Atmadharma magazine - Ank 261 (Original language). Page: 2.

PDF/HTML Page 21 of 37
single page version

: ૧૮ : આત્મધર્મ : અષાડ :

પોતાના આત્મામાં ટકી રહે છે. જેમાં જેની દ્રષ્ટિ પડી છે તેમાં જ તે કાયમ રહેલા છે.

પોતાની ચૈતન્યભૂમિકાથી બહાર ખરેખર કોઈ જીવ રહેતો નથી. પોતાની

ચૈતન્યભૂમિકામાં જેવા ભાવ કરે તેવા ભાવમાં તે રહે છે; જ્ઞાની જ્ઞાનભાવમાં રહે છે

અને અજ્ઞાની અજ્ઞાનભાવમાં રહે છે. બહારમાં ગમે તે ક્ષેત્ર હોય પણ જીવ પોતાની

ચૈતન્યભૂમિકામાં જે ભાવ કરે તે ભાવને જ તે ભોગવે છે, બહારના સંયોગને ભોગવતો

નથી. આમ સમજીને નિજભાવમાં રહેવું તે જીવનનું કર્તવ્ય છે.

(શ્રી સમયસાર ગાથા ૨૯૭ ના વ્યાખ્યાનમાંથી)

આત્માની તાલાવેલી

જેને શુદ્ધ આત્મા સમજવાની ધગશ જાગી છે.

એવા જિજ્ઞાસુ જીવને પ્રશ્ન ઊઠે છે કે શુદ્ધ આત્માનું

કેવું સ્વરૂપ છે? જેમ રણમાં કોઈને પાણીની તૃષા

લાગી હોય, પાણી પીવાની ઝંખના થઈ હોય, તેને

પાણીની નિશાની સાંભળતાં કેવી તાલાવેલી થાય!

ને પછી પાણી પીતાં કેટલો તૃપ્ત થાય! તેમ જેને

આ ભવરણમાં ભટકતાં આત્માનું સ્વરૂપ

જાણવાની ઝંખના થઈ છે તે શુદ્ધઆત્માની વાત

સાંભળતા આનંદિત થાય છે–ઉલ્લસિત થાય છે, ને

પછી સમ્યક્પુરુષાર્થ વડે આત્મસ્વરૂપને પામીને તે

તૃપ્ત થાય છે. શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપને જાણવાની જેને

તીવ્ર જિજ્ઞાસા થઈ છે એવા જીવને આ વાત

સંભળાવવામાં આવે છે.
આત્મા સમજવા માટે જેને અંતરમાં

ખરેખરી ધગશ અને તાલાવેલી જાગે તેને

અંતરમાં સમજણનો માર્ગ થયા વિના રહે જ
નહિ; પોતાની ધગશના બળે અંતરમાં માર્ગ

કરીને તે આત્મસ્વરૂપને પામે જ.

(સમયસાર ગા. પ ના પ્રવચનમાંથી)

PDF/HTML Page 22 of 37
single page version

: અષાડ : આત્મધર્મ : ૧૯ :

સમ્યગ્દ્રષ્ટિની અંદરની

દશાનું વર્ણન

સવિકલ્પતા કે નિર્વિકલ્પતા–બંને વખતે સમ્યક્ત્વ સરખું છે.

“ધર્માત્મા જ્યાં શુભ–અશુભરૂપ પરિણમતા હોય ત્યાં તેમને સમ્યક્ત્વનું

અસ્તિત્વ કેવી રીતે હોય? તે વાત અહીં દ્રષ્ટાંતપૂર્વક સમજાવે છે: જેમ કોઈ

ગુમાસ્તો શેઠના કાર્યમાં પ્રવર્તે છે, તે કાર્યને પોતાનું કાર્ય પણ કહે છે, હર્ષ–

વિષાદને પણ પામે છે, એ કાર્યમાં પ્રવર્તતાં તે પોતાની અને શેઠની

આપસમાં જુદાઈ પણ સમજતો નથી, પરંતુ તેને એવું અંતરંગ શ્રદ્ધાન છે કે

‘આ મારું કાર્ય નથી.’ એ પ્રમાણે કાર્ય કરનાર તે ગુમાસ્તો ‘શાહુકાર’ છે;

પણ તે શેઠના ધનને ચોરી તેને પોતાનું માને તો તે ગુમાસ્તો ચોર જ

કહેવાય; તેમ કર્મોદયજનિત શુભાશુભકાર્યનો કર્તા થઈ તદ્રૂપ પરિણમે તો

પણ તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિને એવા પ્રકારનું અંતરંગ શ્રદ્ધાન છે કે ‘આ કાર્ય મારાં

નથી.’ પણ જો દેહાશ્રિત વ્રત–સંયમને પણ પોતાનાં માને તો તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ
છે. આવી રીતે સવિકલ્પ પરિણામ હોય છે.”

શુભાશુભ પરિણામ વખતે પણ ધર્મીને શુદ્ધાત્મશ્રદ્ધાનરૂપ નિશ્ચય સમ્યક્ત્વ હોય

છે એ વાત અહીં દ્રષ્ટાંત આપીને સમજાવી છે. સવિકલ્પણું અને નિર્વિકલ્પપણું તો

ઉપયોગની અપેક્ષાએ છે, શ્રદ્ધામાં કાંઈ સવિકલ્પ અને નિર્વિકલ્પ એવા ભેદ નથી.

અશુભરાગરૂપ સવિકલ્પદશા હો કે શુભરાગરૂપ સવિકલ્પદશા હો, સમ્યક્ત્વ તો એ

બંનેથી પાર શુદ્ધાત્માના શ્રદ્ધાનરૂપ વર્તે છે. તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિને સ્વાનુભવમાં ઉપયોગ હોય કે

બહાર શુભ–અશુભમાં ઉપયોગ હોય,–પરંતુ બંને વખતે તેને સમ્યગ્દર્શન તો એક જ

પ્રકારે વર્તે છે. આથી એમ ન સમજી લેવું કે સમકિતી પોતાના ઉપયોગને ગમે તેમ

બહાર ભમાવ્યા કરતા હશે. સ્વાનુભવમાં જે આનંદનો સ્વાદ ચાખ્યો છે તેમાં ફરીફરીને

ઉપયોગ જોડવાની ભાવના તેને વર્તે જ છે, તે માટે વારંવાર પ્રયત્ન પણ કરે છે; કેમકે,

શ્રદ્ધા એવી ને એવી હોવા છતાં સ્વાનુભવમાં ઉપયોગ વખતે નિર્વિકલ્પદશામાં

અતીન્દ્રિય આનંદનું જે વિશેષ વેદન થાય છે તેવું સવિકલ્પદશામાં નથી હોતું. પણ એવી

નિર્વિકલ્પદશા નથી ટકતી ત્યારે શુભ કે અશુભમાં પણ ધર્મીનો ઉપયોગ જોડાય છે.

અશુભમાં ઉપયોગ જોડાય ત્યારે સમકિત કાંઈ મેલું નથી થઈ જતું. ઈન્દ્રિય તરફ ઉપયોગ

જોડાયો ત્યારે સમકિત જુદું ને અતીન્દ્રિય ઉપયોગ થયો ત્યારે સમકિત જુદું–એમ કાંઈ

સમ્યગ્દર્શનમાં બે ભેદ નથી. પ્રત્યક્ષ–પરોક્ષ એવા ભેદ પણ ઉપયોગમાં છે, સમ્યગ્દર્શનમાં

કાંઈ પ્રત્યક્ષપરોક્ષપણું નથી; સમ્યગ્દર્શન તો શુદ્ધઆત્માના શ્રદ્ધાનરૂપ છે.

