Atmadharma magazine - Ank 266-267 (Original language). Page: 4.

PDF/HTML Page 61 of 73
single page version

: ૫૮ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨

જંબુદ્વીપમાં એક મેરૂપર્વત છે એનું નામ સુદર્શનમેરુ; બીજા ધાતકીખંડ દ્વીપમાં બે

મેરૂપર્વત છે–એનાં નામ વિજયમેરુ અને અચલમેરુ; ત્રીજા પુષ્કરવર દ્વીપમાં બે મેરુ–

પર્વત છે–એનાં નામ મંદારમેરુ અને વિદ્યુન્માલી મેરુ. આ પાંચ મેરૂપર્વત ઉપર તે તે

ક્ષેત્રસંબંધી તીર્થંકરોનો જન્માભિષેક થાય છે; દરેક મેરુના વૈભવરૂપ ૭૮ શાશ્વત

જિનાલયો છે. પ્રથમ સુદર્શનમેરુ એકલાખ યોજન (૪૦, ૦૦, ૦૦૦૦૦ માઈલ) ઊંચો

છે. બાકીના ૪ મેરુઓ ૮૪૦૦૦ યોજન ઊંચા છે. સુદર્શનમેરુની ટોચ પછી એક વાળ

જેટલી જગ્યા છોડીને તરત પહેલું સ્વર્ગ આવેલ છે. ૪પ૮ શાશ્વત જિનમંદિરોમાંથી

આપણા આ ભરતક્ષેત્રના ભાગે એક શાશ્વતજિનાલય આવે છે. અને તે વિજ્યાર્દ્ધ પર્વત

ઉપર છે.

પહેલો જંબુદ્વીપ, બીજો ધાતકીખંડ, અને ત્રીજો પુષ્કરદ્વીપનો અડધો ભાગ, એ

રીતે અઢી દ્વીપ જેટલું ક્ષેત્ર–જે ૪પ લાખયોજન વ્યાસવાળું ગોળાકાર, અને એક લાખ

જોજન ઊંચું છે તેટલું મનુષ્યક્ષેત્ર છે. સામાન્યપણે આ અઢી દ્વીપ બહાર મનુષ્યોનું ગમન

નથી. આઠમા નંદીશ્વર દ્વીપ વગેરેના જિનાલયમાં મનુષ્યો જઈ શકતા નથી, દેવો ત્યાં

ભક્તિ પૂર્વક દર્શન–પૂજન કરે છે. ત્યાંના રત્નમય જિનબિંબોની અદ્ભુત વીતરાગતા

દેખતાં ઘણા દેવો ત્યાં અંતર્મુખ થઈને સમ્યક્ત્વ પણ પામે છે.

जाने को नहीं सक्ति हमारी अरु पूजन मन भाई
यातें मनवचकाय शुद्धतें अर्ध जजुं जिनराई

હે બંધુ!
સંતોએ તને તારો જે પરમ સ્વભાવ
સંભળાવ્યો, ને તેં પ્રસન્નતાથી તેની
હા પાડી....તો હવે તેના અનુભવમાં
વિલંબ કરીશ નહીં.

PDF/HTML Page 62 of 73
single page version

: માગશર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૫૯ :

શુદ્ધઆત્માને જાણવો તે જિનશાસનું તાત્પર્ય છે

શુદ્ધઆત્માને જાણતાં સર્વ જણાય છે

[પરમાત્મપ્રકાશ ગા. ૯૯–૧૦૦ પ્રવચનમાંથી]

ભગવાને જે દિવ્યધ્વનિમાં કહ્યું તે ઝીલીને ગણધરાદિ

સન્તોએ શું કર્યું? કે પોતાના શુદ્ધઆત્મતત્ત્વને જાણીને તેની

ભાવનામાં લીન થયા; આમાં આખું જૈન શાસન સમાઈ જાય છે. તારે

જિનશાસનનો મર્મ જાણવો હોય તો સ્વસન્મુખ થઈને નિજાત્માને

અનુભવમાં લે. આ વાત મોટા મોટા આચાર્યભગવંતોએ સંમત કરી

છે. માટે તું પણ તેને અનુસરીને સ્વસંવેદનથી તારા શુદ્ધાત્માને જાણ.

આત્માને જાણતાં જગત આખું જણાઈ જશે; કઈ રીતે? તે અહીં ચાર પ્રકારથી

કહે છે–

(૧) આત્માને જાણતાં બાર અંગનો સાર જણાય

બાર અંગનો સાર શુદ્ધ આત્મા છે; શુદ્ધ રત્નત્રયરૂપ પરમાત્મધ્યાન તે બાર

અંગના અધ્યયનનું ફળ છે. તેથી જેણે આવા શુદ્ધ આત્માને નિર્વિકલ્પ સ્વસંવેદનમાં

લીધો તેણે બારેય અંગનું તાત્પર્ય જાણી લીધું.

જુઓ, દ્વાદશ અંગરૂપ સર્વ શ્રુતનું ફળ શું? કે નિર્વિકાર સ્વસંવેદનથી પોતાના

આત્માને જાણવો તે સર્વ શ્રુતનું ફળ છે; એટલે જો શુદ્ધ આત્માને સ્વસંવેદનથી ન જાણ્યો

તો તેનું શાસ્ત્રનું જાણપણું પણ ફળ વગરનું છે. સર્વે શાસ્ત્રોનું તાત્પર્ય તો શુદ્ધાત્માનો

અનુભવ કરવો તે છે. જેણે અંતર્મુખ થઈને શુદ્ધાત્માને અનુભવમાં લીધો તેણે

નિજાત્માને જાણતાં સર્વ જાણ્યું.

