Atmadharma magazine - Ank 253 (Original language). Page: 3.

PDF/HTML Page 41 of 45
single page version

: ૩૮ : : કારતક :
અટકીને જાણતી હતી. આવી ખંડખંડરૂપ જ્ઞપ્તિક્રિયાને ભાવબંધ કહેલ છે.

સ્વાલંબનના બળે મોહનો અભાવ થયા પછી અંતર્મુહૂર્તમાં જ્ઞપ્તિક્રિયા

કેવળજ્ઞાનકળાથી પરિપૂર્ણ ખીલી ઊઠે છે, પછી તેને કોઈ પ્રતિબંધ રહેતો નથી, એનું

નામ ભાવમોક્ષ છે.

હજી તો રાગક્રિયા ને જ્ઞાનક્રિયા એ બંનેની ભિન્નતાનું ભાન પણ જેને ન

હોય, અરે! જડની ક્રિયા ને આત્માની ક્રિયા એ બંનેની ભિન્નતાનું પણ ભાન જેને

ન હોય તે તો એકલા બંધભાવમાં જ વર્તતા થકા મોક્ષનું સ્વરૂપ પણ નથી જાણતા,

તો પછી મોક્ષનું સાધન તો ક્્યાંથી કરે? અંર્તસ્વભાવને અનુસરીને થતી જે

જ્ઞાનની ક્રિયા તે મોક્ષનું સાધન છે. મોક્ષનું સાધન કોઈ રાગની ક્રિયાને કે દેહની

ક્રિયાને અવલંબતું નથી. ભાઈ, તારા જ્ઞાન ને આનંદના બિડાયેલા ભાવને કેમ

ઉઘાડવો તેની આ વાત છે. તારા સ્વભાવને અનુસરવાથી જ જ્ઞાન–આનંદ ખીલી

જશે...આનું નામ ભાવમોક્ષ. બારમા ગુણસ્થાન સુધી જ્ઞાનાદિમાં હજી જેટલો

પ્રતિબંધ છે તેટલો ભાવબંધ છે; પણ ત્યાં મોહનો અત્યંત અભાવ હોવાથી શુદ્ધ

જ્ઞપ્તિક્રિયા ક્ષણેક્ષણે ખીલી રહી છે ને અંતર્મુહૂર્તમાં તેનું પૂર્ણ સામર્થ્ય ખીલી જતાં

તેમાં કોઈ પ્રતિબંધ રહેતો નથી, એનું નામ ભાવમોક્ષ છે. ભાવમોક્ષ થતાં દ્રવ્યકર્મો

પણ છૂટી જાય છે, તે દ્રવ્યમોક્ષ છે.

ભાઈ, તારી શુદ્ધ જ્ઞપ્તિક્રિયા જ તારા મોક્ષનો હેતુ છે. મોહ–રાગ–દ્વેષનો

અભાવ થઈને કેવળજ્ઞાન થયું ત્યાં ભાવમોક્ષ થયો. એવા કેવળજ્ઞાની ભગવંતો

ચિદાનંદના અતીન્દ્રિય સુખના અનુભવથી તૃપ્ત તૃપ્ત વર્તે છે, તેમને કોઈ અતૃપ્તિ

નથી, કોઈ ઈચ્છા નથી; આવી ભાવમુક્તિ થઈ હોવા છતાં હજી જે પૂર્વબદ્ધ

અઘાતીકર્મો બાકી છે તે પણ શુદ્ધ સ્વરૂપમાં અવિચલિત ચેતનાવૃત્તિને લીધે ક્ષણેક્ષણે

અત્યંતપણે નિર્જરી જાય છે. સાધકદશામાં પણ જે શુદ્ધચેતનાવૃત્તિ છે તે નિર્જરાનું

કારણ છે. પહેલાં સમ્યગ્દર્શન થતાં અતીન્દ્રિય આનંદના અંશનું જે વદન થયું તે

ઉપરથી અનુમાન થઈ ગયું હતું કે આખો આત્મા આવા પરિપૂર્ણ આનંદથી ભરેલો

છે. કેવળી અને સિદ્ધોનો પરિપૂર્ણ આનંદ આવો હોય–તેની પણ ત્યારે ખબર પડી.

