PDF/HTML Page 21 of 25
single page version
सफल हो गई। तीर्थराज श्री सम्मेदशिखर की वन्दना करने के लिए सोनगढ़ से ५००
धार्मिक बन्धुओं के साथ मार्ग में अनेक सिद्धक्षेत्रों की वन्दना करते हुए आप यहां पधारे है।
आपने अपनी अमृतमयी वाणी द्वारा अनेक आत्मज्ञान–पिपासुओं की प्यास को बुझाया है।
आप का आज बिहार प्रान्त की इस आरानगरी में आत्मज्ञान–पिपासुओं के समक्ष स्वागत
करतें हुए हमें परम हर्ष हो रहा है।
और संघर्षवादी युग में स्वार्थ और वैमनस्य तथा संघर्षरूपी नदी में डूबते हुए अनेकोंं
दिगभ्रान्त मानवों का जीवन आपने मानवता के सच्चे साँचे में ढाल दिया है। आप में
अनेक अनुपम गुण विद्यमान हैं, जिनका मूर्तिमान रूप सोनगढ़ है जहाँ जैनधर्म की
उज्जवल पताका फहरा रही है।
का सच्चा साधन रत्नत्रय है। आपने सांसारिक वैभव और ऐन्द्रियिक सुखों को तिलाञ्जलि
देकर आजन्मब्रह्मचारी रहकर श्रीमद्कुन्दकुन्द स्वामी द्वारा रचित समयसार आदि ग्रन्थोंं
के अध्ययन से अन्तर्द्रष्टि प्राप्त कर मानव मात्र के कल्याण का प्रशस्त मार्ग दर्शाया है। आप
की इस कल्याणकारिणी अन्तर्मुखी प्रवृत्ति की जितनी प्रशंसा की जाय, थोड़ी है।
PDF/HTML Page 22 of 25
single page version
प्रेरणा प्रदान करते हैं। आप अपनी उद्बोधक वाणी द्वारा भौतिक सुखों में निरत जनता से
आत्मज्ञान की ओर झुकने के लिए उपदेश करते रहते हैं। आप के द्वारा की गई आत्मधर्म
की सेवा और भारतीय संस्कृति की रक्षा धार्मिक जगत् में सदैव स्मरणीय रहेगी।
प्रार्थना करते हैं कि आप चिरायु रहकर जिनशासन की पताका फहराते रहें।
PDF/HTML Page 23 of 25
single page version
गौरव का अनुभव कर रहे हैं।
हेतु सम्यग्दर्शन, सम्यग्ज्ञान और सम्यक् चारित्र तीनों ही आवश्यक है। साधुत्व एवं
संतत्व की साधना में रत्नत्रय प्रमुख साधन है। आपने सांसारिक वैभव और इन्द्रिय–सुखों
को तिलांजलि देकर आजन्म ब्रह्मचारी रहते हुए श्रीमद् कुन्दकुन्दस्वामी प्रभृति आचार्यों
द्वारा प्रणीत विश्वभारती के अनुपम रत्न समयसार, प्रवचनसार आदि महान ग्रन्थों का
गम्भीर अध्ययन कर अन्तर्द्रष्टि प्राप्त की है। अनेक संकटों एवं बाधक परिस्थितियों को
आह्वान करते हुए शान्ति और सहिष्णुतापूर्वक अपने निश्चित ध्येय एवं लक्ष्य की ओर
अग्रसर बने हुए हैं। आपकी श्रद्धा, साहस और द्रढ़ता की जितनी सराहना की जाय,
थोडी है।