શ્રી રામચંદ્રજી, પાંડવો, હનુમાન, ભરત, બાહુબલી–વગેરે મહાત્માઓ જ્ઞાની હતા,

તેઓ સ્વસંવેદનથી શુદ્ધાત્માને જાણતા હતા; તેમણે વીતરાગી જિનદીક્ષા ધારણ કરીને,

બાર અંગના સારભૂત નિશ્ચયરત્નત્રયસ્વરૂપ નિજાત્માનું ધ્યાન કર્યું, આવું ધ્યાન કરવું તે

જ સર્વ શ્રુતનો સાર છે. ને જેણે આવું ધ્યાન કરીને નિજાત્માને જાણ્યો તેણે સર્વ જાણ્યું.

PDF/HTML Page 63 of 73
single page version

: ૬૦ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨

(૨) આનંદના વેદનથી સ્વને જાણતાં સમસ્ત પરને ભિન્ન જાણે

સમ્યગ્દર્શન થતાં અતીન્દ્રિય આનંદમય આત્માનું વેદન થયું, ત્યાં ધર્મી જાણે છે કે

આવો આનંદમય આત્મા જ હું છું, ને દેહ–રાગાદિ સમસ્ત પદાર્થો મારાથી ભિન્ન છે.

આમ સ્વ–પરનું ભેદજ્ઞાન થાય છે. આનંદનો જે સ્વાદ આવ્યો તે જ મારું સ્વરૂપ છે,

એમ પોતાના સ્વાદવડે પોતાને જાણે છે ને એ સિવાય સમસ્ત પદાર્થોને પોતાથી જુદા

જાણે છે. –આમ સમસ્ત પદાર્થોના ભેદને જાણી લ્યે છે. આથી અતીન્દ્રિય આનંદમય

આત્માનું સ્વસંવેદન થતાં સમસ્ત પદાર્થોને જાણી લે છે. સ્વ શું ને પર શું એનો ભેદ

જાણી લીધો ત્યાં બધું જણાઈ ગયું. સ્વને જાણતાં આનંદનું વેદન ભેગું થાય છે.
ગૃહસ્થમાં રહેલા સમ્યગ્દ્રષ્ટિને પણ સ્વ–પર સમસ્ત પદાર્થનું આવું જ્ઞાન હોય છે.

(૩) શ્રુતવડે લોકાલોકને જાણનારા આત્માને જાણતાં સર્વ જાણ્યું

આત્મા શ્રુતજ્ઞાનરૂપ સાધનવડે લોકાલોકને જાણે છે. તે શ્રુતજ્ઞાન આત્માથી જુદું

નથી. સમસ્ત શ્રુતજ્ઞાન શુદ્ધાત્મામાં સમાય છે; માટે સ્વસંવેદનથી જેણે શુદ્ધાત્માને જાણ્યો

તેણે લોકાલોકને જાણી લીધા–એમ કહ્યું. શ્રુતજ્ઞાન તો આત્મા છે. શ્રુતજ્ઞાનવડે

લોકાલોકને જાણવાની આત્માની તાકાત છે. આવા આત્માને ભાવશ્રુતવડે જાણતાં
સમસ્ત લોકાલોકનું જ્ઞાન તેમાં સમાઈ જાય છે.

(૪) સ્વસંવેદનના બળે કેવળજ્ઞાન થતાં લોકાલોક સાક્ષાત્ જણાશે

જેણે સ્વસંવેદનજ્ઞાનના બળે આત્માને જાણીને ઉપાદેય કર્યો તેને તેના

નિર્વિકલ્પધ્યાનવડે અલ્પકાળમાં કેવળજ્ઞાન થશે ને તે કેવળજ્ઞાનમાં લોકાલોક સાક્ષાત્

જ્ઞેયપણે ઝળકશે. સ્વસંવેદનજ્ઞાન અલ્પકાળમાં કેવળજ્ઞાનને બોલાવશે. ને કેવળજ્ઞાનમાં
લોકાલોક તો સહજપણે જ જણાશે.

આ રીતે શુદ્ધઆત્માને જાણતાં લોકાલોક જણાઈ જાય છે–એમ ચાર પ્રકારથી

જાણીને, નિજશુદ્ધાત્માની ભાવના કરવી–એ તાત્પર્ય છે. અને આવા શુદ્ધાત્માની ભાવના

કરવી–નિર્વિકલ્પ અનુભવ કરવો–તે જ સર્વ જિનશાસનનો સાર છે, એમ ભગવાન

કુંદકુંદસ્વામીએ સમયસારની ૧પમી ગાથામાં કહ્યું છે. અને મોટા મોટા આચાર્યોએ આ
વાત સંમત કરી છે.

ભગવાને જે દિવ્યધ્વનિમાં કહ્યું તે ઝીલીને ગણધરાદિ સન્તોએ શું કર્યું? કે

પોતાના શુદ્ધ આત્મતત્ત્વને ધ્યાવીને તેની ભાવનામાં લીન થયાં. આમાં આખું

જૈનશાસન સમાઈ જાય

PDF/HTML Page 64 of 73
single page version

: માગશર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૬૧ :

છે. તારે જિનશાસનનો મર્મ જાણવો હોય તો સ્વસન્મુખ થઈને નિજાત્માને અનુભવમાં લે.

જેણે શુદ્ધાત્માને જાણ્યો તેણે જિનશાસનનું રહસ્ય જાણ્યું, જેણે શુદ્ધાત્માને જાણ્યો

તેણે લોકાલોકને જાણ્યા.–એ વાત મોટા મોટા આચાર્ય ભગવંતોએ કરી છે. અરે, આમાં
રાગથી ને વ્યવહારથી મોક્ષમાર્ગ થાય એ વાત ક્્યાં આવી? ભાઈ, તારા પ્રયત્નને
શુદ્ધાત્મા તરફ વાળ. અંતર્મુખ પ્રયત્ન કરતાં શીઘ્ર જ તને તારો સ્વભાવ દેખાશે.

શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી ‘સર્વજ્ઞદેવ પરમગુરુ’ એ મંત્રનું વારંવાર સ્મરણ કરવાનું કહે

છે; તેમાં રહસ્ય છે. સર્વજ્ઞપદની શક્તિ આત્મામાં છે એની પ્રતીતિ ને અનુભવનું જોર
છે. આત્મામાં સર્વજ્ઞપદ છે એના લક્ષપૂર્વક વારંવાર એનું સ્મરણ કર, વારંવાર એની
ભાવના કર. એની ભાવના કરતાં નિર્મળપર્યાય પ્રગટે છે. પરમાર્થ સર્વજ્ઞપદ ને ગુરુપદ
આત્મામાં જ છે–એનું લક્ષ કરાવ્યું છે. સર્વજ્ઞપદ એટલે આત્માની પૂર્ણ જ્ઞાનદશા, ને
ગુરુપદ એટલે આત્માની સાધક નિર્મળદશા,–એ બંને દશા આત્માના સ્વસંવેદનથી પ્રગટે
છે, બીજા કોઈ ઉપાયથી પ્રગટતી નથી.–એટલે સર્વજ્ઞસ્વભાવી આત્માની વારંવાર
ભાવના કરવી તે જ પરમ ગુરુઓનો ઉપદેશ છે, અને તે જ મોક્ષનો મંત્ર છે.

આત્મામાંથી શરીરને બાદ કર, રાગાદિને બાદ કર, તો બાકી આખો આત્મા

અનંતગુણથી ભરપૂર રહે છે, તે તું છો. તે આત્મા અલ્પજ્ઞતા જેટલો નથી, પણ
સર્વજ્ઞતાનો ભંડાર છે, આત્મામાંથી જેટલું બાદ થઈ શકે તેટલું બાદ કર, પછી જે બાદ ન
થઈ શકે, જે છૂટું ન પડી શકે તે તારું સ્વરૂપ છે. તારા જ્ઞાન–આનંદ વગેરે અનંતગુણ
કદી તારાથી જુદા પડતા નથી, તે જ તારું ખરૂં સ્વરૂપ છે. ‘અબાધ્ય અનુભવ જે લહે તે
છે જીવસ્વરૂપ. ’ –આવા આત્મસ્વરૂપને લક્ષમાં લઈને સ્વાનુભવથી તેને જાણ, તેમાં તને
અતીન્દ્રિય આનંદ થશે, કેવળજ્ઞાન પણ થશે, ને તારા જ્ઞાનમાં લોકાલોક જણાશે.

આ રીતે શુદ્ધ આત્માને જાણતાં સર્વ જણાય છે, ને શુદ્ધ આત્માને જાણવો તે સર્વ

જિનશાસનનું તાત્પર્ય છે.

PDF/HTML Page 65 of 73
single page version

: ૬૨ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨

ધર્મવત્સલ બાલબંધુઓ,
તમને જાણીને આનંદ થશે કે આવતા માસથી આત્મધર્મમાં

આપણો બાલવિભાગ શરૂ થાય છે. તમે સૌ ઉત્સાહથી તેમાં ભાગ લેજો.

તેથી તમને ધર્મના ઉત્તમ સંસ્કાર પડશે, નવું નવું જાણવાનું મળશે અને

સાથે સાથે ઈનામ પણ મળશે. તમારે ત્યાં આત્મધર્મ ન આવતું હોય તો,

તમારા વડીલોને કહેજો એટલે તેઓ જરૂર મંગાવશે. આ બાલવિભાગના

સભ્ય થવા માટે નીચેની વિગત લખી મોકલશો. તમારું નામ, ઉમર,

અભ્યાસ, જન્મતિથિ અને પૂરું સરનામું. એટલું નીચેના સરનામે મોકલી

આપશો; કોઈવાર આપણે આત્મધર્મમાં તમારા બધાનાં નામ છાપીશું.

બાલવિભાગમાં તમને ગમે એવી ટચૂકડી વાર્તા, સવાલ–જવાબ, કવિતા,

ચિત્રો વગેરે આપશું. તમે પણ કંઈક લખી મોકલજો ને આનંદથી ભાગ

લેજો. –जय जिनेन्द्र

પ્રિય બાલબંધુઓ,

આપણા ‘બાલવિભાગ’ માં

તમને વધુ રસ આવે ને નવું નવું

જાણવાનું મળે તે માટે આપણે આ

વિભાગમાં એક પ્રશ્નોત્તર વિભાગ

પણ આવતા અંકથી શરૂ કરીશું. આ

વિભાગમાં તમારા પ્રશ્નો અને તેના

જવાબ આપવામાં આવશે. તે માટે

જિજ્ઞાસાપૂર્વક તમે એક પ્રશ્ન લખી

મોકલજો.

આ સાથે બાલવિભાગનું

સભ્યપત્રક છે તે પણ ભરીને

મોકલવાનું ભૂલશો નહિ. સરનામું–

સંપાદક:– આત્મધર્મ જૈન સ્વાધ્યાય

મંદિર, સોનગઢ (સૌરાષ્ટ્ર)

આત્મધર્મના વિકાસ માટે આવેલ

રકમોની સાભાર–નોંધ

પ૧ અમૃતલાલ નરસીભાઈ શેઠ સોનગઢ

પ૧ ગોપાળદાસ ત્રિકમલાલ શાહ અમદાવાદ

૨પ ભાઈલાલ પરશોત્તમ શાહ બરવાળા

પ૧ ચંદુલાલ ત્રિભુવનદાસ શાહ મોરબી

(બાલવિભાગ માટે)

પ૧ જગજીવન બાવચંદ દોશી કુંડલા

૨પ હિંમતલાલ હરખચંદ મહેતા મોરબી

(બાલવિભાગ માટે)

૨૧ પુનમ પ્રેસ ફોટો મુંબઈ

પ૦ ઉજમબેન ચુનીલાલ

હા. ચીમનભાઈ સોનગઢ

(વિશેષ આવતા અંકે)

PDF/HTML Page 66 of 73
single page version

: માગશર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૬૩ :

હાલમાં ચર્ચામાં અનેક વિધવિધ સુંદર

ન્યાયો આવે છે. ગુરુદેવ પ્રમોદથી જિનશાસનનાં

રહસ્યો, અને “જ્ઞાની’ના જ્ઞાનની નિર્મળતાનો

ખાસ મહિમા અવારનવાર સમજાવે છે, તે

સાંભળતાં સભાજનો રોમેરોમે ઉલ્લસિત થાય

છે. માગસર સુદ અગિઆરશની રાત્રે ચર્ચામાં

સર્વજ્ઞસ્વભાવને અનુલક્ષીને ઘણા ન્યાયો કહ્યા.