PDF/HTML Page 23 of 37
single page version

: ૨૦ : આત્મધર્મ : અષાડ :

શુભ–અશુભ વખતે પણ એ શ્રદ્ધાનું સળંગપણું સમજાવવા અહીં શાહુકાર એટલે

કે પ્રમાણિક ગુમાસ્તાનું દ્રષ્ટાંત આપ્યું છે. જેમ પ્રમાણિક મુનીમ પોતાના શેઠના બધા
કાર્યો જાણે પોતાના જ હોય એ રીતે કરે છે, વેપારમાં લાભ–નુકશાન થાય ત્યાં હર્ષ–ખેદ
કરે છે, આ અમારી દુકાન, આ અમારો માલ એમ કહે છે; એ રીતે શેઠના કાર્યોમાં
પરિણામ લગાવવા છતાં અંદરમાં તે સમજે છે કે આમાં મારું કાંઈ નથી, આ બધું પારકું
(શેઠનું) છે. તેમ ધર્માત્મા જીવ પણ રાગની ભૂમિકાઅનુસાર વિષય–કષાય–ક્રોધ–માન–
વેપારધંધા–રસોઈ વગેરે અશુભપ્રવૃત્તિમાં કે પૂજા–ભક્તિ–દયા–દાન–યાત્રા–સ્વાધ્યાય–
સાધર્મીપ્રેમ વગેરે શુભપ્રવૃત્તિમાં ઉપયોગને લગાવે છે. છતાં ઉપરોક્ત ગુમાસ્તાની જેમ
તે સમજે છે કે આ દેહાદિનાં કાર્યો કે આ રાગાદિભાવો તે ખરેખર મારાં નથી, મારા
સ્વરૂપની એ ચીજ નથી. તે રાગાદિ વખતે તેમાં તદ્રૂપપણે આત્મા પરિણમ્યો છે, અર્થાત્
આત્માની જ તે પર્યાય છે, પરંતુ શુદ્ધસ્વભાવ પોતે તે રાગરૂપ થઈ ગયો નથી. જો આવું
શુદ્ધાત્માનું શ્રદ્ધાન ન રાખે ને રાગાદિને કે દેહાદિની ક્રિયાને ખરેખર પોતાનું સ્વરૂપ માને
તો તે જીવ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. જેમ ગુમાસ્તો જો શેઠની વસ્તુને ખરેખર પોતાની જ સમજીને
પોતાના ઘરે ઉપાડી જાય તો તે પ્રમાણિક ન કહેવાય પણ ચોર કહેવાય; તેમ પારકી
એવી દેહાદિ ક્રિયાને કે પારકા એવા રાગાદિ ભાવોને જે ખરેખર પોતાના માનીને તેને
પોતાનું સ્વરૂપ જ સમજી લ્યે તે જીવ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. ‘આ મારૂં નથી, આ શેઠનું છે’ એમ
ગુમાસ્તાને કાંઈ સદાય ગોખવું નથી પડતું, દરેક કાર્ય વખતે એને એ પ્રતીત અંદર વર્ત્યા
જ કરે છે, તેમ ‘આ શરીર મારું નથી, આ રાગ મારો નથી, હું શુદ્ધાત્મા છું’ એમ ધર્મીને
કાંઈ સદાય ગોખવું નથી પડતું, દરેક ક્ષણે–શુભાશુભ વખતે પણ એને સમસ્ત પરદ્રવ્યો
અને સમસ્ત પરભાવોથી ભિન્ન શુદ્ધાત્માની જે પ્રતીત થઈ છે તે વર્ત્યા જ કરે છે.
જુઓ, આ સમ્યગ્દ્રષ્ટિની અંદરની દશા! સમ્યક્ત્વની કેવી સરસ ચર્ચા કરી છે!

અહા, ધન્ય છે સાધર્મીઓને કે જેઓ આવી સ્વાનુભવની ચર્ચા કરે છે. સ્વ–પરનું યથાર્થ
ભેદજ્ઞાન કહો, તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાન કહો, ભૂતાર્થનો આશ્રય કહો, શુદ્ધ નય કહો કે
શુદ્ધાત્મશ્રદ્ધાન કહો, તે નિશ્ચય સમ્યક્ત્વ છે. આવી દશા પ્રગટ્યા વગરનો જીવ, ભલે
જૈનધર્મમાં જ દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રને માનતો હોય ને અન્ય કુદેવાદિને માનતો ન હોય
તોપણ, તેને સમ્યક્ત્વ કહેતા નથી, ધર્મી કહેતા નથી; માટે સ્વપરના યથાર્થ
ભેદજ્ઞાનપૂર્વક તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાન કરીને સ્વાનુભવસહિત શુદ્ધાત્મશ્રદ્ધાન કરવું; તે જ
સમ્યક્ત્વ છે. તે જ મોક્ષમાર્ગનું પહેલું રત્ન છે, ને તે જ પહેલો ધર્મ છે. પ્રસન્ન થઈને
આત્માની પ્રીતિપૂર્વક આવા સમ્યક્ત્વાદિની વાત ઉત્સાહથી સાંભળે તે પણ મહાન
ભાગ્યશાળી છે. તેમાં ઊંચી

PDF/HTML Page 24 of 37
single page version

: અષાડ : આત્મધર્મ : ૨૧ :

સમ્યગ્દ્રષ્ટિના સ્વરૂપની ઓળખાણ પણ જગતને દુર્લભ છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ શુદ્ધાત્માને

પ્રતીતમાં લઈને પોતાનું પ્રયોજન સાધ્યું છે; મતિ–શ્રુતજ્ઞાનને આત્મજ્ઞાનદ્વારા સમ્યક્
કર્યા છે, એટલે તે જે કાંઈ જાણે તે બધું સમ્યગ્જ્ઞાન જ છે. તેનું જ્ઞાન પદાર્થોને
વિપરીતપણે સાધતું નથી. પોતાનું મોક્ષમાર્ગ સાધવાનું જે પ્રયોજન છે તે અન્યથા થતું
નથી. અહો, આત્મા સંબંધી જ્ઞાનમાં જ્યાં ભૂલ નથી ત્યાં બહારના જાણપણાની ભૂલ
કાંઈ મોક્ષમાર્ગ સાધવામાં નડતી નથી. આત્માને જાણ્યો ત્યાં બધુંય જ્ઞાન સમ્યક્ ગઈ
ગયું. મિથ્યાદ્રષ્ટિને બહારનું કંઈક જાણપણું ભલે હો પરંતુ તેનું તે બાહ્યજ્ઞાન મોક્ષમાર્ગરૂપ
નિજપ્રયોજનને સાધતું નથી તેથી તેને મિથ્યાજ્ઞાન જ કહીએ છીએ આ રીતે જ્ઞાનમાં
‘સમ્યક’ અને ‘મિથ્યા’ એવા બે પ્રકાર નિજપ્રયોજનને સાધવા–ન સાધવાની અપેક્ષાએ
સમજવા. જુઓ, આ જ્ઞાનનું પ્રયોજન. શુદ્ધાત્મારૂપ પ્રયોજન વગરનું બધુંય જાણપણું
થોથાં છે, મોક્ષમાર્ગમાં તેની કાંઈ ગણતરી નથી.
વળી એમ કહ્યું કે, સમ્યક્પણાની અપેક્ષાએ કેવળજ્ઞાન અને મતિશ્રુતજ્ઞાનની

