PDF/HTML Page 41 of 53
single page version
તેમણે કહ્યું: વહાલા વિદ્યાર્થીઓ! મેં પણ ભણતી વખતે મારા ગુરુપ્રત્યે એકવાર આવી
ઉદ્ધતાઈ કરી હતી....ત્યારે મારા સાહેબે મારી ભયંકર ભૂલની શિક્ષા કરવાને બદલે મને
હસતે મોઢે માફી આપી હતી....ને ત્યારથી જ મારી ઉન્નતિ થઈ હતી. હું પણ મારા
વહાલા વિદ્યાર્થીની ભૂલ માફ કરીશ, ને આશા રાખીશ કે તે પણ સુધરી જશે ને મારી
સ્કૂલનો ઝળકતો સીતારો બનશે.–બસ, આમ કહીને વર્ગ છોડી મુક્્યો, ને પોતે પોતાના
ઘેર ગયા.
હતું કે હજી એને બદલો લીધા વગર ચેન નહીં પડે.
લેવા આવ્યો લાગે છે! –એમ ધારી દવેસાહેબે તેની સામે ગાલ ધર્યો ને કહ્યું–લે, તારે
બીજો લાફો મારવો હોય–તો ખુશીથી માર!
વેરનો બદલો લેવા નહોતો આવ્યો; એ તો ખરા પશ્ચાત્તાપથી ભૂલની માફી માગવા
આવ્યો હતો. તે સાહેબના પગે પડી ગયો ને કહ્યું સાહેબ, મને માફ કરો; હું ગુનેગાર છું.
જે શિક્ષા કરવી હોય તે કરો.
વાત્સલ્યથી તેની પીઠ પર હાથ ફેરવીને કહ્યું–બેટા, તું તો મારા કરતાંય સવાયો
PDF/HTML Page 42 of 53
single page version
માગવા ઘરે આવ્યો. બેટા, મારા હૈયામાં સદાય તારું સ્થાન રહેશે,–એમ કહીને
આશીષ આપ્યા.
એમ કહી પોતાના હાથે તેને પ્રસાદી ચખાડી...ને ગુરુ–શિષ્યના નિર્દોષ વાત્સલ્ય–
પ્રેમની સુગંધથી વાતાવરણ મહેકી ઊઠયું!
દેખીને આશ્ચર્ય પામ્યા....ને વાત્સલ્યનો પાઠ વગર ભણાવ્યે પણ શીખી ગયા.
ભણનારા, એકબીજા પ્રત્યે કોઈ માન–અપમાનના પ્રસંગ બન્યા હોય, કોઈની
સમજીને અપનાવીએ, હૃદયમાં જરાય શલ્ય રાખ્યા વગર આનંદથી હળી–મળીએ,
પ્રત્યે પણ દ્વેષ રાખવાની ના પાડે છે, તે ધર્મમાં સાધર્મી પ્રત્યે તો દ્વેષને સ્થાન હોય
પ્રેમભાવથી વર્તવું ખૂબ જરૂરી છે. અરે, મુમુક્ષુ–સાધર્મીઓને આવો પ્રેમ રાખવાનું
નાંખજે...તો પરમ નિઃશલ્યતાથી આત્મહિત સાધવું તને ઘણું સહેલું પડશે.–આ
PDF/HTML Page 43 of 53
single page version
બેટા! તારી સામે એક મોટા પર્વત જેવડો ધનનો ઢગલો રાખવામાં આવે તો, તું
મા, હું તો એક મિનિટમાં જ તે બધું દાન આપી દઈશ; પરંતુ લેનારાઓ તે
બધો પરિગ્રહ એકક્ષણમાં છોડી શકાય છે.....પણ તેનું ગ્રહણ એક ક્ષણમાં નથી
કરી દેવો.
દોનોં હાથ ઉલેચીયે, યહી શયાનો કામ.
સ્વાનુભૂતિ છે તેમ લક્ષ્મીનો સદુપયોગ સુપાત્ર–દાન છે.
