PDF/HTML Page 21 of 25
single page version
ઉલ્લાસમાં કેશવલાલભાઈએ રૂા. ૧૦૦૧) પૂ. બેનશ્રીબેન હસ્તકના આહારદાનખાતામાં અર્પણ કર્યા હતા; એ જ
પ૨પ૦) (સવાપાંચ હજાર) અર્પણ કર્યા હતા. આમ ગુરુદેવના પ્રતાપે જિનશાસનની મહાન પ્રભાવના વૃદ્ધિગત
થઈ રહી છે.....તે જયવંત વર્તો!
અમે તો ગરીબ, અમારામાં રાજ લેવાની ને રાજા
થવાની પાત્રતા ક્યાંથી હોય?–તો તે પુણ્યહીન છે.
અમે રાજા થવાને પાત્ર છીએ, અમારી તાકાતથી અમે
રાજ ચલાવશું. તેમ અહીં ગરીબ એટલે કે અજ્ઞાની
સંભળાવે છે કે ‘અરે જીવ! તારામાં કેવળજ્ઞાનનું
મહાન પદ લેવાની તાકાત છે, જ્ઞાન સામ્રાજ્યને
એમ કહે કે ‘અરે! અમે તો અજ્ઞાની, પાપમાં ડુબેલા;
અમારામાં કેવળજ્ઞાન લેવાની ને પરમાત્મા થવાની
અને જે પુરુષાર્થવાન છે–આત્માનો ઉલ્લાસી છે–તે તો
એ વાત સાંભળતા તરત જ સ્વીકાર કરે છે કે અહો!
કેવળજ્ઞાનસામ્રાજ્યને ઝીલવાની અમારી પર્યાયમાં
તાકાત છે, અમારી તાકાતથી અમે કેવળજ્ઞાન લેશું–
ધર્મી જીવ કેવળજ્ઞાનસામ્રાજ્ય પ્રાપ્ત કરે છે. બધાય
જીવોમાં આવી તાકાત છે, જે તેને સ્વીકારે છે તેને
PDF/HTML Page 22 of 25
single page version
તેની પ્રતીતિ તે જ સમ્યગ્દર્શન છે. જીવે પૂર્વે અનંતકાળમાં શુદ્ધ આત્માનો આદર કે પ્રતીતિ કદી કરી નથી.
સમ્યગ્દર્શન શું ચીજ છે ને તેની કઈ રીત છે તે વાત પણ યથાર્થ પાત્રતાપૂર્વક કદી સાંભળી નથી. તે વાત અહીં
આચાર્યદેવ સમજાવે છે.
જાણે છે–અનુભવે છે, તે તેની ક્રિયા છે. આ રીતે શુદ્ધ આત્માના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય ત્રણેને ઓળખીને તેને
નમસ્કાર કર્યા છે.
સંસારમાં બધું સુલભ છે, પણ એક આત્મજ્ઞાન જ દુર્લભ છે. બહારના મોટા મોટા વૈભવ જીવને અનંત વાર પૂર્વે
મળી ગયા, માટે તેને સુલભ કહ્યા છે. સમ્યગ્દર્શન ને સમ્યગ્જ્ઞાન તે પૂર્વે કદી નહિ મળેલી અપૂર્વ ચીજ છે તેથી તે
દુર્લભ છે, છતાં તે સમ્યગ્દર્શન આત્માના પોતાના સ્વભાવને જ આધીન છે, એટલે સ્વાધીન હોવાથી તે સુલભ
છે; અને પરવસ્તુની પ્રાપ્તિ આત્માને આધીન નહિ હોવાથી, ને પરાધીન હોવાથી તે દુર્લભ છે. એક ક્ષણ પણ
અંતરમાં શુદ્ધ આત્માને ઓળખીને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરે તો અંદરમાં પોતાના સ્વાનુભવથી ખાતરી થઈ જાય છે
કે હવે અમારા જન્મમરણનો છેડો આવી ગયો.....અંતરના સ્વાનુભવમાં સિદ્ધ ભગવાન જેવા અતીન્દ્રિય
આનંદનો સ્વાદ આવી જાય છે.
નિર્વિકલ્પ શાંતિનું વેદન કરવા ચાહતો હો તો તેનો ઉપાય આ છે કે તારા શુદ્ધ આત્માને તું જાણ.