હવે સમ્યગ્દ્રષ્ટિને આવા મતિ–શ્રુતજ્ઞાન જ્યારે સ્વાનુભવમાં પ્રવર્તે ત્યારે તો

નિર્વિકલ્પતા હોય છે, અને જ્યારે બહારના શુભાશુભ કાર્યોમાં પ્રવર્તે ત્યારે સવિકલ્પતા
હોય છે. પરંતુ સવિકલ્પતા હો કે નિર્વિકલ્પતા હો–સમ્યગ્દર્શન તો બંને વખતે એવું ને
એવું વર્તે છે. કાંઈ એમ નથી કે નિર્વિકલ્પતા વખતે સમ્યગ્દર્શન વધુ નિર્મળ થઈ જાય ને
સવિકલ્પતા વખતે તે મલિન થઈ જાય. કોઈને સવિકલ્પતા હોય છતાં ક્ષાયિકસમ્યક્ત્વ
વર્તતું હોય, કોઈને નિર્વિકલ્પતા હોવા છતાં ક્ષાયોપશમિક સમ્યક્ત્વ વર્તતું હોય, એટલે
સમકિતની નિર્મળતાનું કે નિશ્ચય–વ્યવહારનું માપ સવિકલ્પતા–નિર્વિકલ્પતા ઉપરથી
નથી થતું. હા, એમાં એટલો નિયમ ખરો કે સમ્યક્ત્વની ઉત્પત્તિના કાળે
નિર્વિકલ્પઅનુભૂતિ હોય જ. અને મિથ્યાદ્રષ્ટિને તો નિર્વિકલ્પઅનુભૂતિ કદી હોઈ શકે
નહિ. પરંતુ સમ્યગ્દ્રષ્ટિને નિર્વિકલ્પઉપયોગ સદાય રહે એવું એ બંનેનું સદાય
અવિનાભાવીપણું નથી.

PDF/HTML Page 25 of 37
single page version

: ૨૨ : આત્મધર્મ : અષાડ :

અહીં એ પ્રશ્ન સમજાવે છે કે શુભ–અશુભમાં ઉપયોગ વર્તતો હોય ત્યારે

સમ્યક્ત્વનું અસ્તિત્વ કઈ રીતે હોય?–ભાઈ જી! સમકિત એ કાંઈ ઉપયોગ નથી,

સમકિત એ તો પ્રતીતિ છે. શુભાશુભમાં ઉપયોગ વર્તતો હોય ત્યારે પણ શુદ્ધાત્માનું

અંતરંગશ્રદ્ધાન તો ધર્મીનું એવું ને એવું વર્તે છે; સ્વ–પરનું જે ભેદવિજ્ઞાન થયું છે તે તો

તે વખતે પણ વર્તી જ રહ્યું છે. આ શુભ–અશુભ મારો સ્વભાવ નથી, હું તો શુદ્ધચૈતન્ય

સ્વભાવ જ છું–એવી નિશ્ચય અંતરંગશ્રદ્ધા ધર્મીને શુભ–અશુભ વખતેય ખસતી નથી.

જેમ ગુમાસ્તો શેઠના કાર્યોમાં પ્રવર્તે છે, નફો–નુકશાન થતાં હર્ષ–વિષાદ પણ પામે છે.

છતાં અંતરમાં ભાન છે કે આ નફા–નુકશાનનો સ્વામી હું નથી. જો શેઠની મિલકતને

ખરેખર પોતાની માની લ્યે તો તો ચોર કહેવાય. તેમ ધર્માત્માનો ઉપયોગ શુભ–

અશુભમાં ય જાય છે, શુભ–અશુભરૂપે પરિણમે છે, તોપણ અંતરમાં તે જ વખતે તેને

શ્રદ્ધાન છે કે આ કાર્ય મારાં નથી, તેનો સ્વામી હું નથી, શુદ્ધઉપયોગ વખતે જેવી પ્રતીત

વર્તતી હતી, અશુભ ઉપયોગ વખતે પણ એવી જ પ્રતીત શુદ્ધાત્માની વર્તે છે. એટલે તેને

શુભ અશુભ વખતેય સમ્યક્ત્વમાં બાધા આવતી નથી. જો પરભાવોને પોતાના માને કે

દેહાદિ પરદ્રવ્યની ક્રિયાને પોતાની માને–તો તત્ત્વશ્રદ્ધાનમાં વિપરીતતા થાય એટલે
મિથ્યાત્વ થાય.
વળી, નિર્વિકલ્પતા વખતે નિશ્ચય સમ્યક્ત્વ, ને સવિકલ્પતા વખતે

વ્યવહારસમ્યક્ત્વ એમ પણ નથી. ચોથા ગુણસ્થાને મિથ્યાત્વને નષ્ટ કરીને નિર્વિકલ્પ

સ્વાનુભૂતિપૂર્વક શુદ્ધાત્મપ્રતીતરૂપ જે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ્યું છે તે નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન છે;

અને આ નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન સવિકલ્પ કે નિર્વિકલ્પ બંને દશા વખતે એકસરખું જ છે.

સ્વાનુભવ વખતે તો નિર્વિકલ્પતા હોય છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિને જ્યારે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ્યું ત્યારે

તો સ્વાનુભવ અને નિર્વિકલ્પતા થઈ, પણ તે નિર્વિકલ્પ–સ્વાનુભવમાં સદાકાળ રહી શકે

નહિ. નિર્વિકલ્પદશા લાંબો કાળ ટકે નહિ; પછી સવિકલ્પદશામાં આવતાં શુભ કે

અશુભમાં ઉપયોગ જોડાય. અને શુદ્ધાત્મપ્રતીત તો તે વખતેય ચાલુ જ રહે.–આવી

સમકિતી મહાત્માની સ્થિતિ છે. પોતાના શુદ્ધ આત્મભાવ સિવાય બીજા કોઈના
સ્વામીત્વપણે તે કદી પરિણમતા નથી.
ધર્મીને શુભભાવ વખતે પણ સમ્યક્ત્વ હોય છે–એમ કહ્યું, તેથી એમ ન સમજી

જવું કે તે શુભભાવ કરતાં કરતાં સમ્યક્ત્વ થઈ જશે. જો તે શુભભાવને સ્વભાવની

ચીજ માનીને તેનું સ્વામીત્વ કરે અથવા તે શુભભાવને સમ્યક્ત્વનું કારણ માને તો તે

જીવને શુભની સાથે સમ્યક્ત્વ નથી હોતું, પણ શુભની સાથે મિથ્યાત્વ હોય છે. શુભ
વખતે જેને શુભથી રહિત એવા શુદ્ધાત્માની શ્રદ્ધા વર્તે છે તે જ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે.
સમ્યગ્દર્શન થયા પછી જો શુભ–અશુભ પરિણામ થાય જ નહિ તો તો તરત જ

PDF/HTML Page 26 of 37
single page version

: અષાડ : આત્મધર્મ : ૨૩ :

