PDF/HTML Page 21 of 29
single page version
ન દેખાય પણ તેમાં તીખાશ પૂર્ણ શક્તિપણે ભરી છે એમ પ્રથમ વિશ્વાસ કરી ઘસવાનું ચાલુ રાખે તો દેખાય.
તે પૂર્ણ તીખાશરૂપ ધર્મ ક્યાંથી આવ્યો? પૂર્વની પર્યાયમાંથી નથી આવ્યો, પથરામાંથી નથી આવ્યો પણ
અંદરમાં તેની શક્તિ હતી તે પ્રગટ થાય છે. તેમ આત્મામાં સિદ્ધાંત સમજી લેવો.
દાણામાં તીખાશ સ્વતંત્ર અને પૂર્ણ છે. તેમ દરેક આત્મા દેહથી જુદો અને પોતાના સ્વરૂપમાં પરિપૂર્ણ છે,
વર્તમાન દશામાં સંસારીપણાનો ભેદ ગૌણ કરીને જોતાં દરેક આત્મા પરમાત્મા સમાન શુદ્ધ છે.
વર્તમાનમાં જ તેમાં પૂર્ણ શક્તિ છે, તે વધીને મોર થાય છે. તેમ ભગવાન આત્મા શરીર, વાણી, મન અને
જડકર્મથી જુદો છે, પુણ્ય–પાપ વિકાર છે, તે આત્માના હિત માટે બેકાર (વ્યર્થ) છે, વસ્તુ સ્વભાવ સમજ્યા
વિના અજ્ઞાનીનાં માનેલાં વ્રત–સામાયિક આદિ બધાં મીંડા છે.
અને પચાસ હજારે વધુ સુખી એમ હોવું જોઈએ, પણ એમ નથી; ઘરે લાખ–કરોડ રૂપિયા હોય પણ શરીરમાં
રોગ આવે અથવા સ્ત્રી–પુત્રાદિ માને નહિ તો દુઃખી થાય છે. રૂપિયા તે વખતે કેમ સુખ આપતા નથી?
બહારથી સુખ જોનારને ક્યાંય સુખ નથી. કોઈ પરવસ્તુ સુખ–દુઃખ દાતા નથી પણ અજ્ઞાનીનો મિથ્યા
અભિપ્રાય જ દુઃખદાતા છે. એમ જાણે તો સુખનો સાચો ઉપાય કરે.
સંયોગ હોય તો ઠીક પડે. એમ માનનારા પૂરેપૂરા ખાદીલા છે.
તેનો કર્તા–એવી અનાદિની મિથ્યાદ્રષ્ટિ છૂટી જાય છે તે જીવ સ્વતંત્રતાની શ્રદ્ધા અને આત્મશાન્તિની સુગંધમાં
આવ્યો, તેને અપૂર્વ ધર્મની શરૂઆત થઈ એમ કહેવામાં આવે છે.
PDF/HTML Page 22 of 29
single page version
પહેલાં પણ પોતે હતો એવું પૂર્વભવનું જાતિ સ્મરણ કરી શકે છે, એવી તેનામાં તાકાત છે. ખરેખર એનાથી
અનંતગણી તાકાત જીવમાં દરેક સમયે છે, તેનો મહિમા લાવી વિચાર કરતો નથી ને આંધળી દોડે બહારમાં
જોવા માગે છે. તે કેવી રીતે જોઈ શકે? ન જ જોઈ શકે.
દેતાંદેતાં એ શક્તિનો એન્લાર્જ થાય એટલે પૂર્ણ આનંદ પ્રગટ થાય. વર્તમાન વિભાવ અને અલ્પજ્ઞતા ઉપરની
દ્રષ્ટિ છોડી, ત્રિકાળી નિર્મળ પૂર્ણસ્વભાવ ઉપર દ્રષ્ટિ દે તો સર્વવિભાવનો નાશક સ્વભાવ પ્રગટ અનુભવમાં
આવી શકે છે.
PDF/HTML Page 23 of 29
single page version
આત્મા અનાદિનો છે, તેનું જ્ઞાન જીવે એક સમય પણ કર્યું નથી. પુણ્ય–પાપ વિકાર તેની વર્તમાન
નિર્મળ સ્વભાવની દ્રષ્ટિ અને સ્થિરતા જીવ કરે તો તે (અનિત્ય હોવાથી) ટળી શકે છે.
