PDF/HTML Page 21 of 65
single page version
હમારે બન્ધુઓકો ભી સુનાતા હું; મેરે લિયે યહ બહુત અચ્છા ખેલ હૈ! જીતની વાર
પઢતા હું નઈ નઈ જાનકારી હોતી હૈ! જબતક નયા અંક નહીં આતા ઈસીકો પઢતા
જિસકો હમ કિસી જન્મમેં ભૂલ નહીં સકેંગે!
છે. બાલ વિભાગની આ પેઢી ભવિષ્યમાં પણ ધર્મ ઉપર લક્ષિત થયા વગર રહેશે નહી;
અને તેને સાચા દેવ–ગુરુ–ધર્મની શ્રદ્ધાના સંસ્કાર જરૂર ઉત્પન્ન થશે. દર્શનકથા પુસ્તક
જે કોઈ બાળક વાંચવા હાથમાં લ્યે છે તેને એવો રસ આવે છે કે પૂરી કર્યા વગર છોડતા
નથી. ખાવા–પીવાનું પણ ભૂલી જાય છે. આવી કથા અમારા પ્રાન્તમાં પહેલાં
સાંભળવામાં આવી ન હતી. (રાજસ્થાનના હિન્દીભાષી બાળકો–જેમને હજી
ગુજરાતીભાષાનો પૂરો પરિચય પણ નથી તેઓ પણ ગુજરાતી બાલસાહિત્યમાં
કેવી હોંશથી ભાગ લઈ રહ્યા છે! આ વાત ‘બાલસાહિત્ય’ ની તીવ્ર ઉપયોગિતા બતાવે
છે. –સં)
દરવખતે આવો સુંદર અંક બહાર પાડવો–જેથી મારા જેવા બાળકો પણ હોંશભેર વાંચવા
લાગી જાય.
પ્રમાણમાં ‘આત્મધર્મ’ ને વિકસાવવા પૂરતો પ્રયત્ન કરી રહ્યા છીએ....અને ધીમે ધીમે
તમે લખો છો તેવી પરિસ્થિતિમાં પહોંચી જઈશું. અત્યારે તો જગ્યાના અભાવે કોઈ
કોઈવાર જરૂર લેખો પણ મુલતવી રાખવા પડે છે.
પ્રશ્ન:– બીજા ભવો કરતાં મનુષ્યભવને દુર્લભ કેમ કહ્યો?
PDF/HTML Page 22 of 65
single page version
કરતાં ઉપરની બધી દશાઓ, (મુનિપણું, કેવળજ્ઞાન, તીર્થંકરપણું વગેરે) પણ
મનુષ્યપણામાં જ હોય છે, આ કારણે મનુષ્યપણું ઉત્તમ છે. આવું દુર્લભ અને ઉત્તમ
વગરના મનુષ્યપણાની તો કોડી જેટલીયે કિંમત નથી. એટલે મનુષ્યભવને દુર્લભ કહીને
શાસ્ત્રકારો એમ કહે છે કે હે જીવ! આવું મનુષ્યપણું તું પામ્યો તો હવે તું ધર્મની
આરાધના કર. બાકી તો દેવ–નરક કે તીર્યંચોમાં પણ ઘણા જીવો ધર્મની અમુક
આરાધના કરે છે. પરંતુ સાક્ષાત્ રત્નત્રયરૂપ મોક્ષમાર્ગ મનુષ્યપણા વિના
સંભવતો નથી.
ઉત્તર:– શાસ્ત્રોમાં આત્માનું સ્વરૂપ જે પ્રમાણે કહ્યું છે તે પ્રમાણે સત્સમાગમે
છે. શાસ્ત્રોમાં જે પ્રમાણે કહ્યું છે તે પ્રમાણે આત્મામાં જે અભ્યાસ કરે તેને સમ્યગ્દર્શનાદિ
જરૂર થાય.
પ્રશ્ન:– વિચાર કેટલી જાતના? સાચો વિચાર લાવવા માટે સહેલો ઉપાય શું?