के निरूपाधिक शुद्ध स्वरूप का स्वाभाविक चित्र प्रस्तुत कर श्रोताओं को आत्मदर्शन की
ओर प्रेरणा प्रदान करते हैं। अपनी उद्बोधक वाणी द्वारा आप भौतिक सुखों की लालसा
में निमग्न जनता को आत्मज्ञान की ओर झुकने के लिये सदैव उपदेश करते रहते हैं।
आपके द्वारा की गई भारतीय संस्कृति एवं आत्मधर्म की महान् सेवा भारत के धार्मिक
इतिहास में चिरस्मरणीय रहेगी।
विश्व को अहिंसा और सत्य का संदेश दिया और जहां की अतिशय युक्त पहाडियाँ एवं
गर्म पानी के झरने निरंतर प्राचीन गौरवगाथा का संदेश दे रहे हैं, आपका अन्तःकरण से
अभिनन्दन करते हुए अपनो भावों की कुसुमांजलि इस सम्मान पत्र के द्वारा समर्पित करते
है और शाश्वत विद्यमान श्री १००८ जिनेन्द्र भगवान श्री सीमंधरस्वामी से प्रार्थना करते हैं
कि आपका सदुद्रेश्य सफल हो और आप चिरायु रहकर विश्वहितकारी जिनशासन की
पताका फहराते रहें।
PDF/HTML Page 24 of 25
single page version
જેનામાં વિકલ્પનો અભાવ જ છે એવા શુદ્ધ ચૈતન્યને લક્ષમાં લઈને એકાગ્ર થતાં વિકલ્પનો અભાવ થઈ જાય છે. હું
આ વિકલ્પનો નિષેધ કરું–એમ વિકલ્પનો નિષેધ કરવા તરફ જેનું લક્ષ છે તેનું લક્ષ શુદ્ધ આત્મા તરફ વળ્યું નથી પણ
વિકલ્પ તરફ વળ્યું છે, એટલે તેમાં તો વિકલ્પની ઉત્પત્તિ જ થાય છે. શુદ્ધ આત્મ દ્રવ્ય તરફ વળવું તેજ વિકલ્પના
અભાવની રીત છે. ઉપયોગનું વલણ અંતર્મુખ સ્વભાવ તરફ વળતાં વિકલ્પ તરફનું વલણ છૂટી જાય છે.
અભાવરૂપ સ્વભાવ તો દ્રષ્ટિમાં ન આવ્યો, એટલે ત્યાં માત્ર વિકલ્પનું ઉત્થાન જ થાય છે. ‘આ વિકલ્પ છે અને તેનો
નિષેધ કરું’–એમ વિકલ્પના અસ્તિત્વ સામે જોતાં તેનો નિષેધ નહિ થાય. પણ ‘હું જ્ઞાયક સ્વભાવ છું’ એમ
સ્વભાવના અસ્તિત્વની સામે જોતાં વિકલ્પના અભાવરૂપ પરિણમન થઈ જાય છે. પહેલાં આત્મસ્વભાવનું શ્રવણ–
મનન કરીને તેને લક્ષમાં લીધો હોય, અને તેનો મહિમા જાણ્યો હોય તો તેમાં અંતમુર્ખ થઈને વિકલ્પનો અભાવ કરે.
પણ આત્મસ્વભાવનો મહિમા લક્ષમાં લીધા વિના કોના અસ્તિત્વમાં ઊભો રહીને વિકલ્પનો અભાવ કરશે!
વિકલ્પનો અભાવ કરવો તે પણ ઉપચારનું કથન છે, ખરેખર વિકલ્પનો અભાવ કરવો નથી પડતો; પણ
અંતરસ્વભાવ સન્મુખ જે પરિણિત થઈ તે પરિણિત પોતે વિકલ્પના અભાવ સ્વરૂપ છે, તેનામાં વિકલ્પ છે જ નહિ
તો કોનો અભાવ કરવો? વિકલ્પની ઉત્પત્તિ થઈ તે અપેક્ષાએ વિકલ્પનો અભાવ કર્યો એમ કહેવાય; પણ તે સમયે
વિકલ્પ હતો અને તેનો અભાવ કર્યો છે–એમ નથી.
