Atmadharma magazine - Ank 291
(Year 25 - Vir Nirvana Samvat 2494, A.D. 1968).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 3

PDF/HTML Page 21 of 45
single page version

background image
:૧૮: આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯૪
સવિકલ્પ ગમે તે દશા વખતે પણ) જુદું જ પરિણમે છે. જ્ઞાન કદી પણ વિકલ્પના કર્તાપણે
પરિણમતું નથી. એવા અકર્તા જ્ઞાનને ઓળખે તો જ જ્ઞાનીની ખરી ઓળખાણ થાય છે, ને
પોતાનેય તેવું જ્ઞાન પ્રગટે છે.
સ્વસન્મુખ વિચાર તે જ્ઞાન છે, તે વિકલ્પ નથી, –એમ ગતાંકમાં (અંક ૨૯૦ માં) આવેલ
તે સંબંધી અહીં વિશેષ સ્પષ્ટીકરણ છે. સાધકને વિચારદશા વખતે ‘જ્ઞાન’ અને ‘વિકલ્પ’ બંને
એક સાથે વર્તે છે, પણ ત્યાં જ્ઞાની તો જ્ઞાનરૂપે જ પોતાને જાણે છે, ને વિકલ્પરૂપે પોતાને જાણતા
નથી, એટલે તેને વિકલ્પના કાળેય જ્ઞાનમાં વિકલ્પનું કર્તૃત્વ નથી; વિચારદશા વખતેય તેને જ્ઞાન
અને વિકલ્પ બંને ભિન્ન ભિન્ન કાર્ય કરી રહ્યા છે; તે વખતેય બંને એક થઈને કાર્ય કરતા નથી. –
જ્ઞાનીની આ વાત ખાસ સમજવાની છે. ‘નિર્વિકલ્પતા વખતે તો જ્ઞાનીનું જ્ઞાન વિકલ્પથી જુદું જ
છે, ને સવિકલ્પતા વખતે પણ જ્ઞાનીનું જ્ઞાન વિકલ્પથી જુદું જ છે–એ વાત લક્ષમાં લેવા જેવી છે.
નિર્વિકલ્પઅનુભવપૂર્વક રાગથી ભિન્ન જ્ઞાન પરિણમ્યું તે પછી સાધકદશામાં (સવિકલ્પદશા વખતે
પણ) સદાય જુદું જ પરિણમે છે. તે જ્ઞાન કદી પણ વિકલ્પના કર્તાપણે પરિણમતું નથી. આવા
અકર્તા જ્ઞાનને ઓળખે તો જ જ્ઞાનીની ખરી ઓળખાણ થાય છે, ને પોતાનેય તેવું જ્ઞાન પ્રગટે છે.
સાધકદશાઅનુસાર, જ્ઞાન અને વિકલ્પના કાર્યની ભિન્નતા દરેક ભૂમિકામાં સમજી લેવી.
જ્ઞાનનો અનુભવનશીલ એટલે કે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ, તેના જ્ઞાનમાં વિકલ્પરૂપ પરિણમન
નથી એટલે તે વિકલ્પનો કર્તા નથી. મિથ્યાદ્રષ્ટિને વિકલ્પથી ભિન્ન જ્ઞાનનો અનુભવ નથી એટલે
વિકલ્પને જ અનુભવતો થકો તે તેનો કર્તા થાય છે. જેવા પરિણામરૂપે જે પરિણમે તે પરિણામનો
તેને કર્તા કહેવાય છે. જ્ઞાનપરિણામે પરિણમતો જ્ઞાની જ્ઞાનનો જ કર્તા છે, ને વિકલ્પપણે
પરિણમતો અજ્ઞાની વિકલ્પને જ કરવામાં ઊભો છે. આત્માને જેવા સ્વરૂપે જાણે છે તેવા જ
સ્વરૂપે પોતે પરિણમે છે. આત્માને જેણે અશુદ્ધ જ (વિકલ્પરૂપ–રાગરૂપ) જાણ્યો તો તે
શુદ્ધપરિણામને ક્યાંથી કરશે? તે અશુદ્ધપરિણામનો જ કર્તા થઈને તેવો પોતાને અનુભવશે. ને
જેણે પોતાના આત્માને શુદ્ધ આનંદઝરતો જ્ઞાનમય જાણ્યો તે અશુદ્ધતાનો કર્તા કેમ થશે? તે તો
જ્ઞાન–આનંદરૂપે પરિણમતો થકો તેનો કર્તા થઈને તેવો જ પોતાને અનુભવશે. જે જેનો કર્તા
થઈને પરિણમે તેનો જ તેને અનુભવ થાય. રાગનો કર્તા થાય તેને નિર્વિકલ્પ–આનંદનો અનુભવ
થાય નહીં.

PDF/HTML Page 22 of 45
single page version

background image
: પોષ : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ :૧૯:
સ્વભાવની સન્મુખતામાં રાગાદિનું કર્તૃત્વ રહેતું નથી.
સ્વભાવથી વિમુખપરિણામમાં જ રાગાદિનું કર્તૃત્વ છે.
એ રીતે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ અને મિથ્યાદ્રષ્ટિ એ બંનેના પરિણામમાં ઘણો તફાવત છે, તદ્ન જાત
જ જુદી છે. એક જ્ઞાન, એક વિકલ્પ, બંનેની જાત સાવ જુદી છે. જેમ સૂર્યનો પ્રકાશ થતાં અંધકાર
ન રહે, તેમ આત્મામાં સમ્યક્ત્વરૂપ જ્ઞાનપ્રકાશ થતાં તેમાં વિકલ્પનું કર્તૃત્વ રહેતું નથી. અરે,
જ્ઞાનીથી વિરુદ્ધભાવનું કર્તૃત્વ જ્ઞાનમાં કેમ શોભે? જ્ઞાન વિકલ્પરૂપે થતું નથી, છતાં અજ્ઞાની
જ્ઞાનમાં વિકલ્પનું કર્તૃત્વ માને છે, તે કર્તૃત્વ આત્માને શોભતું નથી, જ્ઞાનનો આદર ન કરતાં
વિકલ્પનો આદર કરે તેમાં શોભા નથી, અશોભા છે–મિથ્યાત્વ છે.
શરીરના કર્તૃત્વની તો વાત જ ક્યાં રહી? પણ જ્ઞાનમાં રાગનું કર્તૃત્વ માને તે ખરેખર
જૈન નથી. જે જ્ઞાયકપણે આત્માને અનુભવે છે એટલે શુદ્ધતારૂપે પરિણમે છે તે ખરો જૈન છે; તે
જ જિનના માર્ગમાં આવ્યો છે એટલે મોક્ષના માર્ગમાં આવ્યો છે.
તે મોક્ષમાર્ગી જીવ શું કરે છે? –કે પોતાના જ્ઞાન–આનંદરૂપ પરિણામને કરે છે,
–તેરૂપે પરિણમે છે; રાગાદિને પોતાના જ્ઞાનપરિણામથી ભિન્ન જાણે છે– ‘जो जानै सो
जाननहारा’ જાણનાર તે જાણનાર જ રહે છે, જ્ઞાની જ્ઞાનભાવપણે જ પરિણમે છે,
જ્ઞાનથી ભિન્ન વિકલ્પોમાં કદી તન્મયરૂપ પરિણમતા નથી, તેને કરતા નથી. અહો, જ્ઞાન
અને વિકલ્પની ભિન્નતાની અદ્ભુત વાત! –તેને પોતાની જાણીને પ્રેમથી સાંભળ તો ખરો. આવું
મારું સ્વરૂપ છે–એમ લક્ષમાં તો લે. –એ લક્ષમાં લેતાં અંદર રસ્તો થઈ જશે.
ચૈતન્યનું લોહચૂંબક લગાડતાં જે પરિણામ આત્મામાં ખેંચાઈ આવે તે આત્માના ખરા
(શુદ્ધ) પરિણામ છે, તે પરિણામ જ્ઞાન–આનંદની પુષ્ટિરૂપ છે. જે પરિણામ અંદર ખેંચાઈ ન આવે
ને બહાર રહે તે રાગાદિ અશુદ્ધપરિણામો ખરેખર આત્માના નથી.
સવિકલ્પદશાના કાળે પણ જ્ઞાનીને જ્ઞાનમય ભાવ વર્તે છે, વિકલ્પથી જુદું જ્ઞાન વર્તે છે.
ઓછી શુદ્ધતા હો, વધુ શુદ્ધતા હો ને પૂરી શુદ્ધતા થાય, તે શુદ્ધતાનો જે ભાવ છે તે રાગથી જુદો જ
છે; તે શુદ્ધતા જ મોક્ષનો માર્ગ છે. સ્વવસ્તુના આશ્રયે શુદ્ધતા છે; સ્વવસ્તુના અનુભવ વગર
શુદ્ધતા થાય નહિ. આમ બંનેને ભિન્ન જાણે ત્યારે સાચો અનુભવ થાય ને મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે.–
અનુભવ રત્નચિંતામણિ, અનુભવ હૈ રસકૂપ
અનુભવ મારગ મોક્ષકા, અનુભવ મોક્ષસ્વરૂપ.
(સ. કળશ–૯૬)

