PDF/HTML Page 21 of 25
single page version
પંચપરમેષ્ઠી પદમાં ભળી ગયા છે અને કેવળજ્ઞાન
લેવાની તૈયારીવાળા છે –જાણે હમણાં શ્રેણી માંડીને
છે. એ ધન્યદશામાં દુઃખ કે કલેશ નથી પણ
ધન્ય તે મુનિવરા! સંયમસુધાસાગરમાં ઝૂલતા એ
ગુરુ દ્વારા થાય છે. ગુરુનું સ્વરૂપ ઓળખવામાં જ જેની ભૂલ હોય તેને તો દેવ અને શાસ્ત્ર વગેરેમાં પણ ભૂલ
હોય છે. માટે ગુરુનું સ્વરૂપ યથાર્થપણે ઓળખવું જોઈએ.
જ્ઞાનપૂર્વક ચારિત્રદશાનો જે શુદ્ધોપયોગ પ્રગટ્યો છે તે મુનિઓનું ભાવલિંગ છે અને એવા ભાવલિંગી મુનિઓને
બહારમાં વસ્ત્રરહિત દિગંબર દશા જ હોય છે –તે દ્રવ્યલિંગ છે. ભાવલિંગી મુનિઓની અંતર અને બાહ્યદશા કેવી
હોય –તેનું વિશેષ વર્ણન મોક્ષમાર્ગ–પ્રકાશકમાં નીચે પ્રમાણે કર્યું છે––
પોતાના જ્ઞાનાદિક સ્વભાવોને જ પોતાના માને છે, પરભાવોમાં મમત્વ કરતા નથી.
પરદ્રવ્ય વા તેના સ્વભાવો જ્ઞાનમાં પ્રતિભાસે છે તેને જાણે છે તો ખરા, પરંતુ તેને ઈષ્ટ–અનિષ્ટ માની
પોતાના ઉપયોગને બહુ ભમાવતા નથી પણ ઉદાસીન થઈ નિશ્ચલવૃત્તિને ધારણ કરે છે,
જ્યારે શુદ્ધોપયોગમાં સ્થિર ન રહી શકે ત્યારે શુભોપયોગ પણ થાય છે, જે વડે તે શુદ્ધોપયોગના બાહ્ય
PDF/HTML Page 22 of 25
single page version
બહિરંગદશા કેવી હોય છે તે કહે છે :–
આવશ્યક, કેશલોચ, સ્નાનનો અભાવ, નગ્નતા,
અદંતધોવન, ભૂમિશયન, સ્થિતિ ભોજન, અને
એકવાર આહારગ્રહણ –એ અઠ્ઠાવીસ મૂળગુણો છે)
ક્ષુધા–તૃષા ઈત્યાદિ બાવીસ પરિષહોને સહન કરે છે,
બાર પ્રકારના તપને આદરે છે,
કદાચિત્ ધ્યાનમુદ્રાધારી પ્રતિમાવત્ નિશ્ચલ થાય છે,
કદાચિત્ અધ્યયનાદિક બાહ્યધર્મક્રિયામાં પ્રવર્તે છે.
છઠ્ઠા–સાતમા ગુણસ્થાને આત્માના અપાર આનંદમાં
ઝૂલતા હોય છે. જેને બહારમાં વસ્ત્રરહિત દિગંબરદશા
અને અઠ્ઠાવીસ મૂળગુણ વગેરે હોવા છતાં અંતરમાં
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ ભાવલિંગ પ્રગટ્યું નથી
તેને મુનિદશા નથી, અને જ્યાં બહારમાં જ વસ્ત્રાદિનું
ગ્રહણ છે તથા ૨૮ મૂળગુણ નથી ત્યાં તો દ્રવ્યલિંગ
પણ નથી.
માત્ર દેહ તે સંયમ હેતુ હોય જો;
અન્ય કારણે અન્ય કશું કલ્પે નહી
દેહે પણ કિંચિત્ મૂર્છા નવ હોય જો...