જિનશાસનનો ખૂબ મહિમા કર્યો....મુમુક્ષુએ

બધા પડખેથી પોતાનો નિર્ણય દ્રઢ કરવો જોઈએ. નિર્ણય એવો ચોકખો જોઈએ કે કોઈ

તરફથી વિપરીતતા ન રહે.

ગુરુદેવે સભાજનોને સંબોધીને પૂછયું–
કેવળી ભગવાન એક તરફથી એમ કહે છે કે જે સમયે જેમ થવાનું મેં કેવળજ્ઞાનમાં

જાણ્યું છે તે સમયે તેમ જ થાય; ને વળી ‘નિયતવાદ એટલે કે જે સમયે જે નિયત છે તે જ

થાય’ એમ માનનારને મિથ્યાત્વ કહે,–તો એ બંનેમાં મેળ કઈ રીતે છે? તેનું સમાધાન ક્્યા

પ્રકારે છે! એમ સભાજનોમાં ઘણાને પૂછયું....ને છેવટે પોતે જ તેનો ખુલાસો કરતાં કહ્યું કે

કેવળી ભગવાને જે સમયે જે પર્યાય થવાની જોઈ છે તે એકલી પર્યાય નથી જોઈ, પણ તેની

સાથે વસ્તુનો સ્વભાવ પણ જોયો છે, તે તે પર્યાયની સાથે યોગ્ય પુરુષાર્થ પણ જોયો છે,

વસ્તુના અનંતસ્વભાવો એક સાથે જોયા છે. એ બધાના સ્વીકારપૂર્વક જ ‘સર્વજ્ઞે જોયું તેમ

થાય’ એ વાત સમજી શકાય ને એ રીતે જે સમજે તેને તો સ્વભાવના સ્વીકારથી

સ્વસન્મુખ પુરુષાર્થ ઉપડેલો જ છે. તે તો ‘જ્ઞાતા’ થઈને બધું સ્વીકારે છે, એટલે તેને

નિયત–એકાન્ત નથી રહેતું. તેને તો પુરુષાર્થ, સ્વભાવ વગેરે અનંતધર્મો એક સાથે પ્રણમી

રહ્યા છે.

કેટલીક પર્યાય નિયત, ને કેટલીક અનિયત એમ ભગવાને નથી જોયું; પણ નિયત

સાથે નિયત સિવાયના બીજા પણ, સ્વભાવ–પુરુષાર્થ વગેરે બધા ભાવો ભગવાને જોયા છે,

તેથી તે બધા ભાવોને એક સાથે જે સ્વીકારે તેને એકાન્ત નિયતપણું નથી રહેતું, તેને તો

સાચું અનેકાન્તપણું થાય છે. અનંતધર્મવાળી વસ્તુના સ્વીકારપૂર્વક તે પોતે જ્ઞાતાપણે જ

પરિણમવા લાગ્યો; રાગનેય કરું એવું એના જ્ઞાનભાવમાં રહ્યું નથી. એકલું નિયત માને ને

તેની સાથેના સ્વભાવ, પુરુષાર્થ વગેરે ભાવો જેને ન ભાસે, તેણે ભગવાને કહેલા ભાવો

જાણ્યા નથી, એણે તો પોતાની કલ્પનાથી એક ભાવ એકાન્ત પકડ્યો છે એટલે તે

નિયતવાદીને મિથ્યાદ્રષ્ટિ કહ્યો; એમ તો એકલા સ્વભાવવાદીને ય મિથ્યાદ્રષ્ટિ કહ્યો છે,

એકાન્ત પુરુષાર્થવાદીને ય મિથ્યાદ્રષ્ટિ કહ્યો છે. –તેનો અર્થ શું? કે બધા ભાવો એક સાથે

PDF/HTML Page 67 of 73
single page version

: ૬૪ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨

વસ્તુમાં હોવા છતાં તેને જે નથી સ્વીકારતો ને કોઈ એક ભાવને જ એકાન્ત પકડી લ્યે છે,

તો તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ જ છે. પણ સર્વજ્ઞદેવે વસ્તુમાં એક સાથે જોયેલા અનેકભાવો (પુરુષાર્થ,

સ્વભાવ, નિયત વગેરેને) એક સાથે જે સ્વીકારે છે તેનો તો નિર્ણય સાચો છે. ને

વસ્તુસ્વરૂપનો સ્વીકાર થતાં પરિણતિ અંતરસ્વભાવમાં વળીને નિજકાર્ય કરી જ રહી છે.

વસ્તુસ્વભાવનું અગાધ સામર્થ્ય પ્રતીતમાં સ્વીકાર્યું ત્યાં તે સ્વીકારનારી પરિણતિ પોતે પણ

અગાધ સામર્થ્યવાળી થઈ ગઈ છે. અગાધ સામર્થ્ય જ્ઞાનમાં પ્રગટી ગયું છે. કેવળજ્ઞાનમાં તો

અપાર સામર્થ્ય છે પણ તેને નક્ક્ી કરનાર મતિ–શ્રુત જ્ઞાનમાં અત્યારે પણ અગાધ મહિમા

પ્રગટ્યો છે. તેને અંતરમાં પોતાનું કાર્ય થઈ જ રહ્યું છે.