આત્માના અને મિથ્યાત્વ રાગાદિ આસ્રવોના તફાવતને જાણે ત્યારે તેને બંધન થતું નથી. ત્રિકાળી જ્ઞાનસ્વ–
PDF/HTML Page 24 of 29
single page version
સામર્થ્ય જાણી અંતરમાં પૂર્ણસ્વરૂપની રુચિ કરવી એ ધર્મનું મૂળ છે.
બંધનો નિરોધ થાય છે.
અપૂર્વ અને યથાર્થ વાત સમજવા માટે એકાગ્રતાથી તેના ભાવને પકડવો જોઈએ. અહીં ભેદજ્ઞાનની
કહેલ છે.) આસ્રવો અશુચિ, વિપરીત, અને દુઃખનાં કારણ છે; અને આત્મા સદા પવિત્ર, નિર્મળ અને સુખનું
કારણ છે; એમ જાણીને જે જીવ જ્ઞાનસ્વભાવનો આદર કરનારો થાય છે, (સ્વસન્મુખ દ્રષ્ટિ કરે છે,
જ્ઞાનસ્વભાવનું અનુસરણ કરનારો થાય છે), તે જીવ આસ્રવોથી નિવૃત્તિ કરે છે.
જાય, બગડેલને સુધારી દઉં એવી માન્યતા કરે છે તે મોટો ભ્રમ છે. તેમાં જ્ઞાતાસ્વભાવી ચૈતન્યની મોટી હિંસા
છે, શુભાશુભભાવ મારું કર્તવ્ય છે, તે મને હિત કરે છે એ માન્યતા મિથ્યારુચિવાળી હોવાથી સ્વભાવની
હિંસારૂપ છે.
છે. બે કષાયની ચોકડીના અભાવ પૂર્વક જ પાંચમું ગુણસ્થાન હોય છે, ત્યાં તેને યોગ્ય દયા, દાન, પૂજા,
ભક્તિ ઉપરાન્ત અણુવ્રતના શુભભાવ હોય છે. મુનિદશામાં ત્રણ કષાયના અભાવ પૂર્વક મહાવ્રતાદિ ૨૮
મૂળગુણ હોય છે તે રાગભાવોને તેઓ આસ્રવ–(મેલ) માને છે. (જેમ જળમાં સેવાળ છે તે મેલ છે તેમ.)
છે. શરીરનો રોગ તે રોગ નથી. શુભાશુભભાવ બેઉ વિકાર છે, તેનાથી પોતાનું હોવાપણું માનવું, હિત માનવું,
તેમાં કર્તાકર્મપણું માનવું તે મોટો રોગ છે. કહ્યું છે કે:–
પાપ–રાગાદિ ભાવ છે. તેની રુચિ તે મોટો રોગ છે, ત્રિકાળીજ્ઞાનસ્વભાવની અધિકતાના અનુભવવડે તે રોગ
ટળે છે. આવો ઉપાય સમજે તો તેમાં સ્વસન્મુખતારૂપ વિચાર અને ધ્યાન તે ઉપાદાન કારણ છે અને ગુરુ
આજ્ઞા નિમિત્ત કારણ છે. જ્યાં જીવ નિશ્ચયથી જાગ્યો ત્યાં વ્યવહાર અને તેનું જ્ઞાન હોય છે. સંયોગ–નિમિત્ત
અને વ્યવહાર ઉપર અજ્ઞાનીની દ્રષ્ટિ અને વજન છે; તેથી “પ્રથમ વ્યવહાર જોઈએ, જોઈએ” એમ માની
PDF/HTML Page 25 of 29
single page version
આત્માનો ધર્મ નથી અને તે ધર્મનું કારણ પણ નથી. ધર્મના નામે કરેલો એ શુભરાગ પુણ્યબંધનું કારણ છે,
પણ ધર્મની શરૂઆતનું કારણ નથી એવો ત્રણેકાળે વીતરાગના માર્ગનો નિયમ છે.
આત્મા છો, સ્વયંજ્ઞાન છો, તારે સ્વ–પર પ્રકાશક જ્ઞાન હોય પણ પરનાં ગ્રહણ–ત્યાગ ન હોય. મોહથી માને
ભલે, પણ ત્રણકાળમાં પરનો કર્તા હર્તા કોઈ આત્મા થઈ શકતો નથી.
અથવા આદર જ્ઞાનીને જરાય નથી.