PDF/HTML Page 23 of 45
single page version

background image
:૨૦: આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯૪
જ્ઞાન થયું ત્યારે.......
એક તરફ પુણ્ય પાપના સમસ્ત પરભાવો, અને બીજી તરફ જ્ઞાનસ્વભાવ, એ બંનેની
ભિન્નતા જાણીને ભેદજ્ઞાન કર્યું ત્યાં શુદ્ધસ્વરૂપને પ્રકાશિત કરતું જ્ઞાન પ્રગટ્યું; તે જ્ઞાન કેવું છે? કે
અતીન્દ્રિય સુખપ્રવાહની સાથે પરિણમી રહ્યું છે. અહા, અતીન્દ્રિય સુખનો પ્રવાહ જ્ઞાનીના
આત્મામાં વહે છે.....તે આત્મા પોતે અતીન્દ્રિય સુખપ્રવાહરૂપે પરિણમે છે.
જુઓ, આ આત્મામાં સુખનો પ્રવાહ પ્રગટ કરવાની રીત! બાકી તો દુનિયા આખી
દુઃખમાં ધ્રુજી રહી છે. હમણાં જ ધરતીકંપનો ધ્રૂજારો જોયોને! પણ ભાઈ, તારો આત્મા અધ્રુવ
એવા પરભાવોમાં અનાદિથી ધ્રૂજી રહ્યો છે; તેને નિજસ્વરૂપમાં સ્થિર કર. –સ્વરૂપમાં સ્થિરતા વડે
જ નિર્ભયતા ને શાંતિ પ્રગટે છે. ધરતીકંપમાં લોકો કેવા ભયભીત ને અશાંત થઈ ગયા? પણ
અંદર મોહની અસ્થિરતામાં જ્ઞાન આકુળતાથી કંપી રહ્યું છે તે દુઃખનો ભય અજ્ઞાનીને દેખાતો
નથી; એટલે તે ભયથી ને અશાંતિથી છૂટવાનો ઉપાય તે કરતો નથી.
જીવ જ્યારે ધર્મી થાય છે ત્યારે પોતાના સ્વભાવના સાધનથી જ તેને સુખનો અનુભવ
થાય છે. તે સુખને માટે તેને શુભવિકલ્પોની કે પુણ્યસામગ્રીની જરૂર નથી. પુણ્યને સાધન
બનાવ્યા વગર પોતે પોતાના જ્ઞાનથી જ પરમ સુખરૂપે પરિણમે છે.
પુણ્ય–પાપના કર્તૃત્વમાં રોકાયેલો આત્મા નિરંતર દુઃખી હતો; હવે પુણ્ય–પાપરહિત
અતીન્દ્રિયજ્ઞાનરૂપ શુદ્ધદશામાં પરિણમતો આત્મા નિરંતર સુખી છે. તેના સુખમાં રાગની અપેક્ષા
નથી, અન્ય વસ્તુની અપેક્ષા નથી, કોઈ ક્ષેત્રની કે કાળની અપેક્ષા નથી; નિરપેક્ષ સ્વાધીનસુખ છે.
આવા સ્વાધીન જ્ઞાન–સુખરૂપે પરિણમતો જ્ઞાની રાગાદિ ક્રિયાને કે દેહની ક્રિયાને કરતો
નથી; તે હો ભલે, પણ તેનાથી ભિન્ન જ્ઞાનરૂપે પરિણમતો જ્ઞાની તેને કરતો નથી, તેને તે મોક્ષનું
સાધન સમજતો નથી. આવું જ્ઞાન તે જ્ઞાનીનું કાર્ય છે, તે જ્ઞાનીનું ચિહ્ન છે. તે જ્ઞાની પોતાના
જ્ઞાનસ્વરૂપમાં સદા અકંપ વર્તે છે.
જાગૃત થઈને આત્માને જગાડ્યો ત્યાં જુદી જાતની દશા થઈ જાય. તેને

PDF/HTML Page 24 of 45
single page version

background image
: પોષ : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ :૨૧:
પોતાના સામર્થ્ય વડે શુદ્ધસ્વરૂપનો પ્રકાશ થયો.....પરભાવોમાં જ્ઞાન ઊંઘતું તે હવે જાગીને
પરભાવોથી જુદું પડ્યું ને આનંદના પ્રવાહ સાથે પરિણમવા લાગ્યું.
જ્ઞાનનું પરિણમન તેને કહેવાય કે જે જ્ઞાનસ્વભાવરૂપ હોય. શુભાશુભવિકલ્પો તે જ્ઞાનનું
પરિણમન નથી. વિકલ્પ વખતેય ધર્મીનું જ્ઞાન તો જ્ઞાનરૂપે જ પરિણમી રહ્યું છે; તે શુદ્ધપરિણમન
છે, ને તેટલો જ મોક્ષઉપાય છે. એના સિવાય જે કોઈ શુભ–અશુભ ચારિત્રરૂપ વિકલ્પો છે તે
નિજસ્વભાવરૂપ નથી એટલે તે મોક્ષ ઉપાય નથી; તે તો બંધનું સાધન જ છે.
શુભઆચરણને ચારિત્ર કહેવું તે કેવું છે? –કે કામળાના સિંહ જેવું.
જેમ કામળામાં ચિતરેલો સિંહ તે ખરો સિંહ નથી,
તેમ શુભરાગરૂપ ચારિત્ર તે ખરૂં ચારિત્ર નથી.
જેમ કામળામાં ચિતરેલો સિંહ કોઈને મારતો નથી, તેમ શુભરાગરૂપ ચારિત્ર કોઈને તારતું
નથી. શુદ્ધતારૂપ જે આચરણ છે તે જ ખરો મોક્ષમાર્ગ છે.
અહા, ક્ષણભર પરભાવથી જુદો પડતાં જે પરમ સુખ અનુભવાય છે તે જ્ઞાની જ જાણે
છે.....તો સર્વથા પરભાવના અભાવથી જે પૂર્ણ સુખ થાય–તેની શી વાત! ચૈતન્યભગવાન
પોતાના આનંદસમુદ્રમાં તરબોળ થાય છે. –જાણે આનંદનું નંદનવન ખીલ્યું! આનંદની ગૂફામાં
ગરી ગયા ત્યાં બહારનું (પરભાવનું) વેદન રહેતું નથી.
જ્ઞાન થયું ત્યારે આવી આનંદદશા ખીલી.....ને મોક્ષની સાધના શરૂ થઈ.
(સ. કળશ ૧૧૧)
વિદેહક્ષેત્રમાં વિદ્યમાન તીર્થંકરપણે બિરાજમાન શ્રી સીમંધરભગવાન,
જેમની પાસે સો ઈન્દ્રો ભક્તિપૂર્વક આવીને શ્રવણ કરે, તે ભગવાન પાસે જઈને
કુંદકુંદાચાર્યદેવ આ અદ્ભુત આત્મવૈભવ લાવ્યા છે; પોતે જાતે અનુભવીને
ભરત – ક્ષેત્રના જીવોને આ ‘આત્મવૈભવ’ આપ્યો છે. – અદ્ભુત આનંદકારી
વૈભવ બતાવીને તેમણે ઉપકાર કર્યો છે.