વીતરાગતા ને કેવળજ્ઞાન થઈ જાય. પણ એમ બધાને બનતું નથી. સમ્યગ્દર્શન પછી

પણ જ્યાં સુધી પોતાના સ્વરૂપમાં પૂર્ણ લીનતા ન થાય ત્યાં સુધી પોતાના ચારિત્રની

નબળાઈને લીધે ધર્મીને શુભ–અશુભભાવોરૂપ પરિણમન થાય છે. ધર્મી એને પોતાનો

સ્વભાવ પણ જાણતો નથી, તેમ જ કર્મે તે કરાવ્યા છે એમ પણ માનતો નથી, પોતાના

ગુણનું પરિણમન એટલું ઓછું છે એટલે તે પોતાની જ પરિણતિનો અપરાધ છે.–એમ તે

સમજે છે. આ રીતે સમ્યક્પ્રતીતિરૂપ સમ્યગ્દર્શન તેને વર્તે છે.
આ રીતે સમ્યગ્દ્રષ્ટિની સવિકલ્પદશા બતાવી અને તે સવિકલ્પદશામાં સમ્યક્ત્વ

હોય છે–એ સમજાવ્યું. હવે તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ સવિકલ્પતામાંથી ફરીને નિર્વિકલ્પ કઈ રીતે

સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ધર્માત્મા નિર્વિકલ્પ આત્મધ્યાન કઈ

રીતે કરે છે તથા તેને સ્વરૂપનું ચિંતન ક્્યા પ્રકારે હોય

છે, સ્વરૂપચિંતન કરતાં શું થાય છે, અને જિજ્ઞાસુને

પણ સ્વરૂપના ધ્યાન માટે કેવો ઉદ્યમ ને કેવી
પૂર્વવિચારણા હોય–તે સંબંધી મુમુક્ષુને ઉપયોગી સુંદર

લેખ આવતા અંકમાં વાંચશોજી.
જડથી અને જડના કાર્યોથી જુદો, હું

જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ છું–એમ પોતાના સ્વભાવનો નિર્ણય
જીવે પૂર્વે એક સેકંડ પણ નથી કર્યો તેથી તે અપૂર્વ છે.

એ સિવાય બીજું બધું પૂર્વે કરી ચૂક્્યો છે, પણ તેનાથી

સાંભળીને તેનો અપૂર્વ નિર્ણય કર. તારી

અંર્તશક્તિમાં સર્વજ્ઞપણું પડેલું છે, તેને ભૂલીને

પોતાને વિકાર જેટલો તુચ્છ માને છે અને હું જડનાં
કાર્ય કરું–એવું મિથ્યા અભિમાન કરે છે તે પાપ છે ને

દુઃખનું કારણ છે. અંતર્મુખ થઈને પોતાના પરિપૂર્ણ

ચિદાનંદ સ્વભાવનો અપૂર્વ નિર્ણય કરવો તે ધર્મ છે ને
સુખનું કારણ છે.

PDF/HTML Page 27 of 37
single page version

: ૨૪ : આત્મધર્મ : અષાડ :

વિ વિ ધ વ ચ ના મૃ ત

(આત્મધર્મનો ચાલુ વિભાગ લેખાંક: ૧૦)

(નોંધ: આત્મધર્મ અંક ૨પ૯ વૈશાખમાં છપાયેલા લેખનો નં. ૭ ને બદલે ૮

સમજવો તથા તેના સળંગ નંબર સુધારીને ૧૩૯ થી ૧૪૭ સમજવા. ત્યારબાદ અંક

૨૬૦ જેઠમાં છપાયેલ લેખનો નંબર (૭) ને બદલે (૯) સમજવો; અને તેના સળંગ

નંબર સુધારીને (૧૪૮) થી (૧પ૩) સમજવા.)

(૧પ૪) મોક્ષાર્થી કેવો હોય ને શું કરે?

શાસ્ત્રોમાં આચાર્ય ભગવાન એક શરત કરે છે કે જે જીવ મોક્ષનો અર્થી હોય, બીજું

કાંઈ શલ્ય જેને ન હોય, એક માત્ર અતીન્દ્રિય આત્મસુખના અનુભવ સિવાય બીજું કાંઈ

જેને ઉપાદેય નથી, બીજું કાંઈ જેને પ્રિય નથી,–આવો મોક્ષાર્થી જીવ,–તે શું કરે?
તે આનંદની વિરુદ્ધ એવા સમસ્ત કાર્યને आमूलचूल ત્યાજ્ય સમજે છે; ચૈતન્યના

પરમ આનંદની અનુભૂતિ સિવાય સમસ્ત સંકલ્પ–વિકલ્પ, સમસ્ત અશુભ–શુભ, સમસ્ત

રાગ–દ્વેષ તેને જડમૂળથી પોતાના સ્વભાવની બહાર સમજે છે. મારા સ્વભાવની હદમાં

તે કોઈ પરભાવોનો પ્રવેશ નથી; મારા અતીન્દ્રિય પદમાં તે કોઈ ભાવો નથી–એમ

જ્યારે સ્વાનુભવ કરે છે ત્યારે મોક્ષમાર્ગ થાય છે.

(૧પપ) અનુભવજીવન: પછી નહીં પરંતુ હમણાં જ

સંતો શુદ્ધ આત્માના અનુભવનો ઉપદેશ આપે છે કેમકે તેનાથી જ મોક્ષમાર્ગ થાય

છે. જીવનમાં.....પછી નહિ પરંતુ હમણાં જ....આવો અનુભવ કરવા જેવો છે. એવા અનુભવ

વગરનું જીવન એ જીવન ઉપાદેય નથી; અનુભવજીવન એ જ આત્માનું સાચું જીવન છે.

(૧પ૬) સન્તો ભેદજ્ઞાન આપે છે

મારા જ્ઞાનસ્વભાવનો મહિમા કોઈ અચિંત્ય અપાર છે; એ સ્વભાવના સ્વસન્મુખ

મહિમામાં એકાગ્ર થતાં જ વિકલ્પ તૂટી જાય છે. જ્ઞાનભાવમાંથી રાગ નીકળી જાય છે,

જ્ઞાનધારા રાગથી જુદી પડી જાય છે–એટલે ભેદજ્ઞાન થાય છે......જ્ઞાનનો ખરો સ્વાદ

અનુભવાય છે. આવા ભેદજ્ઞાનનું ને આવા સ્વાનુભવનું અદ્ભુત વર્ણન સમયસારનાં

સંવર અધિકારમાં કર્યું છે. અહા, ભેદજ્ઞાનની અંતરની રીત બતાવીને સંતો જાણે ભેદજ્ઞાન

આપી રહ્યા છે. એ ભેદજ્ઞાનનો અધિકાર એકાન્તચિત્તે ખૂબ મનન કરવા જેવો છે.

PDF/HTML Page 28 of 37
single page version

: અષાડ : આત્મધર્મ : ૨પ :

(૧પ૭) મુનિ અને મુમુક્ષુ

મુનિઓનું જીવન જેમ સ્વાનુભવમય છે, તેમ મુમુક્ષુનું જીવન ભેદજ્ઞાનની

ભાવનામય હોવું જોઈએ. ભેદજ્ઞાનની ભાવનાનું ફળ સ્વાનુભવપ્રાપ્તિ છે. મુમુક્ષુ એ પણ

મુનિનો નાનો ભાઈ છે. મુનિરાજ મહા મુમુક્ષુ છે, આ હજી નાનો મુમુક્ષુ છે. એનું જીવન

પણ મુનિને અનુસરતું હોવું જોઈએ.