પછી શુદ્ધ ચેતનાવૃત્તિ વધતાં વધતાં કેવળજ્ઞાન થયું. પછી તે શુદ્ધ ચેતનાવૃત્તિથી જ

બાકીનાં કર્મો નિર્જરીને અત્યંત મોક્ષ થાય છે. કેવળીપ્રભુની ચૈતન્યવૃત્તિ

શુદ્ધસ્વરૂપમાં જ સ્થિર છે,–તેને કથંચિત્ ધ્યાન પણ કહેવાય છે, ને તે ધ્યાનને

નિર્જરાનો હેતુ કહેવામાં આવે છે. મોક્ષનું અને મોક્ષનાં કારણોનું, બંધનું અને

બંધનાં કારણોનું યથાર્થ જ્ઞાન થતાં સમ્યગ્જ્ઞાનના માર્ગની પ્રસિદ્ધિ થાય છે; પછી

આત્મા મોક્ષનાં કારણોને સેવતો થકો મોક્ષ તરફ જાય છે ને બંધનનાં કારણોને

તોડતો બંધનથી પાછો ફરે છે. (પંચાસ્તિકાય–પ્રવચનોમાંથી આસો વદ ૭)

PDF/HTML Page 42 of 45
single page version

(હે જીવ! જ્ઞાનમાં ઠર તો જ જ્ઞેયોનો પાર પામીશ)

ઘણાને પ્રશ્ન ઊઠે છે કે: આકાશ અનંત છે તો તે જ્ઞાનમાં કઈ રીતે જણાય? –કાળ

અનાદિઅનંત છે તે જ્ઞાનમાં કઈ રીતે જણાય? જણાય તો તો તેનો છેડો આવી જાય!

તેનું સમાધાન: પ્રથમ તો આકાશ અને કાળની અનંતતા કરતાંય જ્ઞાનસામર્થ્યની

અનંતતા વધારે છે એ વાત લક્ષમાં લેવી જોઈએ.

વળી, કોઈ પણ વસ્તુ જ્ઞાનમાં પ્રમેય થાય તેથી તે મર્યાદિત થઈ જાય એવો કાંઈ

નિયમ નથી. જ્ઞેયની અનંતતા જ્ઞાનમાં જણાય તેથી કાંઈ તેની અનંતતા મટીને સાંત બની
જતી નથી. અમર્યાદિત વસ્તુ અમર્યાદપણે રહીને પણ જ્ઞાનમાં પૂરી પ્રમેય થાય છે; જ્ઞાનમાં
પ્રમેય થવાથી કાંઈ અમર્યાદિત વસ્તુ મર્યાદિત નથી બની જતી; –અમર્યાદિત જ્ઞાન સામર્થ્ય
એના કરતાં પણ વધુ છે. એ અમર્યાદ જ્ઞાનસામર્થ્યની દિવ્યતા લક્ષમાં આવે તો જ (અનંત
આકાશ, અનાદિઅનંતકાળ વગેરે) અમર્યાદિતવસ્તુનું પ્રમેયપણું જ્ઞાનમાં કયા પ્રકારે છે તે
ખ્યાલમાં આવે. જ્યાં સુધી જ્ઞાનનો દિવ્ય મહિમા ન ભાસે ત્યાં સુધી એ વાત બેસે નહિ.
આકાશની અનંતતા કરતાં જ્ઞાનસામર્થ્યની અનંતતા વિશાળ છે, એ સામર્થ્યનો મહિમા

ભાસવો જોઈએ.–સ્વસન્મુખતાથી જ તે ભાસે. એટલે આકાશનું પ્રમેયત્વ નક્કી કરવા
પહેલાં તો આત્મા તરફ વળીને તેને પ્રમેય કરવો જોઈએ.