PDF/HTML Page 25 of 45
single page version

background image
:૨૨: આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯૪
અરિહંતને ઓળખતાં આત્મા ઓળખાય
સમયસારનું સાથીદાર એવું જે પ્રવચનસાર તેની ૮૦ – ૮૧ – ૮૨ મી
ગાથામાં કુંદકુંદસ્વામીએ મોહક્ષયનો જે અમોઘ ઉપાય બતાવ્યો છે.તે
ગુરુદેવના હૃદયમાં કોતરાઈ ગયો છે. ગુરુદેવ જ્યારે પ્રવચનમાં એ
ઉપાયના પુરુષાર્થનો ધોધમાર ઉપદેશ કરતા હોય ત્યારે શ્રોતાના
અંતરમાં જાગતી ઊર્મિઓ વડે મોહ તૂટું – તૂટું થતો હોય છે.)


જે જાણતો અર્હંતને ગુણ દ્રવ્ય ને પર્યયપણે,
તે જીવ જાણે આત્મને, તસુ મોહ પામે લય ખરે. ૮૦
જે ખરેખર દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયપણે અર્હંતને જાણે છે તે પોતાના આત્માને જાણે જ છે, ને
કોઈને એમ શંકા થાય કે અત્યારે તો અહીં અરિહંત નથી તો પછી અરિહંતને જાણવાની
વાત કેમ કરી? તો તેનુંસમાધાન કરે છે: ભાઈ! અહીં અરિહંતના ક્ષેત્રની વાત નથી પણ
અરિહંતનું સ્વરૂપ જાણવાની વાત કરી છે; અરિહંતની અહીં જ સાક્ષાત્ હાજરી હોય તો જ તેમનું
સ્વરૂપ જાણી શકાય, ને દૂર હોય તો ન જાણી શકાય–એવો કોઈ પ્રતિબંધ નથી. અમુક ક્ષેત્રમાં
અત્યારે અર્હંત નથી પણ તેમનું હોવાપણું અન્યત્ર–મહાવિદેહક્ષેત્ર વગેરેમાં–તો અત્યારે પણ છે.
અરિહંતપ્રભુ સામે સાક્ષાત્ બિરાજતા હોય ત્યારે પણ તેમનું સ્વરૂપ જ્ઞાનદ્વારા જ નક્ક્ી થાય છે.
ત્યાં અરિહંત તો આત્મા જ છે, તેમના દ્રવ્ય–ગુણ કે પર્યાય નજરે તો દેખાતા નથી છતાં જ્ઞાનદ્વારા
તેમના સ્વરૂપનો નિર્ણય થઈ શકે છે, તો પછી તેઓ ક્ષેત્રે જરાક દૂર હોય ત્્યારે પણ જ્ઞાનદ્વારા
તેમનો નિર્ણય અવશ્ય થઈ શકે છે. સાક્ષાત્ બિરાજતા હોય ત્યારે પણ આંખથી (ઈન્દ્રિયજ્ઞાનથી)
તો અરિહંતનું શરીર દેખાય છે, શું શરીર તે અરિહંતના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય છે? કે શું દિવ્યવાણી તે
અરિહંતના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય છે? ના, એ બધું તો આત્માથી જુદું છે. ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મા દ્રવ્ય,
તેના જ્ઞાન–દર્શનાદિ ગુણો અને તેની કેવળજ્ઞાનાદિ પર્યાય તે અરિહંત છે, તે દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયને
યથાર્થપણે ઓળખે તો અરિહંતનું સ્વરૂપ જાણ્યું કહેવાય. સાક્ષાત્ અરિહંત

PDF/HTML Page 26 of 45
single page version

background image
: પોષ : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ :૨૩:
પ્રભુની સામે બેસીને સ્તવન કરે પરંતુ તેમના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયનું સ્વરૂપ ન સમજે તો તેણે
અરિહંતની પરમાર્થસ્તુતિ કરી નથી.
ક્ષેત્રથી નજીક અરિહંતની હાજરી હોય કે ન પણ હોય તેની સાથે સંબંધ નથી પણ પોતાના
જ્ઞાનમાં તેમના સ્વરૂપનો નિર્ણય છે કે નહિ તેની સાથે સંબંધ છે. ક્ષેત્રથી નજીક અરિહંતપ્રભુ
બિરાજતા હોય પરંતુ તે વખતે જો જ્ઞાન વડે પોતે તેમના સ્વરૂપનો નિર્ણય ન કરે તો તે જીવને
આત્મા જણાય નહિ અને તેના માટે તો અરિહંત ઘણા દૂર છે, અને અત્યારે ક્ષેત્રથી નજીક
અરિહંતપ્રભુ ન હોવા છતાં પણ જો પોતાના જ્ઞાનવડે અત્યારે પણ અરિહંતપ્રભુના સ્વરૂપનો
નિર્ણય કરે તો આત્માની ઓળખાણ થાય અને તેના માટે અરિહંતપ્રભુ નજીક હાજરાહજુર છે,
એના અંતરમાં જ અરિહંતદેવ બિરાજે છે. ક્ષેત્ર અપેક્ષાએ વાત નથી પણ ભાવ અપેક્ષાએ વાત છે.
સાચી સમજણનો સંબંધ તો ભાવ સાથે છે.
અરિહંત ક્યારે છે અને ક્યારે નથી–તે કહ્યું. મહાવિદેહક્ષેત્રમાં અથવા તો ભરતક્ષેત્રમાં
ચોથા કાળે સાક્ષાત્ અરિહંત વખતે પણ જે આત્માઓએ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયપણે અરિહંતના
સ્વરૂપનો ખરો નિર્ણય પોતાના જ્ઞાનમાં ન કર્યો તે જીવોના જ્ઞાનમાં તો તે વખતે પણ અરિહંતની
હાજરી નથી, અને ભરતક્ષેત્રમાં પંચમકાળે સાક્ષાત્ અરિહંતની ગેરહાજરીમાં પણ જે આત્માઓએ
દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયપણે અરિહંતના સ્વરૂપનો ખરો નિર્ણય પોતાના જ્ઞાનમાં કર્યો તેઓને માટે તો
અરિહંતપ્રભુ સાક્ષાત્ મોજૂદ બિરાજે છે.
સમવસરણમાં પણ જે જીવો અરિહંતના સ્વરૂપનો નિર્ણય કરીને આત્મસ્વરૂપ સમજ્યા તે
જીવોને માટે જ અરિહંતપ્રભુ મોહક્ષયના નિમિત્ત કહેવાયા, પણ જેઓએ નિર્ણય ન કર્યો તેમને
માટે તો સાક્ષાત્ અરિહંતપ્રભુ પણ ધર્મના નિમિત્ત કહેવાયા નહીં. અત્યારે પણ જે અરિહંતનો
નિર્ણય કરીને આત્મસ્વરૂપ સમજે તેને જ્ઞાનમાં અરિહંતપ્રભુ નિમિત્ત કહેવાય છે.
જેની દ્રષ્ટિ નિમિત્ત ઉપર છે તે ક્ષેત્રને જુએ છે કે અત્યારે આ ક્ષેત્રે અરિહંત નથી; ભાઈ,
રે! અરિહંત નથી પરંતુ અરિહંતને નક્ક્ી કરનાર તારું જ્ઞાન તો છે ને? એ જ્ઞાનને લંબાવ તો
ભાવભેદ તૂટી જશે, ને ક્ષેત્રભેદ પણ નડશે નહિ. જેની દ્રષ્ટિ ઉપાદાન ઉપર છે તે પોતાના જ્ઞાનના
જોરે અરિહંતનો નિર્ણય કરીને ક્ષેત્રભેદ કાઢી નાખે છે. અરિહંત તો નિમિત્ત છે, અંતર્મુખ થઈને તે
અરિહંતનો નિર્ણય કરનાર