થઈ શુક્લલેશ્યાના ઉજળા પરિણામ કરે, બબ્બે માસના ઉપવાસના પારણે આહાર લેવા આવે ત્યાં નિર્દોષ
મળે તો જ લે, કોઈ અપમાન કરે તોય ક્રોધ ન કરે છતાં દ્રષ્ટિ રાગ અને શરીરની ક્રિયા ઉપર છે તેથી
અંશમાત્ર પણ વિવેક તેને આત્મામાં ઊગતો નથી, કરોડપૂર્વનું આયુષ્ય હોય ત્યાં સુધી એવા ઊંચા પ્રકારના
શુભભાવ કરે તો તેના ફળમાં નવમી ગૈ્રવેકમાં ઊપજે પણ તેથી શું? તેણે રાગની કિંમત કરી પણ
ભેદજ્ઞાનદ્વારા અરાગી પરમેશ્વરપદનો ધારક હું ત્રણેકાળે જ્ઞાનસ્વભાવી છું એની કિંમત કરી નથી. આત્મામાં
આત્માની ઓળખ અને માહાત્મ્ય થાય તો અનાદિની ભ્રાન્તિ જાય. સાચી જિજ્ઞાસા અને અભ્યાસ વડે
આત્માની ઓળખાણ કરી ભ્રાન્તિ ટાળવી તે સુખનો સાચો ઉપાય છે; જ્ઞાનીની આજ્ઞા “સ્વસન્મુખ થવાની”
છે, તે આજ્ઞા પથ્ય છે.
ત્રિકાળી નિર્મળ આનંદ સ્વભાવને ઉપાદેયપણે જાણતાં ક્ષણિક મલિન ભાવનો આદર–પ્રેમ છૂટી જાય છે,
અજ્ઞાનીને સંયોગ અને વિકારનો જ પ્રેમ છે તેથી તેને તે પોતાના માને છે.
જાણી તેને ટાળી શકે. તે દોષ ક્ષણિક છે એમ માને તો તેને સ્થાને નિર્દોષતા લાવવા માગે. ત્રિકાળી નિર્દોષ
સ્વભાવના આશ્રયે દોષ ટળી શકે છે. જો તે ક્ષણિક ન હોય તો તે ધ્રુવસ્વભાવ હોય અને તેથી તે ટળી શકે
નહિ. જે દોષ છે તેને ટાળી નિર્દોષ (સુખી) થવું છે, તો તે દશા ક્્યાંથી આવશે? ક્્યાંય બહારથી તો આવે
તેમ નથી, પૂર્વની પર્યાય ગઈ તેમાથી પણ આવે તેમ નથી, પરંતુ અંદરમાં અનંતગુણસમ્પન્ન ત્રિકાળી
પૂર્ણનિર્દોષ સ્વભાવ ભર્યો છે તે તરફ વર્તમાન જ્ઞાન અને વીર્યને (–પુરુષાર્થને) વાળ તો નિર્દોષતાની
(સુખની) ઉત્પત્તિ થશે.
PDF/HTML Page 26 of 29
single page version
છે, બહારથી આવે તેમ નથી.
આશ્રયે તે આવે છે. નિમિત્તાધીન દ્રષ્ટિવાળા જીવ સંયોગ અને વિકાર (શુભ–અશુભ રાગ) ને જ ભાળે છે,
તેનો આદર કરે છે. પણ સહજ જ્ઞાનાનંદ શક્તિ પોતાની પાસે છે, તે પોતાને આધીન છે, તેની કિંમત અને
મહિમા તેમને આવતાં નથી.
એમ વાણિયાએ ઠરાવ કર્યો. ભાટ રોજ જમણ માગવા આવે પણ કાલ કદી આવે નહિ અને ભાટ જમે નહીં.
તેમ અત્યારે પરમસત્ય સમજવાના ટાણાં મળ્યાં છતાં વાયદો કરે, તેને ફરી અનંતકાળે મનુષ્ય ભવનાં આ
ટાણાં મળવાં દુર્લભ છે. અત્યારે જે સાચું સમજવાની ના પાડે છે તે શુભભાવ કરે તો પણ તેના ફળ તરીકે
તીર્થંકર પાસે જવાનો નથી ને કદાચ જાય તો ત્યાં પણ વિરોધદ્રષ્ટિ ચાલુ હોવાથી ના પાડશે.