ભાઈ, તને આકાશની અનંતતાનો મહિમા આવે છે, તો તે અનંતતાને

અનંતપણે પોતામાં જ્ઞેયપણે સમાવી દેનારા (જાણી લેનારા) જ્ઞાનસામર્થ્યની
અનંતતાનો મહિમા કેમ નથી આવતો? જ્ઞાનના દિવ્ય અપાર સામર્થ્યનો તને ખ્યાલ
નથી એટલે જાણે જ્ઞાન કરતાં જ્ઞેયો ઘણા મોટા હોય ને જ્ઞાન નાનું હોય એમ તને લાગે
છે, એટલે જ્ઞાન કરતાં જ્ઞેયોનો મહિમા તને વધી જાય છે...તેથી તું જ્ઞાનસ્વભાવ તરફ
નથી ઢળતો.

જો આકાશ તેના ક્ષેત્રસામર્થ્યથી અનંત છે તો આત્મા પોતાના જ્ઞાનસામર્થ્યથી

અમાપ છે. આકાશના અનંતક્ષેત્રના અવિભાગપ્રદેશો કરતાં આત્માના અનંત
જ્ઞાનસામર્થ્યના અવિભાગ અંશો અનંતગુણા છે. આકાશક્ષેત્રની અનંતતા કરતાં
જ્ઞાનસામર્થ્યની અનંતતા ઘણી મોટી મહિમાવંત છે.

આકાશમાં લંબાવા કરતાં જ્ઞાનમાં ઠર... (તો જ્ઞેયોનો ય પાર પમાશે.)

(રાત્રિચર્ચા ઉપરથી)

PDF/HTML Page 43 of 45
single page version

(બે ભાઈ વચ્ચેની વાતચીત: અકલંક–નિકલંક નાટકમાંથી)

(એક ભાઈ સ્વાધ્યાય કરી રહ્યા છે ત્યાં બીજો ભાઈ આવીને નમસ્કાર કરે છે;)

નમસ્તે મોટાભાઈ! આપ શેની સ્વાધ્યાય કરો છો?

બંધુ! હું ‘પરમાત્મપ્રકાશ’ ની સ્વાધ્યાય કરું છું.
વાહ! પરમાત્માનું સ્વરૂપ સમજવા માટે અને ભેદજ્ઞાનની ભાવના માટે આ બહુ

જ સુંદર શાસ્ત્ર છે. ભાઈ, મને પણ એમાંથી કંઈક સંભળાવો.

સાંભળ! આ શાસ્ત્રમાં છેલ્લે આખા શાસ્ત્રના સારરૂપ આવી ભાવના કરવાનું

કહ્યું છે–

‘‘सहज शुद्ध ज्ञानानंदैकस्वभावोऽहं, निर्विकल्पोऽहं, उदासीनोऽहं,

निजनिरंजन शुद्धात्मसम्यक्श्रद्धान–ज्ञान–अनुष्ठानरुप निश्चयरत्नत्रयात्मक

निर्विकल्पसमाधिसंजात वीतराग–सहजान दरुप सुखानुभूतिमात्रलक्षणेन

स्वसंवेदनज्ञानेन स्वसंवेद्यो गम्यः प्राप्यो भरितावस्थोऽहं; रागद्वेषमोहादि....सर्वे

विभावपरिणामरहित शून्योऽहं, जगत्त्रये कालत्रयेपि मनोवचनकायैः

कृतकारितानुमतेश्च शुद्धनिश्चयनयेन; तथा सर्वेपि जीवाः, इति भावना निरंतर

कर्तव्येति’’

‘હું સહજ શુદ્ધ જ્ઞાનાનંદ એક સ્વભાવ છું, હું નિર્વિકલ્પ છું, હું ઉદાસીન છું;

નિજનિરંજન શુદ્ધાત્માના સમ્યક્ શ્રદ્ધાન–જ્ઞાન–અનુષ્ઠાનરૂપ નિશ્ચયરત્નત્રયાત્મક એવી જે

નિર્વિકલ્પ સમાધિ, તેનાથી ઉત્પન્ન વીતરાગ સહજાનંદરૂપ જે સુખ, તેની અનુભૂતિમાત્ર

જેનું લક્ષણ છે એવા સ્વસંવેદનજ્ઞાનથી સ્વસંવેદ્ય–ગમ્ય–પ્રાપ્ય–ભરિતાવસ્થ છું; રાગદ્વેષ–

