PDF/HTML Page 41 of 49
single page version
વિપરીત માનીશ નહિ; પરાશ્રિતભાવમાં કલ્યાણ માનીશ નહીં. પરમાત્મતત્ત્વની
શ્રદ્ધા રાખીશ તોપણ તારો આરાધકભાવ ચાલુ રહેશે, ને અલ્પકાળે મોક્ષ થશે.
ધ્યાનમાં એકાગ્રતારૂપ સામાયિકાદિ થઈ શકે તો તે ઉત્તમ છે, તે તો સાક્ષાત્
મોક્ષમાર્ગ છે; ને એવું ન થઈ શકે તો સમ્યક્ત્વમાં તો તું જરાય શિથિલ થઈશ
નહિ. વિકલ્પ હોય તેની મીઠાશ કરીશ નહીં. તેનાથી ભિન્ન ચૈતન્યસ્વરૂપની શ્રદ્ધા
બરાબર કરજે.
પરિણામ થાય તે જ ભવને છેદવા માટેનો કુહાડો છે, અંતરમાં સ્થિર થતાં જે
શાંત નિષ્ક્રિય (એટલે વિકલ્પની ક્રિયાથી રહિત) દશા થઈ તે જ પરમ
આવશ્યક છે, તેનાથી સામાયિકની પૂર્ણતા થાય છે એટલે તેમાં વિકલ્પની
વિષમતા વગરની પરમ શાંતિ ને સમતા છે, તે મુમુક્ષુને પરમ ઉપાદેય છે–તેનું
ફળ નિર્વાણ છે. આ સિવાય બાહ્ય આવશ્યકના જે વિકલ્પો છે તે તો
કોલાહલવાળા છે, તેનું ફળ તો અનુપાદેય છે, તેમાં શાંતિ નથી, વિકલ્પમાં તો
અશાંતિ છે.
જ નિર્વાણમાર્ગ છે ને તે જ ઉપાદેય છે. અંતરમાં એકાગ્રતા થતાં એક વિકલ્પ
પણ ન ઊઠે એવો પૂર્ણ સ્વાશ્રયભાવ તે મોક્ષ માટે મુનિઓનું પરમ
આવશ્યક કાર્ય છે. ને શ્રાવક–ધર્માત્માને પણ નિજ પરમાત્મતત્ત્વની સમ્યક્શ્રદ્ધા,
તથા જ્ઞાનપૂર્વક જેટલે અંશે વીતરાગભાવ વર્તે છે તેટલું જ આવશ્યક છે; તે
સિવાય બીજા કોઈ રાગાદિભાવો તે કાંઈ ધર્મીનું આવશ્યક નથી, તે મોક્ષનો
માર્ગ નથી.
મોસમ છે. અંતર્મુખ આત્મતત્ત્વનો જેણે આશ્રય લીધો તેને આત્મામાં સદાય
ધર્મની જ ધીખતી મોસમ છે. અરે, તારા સ્વભાવની સન્મુખ થઈને તું અત્યારે
ધર્મની કમાણી કરી લે. કમાણી માટે આ ઉત્તમ અવસર છે.
PDF/HTML Page 42 of 49
single page version
જીવને શરીરની ક્રિયાનો કે શુભરાગનો ઘાત થઈ જતો નથી. તે ક્રિયા એવી ને
એવી હોવા છતાં અજ્ઞાનીને સમ્યક્ત્વાદિનો ઘાત થાય છે;– કેમકે સમ્યક્ત્વાદિ
ધર્મો જીવના છે, તે કાંઈ શરીરની ક્રિયાના આધારે કે રાગના આધારે નથી.
સમ્યક્ત્વાદિ ધર્મો જો શરીરના આધારે હોય તો, તે સમ્યક્ત્વાદિનો ઘાત થતાં
શરીરનો ને રાગનો પણ ઘાત થઈ જવો જોઈએ.
ગુણોનો ઘાત થઈ જતો નથી; શરીરાદિનો ઘાત થવા છતાં જીવના સમ્યક્ત્વાદિ
ધર્મો એવા ને એવા રહે છે; કેમકે સમ્યક્ત્વાદિ ધર્મો જીવના છે, તે કાંઈ શરીરની
ક્રિયાના આધારે કે રાગના આધારે નથી. જો શરીરાદિના આધારે જીવના
સમ્યક્ત્વાદિ ધર્મો હોય તો, તે શરીરાદિનો ઘાત થતાં સમ્યક્ત્વાદિનો પણ ઘાત
થઈ જવો જોઈએ. પણ એમ તો દેખાતું નથી.