શુદ્ધઆત્મા સ્વાનુભૂતિથી જ પ્રકાશમાન થાય છે, સ્વાનુભૂતિ તે સંવર–નિર્જરા છે, તેના વડે આત્મા
સર્વજ્ઞ થાય છે, પુણ્ય–પાપ કે આસ્રવબંધવડે શુદ્ધ આત્મા પ્રગટ થતો નથી, માટે જે મોક્ષાર્થી હોય તેઓ
પહેલાં શુદ્ધ આત્માને જાણીને તેનો આદર કરો. પહેલા જ કળશમાં ‘સમયસાર’ કહીને શુદ્ધ જીવતત્ત્વ
બતાવ્યું, ‘સ્વાનુભૂતિ’ કહીને સંવર–નિર્જરાતત્ત્વો બતાવ્યા, અને ‘સર્વભાવાંતરચ્છિદે’ કહીને
સર્વજ્ઞતારૂપ મોક્ષતત્ત્વ બતાવ્યું; આસ્રવ–બંધ કે પુણ્ય–પાપરૂપ હેયતત્ત્વોને તેમાં ન લીધા, શુદ્ધઆત્મામાં
તેનો અભાવ છે.
કે પહેલો વ્યવહાર ને પછી નિશ્ચય–એમ નથી. શુભરાગરૂપ વ્યવહાર તો પરાશ્રિત છે ને તે પુણ્યબંધનું કારણ
છે,–એટલે કે તે બંધનું જ કારણ છે પણ મોક્ષનું કારણ નથી; અને જે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ મોક્ષમાર્ગ છે
તે તો આત્માશ્રિત છે, તે બંધનું કારણ નથી; મોક્ષમાર્ગ તો વીતરાગ છે, તે મોક્ષનું જ કારણ છે. મોક્ષમાર્ગથી
પુણ્ય ન બંધાય; જો મોક્ષમાર્ગથી પણ કર્મનું બંધન થાય તો
PDF/HTML Page 23 of 25
single page version
સંયોગ ન મળે, તેના ફળમાં તો અસંયોગી ચૈતન્ય સ્વભાવ મળે. સંયોગો કાંઈ જીવને શરણરૂપ નથી થતા,
સ્વભાવ જ શરણરૂપ થાય છે. મરણસમયે કરોડો રૂા. નો ઢગલો કરીને તેને પ્રાર્થના કરે કે હે પૈસા! તમે મને
મરવા ટાણે શરણ આપજો–તો શું પૈસાનો ઢગલો એને શરણ આપશે? ના; એ તો જડ છે; કોઈ પણ બહારનો
સંયોગ જીવને શરણરૂપ થતો નથી; શરણરૂપ તો પોતાનો સ્વભાવ જ છે. જો સંયોગદ્રષ્ટિ છોડીને અંતરના
ચિદાનંદ સ્વભાવ પાસે જઈને તેની સેવા (શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–રમણતા) કરે તો તે શરણરૂપ થઈને જીવને અતીન્દ્રિય
શાંતિ આપે છે.
વળીએ છીએ, શુદ્ધ આત્મામાં ઢળીને તેનો આદર કરીએ છીએ, તેને જ નમીએ છીએ. જુઓ, આ મોક્ષાર્થી જીવનું
કર્તવ્ય! આ જ ધર્મની રીત છે, ને આ જ રીતથી મોક્ષાર્થી જીવ મોક્ષ પામે છે.
જે આત્માનું હિત સાધવા માંગે છે એવા જીવને
પણ જેને ભૂખ ન લાગી હોય તેને તે કેમ ભાવે?
ખરેખરી ભૂખ લાગી હોય તેને તે ભાવે. તેમ
લાગી નથી તેને તો, આત્માના આનંદની આ
અપૂર્વ વાત સમજવામાં પણ રસ નથી આવતો–
ભવદુઃખથી થાકી ગયો છે, ‘અરેરે! આ આત્મા
હવે ભવદુઃખથી છૂટીને ચૈતન્યની શાંતિ ક્યારે
લાગી છે–ઝંખના જાગી છે–તે તો આત્માના
આનંદની વાતનું અપૂર્વ રુચિથી શ્રવણ કરીને
જરૂર તેના ભવના થાક ઊતરી જાય છે, જરૂર
તેની ભૂખ ભાંગી જાય છે ને આત્માની અપૂર્વ
લાગ્યો હોય ને આત્માના સુખની ભૂખ જાગી હોય
તે ભૂખ્યાને માટે આ સુખડી છે; આ સુખડીથી
સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે.
