PDF/HTML Page 41 of 65
single page version
બાલ વિભાગમાં તમારો સૌનો ઉત્સાહ જોઈને, તેના વિકાસ માટે અનેક
પણ આવેલી છે, અને હવે ‘દર્શનકથા’ પછી બીજું ઈનામ શું આપવું? તે વિચારી
રહ્યા છીએ. અત્યારે તમારે રજાના દિવસો છે; રજાના દિવસોને એકલી બહારની
મજામાં વાપરી ન નાંખશો, પણ નવા નવા ધાર્મિક સાહિત્યનું વાંચન કરીને નવું
નવું જ્ઞાન મેળવજો, ધર્માત્માઓનો સત્સંગ કરજો, તીર્થોની યાત્રા કરજો, તમારા
સાધર્મી મિત્રો સાથે તત્ત્વની ચર્ચા કરજો....ને ‘આત્મધર્મ’ વાંચવાની ભલામણ
કરવાની જરૂર ખરી? ધાર્મિકદ્રષ્ટિએ આ વેકેશનનો તમે શું સદુપયોગ કર્યો તે
અમને જણાવજો....લી. તમારો ભાઈ હરિ.
તો અમે રજીસ્ટરમાં સુધારી લઈશું. દિવસે દિવસે આપણો બાલવિભાગ વધતો
જાય છે. બાળકો! તમે પણ સભ્ય બનો અને પર્યુષણ પહેલાં સભ્ય સંખ્યા એક
હજાર ને એક સુધી પહોંચાડી દો.
PDF/HTML Page 42 of 65
single page version
PDF/HTML Page 43 of 65
single page version
PDF/HTML Page 44 of 65
single page version
[
પૃથ્વીના અનેક ફોટા પણ લીધા છે!
હોવાથી આ વિષય સુગમતાથી સમજી શકાશે.
છે.) સૂર્ય–ચંદ્રના વિમાન અર્ધગોળ છે અર્થાત્ તે અર્ઘાગોળાના આકારે છે. આ ભૂમંડળ
(પૃથ્વી) ઉપરથી આપણને સૂર્ય–ચંદ્રનો જે નીચેનો ભાગ દેખાય છે, તે અર્ધગોળાકાર
છે; ને ઉપરનો ભાગ થાળી જેવો ગોળ છે. (જુઓ ચિત્ર) જ્યોતિષી દેવો ઉપરના
ભાગમાં નિવાસ કરે છે.
(૨) (જંબુદ્વીપનું ચિત્ર પાછળ છે તે જુઓ) જંબુદ્વીપના દક્ષિણ ભાગમાં
PDF/HTML Page 45 of 65
single page version
રહીએ છીએ. આ
ઉપસેલી ભૂમિમાં
એક તરફ આપણું
ભારતવર્ષ છે તથા તેની સામેના બીજા ભાગમાં
અમેરિકા દેશ છે. જુઓ, સામેનું ચિત્ર.
પૃથ્વી હતી; પછી કાળક્રમે ભરતક્ષેત્રના
તેવો) બની ગયો, અર્થાત્ તે ભાગ ખાડા–ટેકરાવાળી
સોગઠી જેવો બની ગયો. આજકાલના વૈજ્ઞાનિકો આ
ધુ્રવનો ભાગ ખુલ્લો નથી, તે ભાગ મૂળ ચિત્રાપૃથ્વી સાથે જોડાયેલો છે.) (જુઓ
ઉપરનુ ચિત્ર) આ ઉપસેલા ભાગ ઉપર સમુદ્ર પણ છે જેનું પાણી લવણસમુદ્રની સમાન
છે. ‘ઉત્તરધુ્રવ’ આ ઉપસેલી પૃથ્વીના ઉપરના ભાગને કહેવાય છે, ‘દક્ષિણધુ્રવ’ એ કોઈ
ક્ષેત્ર નથી કેમકે ઉપસેલી પૃથ્વીનો નીચેનો ભાગ ચિત્રાપૃથ્વી સાથે લાગેલો છે. વિમાન
પૃથ્વીના ઉપસેલા ભાગને ઉત્તરથી દક્ષિણ (એટલે કે ઉપરથી નીચે) ચારે તરફ પ્રદક્ષિણા
કરી શકતું નથી. જો વિમાનને ઉત્તરથી દક્ષિણ ઘૂમાવવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવે તો તે
આજસુધી કોઈ રોકેટ–વિમાને વર્તમાન પૃથ્વીને બરાબર
PDF/HTML Page 46 of 65
single page version
શકે પણ નહિ.