PDF/HTML Page 27 of 45
single page version

background image
:૨૪: આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯૪
જ્ઞાનનો મહિમા છે. મૂળ સૂત્રમાં “जो जाणदि” એમ કહ્યું છે એટલે જાણનાર જ્ઞાન તે મોહક્ષયનું
કારણ છે. પરંતુ અરિહંત તો જુદા છે, તેઓ આ આત્માનો મોહક્ષય કરતા નથી.
સમવસરણમાં બેસનાર જીવ પણ અરિહંતથી તો દૂરક્ષેત્રે જ બેસે છે એટલે ક્ષેત્રથી તો તેને
પણ દૂર છે અને અહીં પણ ક્ષેત્રથી જરા વધારે દૂર છે, પરંતુ ક્ષેત્રથી ફેર પડ્યો એટલે શું? જેણે
ભાવમાં અરિહંતને નજીક કર્યા તેને સદાય નજીક બિરાજે છે અને જેણે ભાવમાં અરિહંતને દૂર
કર્યા તેને દૂર છે. ક્ષેત્રે નજીક હો કે ન હો તેથી શું? ભાવ સાથે મેળ કરીને નજીકપણું કરવું છે.
અહો! અરિહંતના વિરહ ભૂલાવી દીધા; કોણ કહે છે કે અત્યારે અરિહંતપ્રભુ નથી?
આ પંચમઆરાના મુનિનું કથન છે, પંચમકાળે આ થઈ શકે છે. જે કોઈ જીવ પોતાના
જ્ઞાન વડે અરિહંતના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયને જાણે તેનો દર્શનમોહ નાશ થાય છે.
(િ) ત્ત્ર્ (િ)
સરદારશહેરનિવાસી સદ્ધર્મપ્રેમી ભાઈશ્રી દીપચંદજી શેઠિયા તથા તેમના
પરિવાર આદિ તરફથી જયપુર તત્ત્વચર્ચા ભાગ ૧ અને ૨ વિના મૂલ્યે, વિનંતિ–પત્ર
મળ્‌યેથી ભેટસ્વરૂપે ભારતભરના શ્રી દિગંબર જૈન મંદિર, શ્રી દિગંબર જૈન મુમુક્ષુ
મંડળો અથવા દિગંબર જૈન સંસ્થાને નીચેના સરનામે પત્ર લખવાથી મળી શકશે.
પોસ્ટેજ–પેકીંગના ખર્ચનું વી. પી. રૂા. ૨–૮૦ નું કરવામાં આવશે. દરેકને માત્ર એક
જ સેટ (ભાગ–૧ તથા ભાગ–૨) આપવામાં આવશે. સ્ટોકમાં હશે ત્યાં સુધી જ
આપવામાં આવશે.
પત્રવ્યવહારનું સરનામું–
શ્રી દિ. જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટ.
સોનગઢ (સૌરાષ્ટ્ર)

PDF/HTML Page 28 of 45
single page version

background image
: પોષ : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ :૨૫:
સ્ત્ર ષ્ િ
(અનુસંધાન પૃ. ૬ થી ચાલુ)
(૨૬) આત્મસિદ્ધિ–પ્રવચનો: શ્રીમદ્રાજચંદ્રપ્રણીત ‘આત્મસિદ્ધિ’ ઉપર પૂ. ગુરુદેવે રાજકોટમાં
સં. ૧૯૯પ માં જે પ્રવચનો કરેલા તે આ પુસ્તકમાં છપાયા છે. ગુરુદેવના પ્રવચનોનું
સૌથી પહેલું આ પુસ્તક બહાર પડ્યું. (સં. ૧૯૯૯માં) અને તેની બે આવૃત્તિ ઘણી
ઝડપથી ખલાસ થઈ ગઈ. સુગમ શૈલી હોવાથી પ્રાથમિક જિજ્ઞાસુઓને ઉપયોગી છે.
કિંમત ૪–૦૦
(૨૭) સામાયિક: શ્રાવક હંમેશાં નિવૃત્તિથી શાંતચિત્તપૂર્વક અમુક સમય સુધી આત્મ–
ચિન્તનના અભ્યાસરૂપ સામાયિક કરે છે. તે વખતે કોઈ અમુક જ પાઠ બોલવો એવો
કોઈ નિયમ નથી. પણ જે પ્રકારે પરિણામ આત્મચિંતનમાં સ્થિર રહે તે હેતુ છે.
અમિતગતિ સ્વામી રચિત સામાયિકપાઠ (અર્થ સહિત) આ પુસ્તકમાં છે, તેમાં
સામાયિકનું સાચું સ્વરૂપ શું છે તે પણ સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે. સ્વાધ્યાય માટે પણ
ઉપયોગી છે. કિંમત ૦–૩પ
(૨૮) મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશકનાં કિરણો: પૂ. ગુરુદેવના પ્રવચનોમાંથી સારભૂત ન્યાયોનો સંગ્રહ
સુંદર ઢંગથી કરવામાં આવ્યો છે. સૌને માટે ઉપયોગી છે. (અપ્રાપ્ત)
(૨૯) યોગસાર (દોહરા) યોગીન્દુસ્વામી રચિત યોગસારના ગુજરાતી દોહા. સરળ શૈલીમાં
અધ્યાત્મભાવો ભરેલા છે. –સ્વાધ્યાય માટે સૌને ઉપયોગી છે. કિં. ૦–૧પ
(૩૦) પંચમેરુ–નંદીશ્વરપૂજા (હિંદીમાં) અષ્ટાહ્નિકા વગેરે પ્રસંગે પૂજા માટેનું પુસ્તક
કિંમત ૧–૦૦
(૩૧–૩૨) પંચાધ્યાયી ભાગ ૧ તથા ૨: તત્ત્વના અભ્યાસ માટેનું સુંદર પુસ્તક: (અપ્રાપ્ત)
(૩૩) પ્રવચનસાર: કુંદકુંદાચાર્યરચિત મૂળશાસ્ત્ર: સંસ્કૃત ટીકા સહિત ગુજરાતી અનુવાદ નવી
આવૃત્તિ છપાય છે: (જયસેનાચાર્યની સંસ્કૃત ટીકા સહિત) થોડા વખતમાં તૈયાર થશે.
(૩૪) પ્રવચનસાર હરિગીત: કિંમત ૦–૩૬
(૩પ) મૂળમાં ભૂલ: ઉપાદાનનિમિત્તના સંવાદ ઉપર પ્રવચનો. (અપ્રાપ્ત)
(૩૬) દશલક્ષણ ધર્મ: પર્યુષણ દરમિયાન, પદ્મનંદી પચ્ચીસીમાંથી ઉત્તમક્ષમાદિ દશધર્મ ઉપર પૂ.
ગુરુદેવના ખાસ પ્રવચનો, ઉત્તમક્ષમા વગેરે દશધર્મનું સ્વરૂપ બહુ જ સરસ રીતે વર્ણવ્યું
છે. સૌને માટે ઉપયોગી છે. ઘણા જિજ્ઞાસુઓ દશલક્ષણી પર્વના દિવસમાં આ પુસ્તકનું
વાંચન કરે છે. ગુજરાતી તેમજ હિંદીમાં અનેક આવૃત્તિ છપાયેલ છે. મુખપૃષ્ઠ ઉપર
દશધર્મનું સુંદર ચિત્ર છે: (અપ્રાપ્ત)