ઉત્તર:– હા; અનંતગુણ વગરનો આત્મા હોય નહિ; અનુભૂતિમાં પણ અનંત
ગુણના રસથી એકરસ થયેલો ‘આત્મસ્વાદ’ છે. ચૈતન્યના અનંતગુણોનો
અભેદ રસાસ્વાદ તે નિર્વિકલ્પઅનુભૂતિ છે. તે અનંત આનંદમય છે.
PDF/HTML Page 44 of 53
single page version
હજારો મુમુક્ષુઓ આવી પહોંચ્યા હતા....તે વૈશાખ
સુદ બીજ આવી ને મંગલ વધાઈ લાવી.
આત્મહિતના હેતુરૂપ દેવ–ગુરુનો જ્યાં મંગલ
ઉત્સવ હોય ત્યાં ક્્યો મુમુક્ષુ ઊંઘે? મુમુક્ષુને
જગાડનારા ગુરુનો ઉત્સવ ઉજવવા મુમુક્ષુઓ
આનંદમય કોલાહલ સાંભળીને કોઈ કોઈ નાગરીકો ઝબકીને જાગતા ને ‘આ શું છે’ તે
આશ્ચર્યથી જોતા.
નેમપ્રભુના પંચકલ્યાણક થયેલા તે જ ભૂમિમાં વીરનાથનો સંદેશ સાંભળવા હજારો
મુમુક્ષુઓ ઉભરાતા હતા.
વચ્ચે ૮૬ સુંદર કમાનોથી શોભતા માર્ગ વચ્ચેથી ગુરુદેવ પસાર થયા ત્યારે જાણે મોક્ષના
મંગલ માર્ગે કોઈ મુક્તિદૂત ચાલ્યો જતો હોય! ને એ સુંદર માર્ગને દેખીને આપણે પણ
તેમની સાથે જ એ માર્ગમાં જઈ રહ્યા હોઈએ! એવો હર્ષ થતો હતો.
PDF/HTML Page 45 of 53
single page version
કરવામાં આવી હતી; અમદાવાદમાં જન્મજયંતિ નિમિત્તે પોતાનો હર્ષ વ્યક્ત કરતાં
મુમુક્ષુ મંડળના પ્રમુખશ્રી બાલચંદભાઈએ કહ્યું કે–
રીતે વ્યક્ત કરીએ? ભગવાન મહાવીરનો અઢીહજારવર્ષીય નિર્વાણમહોત્સવ, અને તેની
સાથે આપની ૮૬ મી જન્મજયંતી આજે અમારા આંગણે ઉજવાય છે તે અમારા મહા
ભાગ્ય છે, ને અમે સૌ આપને હાર્દિક અભિવંદન કરીએ છીએ.”
આનંદ વ્યક્ત કરવા આવી હતી, ને સુંદર કાર્યક્રમો રજુ કર્યા હતા, તેમાં વૈશાખ સુદ
એકમે પાંચ હજાર માણસોની જનમેદની સમક્ષ ગુરુદેવના જીવન પ્રસંગો અને તેમાં
મુગ્ધ બની ગઈ હતી. બહારગામથી અભિવંદન અને અભિનન્દનના ઘણા
સન્દેશાઓ આવ્યા હતા.
મુંબઈ; ૨૦૧) અમૃતલાલ સેજપાલ જૈન મુંબઈ; તથા
૨૦૧) વિજયાબેન મણિલાલ ડગલી વીંછીયા તરફથી
PDF/HTML Page 46 of 53
single page version
ગુરુદેવે વહેવડાવ્યો તેમાંથી થોડાક અમૃતબિંદુ ઝીલીને અહીં આપ્યા છે.
અત્યારે ભગવાન મહાવીરના નિર્વાણનો અઢીહજારવર્ષીય મહોત્સવ ચાલે છે,
તે જીવ જાણે આત્મને તસુ મોહ પામે લય ખરે.