ઉત્તર:– વિચારના બે પ્રકાર: એક આત્મા સંબંધી ને બીજા પરસંબંધી; અથવા
અશુભ–એમ બે પ્રકારના વિચાર છે. ઉત્તમ વિચાર એટલે આત્માના હિત સંબંધી ધાર્મિક
વિચાર; હવે વિચાર હંમેશા જ્ઞાનઅનુસાર હોય. જ્ઞાન સાચું હોય તો વિચાર સાચા આવે;
ઘોલન છે. સાચા અને ઉત્તમ વિચારો લાવવા માટે પ્રથમ સત્સંગે તથા શાસ્ત્રના
અભ્યાસથી આત્માનું સાચું સ્વરૂપ તથા તેના સ્વભાવનો અપાર મહિમા લક્ષગત કરવો
જોઈએ. મુમુક્ષુ જીવને આત્મ–વિચારની મુખ્યતા હોય. ‘વિચાર’ માટે શ્રીમદ્
રાજચંદ્રજીએ પણ કહ્યું છે કે–
બીજું કહીએ કેટલું? ‘કર વિચાર તો પામ.’
PDF/HTML Page 23 of 65
single page version
વીતરાગી તત્ત્વજ્ઞાનનું પોષણ થાય છે. એટલે કોઈ અમુક જ શાસ્ત્રના અભ્યાસનો
નિયમ નથી; આમ છતાં પ્રાથમિક તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસીની દ્રષ્ટિએ જૈન બાળપોથી;
છહઢાળા, દ્રવ્યસંગ્રહ, સિદ્ધાંતપ્રવેશિકા, તત્ત્વાર્થસૂત્ર, મોક્ષશાસ્ત્ર, મોક્ષમાર્ગપ્રકાશક વગેરે
શાસ્ત્રો ઉપયોગી છે. સમયસાર, પરમાત્મપ્રકાશ વગેરે અધ્યાત્મશાસ્ત્રોનું જ્ઞાન તત્ત્વ
સમજવામાં બહુ ઉપયોગી છે. બીજા ઘણાય શાસ્ત્રો છે. કોઈ વાર આપણા જૈન સન્તો
અને જૈનશાસ્ત્રોનો પરિચય કરાવીશું.
કોઈ બીજી વસ્તુવડે ઉત્પન્ન થયેલું નથી. સુખ તે આત્માનો સ્વભાવ છે. અત્યારે આપણે
પણ જો આત્માના સ્વભાવને અનુભવમાં લઈએ તો આપણને પણ સિદ્ધપ્રભુ જેવું સુખ
અનુભવમાં આવે. એ સુખ એવું છે કે ખાવું–પીવું વગેરે કોઈ પણ બાહ્યવસ્તુમાં એની
જરાય ઝાંખી પણ નથી, આત્માના આવા અતીન્દ્રિય સુખને ઓળખતાં સમ્યગ્દર્શન થાય
છે એમ ભગવાન કુંદકુંદસ્વામીનું વચન છે.
આપણે સમ્યગ્જ્ઞાન, સમ્યક્ચારિત્ર, અને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવા માટે શું કરવું
દર્શાવતાં (સમયસાર ગા. ૧૮માં) કહે છે કે મોક્ષાર્થી જીવે પ્રથમ તો પ્રયત્ન વડે જીવ–
રાજાને જાણવો કે પરભાવોથી ભિન્ન જ્ઞાનની અનુભૂતિમાત્ર હું છું; એ જ્ઞાનની સાથે
શ્રદ્ધા કરવી કે ‘આ જ હું છું;–પછી તે જાણેલા ને શ્રધ્ધેલા આત્મામાં લીન
PDF/HTML Page 24 of 65
single page version
જ્ઞાન–ચારિત્ર થાય છે, બીજી રીતે થતા નથી. (પ્રશ્નમાં પહેલાં જ્ઞાન, પછી ચારિત્ર, ને
પછી દર્શન લખેલ છે તેને બદલે સમ્યગ્દર્શન–સમ્યગ્જ્ઞાન–સમ્યક્ચારિત્ર–એવો ક્રમ
લખવાની ટેવ પાડજો.
