન હૈ, યહ સાધકદશા હૈ, યહ ચારિત્ર હૈ, યે ગુણભેદ હૈ, યે પર્યાયભેદ હૈ. જ્ઞાન સબ જાનતા હૈ, યે એક અખણ્ડ હૈ. અખણ્ડકા બલ હૈ જ્ઞાનમેં, પરન્તુ વહ સબ જાનતા હૈ. લેકિન જિસને એક હી ગ્રહણ કિયા હૈ, ઐસી દૃષ્ટિ બલવાન હૈ.
મુમુક્ષુઃ- અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય ઔર કેવલજ્ઞાનમેં સર્વ પદાથાકી પર્યાય ઉત્કીર્ણ હો ગયી હૈ, ઇન દોનોંકા મેલ કૈસે કરના?
સમાધાનઃ- અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય, વહ તો સ્વતઃસિદ્ધ જો અનાદિઅનન્ત દ્રવ્ય પારિણામિક સ્વરૂપ હૈ. સ્વભાવ જો હૈ અનાદિઅનન્ત સ્વભાવરૂપ હૈ વહ પારિણામિક સ્વરૂપ હૈ. ઔર કેવલજ્ઞાન તો પ્રગટ પર્યાય હૈ. ઉસમેં તો સામાન્ય પારિણામિક સ્વભાવ સામાન્ય રૂપ-સે અનાદિઅનન્ત કિ જિસમેં કોઈ ભેદ નહીં પડતે, ઐસા પારિણામિકભાવ અનાદિઅનન્ત હૈ. કેવલજ્ઞાન હૈ વહ પ્રગટ પર્યાય હૈ, લોકાલોકકો જાનતી હૈ. નિર્મલ પર્યાય કેવલજ્ઞાનકી લોકાલોકકો જાનતી હૈ. ભલે ઉસે ક્ષાયિક પર્યાય કહતે હૈં, ઉસમેં પારિણામિક સાથમેં હૈ, પરન્તુ ક્ષાયિક પર્યાય કહતે હૈં, કેવલજ્ઞાનકી પર્યાય હૈ. પારિણામિકભાવ તો અનાદિઅનન્ત હૈ ઔર ક્ષાયિક પર્યાય કેવલજ્ઞાનકી પર્યાય બાદમેં પ્રગટ હોતી હૈ. વહ અનાદિઅનન્ત નહીં હોતી. યે તો અનાદિઅનન્ત હૈ, પારિણામિકભાવ હૈ.
નિગોદમેં ગયા તો ભી પારિણામિકભાવ તો અનાદિઅનન્ત હૈ. પારિણામિકભાવરૂપ જો ચૈતન્ય હૈ, વહ અનાદિઅનન્ત હૈ. ઔર કેવલજ્ઞાન તો ઉસમેં શક્તિરૂપ હૈ. પુરુષાર્થકી સાધના- સે કેવલજ્ઞાન પ્રગટ હોતા હૈ. વહ ક્ષાયિક પર્યાય હૈ. વહ લોકાલોકકો જાનતી હૈ. સ્વરૂપમેં વીતરાગ દશા હો ગયી ઇસલિયે ઉસકા જ્ઞાન પૂર્ણ પ્રગટ હો ગયા. સ્વરૂપમેં રહકર, સ્વભાવકો જાનતા હુઆ, લોકાલોકકી સર્વ પર્યાયેં ઉસમેં સહજ જ્ઞાત હોતી હૈ. વહ ઉસકી પ્રગટરૂપ-સે સાદિઅનન્ત પર્યાયેં પ્રગટ હોતી હૈ. પારિણામિકભાવ હૈ વહ તો અનાદિઅનન્ત હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પૂછનેકા પ્રશ્ન યહ થા કિ અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય યાની સ્વતંત્ર દ્રવ્ય હૈ યા જૈસે પરિણામ કરના ચાહે વૈસા સ્વયં કર સકતા હૈ? ઉસકા ઔર કેવલજ્ઞાનકા દોનોંકા મેલ કૈસે હૈ?
સમાધાનઃ- જૈસા ભાવ કરને હો વૈસે કર સકતા હૈ. અકારણ-ઉસમેં કોઈ કારણ
PDF/HTML Page 1821 of 1906
single page version
નહીં લાગૂ પડતા. કેવલજ્ઞાનમેં ભી કોઈ કારણ નહીં હૈ. વહ જો ભાવ કરે ઉસમેં કોઈ કારણ લાગૂ નહીં પડતા. સબ અકારણરૂપ-સે પરિણમતે હૈં.
મુમુક્ષુઃ- કેવલજ્ઞાનીને જાના હો વૈસા હો ન. અકારણ પારિણામિક કૈસે રહા? અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર હૈ ઔર કેવલજ્ઞાનીને જાના હો વૈસે પરિણમે તો બઁધ ગયા.