ચિત્રાપૃથ્વીના તળીયાના મૂળભાગની જે
અનાદિઅનંત વ્યવસ્થા છે તે જ વ્યવસ્થા
આજે પણ છે; ફકત ઉપર ઉપસેલા ભાગમાં
દિવસ–રાતની વ્યવસ્થામાં ફરક પડી ગયો
છે. –અને તે ફરક પણ પ૦૦૦
(પાંચહજાર) માઈલની તેની ઊંચાઈને
કારણે છે–આ જ કારણે જ્યારે હિંદુસ્તાનમાં
દિવસ હોય ત્યારે અમેરિકામાં રાત હોય છે. દિવસ–રાતની વ્યવસ્થા બાબત અહીં વિશેષ
જે પ્રદક્ષિણા કરી તે આ ઉપસેલા ભૂભાગની પૂર્વથી પશ્ચિમ પ્રદક્ષિણા કરી છે, ઉત્તરથી
દક્ષિણ નહીં. વચ્ચેનો ભાગ ઉપસેલો છે તે સંબંધી આગમપ્રમાણ જાણવા માટે
ત્રિલોકપ્રજ્ઞપ્તિના ચોથા અધિકારની ગાથા ૧પપ૦ થી ૧પ૬૦ વચ્ચે જુઓ.
પ૦૦૦ પાંચહજાર માઈલનો સમજવો. ચંદ્રમંડળનો વ્યાસ પ૬ ૬૧ અને વિષ્કંભ ૨૪
૬૧ યોજન છે. (એટલે સૂર્ય કરતાં ચંદ્ર મોટો છે.) (સૂર્ય અને ચંદ્રલોકમાં વસ્તી છે
ખરી–મનુષ્યોની નહિ પરંતુ દેવોની.–ત્યાં સુંદર મહેલો બાગબગીચા જિનમંદિર વગેરે
PDF/HTML Page 47 of 65
single page version
ઉત્તર :– આજથી લગભગ ૧૯૦૦ વર્ષ પહેલાં ગીરનારની ચંદ્રગૂફામાં ધરસેનસ્વામી
વારસામાં તેમને અંગપૂર્વનું જે પવિત્ર શ્રુતજ્ઞાન મળેલું તે તેમણે પુષ્પદંત
અને ભૂતબલિ મુનિવરોને શીખવ્યું. તે બંને મુનિઓએ દિવ્યધ્વનિના એ
અંશને
ચતુર્વિધ સંઘે શ્રુતનો ઘણો મોટો ઉત્સવ જેઠ સુદ પાંચમે કર્યો; ત્યારથી જેઠ
સુદ પાંચમનો દિવસ જૈનસમાજમાં શ્રુતપંચમી તરીકે પ્રસિદ્ધ થયો. જે
બન્યો છે.
ઉત્તર :– ‘ધવલા’ એ
બંને ટીકાના રચનાર શ્રી વીરસેનસ્વામી છે. જયધવલા ટીકાનો બાકીનો
ભાગ શ્રી જિનસેનસ્વામીએ પૂર્ણ કર્યો છે.