એવો રિવાજ હોય છે. તે પ્રમાણે તે ચાંદલો કરવા આવી. તેને રૂપવાન જોઈને રાજાની દ્રષ્ટિમાં કામ વાસનાનું
ઝેર ચડ્યું. ભાવમાં ફેર પડ્યો–ચાંદલો કરવા દેતો નથી મોઢું ફેરવે છે, બાઈ સમજી જાય છે. તે વૃદ્ધ માતાને
કહે છે કે આઈમા ‘રા’ ફરે છે. માતા કહે છે કે ‘રા’ નથી ફરતો પણ ‘રા’ નો ‘દિ’ ફર્યો છે, તે રાજ્યને
લાયક નહિ રહે. તેમ આચાર્ય ભગવાન તને ભગવાન થવાની વાત સમજાવે છે. પુણ્ય–પાપ, કામક્રોધાદિભાવ
પરાશ્રય કરવાથી થાય છે, તેની દ્રષ્ટિ છોડ કેમકે તે તારુંપદ (તારું સ્વરૂપ) નથી અને સત્ચિદાનંદ
નિજસ્વરૂપ છે તેની હા પાડ, તેનું ભાન કરી તેમાં એકતાબુદ્ધિ કરી તેમાં જાગ્રત થા, તેનો જ આદર કર. છતાં
જે મોઢું ફેરવે છે, આત્મહિતમાં વાયદો કરે છે, બાનાં બતાવે છે, સંયોગનો દોષ બતાવે છે. તેઓને
આત્મહિતની અરુચિ છે. ભાઈ! હમણાં નહિ તો ક્્યારે સમજીશ? ક્ષણમાં આંખો મિચાઈ જશે; ચોરાસી
લાખના ઊંડા કૂવામાં ઊતર્યા પછી ફરી અવસર ક્્યાંય નહિ મળે.
છોડે. માલિક છોડવા આવે છે તેને ભાળીને છૂટવાની હોશમાં ઊછળે છે. આનંદ પ્રગટ કરી થનગનાટ કરે છે
કે હમણાં છૂટા થઈ જશું. તેમ અનંતકાળથી પુણ્ય–પાપના બંધનની મમતાથી બંધાણો છે. એનાથી રહિત
થવાની આ વાત કરીએ છીએ. જો હોંશ અને અપૂર્વ ઉલ્લાસ ન આવે તો સમજ કે વાછડા જેટલી પણ બુદ્ધિ નથી.
(આચાર્ય કહે છે કે) પાડા–વાછડામાંથી પણ જા એવો છે.
હોય તો નમ્રતા સહિત વારંવાર સાંભળવાનો પ્રેમ આવે,
PDF/HTML Page 27 of 29
single page version
પ્રીતિપૂર્વક ભાવના કર્યા જ કરે છે. આત્મ કલ્યાણમાં વર્તતા જીવને સ્વપ્નામાં–જાગતામાં–વિકલ્પ વાણી અને
ભાવનામાં સહજપણે એવું ઘોલન ચાલતું જ હોય છે.
હોય નહિ. જેમ નાળિયેર છે તેમાં ચાર વાત છે:–
કાચલી જડકર્મ સમાન અને રાગ–દ્વેષ–મોહ તે રાતડ સમાન મેલ છે. પણ એ ત્રણેયથી રહિત નિત્ય અતીન્દ્રિય
જ્ઞાનઆનંદ સ્વભાવી આત્મા છે. તેની અભેદ પ્રતીતિરૂપ અનુભવદશા તે આત્માનો ધર્મ છે.
માહાત્મ્ય દે છે. કોઈ કહે છે કે અમુક જીવ સેવા, ભક્તિ, દાન બહુ કરે છે પણ એ તો રાગમાં રોકાવાની વાત
છે. સેવા, ભક્તિ, દાનાદિનાભાવ જ્ઞાનીને પણ હોય છતાં શ્રદ્ધામાં તેનો આદર ન હોય, માટે પ્રથમ સાચી શ્રદ્ધા
કરવી જોઈએ. શાસ્ત્રો નવપૂર્વ સુધી ભણ્યો હોય, ત્યાગમાં મહાવ્રત ચોકખાં પાળતો હોય તેથી શું? તે
આત્મજ્ઞાનનું લક્ષણ નથી. રાગાદિ મારું કર્તવ્ય નથી, મારો ત્રિકાળી જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવ છે, મારી શાન્તિ–
શુદ્ધતા મારામાં છે એની રુચિમાં જે ઊભો છે તેને આત્મા કહીએ.