PDF/HTML Page 29 of 45
single page version

background image
:૨૬: આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯૪
(૩૭) યોગસાર અને ઉપાદાન–નિમિત્તના દોહા: કિંમત ૦–૧૨
(૩૮) જૈનસિદ્ધાંત પ્રશ્નોત્તરમાળા: તત્ત્વોના અભ્યાસ માટે ઉપયોગી પુસ્તક; જેમાં પ્રશ્નોત્તરરૂપે
અનેક ચર્ચાઓનું સંકલન છે. અનેક આવૃત્તિ છપાયેલ છે. કિંમત ૧–૧૨ હિન્દી ભાગ ૧
કિં. ૦–૭પ ભાગ ૨ કિં. ૦–૬૦ ભાગ ૩ કિં. ૦–૬૦
(૩૯) ભેદવિજ્ઞાનસાર: સ. ગા. ૩૯૦ થી ૪૦૪ ઉપરનાં પ્રવચનો: સ્વ–પરનું ભેદજ્ઞાન અત્યંત
સુગમ અને સચોટ શૈલીથી સમજાવે છે. પૂઠાં ઉપરનું રંગીનચિત્ર ભેદજ્ઞાનનૌકા વડે
ભવસમુદ્રને તરવાની પ્રેરણા આપે છે. (અપ્રાપ્ત)
(૪૦) મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશક: જયપુરના પં. શ્રી ટોડરમલ્લજી રચિત આ પુસ્તક જૈનસિદ્ધાંતનું
રહસ્ય સમજવા માટે ખૂબ ઉપયોગી છે, સત્યનો નિર્ણય કરવા માટે કોઈ પણ જિજ્ઞાસુએ
અભ્યાસ કરવા જેવું આ પુસ્તક છે. છેલ્લા દશકામાં આ પુસ્તક ઘણું જ પ્રસિદ્ધ બન્્યું છે.
છેલ્લી આવૃત્તિ મૂળ હસ્તલિખિત (પં. ટોડરમલ્લજીના પોતાના હસ્તાક્ષરવાળી) પ્રતિ
સાથે મેળવીને તૈયાર થયેલ છે. કિં. ત્રણ રૂપિયા
(૪૧) સમ્યગ્દર્શન (ભાગ–૧) સમ્યગ્દર્શનનું અપાર માહાત્મ્ય સમજાવીને તેના પુરુષાર્થની
પ્રેરણા આપતું આ પુસ્તક બધા જિજ્ઞાસુઓને ખૂબ ઉપયોગી છે. પ્રવચનોમાંથી ને
શાસ્ત્રોમાંથી સમ્યગ્દર્શનને જ લગતા ખાસ મહત્ત્વના લેખોનું આમાં સંકલન છે.
સમ્યગ્દર્શન સંબંધી આવા દશ પુસ્તકોના સંકલનનું આયોજન છે. તેમાંથી ત્રણ પુસ્તકો
પ્રગટ થયા છે. દરેક પુસ્તક સમ્યગ્દર્શનની વધુ ને વધુ સ્પષ્ટતા કરે છે. ભાગ ૧ સંશોધિત
બીજી આવૃત્તિ ૦–પ૦ ભાગ ૨ ને ૩ (અપ્રાપ્ત)
[४२] दसलक्षणधर्मः (હિન્દી) (અપ્રાપ્ત)
(૪૩) જૈનબાળપોથી: જૈનસમાજની કોઈપણ વ્યક્તિ હોંશથી વાંચે ને બાળકોમાં ધર્મરસનું
સીંચન કરે એવું સુંદર સચિત્ર પુસ્તક, ગુજરાતી–હિન્દી–મરાઠીમાં જેની પંદર જેટલી
આવૃત્તિ દ્વારા પોણોલાખ જેટલી નકલો છપાઈ ચૂકી છે. સર્વત્ર પ્રચાર કરવા યોગ્ય,
પાઠશાળાનું પાઠ્યપુસ્તક કિંમત: પચીસ પૈસા
(૪૪) મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશકનાં કિરણો: (હિન્દી) (અપ્રાપ્ત)
(૪પ) પ્રવચનસાર ગૂટકો: (અપ્રાપ્ત)
(૪૬) આલોચના: પદ્મનંદી સ્વામીચરિત આલોચનાનો ગુજરાતી અનુવાદ: કિં. ૦–૧૩
(૪૭) ચિદ્દવિલાસ: પં. શ્રી દીપચંદજી કાશલીવાલ રચિત હિન્દીનો ગુજરાતી અનુવાદ : કિં. ૦–
૭પ (હિન્દી – ૧–પ૦)