PDF/HTML Page 48 of 65
single page version
દ્રષ્ટિવાદ અંગનો એક અંશ ષટ્ખંડાગમરૂપે ગુંથાયેલો છે. તેના ઉપર વીરસેન સ્વામીએ
૭૨૦૦૦ (બોંતેર હજાર) શ્લોક પ્રમાણ ટીકા રચી. જે સેંકડો વર્ષોથી તાડપાત્ર ઉપર
લખેલી મૂડબિદ્રિમાં સુરક્ષિત છે ને હવે થોડા વર્ષોથી હિંદી અનુવાદ સહિત છપાઈને ૧૬
પુસ્તકોરૂપે પ્રસિદ્ધ થયેલ છે.
ટીકા (૬૦૦૦૦) સાઈઠ હજાર શ્લોકપ્રમાણ રચી છે. જે સેંકડો વર્ષોથી તાડપાત્ર ઉપર
લખેલી મૂડબિદ્રિમાં સુરક્ષિત છે ને હવે થોડા વર્ષોથી તે હિંદી અનુવાદ સહિત છપાઈને
પ્રસિદ્ધ થાય છે. (નવ પુસ્તકો છપાયા છે, બીજા કેટલાક બાકી છે.)
લખેલ પ્રતિ મૂડબિદ્રિના શાસ્ત્રભંડારોમાં સુરક્ષિત છે, ને હાલમાં હિંદી અનુવાદ સહિત
પ્રકાશિત થઈ ગયેલ છે. તેના સાત પુસ્તકો છે. આ ધવલ મહાધવલ જયધવલરૂપ
જિનવાણીની મૂળ પ્રતિ તાડપત્ર ઉપર છે, તેનાં દર્શન તો દક્ષિણદેશના મુડબિદ્રિ નગરમાં
મહાભાગ્યે થાય છે; અને તેની છાપેલી પ્રતિનાં દર્શન તો હવે સોનગઢમાં સૌરાષ્ટ્ર ને
દેશભરમાં ઠેરઠેર સુલભ બન્યા છે તે પણ આપણા મહાભાગ્ય છે. આત્મધર્મના આ
અંકમાં આપ તેનાં દર્શન કરી શકશો.
જિનવાણીનો જે અમૂલ્ય વારસો આપણને આપી ગયા
છે તેની આરાધનાનો અને પ્રભાવનાનો સન્દેશ
આપણને શ્રુતપંચમી આપે છે; આવા શ્રુતપંચમી પર્વને
શ્રુતભક્તિપૂર્વક ઉજવીએ.
PDF/HTML Page 49 of 65
single page version
PDF/HTML Page 50 of 65
single page version
પધારી રહ્યા છે તે પ્રસંગનું દ્રશ્ય. ચારેકોરનું વાતાવરણ કેવું
રમણીય છે! ને હજારો ભક્તો કેવા હોંશથી જન્મવધાઈનો આનંદ
માણી રહ્યા છે!! ગુરુદેવના ચરણસાન્નિધ્યમાં શ્રી ફાવાભાઈ પણ
(હાથમાં લાકડી સહિત) બેઠેલા નજરે પડે છે. આ મંગલમંડપનાં
વિશેષ વર્ણન માટે આ અંકમાં છપાયેલ જન્મજયંતિ સમાચાર
વાંચશોજી.
PDF/HTML Page 51 of 65
single page version
(વીરનિર્વાણ પછી લગભગ ૬૪૩ વર્ષે) થયા. તેઓ અંગ–પૂર્વોના એકદેશજ્ઞાતા તેમજ
પ્રવાહ અચ્છિન્ન રહે એવી શ્રુતભક્તિથી પ્રેરાઈને, મહિમાનગરીના મુનિસંમેલનમાં તેમણે
પત્ર લખાવ્યો.