–અપૂર્વ અવસર એવો ક્યારે આવશે?
વળી આગળ જતાં કહે છે કે––
નગ્નભાવ મુંડભાવ સહ અસ્નાનતા,
અદંતધોવન આદિ પરમ પ્રસિદ્ધ જો;
કેશ, રોમ, નખ કે અંગે શૃંગાર નહિ,
–અપૂર્વ અવસર એવો ક્યારે આવશે?
અહો, અહીં તો અત્યારે આવા મુનિના દર્શન
મહાવિદેહક્ષેત્રમાં આવી દશાવાળા અનેક મુનિઓ
અત્યારે પણ વિચરી રહ્યા છે, અને મોક્ષને સાધી રહ્યા
છે.
સાધુ છે, પરંતુ જેને હજી આત્માનું ભાન જ ન હોય તે
તેને ક્યાંથી સાધે? અને તેને સાધુપણું–મુનિદશા ક્યાંથી
હોય? સમ્યગ્દર્શન વગર તો મુનિદશા હોય જ નહિ.
એકાગ્રતાના ઉગ્ર પુરુષાર્થ વડે ચારિત્રદશા પ્રગટ કરીને
મુનિ થાય છે. જેમ છોતાં, કાચલી અને રાતપ એ
ત્રણેયથી ટોપરાનો સફેદ–મીઠો ગોળો જુદો છે તેમ
શરીર, કર્મ અને રાગદ્વેષ એ ત્રણેયથી પાર ચૈતન્ય–
આનંદનો ગોળો આત્મા છે, તેના અતીન્દ્રિય
અનુભવમાં નિર્વિકલ્પપણે એકદમ લીન થતાં
મુનિઓને પહેલાંં સાતમું ગુણસ્થાન પ્રગટે છે. આવા
આત્મઅનુભવ સિવાય મુનિપણું કોઈ જીવને હોતું
કેવળજ્ઞાન કે મુક્તિ થતી નથી.
શ્રમણના બહિરંગ અને અંતરંગ લિંગોનું વર્ણન કરતાં
આરંભ મૂર્છા શૂન્યતા, ઉપયોગ યોગ વિશુદ્ધતા,
નિરપેક્ષતા પરથી, –જિનોદિત મોક્ષકારણ લિંગ આ.
કુંદકુંદાચાર્યદેવ વગેરે સમર્થ સંતોએ દાંડી પીટીને સ્પષ્ટ
જાહેર કર્યું છે. આનાથી વિરુદ્ધ મુનિદશા કોઈ માને ––
વસ્ત્રાદિ પરિગ્રહ રાખીને પણ મુનિપણું મનાવે તો તેને
નિષેધ કરતાં ‘સૂત્ર પાહુડ’ માં કુંદકુંદાચાર્યદેવ કહે છે કે ––
जइ लेइ अप्पबहुयं तत्तो पुण जाइ णिगोदम्।। १८।।
PDF/HTML Page 23 of 25
single page version
કેમકે તે જીવને જિનસૂત્રની શ્રદ્ધા નહીં હોવાથી તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે અને મિથ્યાત્વનું ફળ નિગોદ છે.
લેશે –એવી તેમની આત્મજાગૃતિ છે. –આવા મુનિવરો મંગલરૂપ છે, લોકમાં ઉત્તમ છે અને ભવ્યજીવોને
શરણરૂપ છે. એ ધન્યદશામાં દુઃખ કે કલેશ નથી પણ સિદ્ધ ભગવાન જેવો અપૂર્વ મહાઆનંદ છે. આવી
મુનિદશામાં ઘણું દુઃખ છે એમ જે માને છે તે મૂઢ છે, મુનિની અદ્ભુત અંતરદશાનું તેને ભાન નથી. આ
મોક્ષમાર્ગી મુનિવરો આગમચક્ષુવાળા હોય છે, તેનું વર્ણન કરતાં પ્રવચનસારમાં (ગા. ૨૩૪ ની ટીકામાં) કહે છે
કે : સર્વત: ચક્ષુપણાની સિદ્ધિને માટે ભગવંત શ્રમણો આગમચક્ષુ હોય છે. તેઓ તે આગમરૂપ ચક્ષુવડે...સ્વ–
પરનો વિભાગ કરીને, મહામોહને જેમણે ભેદી નાખ્યો છે એવા વર્તતા થકા, પરમાત્માને પામીને, સતત
જ્ઞાનનિષ્ઠ જ રહે છે.