PDF/HTML Page 30 of 45
single page version

background image
: પોષ : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ :૨૭:
(૪૮) સમયસાર પ્રવચન: (હિન્દી) ભાગ ૧–૨–૩ અપ્રાપ્ત ભાગ ૪ કિં: રૂા. ૪–૦૦
(૪૯) સમયસાર ગુટકો: (અર્થસહિત મૂળગાથાઓ તથા ગુજરાતી હરિગીત) કિં. : ૦–૭પ
(પ૦) जैन बालपोथीः (હિન્દી) સૌને ઉપયોગી પુસ્તક (જુઓ નં. ૪૩) કિં: પચીસ પૈસા
(પ૧) પંચકલ્યાણક પ્રવચન: સોનગઢ–રાજકોટ–વીંછીયા–લાઠીમાં કુલ પાંચવખતના
પંચકલ્યાણકના ભાવભીનાં સંસ્મરણો; તથા તે વખતનાં પ્રવચનો; પંચકલ્યાણકને લગતા
અનેક ચિત્રો સહિત સુંદર સંકલન દરેક જિજ્ઞાસુને ઉપયોગી: કિં: ૨–૨પ
(પ૨) જિનેન્દ્રસ્તવનમાળા: કિં. : ૧–૧૨
(પ૩) અનેકાન્તનું રહસ્ય: શ્રીમદ્રાજચંદ્રજીના જન્મધામ વવાણીયામાં પૂ. ગુરુદેવનું ખાસ
પ્રવચન જે અનેકાન્તસંબંધી ભ્રમણાઓ દૂર કરે છે: (અપ્રાપ્ત)
(५४) भेदविज्ञानसारः (હિન્દી) (અપ્રાપ્ત)
(પપ) નિયમસાર પ્રવચનો: (ભાગ ૨) (જુઓ નં. ૮) કિં. : ૧–૬૨
(પ૬) આત્મસિદ્ધિ ગૂટકો: (અર્થસહિત ગાથાઓ) કિં. : ૦–૬૦
[५७] सम्यग्दर्शनः भाग १ [हिन्दी] (જુઓ નં. ૪૧) અપ્રાપ્ત (ભાગ ૨–૩ છપાયા નથી.)
(પ૮) નિયમસાર–ગુજરાતી: કુંદકુંદાચાર્યદેવ રચિત મૂળશાસ્ત્ર: સંસ્કૃતટીકા સહિત ગુજરાતી
અનુવાદ: (અપ્રાપ્ત)
(પ૯) નિયમસાર (હરિગીત) અપ્રાપ્ત
(૬૦) समयसारप्रवचनः [भाग ३ हिन्दी] અપ્રાપ્ત
(૬૧) સમયસાર: કુંદકુંદાચાર્યદેવરચિત સર્વોચ્ચ શાસ્ત્ર–જે આજે જૈનસાહિત્યના
મુગટમણિસમાન છે. સંસ્કૃતટીકા સહિત ગુજરાતી અનુવાદ: (અપ્રાપ્ત) નવી આવૃત્તિ
છપાય છે. –જે દીવાળી લગભગમાં તૈયાર થવા સંભવ છે.
(૬૨) જિનેન્દ્રપૂજા પલ્લવ: માનસ્તંભની પૂજા માટેનું પુસ્તક–કિં. : ૦–પ૦
(૬૩) સમયસાર–પ્રવચન: ભાગ પ બંધઅધિકાર પ્રવચનો: (જુઓ નં. ૨)
કિં. ત્રણ રૂપીયા.
(૬૪) લઘુ જૈનસિદ્ધાંત પ્રવેશીકા: (હિન્દી) પાઠશાળા માટે ઉપયોગી: અનેક આવૃત્તિ
છપાયેલ છે: કિં: ૦–૩પ

PDF/HTML Page 31 of 45
single page version

background image
:૨૮: આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯૪
[६५] मोक्षशास्त्र [टीकासंग्रह–हिन्दी] (અપ્રાપ્ત)
(૬૬) મોક્ષમાર્ગપ્રકાશકનાં કિરણો: (ભાગ ૨) કિં–૨–૦
[६७] ज्ञानस्वभाव और ज्ञेयस्वभावः જ્ઞાન અને જ્ઞેય બંનેનો વ્યવસ્થિત સ્વભાવ (ક્રમબદ્ધ
પર્યાય) સમજાવીને સ્વસન્મુખતા કરાવતું પુસ્તક–જેમાં પૂ. ગુરુદેવના ખાસ ૧૩
પ્રવચનોનું સુંદર સંકલન છે. (હિંદીમાં) (અપ્રાપ્ત)
(૬૮) જૈનસિદ્ધાંત પ્રશ્નોત્તરમાળા: (જુઓ નં ૩૮) કિં. ૧–૧૨.
(૬૯) જિનેન્દ્ર ભજનમાળા: (જુઓ નં. ૭) કિં. એક રૂપિયો.
(૭૦) तीर्थपूजाः સમ્મેદશિખરજી વગેરે ભારતભરના પ્રસિદ્ધ તીર્થોના ટૂંકા પરિચય સહિત
પૂજાઓનો સંગ્રહ. તીર્થયાત્રા વખતે સાથે રાખવું ઉપયોગી છે. (હિંદીમાં) (અપ્રાપ્ત)
[७१] मोक्षमार्ग प्रकाशककी किरणेंः [हिंदी भाग २] [अप्राप्त]
(૭૨) અપૂર્વ અવસર ઉપર પ્રવચનો: મુનિદશાના મહિમાનું તથા ભાવનાનું પુસ્તક
કિં. ૦–પ૦
(૭૩) પંચાસ્તિકાય–સંગ્રહ: કુંદકુંદાચાર્ય દેવરચિત મૂળશાસ્ત્ર, સંસ્કૃત ટીકાસહિત ગુજરાતી
અનુવાદ કિં. ૩–૦૦
(૭૪) પંચાસ્તિકાય–હરિગીત: કિં. ૦–૩૧
(૭પ) જિનેન્દ્રપૂજન સંગ્રહ: (અપ્રાપ્ત)
(૭૬) લઘુ જિનેન્દ્ર પૂજા પાઠ: (પૂજન માટેની નાની પુસ્તિકા) : કિં. ૦–૧૩
(૭૭) સમ્યગ્દર્શન (ભાગ બીજો) જુઓ નં. ૪૧) (અપ્રાપ્ત)
(૭૮) આત્મપ્રસિદ્ધિ: ૪૭ શક્તિ ઉપરનાં ભાવભીનાં પ્રવચનો. કિં. ૩–૭પ
[७९] समयसार–प्रवचन [भाग १ हिंदी] [अप्राप्त]
(૮૦) લઘુ જૈનસિદ્ધાંત પ્રવેશિકા: બાળકોને તત્ત્વના અભ્યાસ માટે ઉપયોગી કિં. ૦–૩પ
[८१] समयसार–पद्यानुवाद [हिन्दी] કિં. ૦–૨પ
[८२] अनुभवप्रकाश [हिन्दी] (જુઓ નં. ૧પ) કિં. ૦–૩પ
[८३] समयसार–प्रवचन [भाग ४ हिन्दी] (પરિચય માટે જુઓ નં. ૨) કિં. ૪–૦૦
[८४] दसलक्षणधर्म–पूजन विधानः પર્યુષણમાં પૂજા માટેનું પુસ્તક (અપ્રાપ્ત)