વિદ્યાગ્રહણ કરવામાં અને તેનું સ્મરણ રાખવામાં સમર્થ હતા, અત્યન્ત વિનયશીલ અને
શીલવાન હતા. તેમના દેશ–કૂળ ને જાતિ શુદ્ધ હતા, અને તેઓ સમસ્ત કલાઓમાં
પારંગત હતા. જ્યારે તે બે મુનિવરો આ તરફ આવી રહ્યા હતા ત્યારે અહીં
ધરસેનસ્વામીએ એવું શુભ સ્વપ્ન જોયું કે બે સફેદ ધોરી બળદ આવીને વિનયપૂર્વક
વિનયવાન અને ધર્મ–
PDF/HTML Page 52 of 65
single page version
ને વિનયપૂર્વક તેમના ચરણોમાં વંદન કર્યા. બે દિવસ બાદ ધરસેનાચાર્યે તેમની પરીક્ષા
કરી. એકને વધુ અક્ષરોવાળા ને બીજાને હીનઅક્ષરોવાળા વિદ્યા–મંત્ર આપીને બે
ઉપવાસપૂર્વક તે સાધવાનું કહ્યું. વિદ્યાઓ સિદ્ધ થઈ ત્યારે એક દેવી મોટા દાંતોવાળી
અને બીજી દેવી કાણી એમ કદરૂપમાં દેખાણી; તેને જોઈએ ચતુર સાધુઓએ જાણી લીધું
કે પોતાના મંત્રોમાં કંઈક ખામી છે–કેમકે દેવો વિકૃતાંગ હોતા નથી. તેમણે વિચારપૂર્વક
મંત્રમાં અધિક અને હીન અક્ષરોની ઘટ–વધ કરીને ફરી વિદ્યાની સાધના કરી, જેથી બંને
દેવીઓ પોતાના કુદરતી સૌમ્યરૂપમાં પ્રગટ થઈ. તેમની આ કુશળતાથી ગુરુએ જાણી
લીધું કે સિદ્ધાંત ભણાવવા માટે તેઓ યોગ્ય પાત્ર છે. પછી તેમણે તેઓને સિદ્ધાંતનો
અભ્યાસ કરાવ્યો. આ શ્રુતાભ્યાસ અસાડ સુદ અગિયારસે સમાપ્ત થયો; અને તે ભૂત
જાતિના દેવોએ પુષ્પોપહાર દ્વારા શંખ વગેરે વાજિંત્રોના મંગલ નાદ સહિત એક સાધુના
મહા પૂજા કરી, તેથી આચાર્યે તેમનું
વહેડાવ્યા છે.
ચતુર્વિધસંઘની સાથે અંકલેશ્વરમાં તે શ્રુતની મહાપૂજા કરી તેથી તે દિવસની પ્રખ્યાતિ
‘શ્રુતપંચમી’ તરીકે જૈનોમાં ચાલી આવે છે, ને તે દિવસે શ્રુતપૂજા કરવામાં આવે છે.
બુદ્ધિમાનને સર્વજ્ઞની સત્તામાં શંકા રહી ન હતી.’
PDF/HTML Page 53 of 65
single page version
માત્ર જવાબ લખવા; પ્રશ્ન લખવાની જરૂર નથી.
બને ત્યાંસુધી તમારા જવાબ પોસ્કાર્ડમાં જ લખો.
દરેક વખતે સભ્ય નંબર જરૂર લખો.
જવાબ સિવાય બીજું કાંઈ લખવાનું હોય તો જુદા પત્રમાં લખો.
બંધુઓ, તમે આટલું કરશો તો અમને વ્યવસ્થામાં ઘણી રાહત રહેશે. તમે તો
ઉપરની સૂચના લક્ષમાં લઈ જરૂર સહકાર આપજો.
પ્રશ્ન:– (૧) જીવ અને અજીવમાં શું ફેર?
પ્રશ્ન:– (૨) નીચેની પાંચ વસ્તુઓમાંથી એક વસ્તુ લેવાની હોય તો તમે કઈ
રત્નની મૂર્તિ.
એનો ઉપલો ભાગ આકાશમાં રહે છે....