(૧પ૮) એક જ ધૂન

જેને બીજાનો કોઈનો આદર ન હોય ને ચૈતન્યનો એકનો જ આદર હોય, તેને

તેની પ્રાપ્તિ–અનુભૂતિ કેમ ન થાય? પણ જીવને એની ખરી ધૂન લાગવી જોઈએ. બીજી

બધી ધૂન એકવાર મનમાંથી નીકળી જાય ને એક જ ધૂન રહે તો બધી શક્તિ તે તરફ

વળે ને પોતાના ઈષ્ટનો અનુભવ થાય. હે જીવ! અતીન્દ્રિય આનંદના સ્વાદનો સ્વાદિયો

થઈને મોક્ષના મંગલ મંડપ તારા આત્મામાં રોપ.

(૧પ૯) મુમુક્ષુના પરિણામનો પ્રવાહ

મુમુક્ષુને ગૃહકાર્ય–સંસારકાર્ય તરફ પરિણામ જેટલા ઓછા જાય તેટલું સારું;

વધુમાં વધુ પરિણામ આત્માના હિત તરફના થાય એ ખાસ જરૂરી છે. એ પરપરિણામ

તો જીવને ઝટ સુગમ થઈ જાય છે, સ્વપરિણામ માટે ખૂબ જ જાગૃત રહેવાનું......સતત

અંતર ઉદ્યમવડે સ્વપરિણામને સહજ કરવાના છે.

(૧૬૦) સ્વાધ્યાય એટલે સંતો સાથે ગોષ્ઠી

મુમુક્ષુને વીતરાગી સંતોની વાણીની સ્વાધ્યાય કરતાં જાણે કે તે સંતોની સાથે જ

ગોષ્ઠી કરતા હોઈએ એવો આહલાદ બહુમાન અને શ્રુતભાવના જાગે છે.

(૧૬૧) જીવના પરિણામની તાકાત

આરાધનાનો કાળ અસંખ્ય સમયનો છે; અસંખ્ય સમયમાં આરાધનાવડે

સાધકજીવ અનંતકાળના મોક્ષસુખને સાધે છે, એટલે એકેક સમયની આરાધનાના

ફળમાં અનંતકાળનું સુખ પામે છે; આ રીતે આરાધકભાવનું ફળ અનંતગણું છે.

અને, જીંદગીમાં સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યમાં પાપ કરીને જે જીવ નરકે જાય છે તે

એકેક સેકંડના પાપના ફળમાં અસંખ્યાતા વર્ષોનું ઘોર દુઃખ પામે છે. એટલે થોડા કાળના

પાપમાં અસંખ્યાતગણા કાળનું દુઃખ વહોરે છે.

જુઓ, જીવના પરિણામની તાકાત!

ઉલટા પરિણામ કરે તો એક ક્ષણમાં
અસંખ્યાતા વર્ષોનું દુઃખ ઊભું કરે,

સુલટા પરિણામ કરે તો એક ક્ષણમાં
અનંતકાળના મોક્ષસુખને પામે

PDF/HTML Page 29 of 37
single page version

: ૨૬ : આત્મધર્મ : અષાડ :

(સં. ૨૦૨૧ ચૈત્ર–વૈશાખ માસ દરમિયાન પૂ.

ગુરુદેવ એક માસ રાજકોટ પધાર્યા ત્યારે હંમેશા રાત્રે

તત્ત્વચર્ચા–પ્રશ્નોત્તરીનો કાર્યક્રમ જિજ્ઞાસુઓને રસ
ઉપજાવતો હતો; તે પ્રશ્નોત્તરીમાંથી તેમજ સોનગઢની

તત્ત્વચર્ચાઓમાંથી કેટલી ઉપયોગી નોંધનું દોહન

(આત્મધર્મ અંક ૨પ૯થી ચાલુ)

(૧૮) પ્ર; પરદ્રવ્યને જાણવા તરફ પરિણતિ જાય એટલે કે ઉપયોગ બહારમાં

ભમે, અને તે વખતે વીતરાગતા રહે–એમ બને?
ઉ; સ્વાશ્રયે જેટલી વીતરાગ પરિણતિ થઈ છે તેટલી વીતરાગતા તો પરજ્ઞેય

તરફ લક્ષ વખતેય સાધકને ટકી જ રહે છે. પણ સાધકને પરજ્ઞેય તરફ ઉપયોગ વખતે

પૂરી વીતરાગતા નથી, એટલે રાગ અને વિકલ્પ છે. પરજ્ઞેય તરફ ઉપયોગ જાય ને

સંપૂર્ણ વીતરાગતા હોય એમ ન બને, ત્યાં રાગનો અવશ્ય સદ્ભાવ છે. પણ તે

ભૂમિકામાં જેટલી વીતરાગતા થઈ છે તેટલી તો ત્યારે પણ ટકી રહે છે; જેમકે ચોથા

ગુણસ્થાને પરલક્ષ વખતે પણ અનંતાનુબંધી રાગ–દ્વેષ તો થતા જ નથી; છઠ્ઠા ગુણસ્થાને

પરલક્ષ વખતે ત્રણ કષાયો (સંજ્વલન સિવાયના) તો થતા જ નથી, એટલી

વીતરાગતા ટકી રહે છે. કેવળી ભગવાન પરનેય જાણે છે પણ તેમને ઉપયોગ પરમાં

મૂકવો પડતો નથી, સ્વમાં જ ઉપયોગ લીન છે.

(૧૯) પ્ર: પિંડસ્થ, પદસ્થ, રૂપસ્થ ને રૂપાતીત–એમ ધર્મધ્યાનના જે ચાર પ્રકાર છે,

તેમાં કેટલા સવિકલ્પ છે ને કેટલા નિર્વિકલ્પ છે?
ઉ: પરમાર્થે તો ચારે પ્રકારના ધર્મધ્યાન નિર્વિકલ્પ છે, કેમકે જ્યારે વિકલ્પ

છૂટીને ઉપયોગ સ્વમાં થંભે ત્યારે જ ખરૂં ધર્મધ્યાન કહેવાય. પિંડસ્થ એટલે દેહમાં

PDF/HTML Page 30 of 37
single page version

: અષાડ : આત્મધર્મ : ૨૭ :

રહેલો શુદ્ધ આત્મા, પદસ્થ એટલે શબ્દના વાચ્યરૂપ શુદ્ધ આત્મા, રૂપસ્થ એટલે અરિહંત

સર્વજ્ઞદેવ તથા રૂપાતીત એટલે દેહાતીત સિદ્ધ પરમાત્મા–એ ચાર પ્રકારના સ્વરૂપનું

અનેક પ્રકારે ચિંતન બીજા સ્થૂળ વિકલ્પોમાંથી છૂટીને મનને એકાગ્ર કરવા ટાણે આવે,

તેને વ્યવહારે ધર્મધ્યાન કહેવાય, પણ પછી તેના વિકલ્પો છૂટીને નિજ સ્વરૂપમાં ઉપયોગ

જામે ત્યારે ખરૂં ધર્મધ્યાન કહેવાય, આ રીતે ચાર પ્રકારના સવિકલ્પ ચિંતનને વ્યવહારે

ધર્મધ્યાન કહ્યું, પરમાર્થ ધર્મધ્યાન નિર્વિકલ્પ છે. પરમાર્થ ધર્મધ્યાન વીતરાગ છે, ને તે જ

મોક્ષનું સાધક છે.