પરિણમન થઈ જાય છે. ત્યાં ‘હું જ્ઞાયક છું ને વિકાર નથી’ એમ બે પડખાં ઉપર લક્ષ નથી હોતું પણ ‘હું જ્ઞાયક’
એમ અસ્તિ સ્વભાવને લક્ષમાં લઇને તેનું અવલંબન કરતાં વિકારનું અવલંબન છૂટી જાય છે. સ્વભાવની અસ્તિરૂપ
પરિણમન થતાં વિકારની નાસ્તિરૂપ પરિણમન પણ થઈ જાય છે, સ્વભાવમાં પરિણમેલું જ્ઞાન પોતે વિકારના
અભાવરૂપ પરિણમેલું છે. તેને સ્વભાવની અસ્તિ અપેક્ષાએ ‘સમ્યક્ એકાંત’ કહેવાય, અને સ્વભાવની અસ્તિમાં
વિકારની નાસ્તિ છે–એમ અપેક્ષાએ તેને જ ‘સમ્યક્ અનેકાન્ત’ કહેવાય. સ્વભાવની અસ્તિને લક્ષમાં લીધા વગર
(–સમ્યક્ એકાંત વગર) એકલી વિકારની નાસ્તિને લક્ષમાં લેવા જાય તો ત્યાં ‘મિથ્યા એકાંત’ થઈ જાય છે અર્થાત્
તેને પર્યાય બુદ્ધિથી વિકારના નિષેધરૂપ વિકલ્પમાં એકત્વબુદ્ધિ થઇ જાય છે પણ વિકલ્પના અભાવરૂપ પરિણમન થતું
નથી. આથી આત્મસ્વભાવનું એકનું જ સારી રીતે અવલંબન કરવું તે જ વિકલ્પના અભાવરૂપ પરિણમનની રીત છે.
PDF/HTML Page 25 of 25
single page version
થાય ત્યાં તો, અરેરે! મારો આત્મા ચિંતાના ગંજથી ઘેરાઈ ગયો–એમ અજ્ઞાનીને લાગે છે.....તેને
જ્ઞાનીઓ કહે છે કે–અરે ભાઈ! ચિંતાથી ઘેરાઈ જાય એવો તારા આત્માનો સ્વભાવ નથી. તારા
આત્માનો એવો અભોક્તા સ્વભાવ છે કે ચિંતાના પરિણામને તે ન ભોગવે.....માટે તું મુંઝા
નહીં.....ચિંતાના અભોક્તા એવા તારા જ્ઞાયક સ્વભાવને લક્ષમાં લે. જ્ઞાનસ્વભાવના લક્ષે તને
જ્ઞાતા પરિણામના અનાકુળ આનંદનું વેદન થશે, તે આનંદના જ ભોક્તા થવાનો તારો સ્વભાવ છે.
જ્ઞાનીનેય કોઈ વાર ચિંતા–પરિણામ થાય, પણ આવા આનંદ–સ્વભાવના વેદનની અધિકતામાં
તેમને ચિંતાની અધિકતા કદી થતી નથી એટલે તેમને મૂંઝવણ થતી નથી, શંકા થતી નથી; માટે
ખરેખર તે જ્ઞાની ચિંતાના કે હર્ષના ભોક્તા નથી, તેનું ભોક્તાપણું તેમને વિરમી ગયું છે; તેમને તો
આનંદનું જ ભોક્તાપણું છે. આમ સમજીને હે જીવ! તું પણ અંતર્મુખ થઈને આનંદનો ભોક્તા બન.
નિર્ણયમાં એક જ પ્રકાર આવી જાય કે અહા! આ એક જ મારું અવલંબન છે. જ્યાં અંતરના
લક્ષપૂર્વક આવો પક્ષ થાય ત્યાં પ્રયત્નની દિશા સ્વભાવ તરફ વળ્યા વિના રહે જ નહિ.....એટલે કે
આત્માના આશ્રયે અલ્પકાળમાં તેને સમ્યગ્દર્શન થાય જ. (સ. ગા. ૧૧ ઉપરના પ્રવચનમાંથી)