અને આકાશ એના બીજા તથા ચોથા અક્ષરમાં રહે છે....
એમાં ભગવાન રહે છે,
PDF/HTML Page 54 of 65
single page version
એના છેલ્લા બે અક્ષરમાં થાંભલો સમાઈ જાય છે.
એનો પહેલો અક્ષર તો આપણને બહુ જ ગમે;
એને દેખીને આનંદ થાય.....
એ વસ્તુ સોનગઢમાં મળે પણ મુંબઈમાં ન મળે.....
સોનગઢ આવો તો ગાડીમાં બેઠા બેઠા પણ દેખાય!
PDF/HTML Page 55 of 65
single page version
રાજવાર્તિક, અષ્ટશતી, પ્રમાણસંગ્રહ લઘીયસ્ત્રય, ન્યાયવિનિશ્ચય, સિદ્ધિવિનિશ્ચય વગેરે
મોટા મોટા શાસ્ત્રો રચ્યાં છે; તેમના નામના છેલ્લા ત્રણ અક્ષર એટલે કે ‘કલંક’ તે
સિદ્ધપ્રભુમાં નથી, ને તેમના ‘અકલંક’ નામનો અર્થ સિદ્ધપ્રભુ થાય છે. તેમનો બીજો
અક્ષર ક ને ચોથો અક્ષર પણ ક, એમ બંને સરખા છે. તેમના છેલ્લા બે અક્ષર ‘લંક’ તે
લંકામાં સમાઈ ગયેલા છે.–આવા અકલંકસ્વામીને ઓળખીને તેમના જેવા થાજો. હવે
પછી ઘણું કરીને તમને અકલંકસ્વામીનું નાટક જ ભેટરૂપે મળશે. અકલંકસ્વામીએ
જૈનશાસનની ઘણી મહાન પ્રભાવના કરી છે.
૧પ૭ ૧પ૮ ૧૬૪ ૧૭૧ ૧૭૯ ૧૮૦ ૧૮પ ૧૯૮
૨૦૨ ૨૦પ ૨૧પ ૨૧૮ ૨૧૯ ૨૪૪ ૨૪૬ ૨૯૭
૩૦૧ ૩૦૬ ૩૧૮ ૩૧૯ ૩૨પ ૩૩૩ ૩૩૪ ૩૩પ
૩૩૬ ૩૪૪ ૩૪૬ ૩૪૯ ૩પ૧ ૩પ૨ ૩પ૭ ૩પ૮
પ૬૪ પ૭૬ પ૮૦ ૬૧૦ ૬૪૩ ૬૪૪ ૬૪પ ૬પ૬
૬૯૮ ૭૨પ ૭૨૬ ૭૩૬ ૭૪૦ ૭૬૬.
આવેલ છે, તેથી તેમનો નંબર છાપી શકાયો નથી.
હવેથી તો નંબર લખશોને!
PDF/HTML Page 56 of 65
single page version
૧૦૧ ૧૦૨ ૧૦૩ ૧૦૪ ૧૧૨ ૧૧૩ ૧૧૪ ૧૧પ ૧૨૪ ૧૨પ ૧૨૮ ૧૩૩ ૧૪પ ૧૪૮
PDF/HTML Page 57 of 65
single page version
છતાં સાથે ધાર્મિક અભ્યાસનો પણ સારો રસ ધરાવે છે. તેમની ડાયરીનું આ લખાણ
અલંકારિકભાષામાં હોવા છતાં, બાળકોને ગમે તેવું હોવાથી સુધારા વધારા સાથે અહીં
આપ્યું છે:
આપતા નથી. જો કે અમે કોઈનું કાંઈ કામ કરી આપતા નથી છતાં કામકાજમાં અમને
યાદ કરશો તો તમારું કામ સુગમ થશે ને તમને આનંદ થશે. અમારું તમને ત્યાં આવવા
માટે ભાવભીનું આમંત્રણ છે. જો કે અમારા દેશમાં તમારો સત્કાર કોઈ નહિ કરે, તો
વિસ્તારવાળો છે, પરંતુ અમારી વસ્તી અનંતી છે. અમારા દેશમાં કોઈ દુઃખી નથી. અમે
અમારા દેશમાં જઈએ છીએ, તમે વેલા વેલા આવજો.