મોહાદિ....સર્વ વિભાવ પરિણામથી રહિત–શૂન્ય છું; ત્રણ લોકમાં તેમજ ત્રણે કાળમાં,

મનથી–વચનથી–કાયાથી, કૃત–કારિત–અનુમોદનાથી શુદ્ધનિશ્ચયનયે હું આવો જ છું, તથા

સર્વે જીવો પણ એવા જ છે–એમ નિરંતર ભાવના કર્તવ્ય છે.’’

નાનાભાઈ: અહો, આવી પરમાત્મભાવનામાં લીન સંતોને કેટલો આનંદ

આવતો હશે?

મોટાભાઈ: અહા, એની શી વાત! જ્યાં સમ્યગ્દર્શનનો આનંદ પણ સિદ્ધ

ભગવાન જેવો અપૂર્વ છે, જેને આત્મા સિવાય બીજા કોઈની ઉપમા લાગુ પડી શકતી

નથી, તો મુનિદશાના આનંદની શી વાત?

ભાઈ! બલિહારી છે આપણા જૈનધર્મની–કે જેના સેવનથી આવા અપૂર્વ

આનંદની પ્રાપ્તિ થાય છે.

બંધુ! વાતો તો એમ જ છે. ખરેખર જૈનશાસન એક જ આ જગતના જીવોને

શરણભૂત છે.

PDF/HTML Page 44 of 45
single page version

વિવિધ સમાચાર

* સોનગઢમાં પૂ. ગુરુદેવ સુખશાંતિમાં બિરાજે છે. પ્રવચનમાં સવારે

પંચાસ્તિકાયમાંથી નવતત્ત્વનો અધિકાર વંચાતો હતો તે પૂર્ણ થયેલ છે ને આસો વદ ૯
થી ‘પરમાત્મપ્રકાશ’ શરૂ થયેલ છે. બપોરે સમયસારમાંથી સર્વવિશુદ્ધજ્ઞાન–અધિકાર
ચાલી રહ્યો છે.

* ગુજરાતી–પ્રકાશનોમાં સમયસારની નવી આવૃત્તિ છાપવાનો પ્રારંભ થયેલ છે.

પ્રવચનસાર પણ બંને સંસ્કૃત ટીકા સહિત નવી આવૃત્તિ છપાય છે. કલશટીકા (હીંદી)
છપાઈને બાઈન્ડીંગ ચાલી રહ્યું છે, લગભગ આ માસમાં તૈયાર થઈ જશે.
‘આત્મપ્રસિદ્ધિ’ હિન્દીમાં છપાઈ ગઈ છે.

* તીર્થક્ષેત્ર કમિટિ: ભારતવર્ષીય દિ. જૈન તિર્થક્ષેત્ર કમિટિ (મુંબઈ) કે જે

ભારતના ઘણાખરા દિ. જૈનતીર્થોની વ્યવસ્થા, વહીવટ અને સંરક્ષણ સંભાળે છે, તે

તીર્થક્ષેત્ર કમિટિમાં માનનીય ભાઈશ્રી નવનીતલાલ સી. ઝવેરી– (કે જેઓ સોનગઢ જૈન
સ્વા. મં. ટ્રસ્ટના પ્રમુખ અને મુંબઈ મુમુક્ષુમંડળના ઉપપ્રમુખ છે) તેમની પસંદગી થઈ
છે. તેમના દ્વારા પવિત્ર તીર્થોની વધુ ને વધુ સેવા થાઓ–એમ ઈચ્છીએ.