PDF/HTML Page 47 of 53
single page version
છે, –પણ અરિહંતદેવ સાથે સરખાવતાં તે જ્ઞાન અને રાગનું પૃથક્કરણ થઈ જાય છે,
તેમાંથી ચેતનઅંશોને તો મારા ચૈતન્યમાં સમાવીને અભેદ કરું છું, ને રાગાદિભાવોને
મારા ચૈતન્યસ્વભાવથી ભિન્ન કરું છું–આ રીતે અરિહંતના આત્માને આદર્શરૂપ રાખીને,
પોતામાં રાગથી ભિન્ન ચૈતન્યસ્વરૂપે જ ગુણ–પર્યાયોને ચેતનદ્રવ્યમાં અભેદ કરીને
અનુભવમાં લ્યે છે–કે તે ક્ષણે જ તેના મોહનો ક્ષય થઈને તે જીવ અપૂર્વ સમ્યગ્દર્શનને
પામે છે. –આ મહાવીરનો માર્ગ છે; આ જ મોક્ષનો સાચો ઉત્સવ છે.
આવી અનુભૂતિ કરીને તેની રીત બતાવે છે. તને અનુભૂતિનો અવસર મળ્યો છે, તો
હવે તું પ્રમાદ કરીને તે ગુમાવી દઈશ મા.
સ્વભાવ સાથે તેં પર્યાયને કદી અભેદ કરીને અનુભવ કર્યો નથી, તેં રાગ સાથે જ
પર્યાયને અભેદ કરીને અનુભવ કર્યો છે, એટલે રાગ વગરના સર્વજ્ઞના પણ સાચા
સ્વરૂપને તેં કદી ઓળખ્યું નથી. પણ હવે તું જૈનમાર્ગમાં આવ્યો, અરિહંતદેવનો પંથ
મહાભાગ્યથી તને મળ્યો, તો અરિહંતદેવને–મહાવીરભગવાનને ચેતનમય દ્રવ્ય–ગુણ–
પર્યાયથી ઓળખ તો ખરો...તેની ઓળખાણથી તારા દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય બધુંય તને
ચેતનમય દેખાશે, ને રાગથી ભિન્ન પરમાર્થે અરિહંત જેવો જ તારો આત્મા તને
અનુભવમાં આવશે. એ સમ્યગ્દર્શન છે, તેમાં અપૂર્વ શાંતિ છે, તે ભગવાનનો માર્ગ છે,
ને તે જ આત્માનું સાચું જીવન છે.
PDF/HTML Page 48 of 53
single page version
ઓળખ. તને આત્માની અપૂર્વ સ્વાનુભૂતિ થશે.
અભેદ થઈને એકાકાર આત્મા અનુભવાય છે. –આવો અનુભવ તે જ મોહને જીતવાનો
ને મોક્ષને પામવાનો ઉપાય છે. ધર્મી કહે છે કે અહો પ્રભો! અહો વીરનાથ! આપના
માર્ગમાં આવીને મોહની સેનાને જીતવાનો ઉપાય અમે મેળવી લીધો છે....આપના જેવા
જ આત્માની સ્વાનુભૂતિવડે મોહને નષ્ટ કરી નાંખ્યો છે. અહો, ભગવાન! આપના
ઉપકારની શી વાત! જે માર્ગે આપ મોક્ષ પામ્યા તે જ માર્ગ અમને બતાવ્યો, ને તે જ
માર્ગે અમે આનંદથી આવી રહ્યા છીએ.
નહીં. અરિહંતનું ખરૂં સ્વરૂપ ઓળખનાર જીવ એકલા પર સામે જોઈને નથી અટકતો,
(–કેમકે અરિહંતો પણ પર સામે જોઈને ન અટક્યા ત્યારે તો અરિહંત થયા; એટલે)
અરિહંતને ઓળખનાર જીવ રાગ અને જ્ઞાનની ભિન્નતાને સમજીને, પોતે પોતાના
જ્ઞાનસ્વભાવ તરફ વળે છે ને રાગાદિથી છૂટો પડી જાય છે; આ રીતે અંતરમાં
એકાગ્રતાવડે મોહનો નાશ કરીને તે મોક્ષમાર્ગને ખોલી નાંખે છે.–એ વાત ૮૦ મી
ગાથામાં બતાવી.