અત્યંત ભિન્નપણું છે, તેમને આધાર–આધેયપણું નથી. જીવના સમ્યક્ત્વાદિ
ધર્મો જીવના જ આધારે છે, પરના આધારે નથી. –આવું ભેદજ્ઞાન કરનાર જીવ,
પોતાના સમ્યક્ત્વાદિ સમસ્ત ગુણો માટે પોતાના સ્વદ્રવ્યનો જ આશ્રય કરે છે,
પોતાના ગુણોમાં કોઈપણ પરદ્રવ્યનો કે રાગનો આશ્રય તે માનતો નથી.
કોઈ પરદ્રવ્ય ઈષ્ટ–અનિષ્ટ દેખાતું નથી; પરદ્રવ્ય મારો કોઈ ગુણ આપતું નથી,
પછી તેના ઉપર રાગ શો? તેમજ પરદ્રવ્ય મારા કોઈ ગુણનો ઘાત કરતું નથી–
પછી તેના ઉપર દ્વેષ શો? આમ વીતરાગ–અભિપ્રાયવડે ધર્મી જીવ
જ્ઞાનચેતનારૂપે પરિણમતો થકો પરનો સંબંધ છોડે છે. જ્ઞાનચેતનાના
સમ્યક્ત્વાદિભાવોમાં તેને રાગાદિ છે જ નહિ. અવસ્થામાં જે કિંચિત રાગાદિ
દેખાય છે તે જ્ઞાનચેતનામાં તન્મયપણે નથી પણ ભિન્નપણે છે.
આશ્રયે પરિણમી રહ્યા છે–એમ અમે સમ્યક્પ્રકારે દેખીએ છીએ; સમ્યક્ત્વાદિ
PDF/HTML Page 43 of 49
single page version
ઊપજતા સમ્યક્ત્વાદિ નિર્મળગુણોમાં રાગાદિની ઉત્પત્તિ છે જ નહિ,
સ્વાશ્રિતભાવોથી તે બહાર જ છે. –આવા ભેદજ્ઞાનવડે જ્ઞાનપણે જ ઊપજતો
જીવ રાગદ્વેષનો સર્વથા ક્ષય કરીને કેવળજ્ઞાનજ્યોતિ પ્રગટ કરે છે.
થતો નથી; તે તો પરનો જ આશ્રય કરતો થકો, પરથી જ પોતાના ગુણ–દોષ
થવાનું માનતો થકો અજ્ઞાનભાવરૂપ જ પરિણમે છે. ભેદજ્ઞાન વગર મોહસમુદ્રને
તે પાર કરી શકતો નથી.
માનીશ. પોતાના જ ગુણપર્યાયોમાં દ્રવ્ય પોતે ઊપજે છે; પોતાની પર્યાયમાં
ઊપજતા કોઈ દ્રવ્યની પર્યાયને બીજો ઉપજાવે–એવી કોઈ વસ્તુમાં યોગ્યતા જ
નથી. સર્વે દ્રવ્યોને સ્વભાવથી જ પોતાની પર્યાયનો ઉત્પાદ થાય છે–એમ
વસ્તુસ્વરૂપ જોવામાં આવે છે. ઘડારૂપે માટી ઊપજે છે, કુંભાર નહીં; તેમ
તને પરદ્રવ્ય ઉપરના રાગ–દ્વેષનો અભિપ્રાય છૂટી જશે ને વીતરાગી જ્ઞાનદશા
વગેરે ગુણો પ્રગટ થશે. મારા ગુણને કે દોષને પરદ્રવ્ય તો કરતું નથી પછી તેના
ઉપર રાગ–દ્વેષ કરવાનું પ્રયોજન ક્યાં રહ્યું? ગુણ પ્રગટ કરવા અને દોષનો ક્ષય
કરવા મારે મારા ચૈતન્યમય સ્વદ્રવ્યનો જ આશ્રય કરવાનું રહ્યું. –આવું
વીતરાગીસ્વાધીન વસ્તુસ્વરૂપ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જ જાણે છે. પોતાનું ચૈતન્યતત્ત્વ જ તે
સમ્યગ્દ્રષ્ટિનો વિસામો છે; પરમાં ક્યાંય વિસામો નથી.