એવી શુભેચ્છા છે. બાલવિભાગ મને ખૂબ ગમે છે અને તેમાં જવાબ આપવાની પદ્ધત્તિ
તો ખૂબ સરસ લાગી છે.”
ગુરુદેવની તસ્વીર પર પડી, અને આપનું માસિક ‘આત્મધર્મ’ ઊઠાવ્યું; વાંચતાં અજબ
આનંદ થયો. તેમાંય બાલવિભાગ વાંચીને ઘણો જ પ્રસન્ન થયો છું. તેથી હું પણ તેમાં
સભ્ય થવા ઈચ્છું છું. ઉગતા બાળ–લેખકોને પ્રોત્સાહન મળે તથા તેના હૃદયમાં રહેલા
ધાર્મિક અંકુરો વિકસીત બને તેવી સજાવટ આત્મધર્મમાં કરવામાં આવી છે. તેથી હું
સભ્ય થવા પ્રેરાયો છું.
પ્રશ્ન:– આજના વિજ્ઞાને મનુષ્યનું આખું શરીર તપાસ્યું પરંતુ આત્મા દેખાયો
શોધવો હોય તો તે જડના ઢગલામાંથી ક્્યાંથી જડે? આત્મિક ગુણોમાં શોધે તો આત્મા
જડે. હવે બીજી વાત: આજે જેને વિજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે તેના શોધખોળના સાધનો
એટલા સ્થૂળ છે (લોકોને ભલે સૂક્ષ્મ લાગે પણ જ્ઞાનદ્રષ્ટિએ તો તે ઘણા સ્થૂળ છે) કે
અત્યંત સ્થૂળ એવા જડ પદાર્થોની શોધખોળમાં જ તે કામ કરી શકે છે; સૂક્ષ્મ અરૂપી
પદાર્થોને તે શોધી શકે નહિ. આત્મા સૂક્ષ્મ અરૂપી
PDF/HTML Page 25 of 65
single page version
ક્્યાંથી પકડાય? એ તો અતીન્દ્રિય જ્ઞાનવડે જ જાણી શકાય તેવો છે. ત્રીજું–આધુનિક
વિજ્ઞાને વનસ્પતિ વગેરેમાં ‘જીવન’ સ્વીકાર્યું છે. એટલે કે શરીર સિવાયનું બીજું કોઈ
વિજાતીય તત્ત્વ છે. જડથી ભિન્ન જ્ઞાનાદિ નિજસ્વરૂપમાં આત્મા છે; જિનદેવે કહેલા
છે:–
મૂળ વિદ્યા છે.
પ્રશ્ન:– ‘ધર્મને ભૂલવાથી’ જીવ સંસારમાં ઘણાં દુઃખ પામે છે,–શા માટે?
ઉત્તર:– બહેન, તમારા પ્રશ્નના પહેલા બે શબ્દોમાં જ તમે તમારા પ્રશ્નનો જવાબ
અને હવે–“સમજી આત્મસ્વરૂપને, કરું એ દુઃખનો અંત.”
પ્રશ્ન:– સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ જગતના વૈભવથી મોહિત થતા નથી, –શા માટે?
ઉત્તર:– કેમકે જગતના વૈભવમાં આત્માનું અંશમાત્ર સુખ તેમણે જોયું નથી; ને
બીજે કેમ મોહાય!