જ્ઞાનીને પોતાના આત્મામાં કાર્ય સધાઈ જ રહ્યું છે, ત્યાં બીજા તે જાણે એની શી

જરૂર છે! એટલે બીજાને દેખાડવાનું કે કહેવાનું ક્્યાં રહે છે! માટે જ્ઞાનીને બીજાને કાંઈ

દેખાડવાનો ભાવ નથી. (આ ન્યાય કહેતી વખતે ગુરુદેવ ઘણા ભાવપૂર્વક જ્ઞાનીનો મહિમા

સમજાવતા હતા.)

અહો, જે જ્ઞાનીને અંતરમાં ‘ઠીક’ થઈ જ રહ્યું છે, પોતે પોતાનું ‘ઠીક’ કરી જ રહ્યા

છે–હિત સાધી જ રહ્યા છે–ત્યાં, ‘આ ઠીક કરે છે’ એમ બીજા જાણે તો ઠીક એવું ક્્યાં છે?

બીજાને દેખાડવાનું શું કામ છે? અમારું કામ અંદર ચાલી જ રહ્યું છે! બીજા જીવ પોતામાં

એવું ઠીક કરશે ત્યારે આને ઓળખી લેશે. અહીં જેવી જ્ઞાનદશા છે તેવી સામામાં આવશે

ત્યારે તે આને ઓળખી લેશે–કે ઠીક, આને આમ થયું છે! બાકી બીજા તો શું ઓળખશે?

બીજાને એના જેવું થાય ત્યારે આને ઓળખેને?

આમ ઘણા મહિમાપૂર્વક ઘણા ભાવથી કહ્યું હતું. ચર્ચામાં વારંવાર ગુરુદેવના મુખથી

એવા ઉદ્ગાર નીકળી જતા કે “અહો! જિનશાસન!! વાહ! વાહ! તારી બલિહારી છે!

તારા રહસ્યો ઘણા ઊંડા છે.”

અહોહો! ’ એમ થાય (એટલે કે મહિમા આવે) પણ તે તો પોતામાં ને પોતામાં

છે. અહોહો–કહીને કાંઈ બીજાને બતાવવાનું નથી. કેવું ગંભીર તત્ત્વ! આ તો પોતે પોતાનું

કરી લેવાનું છે. અંદર અહોહો કર્યું (એટલે કે અપૂર્વ કાર્ય કર્યું) –ત્યાં બીજા તેને ‘અહોહો’

કહે–તો સન્તોષ થાય એવું કાંઈ નથી. એનો સન્તોષ તો પોતાથી જ છે; પોતાના

અનુભવનો સન્તોષ પોતામાં જ છે.

અહા, આ વસ્તુસ્વભાવની વાત જેણે સ્વીકારી, હું જ્ઞાન છું એમ નિર્ણય કર્યો એને

પછી થોડા જ ભવ હોય. આમાં તો મોક્ષનો નિર્ણય છે, આત્માનો નિર્ણય છે. આ રીતે આ

ખાસ પ્રયોજનભૂત વાત છે.

આમ સ્વભાવ મહિમાવાળી ઘણી સરસ ચર્ચા થઈ હતી. તેની આ તો માત્ર ટૂંકી

યાદી છે.

PDF/HTML Page 68 of 73
single page version

: માગશર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૬૫ :

ભાવનાનું ઘોલન ને વારંવાર તેના નિર્વિકલ્પ સ્વસંવેદનની પ્રેરણા મુમુક્ષુઓને આત્મા

પ્રત્યે ઉત્સાહિત કરે છે, બપોરે સમયસાર–કલશ ટીકાના પ્રવચનમાં પણ અધ્યાત્મનું

સુમધુર ઝરણું વહે છે. રાત્રે તત્ત્વચર્ચામાં પણ પૂ. ગુરુદેવે આખા માસ દરમિયાન

આત્માના ઉંડાણના અવનવા ન્યાયો તથા અનેકવિધ આનંદકારી પ્રસંગોનું શ્રવણ

કરાવ્્યું, જે સાંભળતાં શ્રોતાજનોને હર્ષોલ્લાસ થયો હતો. ને એમ થતું કે ‘અહા,

ગુરુદેવના પ્રવચનમાં એક કલાક સુધી ધારાવાહી અધ્યાત્મસ્વરૂપનું શ્રવણ કરતાં ચિત્ત

એવું એકાગ્ર થાય છે–જાણે કે કોઈ બીજા જ અગમ્યદેશમાં વિચરતા હોઈએ, ને આ

સંસારથી દૂર દૂર ક્્યાંય ચાલ્યા ગયા હોઈએ.’

•

ફાગણ સુદ બીજ:– સં. ૧૯૯૭ના ફાગણ સુદ બીજે વિદેહીનાથ

સીમધંરભગવાનની સુવર્ણપુરીમાં પધરામણી થઈ, તે આનંદપ્રસંગને આ ફાગણ સુદ

બીજે પચીસ વર્ષ પૂરા થાય છે, તેથી તે પ્રસંગ ઉલ્લાસથી ઉજવવાની ભાવના છે.

* બોટાદના ગાંધી છોટાલાલ મણિલાલ કારતક સુદ બીજ તા. ૨૬–૧૦–૬પ ના

રોજ માટુંગા મુકામે સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે.

* ચૂડાના મણિબેન રાયચંદ કામદાર તા. ૧૩–૧૨–૬પ આસો વદ ત્રીજના રોજ

સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે.

* ઇંદોર મુકામે શેઠ અમૃતલાલ હંસરાજ ગતમાસમાં સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે.
* સ્વર્ગસ્થ આત્માઓ વીતરાગી દેવ–ગુરુ–ધર્મના શરણે આત્મહિત પામો....એ

જ ભાવના.