PDF/HTML Page 32 of 45
single page version

background image
: પોષ : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ :૨૯:
[८५] छहढाला (મૂળ) સ્વાધ્યાય માટે ઉપયોગી કિં. ૧પ પૈસા
[८६] समयसार [हिन्दी] મૂળ સંસ્કૃત ટીકા સહિત હિંદી અનુવાદ કિં. પાંચ રૂપીયા.
[८७] प्रवचनसार [हिन्दी] મૂળ સંસ્કૃત ટીકા સહિત હિન્દી અનુવાદ કિં. ચાર રૂપિયા
(૮૮) મંગલ તીર્થયાત્રા: પૂ. શ્રી કાનજીસ્વામીએ સં. ૨૦૧૩માં સમ્મેદશિખરજી વગેરે પચાસ
જેટલા પ્રસિદ્ધ તીર્થોની સંઘસહિત યાત્રા કરી તેના આનંદભર્યા સંસ્મરણો. તેમાં
તીર્થયાત્રાનું એવું રોમાંચક વર્ણન છે કે વાંચતાં વાંચતાં તીર્થયાત્રા કરતા હોઈએ તેવા
આહ્લાદ થાય છે. બસો જેટલા તીર્થયાત્રાનાં દ્રશ્યો છે. ઠેર ઠેર તીર્થ મહિમા સંબંધી
ગુરુદેવના ઉદ્ગારો છે. કિં. છ રૂપીયા.
(८९) छहढाला (મરાઠી આવૃત્તિ) કારંજા પ્રકાશીત
(९०) जैन बालपोथी [मराठी आवृत्ति] કારંજાથી પ્રકાશીત
(९१) द्रव्यसंग्रह [हिन्दी नवी आवृत्ति] (જુઓ નં. ૨૦) કિં : ૦–૮પ
(९२) योगसार व उपादान–निमित्त दोहा [हिन्दी आवृत्ति] (અપ્રાપ્ત)
(९३) समयसार कलशटीकाः સમયસાર ટીકામાં અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવે રચેલા કલશની હિંદીટીકા
પં. શ્રી રાજમલ્લજીએ લખેલ છે. સુંદર અધ્યાત્મરસપૂર્ણ પુસ્તક છે. ગુરુદેવના પ્રવચનમાં
વંચાય છે. કિંમત: ૨–૭પ (ગુજરાતી : કિં: ૨–પ૦)
(९४) पंचास्तिकायः संग्रहः [हिन्दी] મૂળ સંસ્કૃતટીકા સહિત હિન્દી અનુવાદ કિં. ૩–પ૦
(९५) छहढाला [हिन्दी–सचित्र] (જુઓ નં. ૪) કિં. : એક રૂપીઓ.
(९६) પુરુષાર્થ સિદ્ધિઉપાય: શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્ય વિરચિત, જેમાં શ્રાવકના સમ્યગ્દર્શનાદિ
ધર્મોનું વર્ણન છે.....ગુજરાતી અનુવાદ કિં: ૨–૦૦
(९७) नियमसार [हिन्दी] મૂળ સંસ્કૃત ટીકા સહિત હિન્દી અનુવાદ: કિં : ચાર રૂપીઆ
(९८) અધ્યાત્મ સન્દેશ: ત્રણ ચિઠ્ઠી (બનારસીદાસજીની બે તથા ટોડરમલ્લજીની એક) તેના
ઉપર અધ્યાત્મભાવોથી ભરપૂર પ્રવચનો: સમ્યગ્દર્શન સંબંધી અને સ્વાનુભવ સંબંધી ઘણું
સરસ વર્ણન છે...દરેક જિજ્ઞાસુને અંતરંગ અભ્યાસ માટે ખાસ ઉપયોગનું છે. ગુજરાતીમાં
(અપ્રાપ્ત) હિન્દીમાં માત્ર ટોડરમલ્લજીની એક ચિઠ્ઠિ ઉપરનાં પ્રવચનો: કિં: ૧–પ૦
(९९) मोक्षमार्ग प्रकाशकः જયપુરના શાસ્ત્રભંડારમાં પં. ટોડરમલ્લજીની પોતાની હસ્તલિખિત
પ્રતિને અનુસાર તૈયાર કરવામાં આવેલ આધુનિક હિંદી આવૃત્તિ કિં: બે રૂપીઆ
(ગુજરાતી કિંમત ત્રણ રૂપીઆ)

PDF/HTML Page 33 of 45
single page version

background image
:૩૦: આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯૪
(૧૦૦) સમાધિતંત્ર: પૂજ્યપાદસ્વામી રચિત ભેદજ્ઞાનની ભાવનાનો ખાસ ગ્રંથ, અત્યંત સુબોધ
શૈલિમાં છે, તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર: કિં: બે રૂપીઆ
(૧૦૧) શાસ્ત્રસ્વાધ્યાય: સ્વાધ્યાય માટેનું પુસ્તક–જેમાં સમયસાર, પ્રવચનસાર, નિયમસાર,
યોગસાર ઉપાદાનનિમિત્તના દોહા તથા છહઢાળા છે: (અપ્રાપ્ત)
(૧૦૨) મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશકનો સાતમો અધ્યાય–જેમાં જૈનમતાનુયાયી મિથ્યાદ્રષ્ટિનું સ્વરૂપ
સમજાવ્યું છે, ને નિશ્ચય–વ્યવહાર વગેરેનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજાવ્યું છે તે જિજ્ઞાસુઓને
વિશેષ ઉપયોગી હોવાથી અલગ છપાયેલ છે: (હિન્દીમાં)
(૧૦૩) नियमसार हरिगीत (હિન્દી) કિં. ૦–૨પ
(૧૦૪) સમાધિતંત્ર (દોહા) સ્વાધ્યાય માટે ઉપયોગી: કિં. ૦–૧પ
(૧૦પ) શ્રાવકધર્મપ્રકાશ: પદ્મનંદી પચીસીના દેશવ્રતઉદ્યોતન અધિકાર ઉપર સુંદર પ્રવચનો –
જે ભાવભીની શૈલીથી શ્રાવકનું કર્તવ્ય સમજાવે છે, ને દેવ–ગુરુ–ધર્મનું સ્વરૂપ
સમજાવીને વિશેષ ભક્તિ જગાડે છે. સૌને સમજાય તેવી સુગમ શૈલીમાં: કિં: બે રૂપીઆ
(૧૦૬) સમયસાર–કળશ ટીકા: ગુજરાતી અનુવાદ (જુઓ નં. ૯૩) કિંમત: ૨–પ૦
(૧૦૭) અનુભવપ્રકાશ–પ્રવચનો: સ્વાનુભવની પ્રેરણા આપનારાં પ્રવચનો: કિં. : ૨–પ૦
(૧૦૮) ‘આત્મવૈભવ’ : ૪૭ શક્તિ ઉપરનાં ખાસ પ્રવચનો–જે આત્મવૈભવનો અદ્ભુત
મહિમા સમજાવીને સ્વાનુભવ માટે આત્મામાં ઝણઝણાટ પેદા કરે છે: સુંદર પુસ્તક:
કિંમત: ૩–પ૦
પુસ્તકો મંગાવવાનું સરનામું: શ્રી જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટ, સોનગઢ (સૌરાષ્ટ્ર)
આ ઉપરાંત ‘આત્મધર્મ માસિક’ –જેનું રજત જયંતિનું વર્ષ ચાલી રહ્યું છે ને જે આપના
હાથમાં જ છે. તે પણ જરૂર મંગાવો: હિંદી લવાજમ ત્રણ રૂપિયા: ગુજરાતી–ચાર રૂપિયા.
બાળકોને ઉપયોગી પુસ્તકો: ભગવાન મહાવીર (૦–૧પ) ભગવાન ઋષભદેવ