PDF/HTML Page 26 of 65
single page version
PDF/HTML Page 27 of 65
single page version
ઉત્તર:– સુપાત્ર જીવને પ્રથમ તો કોઈ ને કોઈ પ્રકારે સત્પુરુષનો યોગ મળી જ
તૈયાર થઈ ત્યાં ઠેઠ વિદેહક્ષેત્રથી આકાશમાર્ગે બે વીતરાગી મુનિવરોએ આવીને તેમને
પ્રતિબોધ્યા. (એક માસ પછી આત્મધર્મમાં તમે આ કથા વાંચશો.) આવા તો ઘણાય
ઉદાહરણો છે. સદ્ગુરુની પ્રાપ્તિ પછી કાયમ તેમના યોગમાં રહેવાનું ન બની શકે તો
તેમને પોતાના હૃદયમાં રાખીને, તેમણે પ્રતિબોધેલા ઉપદેશનું વૈરાગ્યપૂર્વક ચિંતન કરવું,
આત્મહિતની પુષ્ટિ થાય એવા વિચાર તથા વાંચન કરવું, સાધર્મીનો સંગ તત્ત્વચર્ચા
વગેરે કરવું. સાધર્મીનો સંગ એ મુખ્ય છે.
અને તે માટે જ ‘આત્મધર્મ’ છે. અનેક પ્રકારના લેખોમાં બાળકોને સમજાય તેવા લેખો
પણ હોય છે, તે પસંદ કરીને વાંચી લેવા. બાકી તો બાળકો સિવાયનાં બીજા હજારો
વાંચકો માટેની સામગ્રી પણ આપવી જોઈએ ને?
સાંભળી હૃદયમાં કંઈક ખળભળાટ થઈ જાય છે.....રજાઓમાં દર્શનપ્રતિજ્ઞા, બે સખી, બે
રાજકુમારો–વગેરે પુસ્તકો વાંચ્યા; દર્શનપ્રતિજ્ઞાની ચોપડી વાંચ્યા પછી હું દરરોજ
જિનેન્દ્ર ભગવાનના દર્શન–પૂજન કરું છું અને ગમે તેવી કસોટીમાં પણ દર્શન કરવાનું ન
ભૂલવું–એવી પ્રતિજ્ઞા મેં લીધી છે.”
નયનબાળા (સ. નં. ૧૧પ) ગઢડાથી પૂછે છે–ચાર તીર્થ કયા?
ઉત્તર:– મુનિ, અર્જિકા, શ્રાવક ને શ્રાવિકા એ ચાર તીર્થં છે; તેઓ રત્નત્રયરૂપી
ચારને ચતુર્વિંધ સંઘ પણ કહેવાય છે.)
PDF/HTML Page 28 of 65
single page version
ત્યાંથી લલિતાંગદેવ થયો. હજી તે જીવ સમ્યગ્દર્શન નથી પામ્યો. સમ્યગ્દર્શન હજી એક
ભવ પછી પામશે.....ને એની સમ્યગ્દર્શન પામવાની કથા વાંચતા આપણા રોમરોમ
ઉલ્લસી જશે. ત્યાર પહેલાં સંતજનોની સેવા અને સત્સંગના પ્રતાપે તેના પરિણમનનો
પ્રવાહ પલટવાની તૈયારી ચાલી રહી છે....એક લેખ પછીના લેખમાં તે મહાત્મા, સંતોના
અપૂર્વે પ્રસાદવડે સમ્યગ્દર્શનથી અલંકૃત થશે.....ત્યાંસુધીમાં આપણે પણ તેમના જેવી
તૈયારી કરીએ.....ને તેમના જીવનને અનુસરીએ..... સં.
પુંડરીકિણીનગરીના રાજા વજ્રદંત ચક્રવર્તીની પુત્રી તરીકે જન્મી; એનું નામ
થતા હતા, તે દેવવિમાનોને જોતાં જ તેને પોતાના પૂર્વ ભવનું સ્મરણ થઈ આવ્યું
PDF/HTML Page 29 of 65
single page version
PDF/HTML Page 30 of 65
single page version
PDF/HTML Page 31 of 65
single page version
સોંપવા માંડયું, પરંતુ તે પુત્રો પણ વૈરાગ્ય પામ્યા હોવાથી કોઈએ રાજ્યનો સ્વીકાર ન
ચક્રવર્તીએ સાઠ હજાર રાણીઓ, વીસહજાર રાજાઓ તથા એક હજાર પુત્રો સહિત દીક્ષા
ધારણ કરી, તે વખતે શ્રીમતીની સખી પંડિતાએ પણ આર્યિંકાના વ્રતરૂપ દીક્ષા ધારણ
કરી.