(૨૦) પ્ર: કોઈવાર અમુક જ્ઞેયોને જાણતી વખતે રાગ કે દ્વેષ થતો હોય તેમ

લાગતું નથી; તો તે વખતે કેવા પ્રકારે રાગ સમજવો?
ઉ: પરિણતિમાં જ્યાંસુધી વીતરાગતા થઈ નથી ત્યાંસુધી રાગ છે. ઉપયોગની

સ્થૂળતામાં કોઈવાર રાગ–દ્વેષના પરિણામ ન પકડાય, ત્યારે પણ ભૂમિકાઅનુસાર રાગ–

દ્વેષ પરિણતિ વર્તતી હોય છે, મિથ્યાદ્રષ્ટિ બહારથી શાંત બેઠેલો દેખાય, પરિણામમાં

શાંતિ લાગતી હોય, ત્યારે પણ કષાયોમાં એકમેક પરિણતિથી અનંતાનુબંધી કષાય તેને

વર્તી જ રહ્યા છે. જ્ઞાનીને લડાઈની ક્રિયા ને ક્રોધના પરિણામ વખતેય અનંતાનુબંધી

રાગદ્વેષનો અભાવ છે. જીવના આવા સૂક્ષ્મ પરિણામોનું માપ બહારના સ્થૂળ જ્ઞાનથી ન

આવે.

(૨૧) પ્ર:– જેમ હરણિયું મૃગજળ પાછળ દોડે છે, ઠંડી હવા પણ આવતી નથી

છતાં ભ્રમથી પાણી માનીને દોડયું જાય છે; તેમ શુભભાવ મૃગજળ જેવા છે તેમાં

અજ્ઞાની શાંતિ શોધે છે–તે ભ્રમ છે એમ આપે કહ્યું,–પરંતુ અશુભ મટીને શુભભાવ થાય

ત્યાં તો ઠંડી હવા આવતી હોય–એવું અમને લાગે છે,–તો એ ભ્રમ કેમ ટળે?
ઉ: સ્વભાવની અતીન્દ્રિય શાંતિ શું ચીજ છે તેની અજ્ઞાનીને ખબર નથી, તે

શાંતિ તેણે કદી જોઈ નથી તેથી શુભભાવમાં આકુળતા કંઈક ઓછી થતાં તેને ભ્રમથી

શાંતિ લાગે છે; ખરેખર શુભમાંય શાંતિ નથી પણ આકુળતા જ છે. ધીરો થઈને

સ્વભાવનો ગંભીર વિચાર કરે. તેમાં ઊંડો ઊતરે તો શુભરાગમાંય આકુળતા ને અશાંતિ

લાગે; ને ત્યારે સ્વભાવની શાંતિની ઠંડી હવા આવે.....નિર્વિકલ્પ અનુભવ કરે ત્યારે

સ્વભાવની સાચી શાંતિની ખબર પડે. અહા, ચૈતન્યની શાંતિના વેદન પાસે જ્ઞાનીને

શુભરાગમાં પણ ધગધગતી રેતી જેવી આકુળતા ભાસે છે. પણ એ સ્વભાવ જેણે કદી

જોયો નથી તેને

PDF/HTML Page 31 of 37
single page version

: ૨૮ : આત્મધર્મ : અષાડ :

તીવ્ર સંકલેશમાંથી કંઈક મંદ પરિણામ થતાં શાંતિ લાગે છે, પણ એ ખરી શાંતિ નથી.

આત્માની ખરી શાંતિ શુભરાગથી જુદી જ જાતની છે.

(૨૨) પ્ર:–પર્યાય તે આખી વસ્તુ નથી, છતાં આખી વસ્તુને કઈ રીતે જાણી લ્યે

છે?
ઉ:– એક મતિજ્ઞાનની પર્યાયમાં પણ તાકાત છે કે આખા આત્માને જાણી લ્યે;

પર્યાય પોતે આખી વસ્તુ નથી એ ખરૂં, પણ આખી વસ્તુને જાણવાની તાકાત તેનામાં

છે. કેવળજ્ઞાનપર્યાય ભલે એક સમયની છે પણ સમસ્ત સ્વ–પરને તે જાણી લે છે એવી

તેની બેહદ તાકાત છે. પર્યાય પોતે આખી વસ્તુ હોય તો જ આખી વસ્તુને તે જાણી શકે

એવું કાંઈ નથી. જેમ આત્મા છ દ્રવ્યોરૂપ ન હોવા છતાં છ એ દ્રવ્યોની જાણી લ્યે એવી

તેની તાકાત છે, તેમ એક પર્યાય તે આખી વસ્તુ ન હોવા છતાં આખી વસ્તુને જાણી લ્યે

એવી એની તાકાત છે. જાણવાનું કામ તો પર્યાયમાં થાય છે, કાંઈ દ્રવ્ય–ગુણમાં થતું

નથી.

(૨૩) પ્ર:– સમ્યગ્દ્રષ્ટિ બીજા સમ્યગ્દ્રષ્ટિને ઓળખી જ લ્યે?

ઉ:– હા, તે પ્રકારનો સીધો પરિચય થાય તો જરૂર ઓળખી લ્યે.

(૨૪) પ્ર:– સ્વાનુભવ મનજનિત છે કે અતીન્દ્રિય છે?

ઉ:– સ્વાનુભવમાં ખરેખર મન કે ઈન્દ્રિયનું અવલંબન નથી, તેથી ને અતીન્દ્રિય

છે; પણ સ્વાનુભવમાં મતિશ્રુતજ્ઞાન છે ને મતિશ્રુતજ્ઞાન મનના કે ઈન્દ્રિયના અવલંબન

વગર હોતા નથી તે અપેક્ષાએ સ્વાનુભવમાં મનનું અવલંબન પણ ગણ્યું છે. ખરેખર

મનનું અવલંબન તૂટયું તેટલો સ્વાનુભવ છે; સ્વાનુભવમાં જ્ઞાન અતીન્દ્રિય છે.

(૨પ) પ્ર: એક સૂક્ષ્મ પરમાણુ કે સૂક્ષ્મ સ્કંધ એકલો સ્થૂળરૂપે પરિણમે?

ઉ: ના, બીજા સ્થૂળ સ્કંધ સાથે તે ભળે ત્યારે તેમાં સ્વયં સ્થૂળરૂપ પરિણમન

થાય. જેમ અનાદિનો અજ્ઞાની જીવ જ્ઞાનીના નિમિત્તપૂર્વક જ જ્ઞાની થાય છે, તેમ સ્થૂળ

સ્કંધના નિમિત્તપૂર્વક જ બીજા સૂક્ષ્મ સ્કંધો કે પરમાણુઓ સ્થૂળરૂપે પરિણમે છે, એ

અનાદિનિયમ છે.

PDF/HTML Page 32 of 37
single page version

: અષાડ : આત્મધર્મ : ૨૯ :

(૨૬) પ્ર: સમ્યક્ત્વનું આત્મભૂત લક્ષણ શું?

ઉ: સ્વ–પરનું યથાર્થ ભેદજ્ઞાન સદાય સમ્યક્ત્વની સાથે જ હોય છે અને એ બંને

અનુભૂતિ તે સમ્યક્ત્વના સદ્ભાવને પ્રસિદ્ધ જરૂર કરે છે. પણ અનુભૂતિ ન હોય

ત્યારેય સમકિતીને સમ્યગ્દર્શન હોય છે, માટે અનુભૂતિને સમ્યક્ત્વનું લક્ષણ કહી શકાતું
નથી. લક્ષણ એવું હોવું જોઈએ કે લક્ષ્યની સાથે સદૈવ, અને જ્યાં લક્ષણ ન હોય ત્યાં
લક્ષ્ય પણ ન હોય.