PDF/HTML Page 24 of 25
single page version
ત્યારે આત્માની દરકાર કરીને સાંભળ્યું નહિ, તેથી તેણે ખરેખર શ્રવણ કર્યું જ નથી. સમયસારની
ચોથી ગાથામાં આચાર્યદેવ કહે છે કે–
ત–પરિચિત –અનુભૂત સર્વને
ચિદાનંદસ્વરૂપ આત્મા છે તેની પ્રીતિ કરીને કદી તેનું શ્રવણ પણ કર્યું નથી. પરિચય પણ કર્યો
નથી અને અનુભવ પણ કર્યો નથી. ચૈતન્યની પ્રીતિ અને પહચાન વગર બીજું અનંતવાર કર્યું
પણ તેનાથી કાંઈ હિત ન થયું.
पै निज आतमज्ञान बिन सुख लेश न पायो
થતો નથી તેમ શુદ્ધ ચૈતન્યના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન વગર કદી ધર્મ થતો નથી. વળી જેમ બીજમાંથી વૃક્ષ
થાય છે તેમ ધર્મરૂપી વૃક્ષનું બીજ સમ્યગ્દર્શન છે. તે સમ્યગ્દર્શન કેમ થાય? કે ચૈતન્યસ્વભાવની
પ્રીતિથી વારંવાર તેનું સ્મરણ ઘોલન કરવું તે સમ્યગ્દર્શનની રીત છે. જેને જેની પ્રીતિ હોય તે
વારંવાર તેનું ઘોલન કરે છે. જેને ચૈતન્યની પ્રીતિ છે તે પોતાના શ્રદ્ધાજ્ઞાનને અંતરમાં વાળીને
વારંવાર તેનું મનન કરે છે.
ચિંતન કરતાં જ અપૂર્વ શાંતિનું વેદન થાય–અંતરમાં શાંતરસના મોજા ઉલ્લસે એવો અમારો
ચૈતન્યસ્વભાવ તે જ અમને પ્રિય છે. રાગ કરતાં કરતાં લાભ થશે એમ અજ્ઞાની જીવ માને છે,
તેથી તે અજ્ઞાનીને રાગ પ્રિય છે, પણ રાગ વગરનો ચૈતન્યસ્વભાવ તેને પ્રિય નથી. જે જેનાથી
લાભ માને તે તેનો પ્રેમ કેમ છોડે? અને રાગનો પે્રમ જે ન છોડે તે સંસારથી કેમ છૂટે? માટે હે
જીવો! તમે જો સંસારથી છૂટવા ચાહતા હો તો સંસારનો નાશ કરનારા એવા ચૈતન્યતત્ત્વનો પ્રેમ
કરીને તેનું સ્મરણ કરો ચિંતન કરો–અનુભવ કરો. આવું ચૈતન્યનું ચિંતવન તે જ સંસારસમુદ્રથી
તારનારી નૌકા છે, અને તે જ ભવતાપથી સંતપ્ત જીવોને શાંતિ આપનાર છે; માટે તે જ કર્તવ્ય છે.
PDF/HTML Page 25 of 25
single page version
સાહેબ (ઈન્દોર) ગત મહા વદ ત્રીજના રોજ ૮પ વર્ષની વયે ઈંદોરમાં
સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. જૈનધર્મની ઉન્નતિ માટે તેમને ઘણો પ્રેમ હતો; ને
દેખીને તેઓ ખૂબ જ ઉત્સાહિત અને પ્રભાવિત થયા હતા, એટલું જ
નહિ ત્રણ વખત સોનગઢ આવીને તેમણે પોતાનો ઉત્સાહ અને ગુરુદેવ
ઉપરાંતની સહાય કરી હતી. તેમના સ્વર્ગવાસથી સારાય જૈનસમાજમાં
તેમજ આખી ઈંદોરનગરીમાં આઘાતની લાગણી ફેલાઈ ગઈ હતી,
સમાચાર યાત્રાસંઘને મૂળબિદ્રી મુકામે મળ્યા હતા. તે સમાચારથી
સંઘના યાત્રિકોમાં આઘાત અને વૈરાગ્યની લાગણી છવાઈ ગઈ હતી.
હતો. જૈનસમાજની પ્રીતિના સંસ્કાર તેમને આત્મહિતના પંથમાં આગળ
વધારીને, તેમને આત્માનું શાશ્વતસુખ પમાડો.......એવી જિનેન્દ્રદેવ પાસે
સદ્ધર્મની રુચિમાં આગળ વધીને જૈન શાસનને શોભાવો–એવી
ભાવના ભાવીએ છીએ.
એક જિનશાસન જ શરણ છે; એ જિનશાસનની પ્રીતિના વશે
છૂટીને ધ્રુવસિદ્ધપદ પામવાનો ઉપાય છે....ને એ જ મનુષ્ય અવતારમાં
કર્તવ્ય છે. બાકી તો–
થઈને નિરંતર તેના પ્રયત્નમાં ઉદ્યમવંત રહેવું જોઈએ.