લક્ષણી ધર્મ અથવા પર્યુષણપર્વ તરીકે ઊજવાશે. આ દિવસો દરમિયાન
ઉત્તમક્ષમા વગેરે દસ ધર્મો ઉપર પૂ. ગુરુદેવશ્રીના ખાસ અધ્યાત્મ પ્રવચનો થશે.
હાજર રહેવા વિનંતિ છે.
આઠ દિવસો ધાર્મિક દિવસો તરીકે ઊજવાશે ને આ દિવસોમાં પૂ. ગુરુદેવશ્રીનાં
ખાસ પ્રવચનો થશે. આ દિવસો દરમિયાન ઘણાખરા મુમુક્ષુઓને કામધંધાથી
નિવૃત્તિનો વિશેષ અવકાશ મળતો હોવાથી તેઓ લાભ લઈ શકે તે હેતુએ આ
આઠ દિવસો રાખવામાં આવે છે.
PDF/HTML Page 24 of 25
single page version
વિચારે કે અરેરે! શું આ ભવ જ કરવાનો મારો સ્વભાવ હશે કે
ભવરહિત શાંતિ ક્યાંય હશે!! આ ભવભ્રમણના થાક
ઉતારવાનો વિસામો ક્યાં હશે! આમ, જેને અંતરમાં ભવનો
બહારમાં બીજું કોઈ તને શરણરૂપ થાય તેમ નથી. આત્માને
ઓળખીને સમ્યગ્દર્શન કરવું તે જ થાકયાનો વિસામો છે.
વસ્તુને ઓળખ્યા વગર મિથ્યાત્વાદિક ભાવોને જ અનાદિકાળથી
ભાવ્યા છે, પણ ચૈતન્યસ્વભાવની સન્મુખ થઈને સમ્યગ્દર્શનાદિ
ભાવોને કદી સેવ્યા નથી. એકવાર પણ જો સમ્યગ્દર્શનાદિ
ભાવોને સેવે તો અલ્પકાળમાં મોક્ષ થયા વિના રહે નહીં. પરમ
ચૈતન્યસ્વભાવની ભાવનાથી જે સમ્યગ્દર્શનાદિ પવિત્ર ભાવો
પ્રગટે તે જ ધર્મ અને કલ્યાણરૂપ છે.
સમ્યક્ત્વ–આદિક ભાવ રે! ભાવ્યા નથી પૂર્વે જીવે. ૯૦
PDF/HTML Page 25 of 25
single page version
ઉદ્યમ કરે છે. પોતાનું કાર્ય એટલે સમ્યગ્દર્શન; સમ્યગ્દર્શન
કરવું એ જ તેના જીવનનું ધ્યેય છે –એ જ તેના જીવનનું
પ્રયત્ન કરે છે, તેમાં પ્રમાદ કરતો નથી. પોતાનું આત્મકાર્ય
હોય છે. સમ્યગ્દર્શન સિવાય બીજું કાર્ય પોતાનું ભાસતું
સમ્યગ્દર્શન પામે છે.
છે. માત્ર તત્ત્વવિચાર તે જ કાંઈ સમ્યગ્દર્શન નથી.
થઈને નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિ થાય–અતીન્દ્રિય આનંદનું વેદન
તત્ત્વવિચાર પછી અંતર્મુખ થઈને સ્વરૂપની નિર્વિકલ્પ
નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિ કરવી–પ્રત્યક્ષ સ્વસંવેદન કરવું––તે જ
સમ્યગ્દર્શન છે.