(૨૭) પ્ર:– સ્વ–પરપ્રકાશક જ્ઞાનને પ્રમાણ કહ્યું છે, તે કઈ રીતે? છદ્મસ્થને તો

ઉ:– પ્રમાણને સ્વપરપ્રકાશક કહ્યું છે ત્યાં કાંઈ સ્વ અને પર બંનેમાં એક સાથે

ઉપયોગ હોવાની વાત નથી, પણ જે જ્ઞાને સ્વને સ્વપણે ને પરને પરપણે જાણ્યું છે તે
સમ્યગ્જ્ઞાન પ્રમાણ છે–એમ તેનું સ્વ–પરપ્રકાશકપણું સમજવું. અવધિમનઃપર્યયનો
ઉપયોગ તો પરમાં જ હોય છે, છતાં તે પણ સ્વને સ્વપણે ને પરને પરપણે જાણે છે,
તેથી પ્રમાણ છે. છદ્મસ્થને ઉપયોગ તો સ્વમાં હોય ત્યારે પરમાં ન હોય, ને પરમાં હોય
ત્યારે સ્વમાં ન હોય, છતાં પ્રમાણરૂપ સમ્યગ્જ્ઞાન તો જ્ઞાનીને સદૈવ વર્તે છે પરને જાણતી
વખતેય ‘હું જ્ઞાન છું’ એવું આત્મભાન ખસતું નથી, એ જ જ્ઞાનની પ્રમાણતા છે.

(૨૮) પ્ર:– દર્શનઉપયોગમાં શુભ ને અશુભ એવા ભેદ પડે?

ઉ:– ના; શુભ ને અશુભ એવા ભેદ દર્શનઉપયોગમાં કે જ્ઞાનઉપયોગમાં નથી, એ

તો ચારિત્રના આચરણરૂપ ઉપયોગના ભેદ છે. ચારિત્રના આચરણમાં શુભ, અશુભ ને
શુદ્ધ– એવા ત્રણ પ્રકાર છે, તેને શુભ–અશુભ કે શુદ્ધ ઉપયોગ કહેવાય છે.

PDF/HTML Page 33 of 37
single page version

: ૩૦ : આત્મધર્મ : અષાડ :

(૨૯) પ્ર:– જ્ઞાનીનું જ્ઞાન સ્વને સ્વ ને પરને પર જાણે છે, છતાં તેનો

જ્ઞાનઉપયોગ સ્વમાં ટકી શકતો નથી ને પર તરફ જ્ઞાનનો ઉપયોગ જાય છે તો તે

જ્ઞાનનો દોષ ખરો કે નહિ?
ઉ:– પરમાં ઉપયોગ વખતેય જ્ઞાનીને જ્ઞાનનું સમ્યકપણું તો ખસતું નથી, ને

મિથ્યાપણું થતું નથી તેથી તે અપેક્ષાએ તેના જ્ઞાનમાં દોષ નથી; પણ જ્ઞાન હજી

કેવળજ્ઞાનરૂપ નથી પરિણમતું તે જ્ઞાનનો દોષ છે; જ્ઞાનનો સ્વભાવ કેવળજ્ઞાનરૂપ

થવાનો છે, જ્યાં સુધી કેવળજ્ઞાનરૂપે ન પરિણમે ત્યાંસુધી જ્ઞાન સદોષ છે–આવરણવાળું

છે–મિથ્યા નથી છતાં દોષિત તો છે. ઉપયોગ ભલે સ્વમાં હો ત્યારે પણ પૂરું

કેવળજ્ઞાનભાવે નથી પરિણમ્યું તે તેનો દોષ છે. આમ છતાં, તે વખતે જે રાગ છે તે કાંઈ

જ્ઞાનકૃત નથી, રાગ તો ચારિત્રનો દોષ છે.

સર્વ ધર્મનું મૂળીયું

જ્ઞાન અને ચારિત્રનું બીજ સમ્યગ્દર્શન જ છે,

યમ અને પ્રશમભાવનું જીવન સમ્યગ્દર્શન જ છે,

અને તપ તથા સ્વાધ્યાયનો આધાર પણ

સમ્યગ્દર્શન જ છે. એમ આચાર્યોએ કહ્યું છે.

(જ્ઞાનાર્ણવ અ. ૬ ગા. પ૪)

પ્રૌઢ જૈન શિક્ષણવર્ગ

(માત્ર ભાઈઓ માટે)

સોનગઢમાં દર વર્ષની માફક પ્રૌઢવયના

ભાઈઓ માટેનો જૈનશિક્ષણવર્ગ શ્રાવણ સુદ છઠ્ઠ

થી શ્રાવણ વદ નામે (તા. ૨–૮–૬પ થી ૨૧–૮–

૬પ) સુધી ચાલશે. તો જે ભાઈઓને વર્ગમાં
આવવા ઈચ્છા હોય તેમણે જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર

ટ્રસ્ટ–સોનગઢ, ને સૂચના મોકલી દેવી.
ખાસ નોંધ: આ શિક્ષણવર્ગ માત્ર ભાઈઓને

માટે જ છે, બહેનોએ શિક્ષણવર્ગમાં આવવાનું

નથી.

PDF/HTML Page 34 of 37
single page version

: અષાડ : આત્મધર્મ : ૩૧ :

હે જીવો! જો તમે આત્મકલ્યાણને ચાહતા હો

તો સ્વતઃશુદ્ધ અને સમસ્ત પ્રકારે પરિપૂર્ણ
આત્મસ્વભાવની રુચિ તેનું જ લક્ષ અને આશ્રય
કરો. એ સિવાય બીજું જે કાંઈ છે તે સર્વની રુચિ,
લક્ષ અને આશ્રય છોડો. કેમ કે સુખ સ્વાધીન
સ્વભાવમાં છે, પરદ્રવ્યો તમને સુખ કે દુઃખ કરવા
સમર્થ નથી. તમે તમારા સ્વાધીન સ્વભાવનો
આશ્રય છોડીને પોતાના દોષથી જ પરાશ્રયવડે
અનાદિથી પોતાનું અકલ્યાણ કરી રહ્યા છો. માટે
હવે સર્વ પર દ્રવ્યોનું લક્ષ અને આશ્રય છોડીને સ્વ
દ્રવ્યનું જ્ઞાન, શ્રદ્ધાન તથા સ્થિરતા કરો. સ્વતત્ત્વમાં
બે પડખાં છે–એક તો ત્રિકાળ શુદ્ધ સ્વત: પરિપૂર્ણ
નિરપેક્ષસ્વભાવ, અને બીજું વર્તમાન વર્તતી
હાલત; પર્યાયના લક્ષે પૂર્ણતાની પ્રતીતરૂપ
સમ્યગ્દર્શન નહિ પ્રગટે પણ જે ત્રિકાળી સ્વભાવ છે
તે સદા શુદ્ધ છે, પરિપૂર્ણ છે અને વર્તમાનમાં પણ
તે પ્રકાશમાન છે તેથી તેના આશ્રયે પૂર્ણતાની
પ્રતીતરૂપ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ થશે. એ સમ્યગ્દર્શન
પોતે કલ્યાણસ્વરૂપ છે અને તે જ સર્વ કલ્યાણનું
મૂળ છે. જ્ઞાનીઓ સમ્યગ્દર્શનને ‘કલ્યાણની મૂર્તિ’
કહે છે. માટે હે જીવો, તમે સર્વ પ્રથમ સમ્યગ્દર્શન
પ્રગટ કરવાનો અભ્યાસ કરો.