જ ધર્મ થાય, ત્રણેકાળે હિતનો ઉપાય આ એક જ છે. આ સત્ય નિયમ ન માને ત્યાં સુધી અનાદિનું દુઃખ ન
જાય.
અથવા કેફી નશામાં બેભાન થઈ સુખ માને તેના જેવું છે. તેઓ બેભાન હોવાથી સુખની ખોટી કલ્પના કરી
હર્ષ માને છે.
પાપમય છે. દુઃખદાતા જ છે તે મારું સ્વરૂપ નથી; એવા નિર્ણય વડે, સ્વસન્મુખ થતાં જ અનાદિનો વિભાવ
ભાવરૂપ આસ્રવ ટળી જાય છે; ક્ષણિક વિકાર હું નથી, તો ત્રિકાળ જ્ઞાતાસ્વભાવી છું. એમ ભેદજ્ઞાન થતાં જ
આસ્રવો અનાદિ પ્રવાહથી હોવા છતાં અટકી જાય છે.
વળી તે સાથે તેના આવરણરૂપ જે નિમિત્ત હતું તે તુરત જ ટળી જાય છે. જેમ ઝાડનું મૂળ કપાયું ત્યાં પાંદડાં
થોડા જ કાળમાં સૂકાયે છૂટકો. તેમ આત્મદ્રષ્ટિ થતાં ભ્રમ દૂર થાય છે ને અનાદિનું અજ્ઞાન અટકી જાય છે એ
રીતે સંસારનું મૂળ કપાયું ત્યાં થોડા જ કાળમાં સંસાર સૂકાયે અને મોક્ષ થયે છૂટકો.
PDF/HTML Page 28 of 29
single page version
સગાઈની વાત કાને પડી કે તુરત જ દીકરીની દ્રષ્ટિ પલટી, કે આ ઘર અને મૂડી છે તે મારાં નહિ, મારું તો એ
ઘર ને એ વર, તેમ ભેદ પાડતાં જીવને વાર લાગતી નથી. તેમ પ્રથમ અતીન્દ્રિય જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા તે હું છું
એમ ઓળખાણ કરતાં દેહાદિ અને પુણ્ય–પાપ વિકાર તે હું નહિ, એવું ભાન થઈ જાય છે. ને તે જ સમયે દ્રષ્ટિ
ફરી જાય છે.
તમે જાણ્યું નથી; જીવ, પુદ્ગલ. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશ અને કાળ તે છ દ્રવ્યો છે પોતાના
ગુણોના સમૂહરૂપે નિત્ય ટકીને નવી નવી અવસ્થારૂપે દરેક સમયે દરેક દ્રવ્ય બદલ્યા કરે છે. તેમાં જીવદ્રવ્ય
સંખ્યાએ અનંતાનંત છે. પુણ્ય–પાપ આસ્રવ છે, તે અનાત્મા છે. તેનાથી રહિત ત્રિકાળી ચિદાનંદ આત્મદ્રવ્ય છે
તે જ મારું સ્વરૂપ છે એવી દ્રષ્ટિ કરવી તે ‘દ્રવ્યદ્રષ્ટિ’ છે. દાન–પુણ્યાદિ બાહ્ય ક્રિયાથી ધર્મ માને–મનાવે, કે
બીજાથી ભલું–ભૂંડું થવું બતાવે તે વાત જ્ઞાની જરાય માને નહિ. સર્વભેદ, વિકાર અને સંયોગોથી ભિન્ન હું
ત્રિકાળ નિર્વિકારી જ્ઞાયક સ્વભાવી છું એવી આત્મદ્રષ્ટિ થવી તે ‘દ્રવ્યદ્રષ્ટિ’ છે. એવી અંતરદ્રષ્ટિ જે કરે તેને
ચોરાસીના અવતાર ટળ્યા વિના રહે નહિ.
PDF/HTML Page 29 of 29
single page version
સંસ્થામાં ખોરાક પૌષ્ટિક, સાત્ત્વિક તથા સારો આપવામાં આવે છે.
અહીંની આબોહવા આરોગ્યપ્રદ તથા ખુશનુમા છે, વાતાવરણ શાંત, સુંદર તથા
આથી જે વિદ્યાર્થીઓને અભ્યાસ અર્થે અહીં દાખલ થવા ઈચ્છતા હોય તેમણે ઉપરના