બાલવિભાગને શોભાવી રહ્યા છે.....તેમના તરફથી પણ લેખો આવતાં તે પ્રગટ કરીશું. (સં.)
PDF/HTML Page 58 of 65
single page version
પરમાત્માની દિવ્યવાણી સાક્ષાત્ સાંભળી તેમજ પોતે શુદ્ધાત્માનો સાક્ષાત્કાર કરીને
સ્વાનુભવ કર્યો, તે વાત તેમણે આ નિયમસાર વગેરે પરમાગમોમાં દર્શાવી છે.
આત્મામાં છે. સિદ્ધપદ પ્રગટવાના કારણરૂપ સ્વભાવ દરેક આત્મામાં સદા ત્રિકાળ
પરિપૂર્ણ છે. આવા કારણ–સ્વભાવને લક્ષગત કરતાં સમ્યગ્દર્શનાદિ કાર્ય પ્રગટી જાય છે–
શુદ્ધકારણને અનુસરતાં શુદ્ધ કાર્ય ખીલી જાય છે.
એટલે તેને પર્યાયમાં મલિનતા–અશુદ્ધતા વિકાર છે. તેના આશ્રયની બુદ્ધિ છોડાવવા
આચાર્યદેવ સમજાવે છે કે હે ભાઈ, જેવા સિદ્ધિગત જીવો છે તેવો જ તું છો. સિદ્ધના
આત્મામાં જેટલો વૈભવ છે, તારામાં પણ તેટલો જ વૈભવ છે, સિદ્ધ જેવો જ તું છો–એમ
લક્ષગત કરીને તારા સ્વભાવનો તું આશ્રય કર તો પર્યાયમાંથી તારી અશુદ્ધતા ટળી જશે
ને સમ્યગ્દર્શનાદિ શુદ્ધતા પ્રગટ થશે. કારણ–અનુસાર કાર્ય થાય છે; જેવા કારણને જીવ
અનુસરે તેવું કાર્ય થાય છે. પોતાના શુદ્ધસ્વભાવને કારણપણે અનુસરતાં પર્યાયમાં તેવું
શુદ્ધ કાર્ય પ્રગટી જાય છે.
ભક્તોના હાથમાં આવ્યો ત્યારે એ શ્રુતભક્તોને પોતાના હાથમાં
જિનવાણી નીહાળીને કેવો અપાર હર્ષ થયો હશે! જેના દર્શન પણ
દુર્લભ–એ વસ્તુ કરકમળમાં આવી ગઈ....ધનભાગ્ય!
PDF/HTML Page 59 of 65
single page version
(૧) જિનસેનસ્વામી (૨) ધરસેનસ્વામી.
ધરસેનસ્વામીના શિષ્ય પુષ્પદંત–ભૂતબલિ (વિદ્યા અપેક્ષાએ)
આ હિસાબે ધરસેનસ્વામી વર્ધમાનતીર્થંકરની ૩૧મી પેઢીએ થયા, અને
ધરસેનસ્વામી તે કુન્દકુન્દાચાર્યના કાકા–ગુરુ થાય. કુંદકુંદસ્વામી તથા પુષ્પદંત–
ભૂતબલીસ્વામી તેઓ બીજી પેઢીએ) ગુરુ–ભાઈ થાય.