PDF/HTML Page 35 of 37
single page version

: ૩૨ : આત્મધર્મ : અષાડ :

પ્રભુ તારી પ્રભુતા!

એકવાર હા તો; પાડ!

હે જીવ! હે પ્રભુ! તું કોણ છો, તેનો કદી વિચાર

કર્યો છે? કયું તારું રહેઠાણ અને કયું તારું કાર્ય તેની

તને ખબર છે? પ્રભુ! વિચાર તો ખરો કે તું ક્્યાં છે

અને આ બધું શું છે? તને કેમ શાંતિ નથી?
પ્રભુ! તું સિદ્ધ છો, સ્વતંત્ર છો, પરિપૂર્ણ છો,

વીતરાગ છો. પણ તને તારા સ્વરૂપની ખબર નથી

તેથી જ તને શાંતિ નથી. ભાઈ! ખરેખર તું ઘર

ભૂલ્યો છો, ભૂલો પડ્યો છો, પારકા ઘરને તું તારું

રહેઠાણ માની બેઠો; પણ બાપુ! એમ અશાંતિના અંત

નહીં આવે!
ભગવાન! શાંતિ તો તારા સ્વઘરમાં જ ભરી

છે. ભાઈ! એકવાર બધાયનું લક્ષ છોડીને તારા

સ્વઘરમાં તો જો! તું પ્રભુ છો, તું સિદ્ધ છો, પ્રભુ! તું

તારા સ્વઘરને જો, પરમાં ન જો. પરમાં લક્ષ કરી

કરીને તો તું અનાદિથી ભ્રમણ કરી રહ્યો છો, હવે

તારા અંતરસ્વરૂપ તરફ નજર તો કર! એકવાર તો

અંદર જો! અંદર પરમ આનંદના અનંતા ખજાના

ભર્યા છે, તેને સંભાળ તો ખરો! એકવાર ડોકિયું કર

તો તને તારા સ્વભાવના કોઈ અપૂર્વ પરમ સહજ

સુખનો અનુભવ થશે.
અનંતા જ્ઞાનીઓ કહે છે કે ‘તું પ્રભુ છો’

પ્રભુ! તારા પ્રભુત્વની એકવાર હા તો; પાડ!

PDF/HTML Page 36 of 37
single page version

: અષાડ : આત્મધર્મ : ૩૩ :

ગઢડાશહેરમાં જિનબિંબસ્થાપન

સોનગઢથી ત્રીસેક માઈલ દૂર આવેલું ગઢડાશહેર એ પૂ. ગુરુદેવના વડવાઓનું

મૂળ ગામ છે, ગુરુદેવ પણ એ ગામમાં (મોસાળ) કેટલોક વખત રહ્યા હતા. અહીં

કેટલાક મુમુક્ષુઓ વસે છે. તેમાં શ્રી જગજીવન ગોપાલજી કામદારના મકાનમાં

ગૃહચૈત્યાલયનું નિર્માણ કરેલ છે. આ ચૈત્યાલયમાં જેઠ વદ છઠ્ઠના રોજ ભગવાનશ્રી

મહાવીરપ્રભુની સ્થાપના ભાઈશ્રી ખીમચંદ જેઠાલાલ શેઠના સુહસ્તે થઈ. આ પ્રસંગે

સોનગઢથી સ્પેશ્યલ બસ તથા આસપાસના ગામોથી અનેક મુમુક્ષુઓ આવેલ હતા; આ

શુભકાર્યના ઉલ્લાસમાં શેઠશ્રી ખીમચંદભાઈ તરફથી રૂા. ૨પ૦૧) ગઢડા મુમુક્ષુમંડળને

અર્પણ કરવામાં આવ્યા હતા. ચૈત્યાલયમાં બિરાજમાન કરવા માટેના પ્રતિમાજી પૂ.

ગુરુદેવના સ્વ. વડીલ બંધુ શ્રી ખુશાલભાઈ મોતીચંદ (હા, ગંગાબેન) તરફથી

આપવામાં આવ્યા છે. ભગવાન પધાર્યા તે પ્રસંગ ગઢડા મુમુક્ષુમંડળે ઉલ્લાસથી ઉજવ્યો

હતો. આ પ્રસંગે ગઢડા મુમુક્ષુ મંડળને મંગલ વધાઈ!
સોનગઢમાં અષ્ટાહ્નિકા દરમિયાન નંદીશ્વર પૂજનવિધાન થયું હતું.

શ્રુતપંચમીપર્વ શ્રુતભક્તિપૂર્વક ઉજવાયું હતું. પ્રવચનમાં સવારે પરમાત્મપ્રકાશ અને

બપોરે કળશટીકા વંચાય છે. ત્રણ ચિઠ્ઠિ ઉપરનાં પૂ. ગુરુદેવના ખાસ પ્રવચનો જે

અધ્યાત્મસન્દેશ નામના પુસ્તકરૂપે છપાવાના છે, તે સંબંધમાં અનેક જિજ્ઞાસુઓ પૂછે છે;

તે પુસ્તકનું લખાણ લગભગ ચાર મહિના પહેલાં તૈયાર કરી પૂ. ગુરુદેવ પાસે વંચાવી

લીધેલ છે, પરંતુ પ્રેસમાં છપાવાની વ્યવસ્થામાં જરા વિલંબ થયેલ છે. પર્યુષણ

લગભગમાં પુસ્તક તૈયાર થઈ જવાની આશા છે. ત્યાર પહેલાં જિજ્ઞાસુઓની માંગણીથી

તેનો થોડોક નમૂનો આત્મધર્મમાં આપ્યો છે–જે સૌને ગમશે.

મુમુક્ષુમંડળોને સૂચના

આથી સૂચિત કરવામાં આવે છે કે

‘દસલક્ષણીપર્યુષણ દરયિમાન જે જે ગામના

મુમુક્ષુમંડળને કે જૈનસમાજને વાંચનકારભાઈની

આવશ્યકતા હોય તેમણે નીચેના સરનામે તુરત

સૂચના મોકલવી જેથી તે સંબંધી યોગ્ય પ્રબંધ

વખતસર કરી શકાય.

પ્રચાર કમિટી

શ્રી દિ. જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટ

સોનગઢ

PDF/HTML Page 37 of 37
single page version

ATMADHARMA Regd No. 182

આપણું સૌથી મહાન તીર્થધામ સમ્મેદશિખર

સં. ૨૦૧૩ માં પૂ. ગુરુદેવ બે હજાર ઉપરાંત યાત્રિકો સાથે પરમપૂજ્ય સિદ્ધિધામ

સમ્મેદશિખરજીની અત્યંત ઉલ્લાસ–ભક્તિપૂર્વક તીર્થયાત્રા કરી, તેનું એક દ્રશ્ય

સમ્મેદશિખર પહાડ પર હજારો યાત્રિકોની હારમાળા ચાલી જાય છે. દિગંબર

જૈનસમાજના લાખો યાત્રિકો દર વર્ષે પોતાના આ પરમ પૂજ્ય તીર્થની ભક્તિપૂર્વક

યાત્રા કરે છે. હજારો વર્ષ પહેલાંના અનેક દિગંબર જૈનશાસ્ત્રોમાં અને પુરાણોમાં આ

તીર્થના મહિમાનો ઉલ્લેખ છે. આ તીર્થના મહિમાનો સાક્ષાત્કાર કરવા માટે “મંગલ

તીર્થયાત્રા” પુસ્તક વાંચો; (સંપાદક: બ્ર હરિલાલ જૈન: સોનગઢ)

< Previous Page