આત્માને જાણીને મોહને મેં નષ્ટ કર્યો છે. આ રીતે સંસારમાં દુર્લભ એવા ચૈતન્ય–
ચિંતામણિને પામીને હું કૃતકૃત્ય થયો છું.–છતાં હજી શુદ્ધોપયોગી–ચારિત્રવડે રાગ–દ્વેષનો
પણ ક્ષય કરીને વીતરાગતાવડે સર્વથા શુદ્ધાત્મા (કેવળજ્ઞાન) પ્રાપ્ત કરવા માટે મારે
ઉદ્યમશીલ રહેવું જરૂરી છે. આમ દર્શનમોહ ઉપરાંત ચારિત્રમોહને પણ હણીને કેવળજ્ઞાન
પ્રગટ કરવા માંગે છે.
શુદ્ધોપયોગરૂપ પરિણમે છે ત્યારે જ તે કેવળજ્ઞાન અને મોક્ષ પામે છે.–આ જ મોહના
PDF/HTML Page 49 of 53
single page version
સર્વે અરિહંતોની સાક્ષી આપે છે–
કટિબદ્ધ થયો છું. જુઓ, મુનિરાજને અશુભરાગ તો નથી, ને શુભરાગ છે તેને
પણ પ્રમાદચોર સમજીને તેનો નાશ કરવા માટે, શુદ્ધોપયોગમાં પ્રયત્નશીલ છે.
સમ્યગ્દર્શન અને ચારિત્રદશા ઉપરાંત શુદ્ધોપયોગની પૂર્ણતાવડે વીતરાગતાની ને
કેવળજ્ઞાનની ભાવના ભાવે છે. સમસ્ત મોહના ક્ષયવડે મોક્ષ પમાય છે, કષાયનો
કોઈ કણ રાખીને મોક્ષ પમાતો નથી.
સ્વસંવેદનજ્ઞાનમાં સમાઈ ગયો છે. અહો, સ્વસંવેદનજ્ઞાનમાં નિર્ણયનું કેટલું જોર
છે! તે બાહ્યદ્રષ્ટિથી ખ્યાલમાં આવે તેવું નથી.
નાશ કરીને મોક્ષ પામ્યા છે, ને આવો જ ઉપદેશ તેમણે કર્યો છે.–મોક્ષ માટે આ
જ એક માર્ગ છે, બીજો માર્ગ નથી.–આવા માર્ગનો સ્વાનુભૂતિના બળે નિશ્ચય
કરીને હું તે માર્ગે જાઉં છું.–અહો, તે તીર્થંકરોને અને તેમના માર્ગને નમસ્કાર હો.
PDF/HTML Page 50 of 53
single page version
PDF/HTML Page 51 of 53
single page version
પ્રત્યક્ષ કરીને પ્રમાણ કરજો.
મોક્ષને માટે તેજીલો એવો મુમુક્ષુ તે તો સંતોના ઈસારાથી (થોડાક ઉપદેશથી) જ
ચૈતન્યનું સ્વરૂપ સમજીને સ્વાનુભવ કરી લ્યે છે; સ્વાનુભવમાં આત્માના આનંદની
લબ્ધિ પ્રગટે છે તેની શી વાત! આત્માની તે લબ્ધિ પાસે જગતના બીજા કોઈ વૈભવની
કિંમત નથી.