કર્યાં, પણ તેમાં ક્યાંય જીવને વિસામો ન મળ્યો, શાંતિ ન મળી; તો તેનાથી જુદી
જાતનો એવો તારો ચૈતન્યસ્વભાવ, તેમાં ઊંડે જઈને વિસામો લે, તેમાં તને
પરમ શાંતિ મળશે. –પૂર્વે કદી નહિ કરેલું એવું અવશ્ય કરવા જેવું આ અપૂર્વ
કાર્ય છે. હે મુમુક્ષુ! મોક્ષ માટે શુદ્ધોપયોગરૂપ થઈને આ અપૂર્વ કાર્ય તું કર. તે
તારું આવશ્યક છે.
PDF/HTML Page 44 of 49
single page version
તુમ હો વારસ વીરકા... શ્રી જિનવરકા નંદ,
અંતર આતમ સાધના હોગા પરમાનંદ. (ર)
માત ઝુલાતી બાલકો દેતી હૈ આશીષ,
સૂન લો બચ્ચા પ્રેમસે જિનવાણીકા સાર,
સ્વાનુભૂતિસે પાવના ભવસાગરકા પાર. (૪)
પરમેષ્ઠીકે પ્રસાદસે તૂ કરના આતમજ્ઞાન,
PDF/HTML Page 45 of 49
single page version
PDF/HTML Page 46 of 49
single page version
PDF/HTML Page 47 of 49
single page version
પર્યુષણપર્વની સમાપ્તિની તૈયારી હશે ને ક્ષમાભાવનાનું સુંદર ઝરણું આપણા સૌના
હૃદયમાં વહેતું હશે.
રહસ્યો જિજ્ઞાસુઓ સમક્ષ આત્મધર્મ દ્વારા રજુ થાય છે, ને જિજ્ઞાસુઓ પરમ પ્રેમથી
તેનો લાભ લ્યે છે. પરમ ગંભીર વીતરાગીતત્ત્વો આત્મધર્મમાં રજુ કરતાં, મારી
મંદબુદ્ધિને કારણે કોઈ ક્ષતિ થઈ ગઈ હોય, ક્યાંય અવિનયાદિ ભૂલો થઈ ગઈ હોય તો
પ્રભુ પંચપરમેષ્ઠીભગવંતો પ્રત્યે, પરમ માતા જિનવાણી પ્રત્યે, પૂ. ગુરુદેવ પ્રત્યે, પૂજ્ય
સર્વે સંતો પ્રત્યે અત્યંત નમ્રતાપૂર્વક અંતરથી ક્ષમાયાચના કરું છું ને તે સૌના ચરણોમાં
શિર ઝુકાવીને ભક્તિથી વિનય કરું છું. આ ઉપરાંત કોઈ સાધર્મીજનોની લાગણી
દુભાવાઈ હોય તો તેમના પ્રત્યે પણ વાત્સલ્યપૂર્વક ક્ષમાયાચના કરું છું, ને મારા ચિત્તને
સર્વથા નિઃશલ્ય કરું છું.
સોનેરી ઘડી ગુરુદેવે આપણને આપી છે. આરાધકજીવોનું સાક્ષાત્ દર્શન અત્યારે આ
ભરતક્ષેત્રમાં મળવું– એ કોઈ પરમ સુયોગ છે; ગુરુપ્રતાપે મળેલા આ સુયોગમાં
ધર્માત્મા–સંતજનોના ગંભીર ચૈતન્યગુણોને ઓળખવા, ને પોતામાં તેવા ગુણની
આરાધના પ્રગટ કરવી–તે જ આ સોનેરી–સુયોગની સફળતા છે.
PDF/HTML Page 48 of 49
single page version
ક્ષમાની સાથે ચૈતન્યની શાંતિ વગેરે અનંતગુણોનો પરિવાર છે.
ક્રોધને કોઈ ગુણનો સાથ નથી, અને તેનું કોઈ મિત્ર નથી.
જ્યારે ક્ષમાને કોઈ શત્રુ નથી, ને તેને સર્વ ગુણોનો સાથ છે.
ક્ષમાની તાકાત અપાર છે; ક્રોધમાં તો કાયરતા છે.
ક્ષમાના શાંતસરોવરમાંથી નીકળીને ક્રોધના ભઠ્ઠામાં કોણ સળગે?
ખાખરાની ખીસકોલી સાકરનો સ્વાદ ક્યાંથી જાણે? તેમ
કોંધમાં સળગતો જીવ ક્ષમાની મજાને ક્યાંથી જાણે? –
વાહ રે વાહ! ક્ષમાની અદ્ભુત મજા! એનો સ્વાદ ધર્મી જ ચાખે છે.
PDF/HTML Page 49 of 49
single page version