PDF/HTML Page 69 of 73
single page version

: ૬૬ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨

ભોપાલ શહેરમાં

ભોપાલ શહેરમાં સિદ્ધચક્રવિધાનના ઉત્સવ પ્રસંગની સાથે મધ્યપ્રાંતિય દિ. જૈન

મુમુક્ષુમંડળની સ્થાપના અને મિટિંગ માનનીય પ્રમુખ શ્રી નવનીતલાલભાઈ સી. ઝવેરીના

અધ્યક્ષપદે તા. ૭ નવેમ્બરના રોજ થયેલી; તેમાં મધ્યભારતના મુખ્ય શહેરોના અનેક

આગેવાનોએ ભાગ લીધો હતો. મધ્ય ભારતના વિકાસ પ્રધાન શ્રી મિશ્રિલાલજી ગંગવાલે

આ અધિવેશનનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. આ પ્રસંગે અધ્યક્ષસ્થાનેથી ભાષણ કરતાં શ્રી

નવનીતલાલભાઈએ કહ્યું હતું કે–

“પ્રત્યેક મુમુક્ષુકા કર્તવ્ય હોગા કિ વહ નિયમિતરૂપસે સામુહિક સ્વાધ્યાય ઔર

તત્ત્વવિવેક એવં સૌજન્ય ઔર સદાચારકો અપને જીવનમેં ઉતારે, ઔર ઈસકા અન્ય

બંધુઓમેં અધિકસે અધિક પ્રચર કરે. એક મુમુક્ષુ ભાઈકા જીવન શુદ્ધ સાત્વિક એવં આદર્શ

હોના આવશ્યક હી નહીં બલ્કિ અનિવાર્ય હૈ.”

“બાહ્યમેં અનેક શુભ પ્રવૃત્તિયોંકે હોતે હુએ ભી આત્મા શાન્તિકા અનુભવ નહીં કર

પાતે થે, કયોંકિ શાન્તિ આત્માકા વાસ્તવિક સ્વભાવ હૈ ઔર વહ વસ્તુસ્વરૂપકે નિર્ણય

કરનેકે પશ્ચાત હી પ્રાપ્ત હો સકતી હૈ! વસ્તુસ્વરૂપકા નિર્ણય કરનેકે વાસ્તે ચારો

અનુયોગોંકા ગહરાઈ કે સાથ અધ્યયન એવં મનન કરનેકી અત્યન્ત આવશ્યકતા હૈ.”

“આજ તક અનંત તીર્થંકર એવ ભાવલિંગી દિગંબર સન્તોંને ડંકેકી ચોટ યહ

ઉદ્ઘોષણા કી થી કિ આત્મકલ્યાણકે લિયે યહ વીતરાગકા માર્ગ હી સર્વોપયોગી પ્રશસ્ત

માર્ગ હૈ, જિનાગમમેંસે ઈસ તત્ત્વરહસ્યકી શોધ ઔર ખોજ કરનેકે લિયે ગંભીર સ્વાધ્યાય

એવં મનનકી આવશ્યકતા હોતી હૈ! ઈસલિયે સ્વાધ્યાયકી પ્રવૃત્તિકો અધિકસે અધિક પ્રચાર

કરનેકી ઈસ યુગમેં” અત્યન્ત આવશ્યકતા હૈ. ! ” + + + + ભેદવિજ્ઞાનકી પ્રાપ્તિ હી

મનુષ્યમાત્રકી સચ્ચી સાર્થકતા હૈ, ઈસલિયે સબ કૂછ ન્યોચ્છાવર કરકે ભી પ્રત્યેક

મનુષ્યપ્રાણીકો તત્ત્વકૌતૂહલી બનતા અત્યંત આવશ્યક હૈ.”

“યહાંપર હમલોગ ઈસીલિયે એકત્ર હુએ હૈ કિ આજ નિર્ણય કરેં કિ ઈસ જીવનમેં

હમકો ત્રિકાલ સત્યકા નિર્ણય કરકે દૂસરોમેં ભી ઈસકા પ્રચાર કરના હૈ.”

•

* જિનમંદિરનું શિલાન્યાસ:
રણાસણ (ગુજરાત) માં શ્રી દિગંબર જિનમંદિરનું શિલાન્યાસ માગશર શુદ દશમે

થયું હતું; અનેક જિજ્ઞાસુઓએ તેમાં ઉત્સાહપૂર્વક ભાગ લીધો હતો.

PDF/HTML Page 70 of 73
single page version

: માગશર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૬૭ :

કલકત્તાની રથયાત્રા; અને રાષ્ટ્રીય–સંરક્ષણફંડમાં રૂા. પ૧૦૦૧/–

કલકત્તાની રથયાત્રા બંગાળપ્રાંતમાં સેકડો વર્ષથી સુપ્રસિદ્ધ છે અને હજારો–

લાખો જીવો એ રથયાત્રામાં પાર્શ્વપ્રભુના દર્શન કરે છે. દર વર્ષે કારતક સુદ પૂનમે આ

ભવ્ય રથયાત્રા નીકળે છે, ભારતના જૈન ઈતિહાસમાં એનું ગૌરવભર્યું સ્થાન છે. આ

વર્ષે પણ પાર્શ્વપ્રભુની ભવ્ય રથયાત્રા નીકળી હતી, પરંતુ વિશેષતા એ હતી કે આ

વખતે રાષ્ટ્રની પરિસ્થિત લક્ષમાં લઈને રથયાત્રામાં સાદાઈ અપનાવવામાં આવી હતી,

ને બેલગછીયામાં દર વર્ષે થતું મોટું વાત્સલ્યજમણ બંધ રાખવામાં આવ્યું હતું. તેને

બદલે દિ. જૈનસમાજ તરફથી રૂા. પ૧૦૦૧/– (એકાવન હજાર ને એક) રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા

ફંડમાં બંગાળના મુખ્યપ્રધાન શ્રી સેનને અર્પણ કરવામાં આવ્યા હતા.