પોતાના કથનની પુષ્ટિ માટે કેટલાય ઠેકાણે ‘પરિકર્મ’ ના કથનનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
સ. ૧૮૯૬ થી ૧૯૨૨) સુધી ચાલ્યું. એટલા સમયમાં સાત પંડિતોદ્વારા
કાનડી તથા નાગરી પ્રતિલિપિ લખાણી ને આ કાર્યમાં લગભગ
એટલે અત્યારના બે લાખથી વધુ)
૧૯પ૮)
PDF/HTML Page 60 of 65
single page version
પ્રભાવનાનો કોઈ મહત્કાળ આવી રહ્યો હોવાનાં ચિહ્નો જણાય છે. મહાવીરપ્રભુની
જન્મજયંતિ દેશભરના મુખ્ય કેન્દ્રોમાં ઘણા ઉલ્લાસથી ઉજવાય છે જેમાં જનસમૂહ ઘણી મોટી
સંખ્યામાં ભાગ લ્યે છે. આ પ્રસંગે દિલ્હીમાં રામલીલા મેદાનમાં પચાસ હજારની મેદનીએ
મહાવીરજીવનનું શ્રવણ કર્યું; તથા માનનીય રાષ્ટ્રપતિ ઉપરાષ્ટ્રપતિ, વડાપ્રધાન વગેરે
રાષ્ટ્રનેતાઓનાં સન્દેશ આવ્યા હતા. વૈશાલી (બિહાર) કે જે વીરપ્રભુની સાચી જન્મભૂમિ છે
ત્યાં ખાસ વિશેષતાપૂર્વક દરવર્ષે મહાવીર જયન્તી ઉજવાય છે. ઉત્સવ પ્રસંગે લગભગ બે
લાખ (૨, ૦૦, ૦૦૦) ની સંખ્યામાં જૈન–જૈનેતર જનતા ઉપસ્થિત હતી. જન્મસ્થાનની
આસપાસની ભૂમિનો પણ ત્યાંના લોકોમાં એટલો મહિમા છે, કે અહિંસાધર્મના પ્રણેતા જ્યાં
જન્મ્યા તે ભૂમિને અહિંસક રાખવા માટે ત્યાંના ખેતરમાં લોકો સેંકડો વર્ષોથી હળ પણ જોડતા
નથી. આ ભૂમિમાં જૈનવિદ્યાપીઠ ચાલે છે–જેનું શિલાન્યાસ ભારતના ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ
રાજેન્દ્રપ્રસાદજીએ કર્યું હતું. બિહારના મુખ્ય મંત્રી પણ મહાવીરજયંતિ ઉત્સવમાં સંમિલિત
હતા. હજારીબાગમાં વીરજયંતીની સભામાં વીસ હજાર જેટલી ઉપસ્થિતિ હતી. આગ્રામાં
મહાવીરજયંતીનો સંદેશ સાંભળવા લગભગ પચાસ હજારની સંખ્યામાં જનતા એકઠી થઈ
હતી. મુંબઈમાં વીર જન્મજયંતી ઉજવવા સમસ્ત જૈનોની સંયુક્ત સભા આઝાદ મેદાનમાં થઈ
હતી; તથા સાંજે ચોપાટી ઉપર ઘણી મોટી જાહેરસભા થઈ હતી. આ ઉપરાંત કલકત્તા–
ઈન્દોર–ભોપાલ વગેરે સ્થળોએ પણ ખુબ ઉત્સાહથી વીરજન્મોત્સવ ઉજવાયો હતો. આ રીતે
વીરજયંતીનું મંગલપર્વ આખા દેશને જાગૃત કરે છે. સૌરાષ્ટમાં પણ ઠેરઠેર વીરજયંતી જોકે
ઉત્સાહથી ઊજવાય છે પરંતુ હજી ખાસ વિશેષ પ્રકારના આયોજનની તથા જાગૃતીની
જરૂર છે.
શ્રી કાનજીસ્વામી સાથે અનેકવિધ તાત્ત્વિકચર્ચા પ્રસન્નતાના વાતાવરણમાં થઈ હતી.