* સમ્મેદશિખર: પાવનતીર્થ શ્રી સમ્મેદશિખર–જે પારસનાથહીલ તરીકે પ્રસિદ્ધ

છે, તે આખો પહાડ આપણે જાત્રા કરીએ છીએ તેવડો જ નથી. પણ તેથી ઘણા મોટા
વિસ્તારવાળો છે, ને તેમાં અમુક ભાગમાં ચંદનવૃક્ષો પણ છે. જે સાધક સન્તોની ભૂમિને

સુગંધિત બનાવી રહ્યા છે. આપણે જે પચીસ ટૂંકની જાત્રા કરીએ છીએ તે તો આખી
પહાડીનો એક ભાગ છે. આ સંબંધમાં શ્રી તીર્થક્ષેત્ર કમિટિના સભ્ય શ્રી રતનચંદ
ચુનીલાલ ઝવેરી ‘जैन गझट’ માં લખે છે કે ‘હમારે બહુતસે દિગંબર ભાઈઓકો

જાનકારી નહીં હોગી કિ જિસ ટેકરી (પહાડી) પર જૈનિયોંસી ટોંકે (પૂજ્ય–સ્થાન
વગૈરહ) હૈં વહ દૂસરી પહાડિયોંસે પૃથક્ હૈં, સારા પાર્શ્વનાથ પહાડ અનેક પહાડિયોંકી
હારમાલા હૈં; દૂસરી પહાડિયો જો ઈસ પર્વતસે લગી હૂઈ હૈ....જંગલ હૈ....’

સીમંધરપ્રભુની પાંચસો વર્ષ પ્રાચીન મૂર્તિ: મધ્યપ્રાન્તમાં બયાના (ભરતપુર)

ગામમાં કૂલ ત્રણ મંદિર છે, તેમાંથી બડે મન્દિરની મુખ્ય વેદીમાં મૂલનાયક
ચન્દ્રપ્રભુસ્વામી છે અને તેની દક્ષિણવેદીમાં મુખ્યરૂપ શ્રી સીમંધરસ્વામીની મૂર્તિ
બિરાજમાન છે. મૂર્તિ લગભગ દોઢ ફૂટ મોટી છે, સફેદ પાષાણની અને મનોજ્ઞ છે. આ
મૂર્તિના શિલાલેખમાં પ્રતિષ્ઠા સંવત ૧પ૦૭ લખેલ છે, એટલે આજથી લગભગ પાંચસો
વર્ષ પ્રાચીન આ પ્રતિમા છે. આ પ્રતિમાજીનો ફાટો મેળવવા તજવીજ ચાલી રહી છે.

PDF/HTML Page 45 of 45
single page version

આત્મધર્મ રજીસ્ટર નં. જી ૧૮૨

_________________________________________________________________

પ્રભુજી! તારા પગલે પગલે મારે આવવું રે...

* પાવાપુરીની યાત્રા–ભક્તિનું એક દ્રશ્ય *

વીરપ્રભુજી મોક્ષ પધાર્યા ગૌતમ કેવળ જ્ઞાન રે... વીરજીનું શાસન ઝૂલે રે...
દેવદેવેન્દ્ર મહોત્સવ કરે જ્યાં દિન દીવાથી ઉજવાય રે... વીરજીનું શાસન ઝૂલે રે...
શૈલેશીકરણે ચડયા પ્રભુજી અયોગીપદ ધર્યું આજ રે... વીરજીનું શાસન ઝૂલે રે...
સર્વે કર્મનો ક્ષય કરીને સિદ્ધપદ પ્રાપ્ત થાય રે... વીરજીનું શાસન ઝૂલે રે...
પાવાપુરી સિદ્ધક્ષેત્ર પ્રભુજી સમશ્રેણી કહેવાય રે... વીરજીનું શાસન ઝૂલે રે...
નિર્વાણ કલ્યાણક સૂરપતિ ઉજવે સ્વર્ગેથી ઉતરી આજ રે... વીરજીનું શાસન ઝૂલે રે...
અખંડાનંદ સ્વરૂપ પ્રગટાવી પહોંચ્યા શિવપુર ધામ રે... વીરજીનું શાસન ઝૂલે રે...

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

શ્રી દિગંબર જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટ વતી પ્રકાશક અને

મુદ્રક: અનંતરાય હરિલાલ શેઠ, આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, ભાવનગર.

< Previous Page