આવી અનુભૂતિની તાકાતની શી વાત! આવી અનુભૂતિનો મંગલ અવસર પ્રભુ
મહાવીરના શાસનમાં જ છે. મહાવીર ભગવાનના શાસનને કુંદકુંદસ્વામીએ જીવંત રાખ્યું
છે. અહો, મંગળ શ્લોકમાં મહાવીર ભગવાન અને ગૌતમગણધરની સાથે જ
કુંદકુંદસ્વામીનું સ્થાન છે; (મંગલં કુંદકુંદાર્યો) તેમણે આ સમયસારમાં મંત્રોવડે આત્માને
જગાડયો છે: ભાઈ! જાગ રે જાગ! તારી ચૈતન્યસત્તાને અનુભૂતિમાં લે...અત્યારે નહિ
જાગે તો તું ક્્યારે જાગીશ?
શ્રોતાઓને ચૈતન્યબંસરીના નાદે ડોલાવી રહ્યા છે. ગુજરાતનો યાત્રાસંઘ પણ
વીરપ્રભુના ધર્મચક્ર સહિત આવી પહોંચ્યો છે. ત્રણમાસ પહેલાંં અમદાવાદથી ઉપડેલું
ધર્મચક્ર, હજાર યાત્રિક સાથે ભારતમાં ઘણે સ્થળે વિહાર કરીને આજે પુન: અમદાવાદ
આવ્યું છે, ને યાત્રિકો ઉત્સવમાં આનંદથી ભાગ લઈ રહ્યા છે.)
PDF/HTML Page 52 of 53
single page version
ભાષા સમજવાની મુશ્કેલી છતાં દક્ષિણપ્રાંતના
જિજ્ઞાસુઓએ ઘણા જ પ્રેમથી ઉત્સવમાં ભાગ લીધો, ને
પ્રભુના પંચકલ્યાણક દેખીને મુગ્ધ બન્યા.
વીતરાગધ્યાનમાં સ્થિત મુનિરાજ! જાણે ભક્તોના શિર
પ્રેરણા મેળવી છે. આપ વિશ્વની વીતરાગી અજાયબી
સાધક દશા કેવી અદ્ભુત હોય છે!–તે જોવું હોય તો જોઈ લ્યો બાહુબલીને.
સાધક સંસારથી કેવો અલિપ્ત હોય છે! તે જોવું હોય તો જોઈ લ્યો બાહુબલીને.
ચૈતન્યપદમાં કેવી શાંતિ ભરી છે! તે જોવું હોય તો જોઈ લ્યો બાહુબલીને.
સાધકો કેવા શૂરવીર હોય છે!–તે જોવું હોય તો જોઈ લ્યો બાહુબલીને.
ધન છોડ વૈભવ સબ છોડા જાના જગત અસાર...કિ તુમને જાના જગત અસાર.
થયું હતું.
PDF/HTML Page 53 of 53
single page version
શું આપીશ?
આપીશ, અને એવું ઉત્તમ તપ આપીશ કે તારી ચેતના ચૈતન્યતેજથી શોભી
ક્યારે છોડાવશો!
ગોદમાં આવેલા પુત્રને દુઃખી કરી શકે? હું કોણ છું? તીર્થંકર મારા પિતા, ને
વીતરાગી રત્નત્રયવંત મુનિવરો મારા ભાઈ,–તેમણે મને ઊછેરી, અને હે
પુત્ર! તને ગોદમાં લઈને મેં ચૈતન્યરસ પીવડાવ્યો,–હવે તું નિર્ભય થઈને મહા
આનંદમાં આવી જા. મારું શરણ લેનારને ભવદુઃખ હોઈ શકે નહિ.
હે માતા! મને આનંદ આપ્યો તેમ મારા સાધર્મીઓને પણ આનંદ આપજો.
જો તેરા શરણા ગ્રહે સો પાવે સુખચૈન.
માતા! અનુભૂતિ ચેતનની અતિશય મુજને વહાલી...
અનુભૂતિમાં આનંદ ઉલ્લસે, એની જાત જ ન્યારી...
માતા! દરશન તારા રે જગતને આનંદ દેનારા.