સંદેશો મોકલીને રાજા વજ્રજંઘને સહાય માટે તેડાવ્યો. સંદેશ મળતાં જ રાજા વજ્રજંઘ
પુંડરીકિણીનગરી જવાં માટે તૈયાર થયો. (૧) મતિવરમંત્રી, (૨) આનંદપુરોહિત (૩)
ધનમિત્ર શેઠ અને (૪) અકંપન સેનાપતિ–એ ચારેએ પણ વજ્રજંઘરાજાની સાથે જ
તેમ શોભી ઊઠયું. સ્નાનાદિ બાદ સૌએ ભોજનની તૈયારી કરી. એવામાં એક
આનંદકારી ઘટના બની.....
‘શું બન્યું? ’ તે માટે જાણવા આત્મધર્મનો આવતો અંક જુઓ.
PDF/HTML Page 32 of 65
single page version
આચાર્યદેવે મોક્ષાભિલાષી ભવ્યજીવોને તેના અભ્યાસની ભલામણ કરી
છે. આ સંબંધમાં પુસ્તક ૯ પૃષ્ઠ ૧૩૨–૧૩૩ માં શ્રી વીરસેનસ્વામી,
વીરજિનેન્દ્રના મોક્ષગમન પછી લોહાચાર્ય સુધીની પરંપરા બતાવીને
પછી કહે છે કે લોહાચાર્યનું સ્વર્ગગમન થતાં આચારંગરૂપી સૂર્ય અસ્ત
થઈ ગયો. આ રીતે ભરતક્ષેત્રમાં બાર અંગરૂપ સૂર્યનો અસ્ત થઈ જતાં
બાકીના આચાર્યો બધા અંગ–પૂર્વના એકદેશભૂત ‘
પ્રવાહ ધરસેન ભટ્ટારકને પ્રાપ્ત થયો.
નદીના પ્રવાહના વ્યુચ્છેદના ભયથી ભૂતબલિ ભટ્ટારકે ભવ્યજનોના
અનુગ્રહ–અર્થે મહાકર્મપ્રકૃતિ–પ્રાભૃતનો ઉપસંહાર કરીને છહ ખંડ
(
પ્રમાણીભૂત આચાર્યોની પરંપરાથી આવવાને કારણે, દ્રષ્ટ કે ઈષ્ટ
વિરોધના અભાવ હોવાથી આ ગ્રંથ પ્રમાણરૂપ છે.
છે) તેથી તે મોક્ષરૂપ કાર્યને ઉત્પન્ન કરવામાં અસમર્થ છે” –એમ શંકા ન
કરવી; કેમકે. અમૃતના સો ઘડા પીવાનું જે ફળ છે તે એક અંજલિપ્રમાણ
અમૃત પીવામાં પણ પ્રાપ્ત થાય છે.
PDF/HTML Page 33 of 65
single page version
તાડપત્ર ઉપર લખેલી મૂળ પ્રતિના અહીં (સામે પાને આપેલા ચિત્રમાં) દર્શન
થાય છે. આ પ્રતો અત્યારે પણ મૂડબિદ્રિના મંદિરમાં બિરાજમાન છે, હજારો ભક્તો
અત્યંત ભક્તિપૂર્વક એનાં દર્શન કરે છે; અને આપણને પણ ગુરુદેવ સાથે બે વખત
એ જિનવાણીનાં દર્શન–સ્પર્શનનું મહાભાગ્ય મળ્યું છે. સામે પાને ચિત્રમાં સાત
તાડપત્ર દેખાય છે. તેનો પરિચય–
ચિત્રો છે. બંને છેડા પર પ્રવચન કરતા આચાર્ય અને શ્રોતા–શ્રાવકનું દ્રશ્ય છે.
તરફ ૭–૭ ભક્તજનો વંદના કરી રહ્યા છે.