જિજ્ઞાસુઓને ઉપયોગી પ્રકાશનો

અધ્યાત્મસન્દેશ: (ત્રણ ચિઠ્ઠિ ઉપરનાં સુંદર પ્રવચનો)

આ પુસ્તકની કિંમત રૂા. બે હતી તેને બદલે હવે માત્ર એક રૂપીઓ રાખવામાં

આવી છે.
સમ્યગ્દર્શન પુસ્તક પહેલું–બીજું–ત્રીજું

સમ્યગ્દર્શનની ભાવના માટે દરેક જિજ્ઞાસુને ઉપયોગી, આ ત્રણે પુસ્તકના સેટની

કિંમત માત્ર બે રૂપિયા છે. (પુસ્તક પહેલું પ૦ પૈસા; પુસ્તક બીજું એક રૂપિયો; પુસ્તક

ત્રીજું પચાસ પૈસા.)
રત્નસંગ્રહ : દરેક જિજ્ઞાસુને ગમી જાય તેવું સુંદર સંકલન. કિંમત એક રૂપિયો
ભગવાન મહાવીર : (સચિત્ર) પંદર પૈસા

– શ્રી જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર સોનગઢ (સૌરાષ્ટ્ર)

PDF/HTML Page 71 of 73
single page version

: ૬૮ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨

सिद्धोंकी पहाडी

સ્વર્ણભદ્ર આદિ મુનિ ચાર, પાવાગિરિ વર શિખર મંઝાર;
ચેલના નદી તીરકે પાસ, મુક્તિ ગયે વંદું નિત તાસ.

નર્મદા નદીનું બીજું નામ ચેલણા છે. તેના કિનારે પાવાગિરિ નામની નાનીશી

પહાડી ઉપરથી સુવર્ણભદ્ર આદિ ચાર મુનિ મોક્ષ પધાર્યા છે. આજે પણ તે પહાડી

सिद्धोंकी पहाडी એવા નામથી પ્રસિદ્ધ છે. ત્યાં વિક્રમ સં. ૨૯૯ ની પ્રાચીન દિગંબર

જિન પ્રતિમા જાણે કે બે હજાર વર્ષના પ્રાચીન જૈનઈતિહાસનું ગૌરવ સંભળાવે છે. (ત્યાં

મંદિરના ભોંયરામાં મોટામોટા ત્રણ પ્રતિમા બિરાજે છે.) પૂ. ગુરુદેવે સંઘસહિત આ

તીર્થની યાત્રા બે વાર કરી છે.

•
જૈનોની વસ્તી ગણતરી

ભારતમાં સમગ્ર જૈનોની વસતી લગભગ એક કરોડ જેટલી હોવાનો

વૃદ્ધપુરુષોનો અંદાજ છે. પૂ. ગુરુદેવે ભારતના તીર્થોની બે વખત જે મહાન યાત્રા કરી તે

પ્રસંગે ગામેગામ ને શહેરેશહેરમાં જે હજારો લાખોની જૈન મેદની ઉમટેલી તે જોતાં પણ

જૈનોની વસ્તી ઘણી મોટી હોવાનો અંદાજ બંધાય છે. પરંતુ, નામની સાથે જૈન શબ્દ ન

હોવાને કારણે સરકારી વસ્તીપત્રકમાં માત્ર વીસ લાખ જેટલી જ ગણતરી થાય છે, ને

બાકીના લાખો જૈનોની ગણતરી હિંદુઓના પેટામાં થઈ જતી હોય છે. આ પરિસ્થિતિ

ટાળવા ને જૈનોની સાચી ગણતરી કરવાનો પ્રયત્ન ઘણા વખતથી ચાલે છે. દરેક જૈનોએ

પોતાને ‘જૈન” તરીકે ઓળખાવવાની ટેવ પાડવી જોઈએ.

*

PDF/HTML Page 72 of 73
single page version

આત્મધર્મના આ અંક બાબત

માગશર માસનો અંક તૈયાર થવામાં સંજોગવશાત્ જરા વિલંબ થયો; તે પ્રગટ

થવાની તૈયારી હતી, તે દરમિયાન ગુરુદેવના પ્રવચનોમાં ને ચર્ચાઓમાં અનેકવિધ અવનવા

વિષયો આવ્યા, ને એમાંના કેટલાક ખાસ લેખો આત્મધર્મના જિજ્ઞાસુ પાઠકોને તુરત પહોંચે

એમ ધારીને પોષ માસ માટેનું મેટર પણ આ અંકમાં જ ભેળવી દીધું એટલે પોષ માસનો અંક

વહેલો પ્રગટ કરવાનું નક્ક્ી થયું. તે અનુસાર આત્મધર્મનો આ અંક માગશર ને પોષ એ બંને

માસના સંયુક્ત અંક તરીકે પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યો છે. આ રીતે પોષ માસનો અંક જરા

વહેલો કરવા ખાતર માગશર માસનો અંક જરા મોડો કર્યો. પણ આ સંયુક્ત–અંકમાં આવેલા
તાજેતરના ખાસ પ્રવચનો વગેરે વાંચતા જિજ્ઞાસુઓને જરૂર પ્રસન્નતા થશે.

આત્મધર્મનો હવે પછીનો અંક માહ માસનો તા. ૨૦ જાન્યુઆરીએ પોસ્ટ થશે. ને

ત્યાર પછી નિયમિતપણે દરેક મહિનાની બરાબર વીસમી તારીખે અંક પોસ્ટ થશે.