સમાધાનઃ- કેવલજ્ઞાનીને જાના... કેવલજ્ઞાનીને ઇસલિયે કહીં બઁધ નહીં ગયા. વહ તો સ્વતઃ પરિણમતા હૈ. કેવલજ્ઞાનમેં ઐસા હી જ્ઞાત હુઆ હૈ. કેવલજ્ઞાનીને જાના ઇસલિયે સ્વયં પરિણમન ન કર સકે ઐસા નહીં હૈ. સ્વયં તો સ્વતંત્ર પરિણમતા હૈ. કેવલજ્ઞાન ઉસે રોકને નહીં આતા. કેવલજ્ઞાન કેવલજ્ઞાનમેં હૈ ઔર સ્વયં અપનેમેં હૈ. પ્રત્યેક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર હૈ. કેવલજ્ઞાનીને જાના ઇસલિયે વૈસે પરિણમના હી પડે, ઐસે દ્રવ્ય કહીં પરાધીન નહીં હો ગયા. કેવલજ્ઞાનને જાના ઇસલિયે સ્વયં ઉસકે અધીન હો ગયા, ઐસા કુછ નહીં હૈ. સ્વયં સ્વતંત્ર પરિણમતા હૈ. અપની પરિણતિ અપને-સે હોતી હૈ, કેવલજ્ઞાન ઉસે પરિણમન નહીં કરવાતા. અપની પરિણતિ, કૈસા પરિણમન કરના વહ અપને હાથકી બાત હૈ.
સ્વયં સ્વભાવ તરફ પરિણમે, વિભાવ તરફ જાતા હૈ, વહ સબ અપની પરિણતિ તો સ્વતઃ બદલતા હૈ. ઇસલિયે પુરુષાર્થ-સે પલટના વહ અપને હાથકી બાત હૈ. કેવલજ્ઞાનને જાના ઇસલિયે ઉસકે હાથમેં હૈ, ઐસા નહીં હૈ. કેવલજ્ઞાનને જાના ઇસલિયે ઉસકે હાથમેં હૈ, ઐસા નહીં હૈ. વહ જિસ સ્વરૂપ પલટતા હૈ, વૈસા કેવલજ્ઞાન જાનતા હૈ. ભલે કેવલજ્ઞાનમેં પહલે-સે જ્ઞાત હુઆ હો, પરન્તુ પલટતા હૈ વહ સ્વયં અપને-સે પલટતા હૈ. કેવલજ્ઞાનને જાના ઇસલિયે વૈસે હી પરિણમના પડે, ઐસા ઉસકા અર્થ નહીં હૈ.
ભલે કેવલજ્ઞાનમેં જ્ઞાત હુઆ કિ યહ પરિણમન ઐસે હોગા. તો ભી સ્વયં હી પરિણમતા હૈ. અપને પુરુષાર્થકી ગતિ-સે સ્વયં પરિણમતા હૈ. સ્વયં ઐસા માને કે કેવલજ્ઞાનમેં જૈસા જાના વૈસા હોગા. ઐસા જો માનતા હૈ, ઉસકા પુરુષાર્થ ઉઠતા નહીં. જો ઐસા માને કિ જૈસે હોના હોગા વૈસે હોગા, ઉસકા પુરુષાર્થ (ઉઠતા નહીં). પુરુષાર્થપૂર્વક જિસકે ખ્યાલમેં ઐસા રહતા હૈ કિ મુઝે પુરુષાર્થ કરના હૈ, મુઝે ચૈતન્યકી દશા પ્રગટ કરની હૈ, ઐસી જિસે ભાવના રહે ઉસે હી કેવલજ્ઞાન ઔર સબ સુલટા જાના હૈ. જિસકે ભાવમેં ઐસા રહે કિ જૈસે હોના હોગા વૈસે હોગા, ઉસકી પરિણતિ કેવલજ્ઞાનીને વૈસી હી જાની હૈ.
જો પરિણતિ પલટતી હૈ, ઉસે પુરુષાર્થકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. પુરુષાર્થકે સમ્બન્ધ બિના વહ ઐસા માને કિ પુરુષાર્થ હો યા ન હો, ઐસે હી પલટ જાયગી. જો સહજ પરિણતિ પ્રગટ હોતી હૈ અકારણરૂપ-સે, વહ પુરુષાર્થપૂર્વક પલટતી હૈ. ઉસે પુરુષાર્થકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. ક્રમબદ્ધ ઔર પુરુષાર્થ દોનોંકો સમ્બન્ધ હૈ. અકેલા ક્રમબદ્ધ (નહીં હૈ). ક્રમબદ્ધકો પુરુષાર્થકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. પુરુષાર્થ બિના ક્રમબદ્ધ નહીં હોતા, વહ સમ્બન્ધવાલા હૈ.
PDF/HTML Page 1822 of 1906
single page version
ઔર જો પુરુષાર્થ પર દૃષ્ટિ રખકર પલટતા હૈ, ઉસકા કેવલજ્ઞાનીને ઐસા દેખા હૈ કિ ઇસકા સુલટા પલટના હોગા, ઐસા જાના હૈ. ઔર જો પુરુષાર્થ નહીં કરતા હૈ, ઉસકા વૈસા જાના હૈ. વહ જાને ઇસલિયે સ્વયં પલટ ન સકે ઐસા નહીં હૈ. વહ પુરુષાર્થ- સે પલટેગા ઐસા કેવલજ્ઞાન જાનતા હૈ. યહ જીવ પુરુષાર્થ-સે ઇસ પ્રકાર પલટેગા ઐસા કેવલજ્ઞાની જાનતે હૈં.