PDF/HTML Page 34 of 65
single page version
PDF/HTML Page 35 of 65
single page version
જિનવાણીનાં દર્શન કર્યાં છે.
PDF/HTML Page 36 of 65
single page version
આવ્યા છે. આજે આપણા મહાભાગ્યે આ વીર–વાણીની આપણે સ્વાધ્યાય કરી
શકીએ એ રીતે દેશભાષામાં તેનું પ્રકાશન થયું છે. ધવલના ૧૬ પુસ્તક અને
મહાધવલના (–જેનું સાચું નામ મહાબંધ છે તેના) ૭ પુસ્તક –એમ ૨૩ પુસ્તકમાં
છે, બાકીનાં પુસ્તકો પ્રકાશિત થવાની જિજ્ઞાસુઓ રાહ જુએ છે.
સરેરાશ ૧૩૮ અક્ષર છે. એટલે દરેક તાડપત્ર ઉપરના શ્લોકની સંખ્યા અંદાજ
૧૨૦ાાા થાય છે, ને કૂલ ગ્રંથનું લખાણ ૭૧૪૮૪ શ્લોક જેટલું થાય છે. (ધવલા
ટીકા ૭૨હજાર શ્લોક પ્રમાણ ગણાય છે.)
સંખ્યા ૨૦૦ છે.
શાહી ભરતાં તે અક્ષરો સ્પષ્ટ વંચાય છે.
PDF/HTML Page 37 of 65
single page version
અને જિનવાણી બંને જ્યાં બિરાજી રહ્યા છે એવા આ મૂડબિદ્રિ તીર્થંધામને
નમસ્કાર હો. એ પાવન શ્રુતના જન્મધામ રાજગૃહી–વિપુલાચલ તીર્થંને નમસ્કાર
હો. શ્રુતધર સન્તોએ એ પાવન શ્રુતનો પ્રવાહ મુનિઓને જ્યાં આપ્યો તે પવિત્ર
ગીરનાર–ચંદ્રગૂફાને નમસ્કાર હો....અને સંતોએ એ પાવનશ્રુતને પુસ્તકારુઢ કરીને
જ્યાં શ્રુતની મહાપૂજા કરી તે શ્રુતધામ અંકલેશ્વરને નમસ્કાર હો.
ધરસેનસ્વામીને પરમભક્તિથી યાદ કરતા કરતા, ચન્દ્રગુફા શોધીને તેમાં જઈ
પહોંચ્યા! અહા, એ ચંદ્રગૂફાના ધીર–ગંભીર–વૈરાગ્ય ભરેલા ઉપશાંત દ્રશ્યની શી
વાત! જાણે ચારેકોર ઉપશાંતરસ છવાયેલ હોય ને તેની વચ્ચે બેઠા હોઈએ!
ગૂફાના બાકોરામાંથી જોતાં જાણે કે વિશ્વથી આત્માની અત્યંત ભિન્નતા સ્પષ્ટ
દેખાય છે.
ધરસેનપ્રભુના દર્શન જેવા જ આનંદભક્તિ ઉલ્લસ્યા. અહીં આ ગૂફામાં જ
ધરસેનસ્વામી રહેતા હતા ને પુષ્પદંત–ભૂતબલિસ્વામીને વીતરાગી શ્રુતનું
અગાધજ્ઞાન આપતા હતા. આપણે પણ એ પાવન શ્રુત લઈએ એવી સાતિશય
ઉર્મિ એ ગૂફામાં જાગતી હતી. ષટ્ખંડાગમ સિદ્ધાંતનું આ જન્મધામ......મહાભાગ્યે
જોવા મળ્યું. (આ ચંદ્રગૂફામાં વીતરાગી ગુરુઓ વસ્યા તેથી તેને ગુરુજીની ગૂફા,
ને હાલમાં તેના વિકૃતરૂપ તરીકે ગોરજીની ગૂફા, કહેવાય છે.)
PDF/HTML Page 38 of 65
single page version
PDF/HTML Page 39 of 65
single page version
PDF/HTML Page 40 of 65
single page version
*