* * *

શુદ્ધી

(૧) આત્મધર્મ અંક ૨પ૯ પા. ૬૨ લાઈન ૭–૮ માં–

આત્મામાં જ્ઞાનાદિ જે અનંત ગુણો છે તેઓ પોતાના નિર્મળભાવમાં અતદ્રૂપપણે

પરિણમે છે–એમ ભૂલથી છપાયું છે તેને બદલે આ પ્રમાણે સુધારીને વાંચવું–આત્મામાં જ્ઞાનાદિ

જે અનંતગુણો છે તેઓ પોતાના નિર્મળભાવમાં તદ્રૂપપણે અને રાગાદિમાં અત્દ્રૂપપણે

પરિણમે છે.
(૨) આત્મધર્મ અંક ૨૪૭ પૃ. ૭૪ લાઈન ૧–૨ માં–

“આવો કેવળજ્ઞાનસ્વભાવ જેને.... પ્રિય લાગે નહિ” એમ ભૂલથી છાપેલ છે, તેને

બદલે આ પ્રમાણે વાંચવું– “આવો કેવળજ્ઞાનસ્વભાવ જેને પ્રિય લાગે તેને જગતમાં બીજું

કાંઈ પ્રિય લાગે નહિ.”
(૩) અધ્યાત્મસન્દેશ પુસ્તક પાનું ૪૯ છેલ્લી લાઈનમાં–

“સ્વાનુભવ વખતે સમ્યક્ત્વમાં કાંઈ મલિનતા થઈ ગઈ–એમ નથી.” એ પ્રમાણે

ભૂલ વાળું છપાયેલ છે તેને બદલે આ પ્રમાણે વાંચવું– “સ્વાનુભવ વખતે સમ્યક્ત્વમાં કાંઈ

વિશેષતા થઈ કે શુભાશુભ વખતે સમ્યક્ત્વમાં કાંઈ મલિનતા થઈ ગઈ–એમ નથી.”

[જિજ્ઞાસુ પાઠકોને વિનતિ: આત્મધર્મના લેખનમાં અને પ્રીન્ટીંગમાં જો કે પૂરતી

ચીવટ રાખવામાં આવે છે, છતાં પ્રવાસ વગેરે કારણે કોઈ વાર આવી ભૂલો રહી જાય તે –

આપના ધ્યાનમાં આવે તો તે પ્રત્યે અમારું લક્ષ દોરવા વિનતિ છે. તથા ‘આત્મધર્મ’ ના

વિકાસને લગતા જે કાંઈ સલાહ–સૂચના આપ મોકલશો તેના પ્રત્યે પણ પૂરતું ધ્યાન

આપવામાં આવશે. – સં.]

PDF/HTML Page 73 of 73
single page version

પ્રાચીનકાળમાં જ્ઞાન–વૈરાગ્ય ને ભક્તિપ્રેરક ભજનોનો વિશેષ પ્રચાર હતો.... આજે

ફિલ્મીયુગમાં એવા ભજનો બહુ ઓછા જોવા–સાંભળવા મળે છે. ઉપદેશપ્રેરક પ્રાચીન

ભજનોમાંથી પસંદ કરીને આપણે અવારનવાર અહીં આપતા રહીશું.

[અહો મારાં નસીબ જાગે....એ રાગ]

અહો, યહ ઉપદેશમાંહી ખૂબ ચિત્ર લગાવના,
હોયગા કલ્યાન તેરા સુખ અનંત બઢાવના...(ટેક)
રહિત દૂષન વિશ્વ ભૂષન દેવ જિનપતિ ધ્યાવના;
ગગનવત નિર્મલ અચલ મુનિ તિનહિં શિષ નમાવના...અહો...(૧)
ધર્મ અનુકંપા–પ્રધાન, ન જીવ કોઈ સતાવના;
સપ્ત તત્ત્વ પરીક્ષના કરી હૃદય શ્રદ્ધા લાવના...અહો...(૨)
પુદ્ગલાદિકતેં પૃથક્ ચૈતન્ય બ્રહ્મ લખાવના,
યા વિધિ સમ્યક્ વિમલ ધારી શંકાદિ પંક બહાવના...અહો...(૩)
રૂચે ભવ્યનકો વચન યે શઠનકો ન સુહાવના,
ચન્દ્ર લખિ જિમ કુમુદ વિકસે ઉપલ નાંહિ વિકસાવના...અહો...(૪)
‘ભાગચંદ’ વિભાવ તજિ, અનુભવ સ્વભાવિત ભાવના,
યા શરણ, ન અન્ય જગતારન્યમેં કહું પાવના...અહો...(પ)

આ ભજનના રચનાર કવિ ભાગચંદજી અધ્યાત્મના અનુભવની પ્રેરણા સહિત ઉપદેશ

આપતાં કહે છે કે–અહો ભવ્ય જીવ! આ ઉપદેશમાં તારું ચિત્ત બરાબર લગાડજે. –જેથી તારું

કલ્યાણ થશે ને તને અનંતસુખની પ્રાપ્તિ થશે; પ્રથમ તો, દૂષણથી રહિત ને જગતના

ભૂષણરૂપ એવા ભગવાન જિનેન્દ્રદેવને ઓળખીને તેમને ધ્યાવજે; આકાશ જેવા નિર્મળ–

અચલ જે દિગંબર મુનિ તેને જ શિશ નમાવજે; જેમાં કોઈ જીવને સતાવવાનું નથી એવા

અનુકંપાપ્રધાન ધર્મને (–જૈનધર્મને) તું માનજે; સાત તત્ત્વની ઓળખાણ કરીને હૃદયમાં તેને

શ્રદ્ધા કરજે; પુદ્ગલાદિકથી ભિન્ન ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માને જાણજે. આ વિધિથી નિર્મળ

સમ્યક્ત્વ ધારણ કરીને શંકાદિ દોષરૂપી કાદવને ધોઈ નાખજે. આ વચનો ભવ્ય જીવને તો

રુચિકાર થશે, પણ શઠ–દુષ્ટ જીવને તે ગમશે નહિ; –જેમ ચન્દ્રને જોતાં ફૂલ તો ખીલે છે પણ

પથરા કાંઈ વિકસતા નહિ. હે જીવ! તું વિભાવોને તજીને સ્વભાવિત–સ્વભાવરૂપ એવા

અનુભવને ભાવજે; આ સંસારવનમાં એ અનુભવ જ શરણ છે, બીજું કાંઈ શરણ નથી.

< Previous Page