PDF/HTML Page 34 of 45
single page version

background image
: પોષ : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ :૩૧:
ધરતીકંપ તે વખતેય જ્ઞાની અકંપ
જ્ઞાની પોતાના જ્ઞાનમાં અચલ છે, ધરતીકંપ પણ તેને ચલાયમાન કરી શકતો નથી;
ધરતીકંપમાં એવી તાકાત નથી કે જ્ઞાનીના જ્ઞાનને કંપાવે. જ્ઞાની પોતાના અસંખ્ય પ્રદેશમાં
પોતાને સ્વયંસિદ્ધ અચલ જ્ઞાનરૂપ અનુભવે છે. તે જ્ઞાનમાં જ્ઞાનથી ભિન્ન બીજું કાંઈ થતું નથી,
એટલે તેમાં અકસ્માતનો ભય નથી. વજ્રપાત થાય કે ધરતીકંપથી ધરતી ધણધણી ઊઠે તોપણ
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવો નિઃશંક અને નિર્ભય વર્તતા થકા પોતાને અવધ્ય જ્ઞાનશરીરીપણે અનુભવે છે.
મને ભયભીત કરીને મારા જ્ઞાનમાંથી ચલાયમાન કરી દ્યે એવું સામર્થ્ય જગતમાં કોઈ સંયોગમાં
નથી. હું મને જ્ઞાનસ્વરૂપે જ અવલોકું છું; ધરતી ધ્રૂજે તેથી મારા જ્ઞાનમાં તીરાડ પડતી નથી. મારા
જ્ઞાનની વેદનામાં બીજી કોઈ વેદના નથી; મારું જ્ઞાન સ્વયમેવ ‘સત્’ છે તે કદી નાશ પામતું નથી.
મારું જ્ઞાન નિજસ્વરૂપમાં જ ગુપ્ત છે. ચૈતન્યપ્રાણવડે શાશ્વત જીવંત મારો આત્મા, તેને કદી મરણ
થતું નથી; અને અનાદિઅનંત જ્ઞાનમાં વચ્ચે બીજો કોઈ અકસ્માત થતો નથી–કે જે જ્ઞાનને
અન્યથા કરી નાંખે
આવા જ્ઞાનસ્વરૂપે પોતાને અનુભવતા ધર્મીને ધરતીકંપનો ભય કેમ હોય? ધરતીના
ધણધણાટ વખતેય એ તો પોતાના જ્ઞાનમાં અકંપ છે–અડોલ છે.
હમણાં માગશર સુદ ૧૦–૧૧ ના દિવસોમાં મહારાષ્ટ્રમાં મુંબઈ–કોયનાનગરી વગેરેમાં
ધરતીકંપ થયો; કોયનાનગરીમાં તો બસો ઉપરાંત માણસો મૃત્યુ પામ્યા, હજારો ઘાયલ થયા, ને
મોટાભાગના મકાનો જમીનદોસ્ત થઈ ગયા....કુદરતી ઘટનાથી મૃત્યુ પામેલા ને ઘવાયેલા એ
માનવબંધુઓ પ્રત્યે આપણને વૈરાગ્યભીની હમદર્દી જરૂર જાગે છે. પરંતુ આ અધ્રુવ સંસારમાં
આવા પ્રસંગો તો બન્યા જ કરવાના–એવું વસ્તુસ્વરૂપ લક્ષમાં હોવાથી જ સન્તોએ કહ્યું છે કે–
એવો વજ્રપાત થાય કે જેના ભયથી ત્રણલોક ખળભળી ઊઠે–તોપણ હે ભવ્ય! તું તારા જ્ઞાનમાં
અકંપ રહેજે.–તારા જ્ઞાનશરીરને કોઈ હણી શકે તેમ નથી. ત્રણલોક ખળભળી ઊઠે તોપણ ધર્મી
પોતાના જ્ઞાનથી ચ્યુત થતા નથી. જ્ઞાની તો પોતાના અકંપ પરમજ્ઞાનસ્વભાવમાં સ્થિત છે.
નિશંકપણે પોતાને સહજ જ્ઞાનપણે જ અનુભવતા તે શાશ્વતપુરી તરફ ચાલ્યા જાય છે.

PDF/HTML Page 35 of 45
single page version

background image
:૩૨: આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯૪
કંપન એટલે અસ્થિરતા, અધ્રુવતા;
જેટલા રાગાદિ પરભાવો કે શરીરાદિ સંયોગો છે તે બધા અસ્થિર છે, અધ્રુવ છે.... તેને
સ્થિર રાખવા માંગે તો રહી શકે નહિ. સ્થિર તો આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ છે; તે સ્વભાવમાં
ઉપયોગની સ્થિરતા તે શાંતિ છે –તેમાં નિર્ભયતા છે. ઉપયોગ બહારમાં જઈને રાગાદિમાં ભમતાં
અસ્થિર થઈને કંપે છે, તેમાં અશાંતિ છે, થાક છે. દુનિયા ભલે ડોલે, સિદ્ધો કદી કંપતા નથી......
સંસારનું તો સ્વરૂપ જ કંપનવાળું છે તેમાં સ્થિરતા ક્યાંથી હોય? અકંપ તો નિજસ્વરૂપમાં જામેલું
જ્ઞાન છે.
શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીનાં વચનામૃત
શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીની જન્મશતાબ્દિ નિમિત્તે અપાતી લેખમાળામાં આ ચોથો
લેખ છે. અનેક જિજ્ઞાસુઓ તરફથી પસંદ કરાયેલા વચનામૃતોમાંથી આ
સંકલન કરવામાં આવે છે. (સં.)
(૨૪૧) પઠન કરવા કરતાં મનન કરવા ભણી બહુ લક્ષ આપજો.
(૨૪૨) તે વસ્તુના વિચારમાં પહોંચો કે જે વસ્તુ અતીન્દ્રિયસ્વરૂપ છે.
(૨૪૩) જ્ઞાનચર્ચા અને વિદ્યાવિલાસમાં તથા શાસ્ત્રાધ્યયનમાં ગુંથાવું.
(૨૪૪) જેટલા પોતાની પુદ્ગલિક મોટાઈ ઈચ્છે તેટલા હલકા સંભવે.
(૨૪પ) હે આર્ય! અંતર્મુખ થવાનો અભ્યાસ કરો.
(૨૪૬) સંસારરૂપી કુટુંબને ઘેર આપણો આત્મા પરોણા દાખલ છે.
(૨૪૭) ઈન્દ્રિયોના નિગ્રહપૂર્વક સત્સમાગમ અને સત્શ્રુત ઉપાસનીય છે.
(૨૪૮) ખેદ નહીં કરતાં, શૂરવીરપણું ગ્રહીને જ્ઞાનીને માર્ગે ચાલતાં મોક્ષપાટણ સુલભ જ છે.
(૨૪૯) સદ્દેવગુરુશાસ્ત્રની ભક્તિ અપ્રમત્તપણે ઉપાસનીય છે.
(૨પ૦) નિયમિતપણે નિત્ય સદ્ગ્રંથનું વાંચન તથા મનન રાખવું યોગ્ય છે.
(૨પ૧) જે શ્રુતથી અસંગતા ઉલ્લસે તે શ્રુતનો પરિચય કર્તવ્ય છે.
(૨પ૨) જે વાટેથી આત્મત્વ પ્રાપ્ત થાય તે વાટ શોધો.
(૨પ૩) જ્યાં–ત્યાંથી રાગ–દ્વેષ રહિત થવું એ જ મારો ધર્મ છે.
(૨પ૪) બાહ્ય ભાવે જગતમાં વર્તો અને અંતરંગમાં એકાંત શીતલીભૂત નિર્લેપ રહો.
(૨પપ) ઉદાસીનતા એ અધ્યાત્મની જનની છે.

PDF/HTML Page 36 of 45
single page version

background image
: પોષ : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ :૩૩:
(૨પ૬) જેનું હૃદય શુદ્ધ સન્તની બતાવેલી વાટે ચાલે છે, તેને ધન્ય છે.
(૨પ૭) મોક્ષનો માર્ગ બહાર નથી પણ આત્મામાં છે.
(૨પ૮) જેમ બને તેમ આત્માને ઓળખવા ભણી લક્ષ દો.
(૨પ૯) મુમુક્ષુપણું જેમ દ્રઢ થાય તેમ કરો.
(૨૬૦) આત્મ ઉપયોગ એ કર્મ મુકવાનો ઉપાય.
(૨૬૧) કોઈ બાંધનાર નથી, પોતાની ભૂલથી બંધાય છે.
(૨૬૨) ગુણીના ગુણમાં અનુરક્ત થાઓ.
(૨૬૩) આત્માને સત્યરંગ ચઢાવે તે સત્સંગ.
(૨૬૪) મોક્ષનો માર્ગ બતાવે તે મૈત્રી.
(૨૬પ) દુર્જનતા કરી ફાવવું–એ જ હારવું, એમ માનવું.
(૨૬૬) આપણે જેનાથી પટંતર પામ્યા તેને સર્વસ્વ અર્પણ કરતાં અટકશો નહીં.
(૨૬૭) હજારો ઉપદેશવચનોનું કથન સાંભળવા કરતાં તેમાંનાં થોડાં વચનો પણ વિચારવા તે
વિશેષ કલ્યાણકારી છે.
(૨૬૮) જ્ઞાનીઓએ એકત્ર કરેલા અદ્ભુત નિધિના ઉપભોગી થાઓ.
(૨૬૯) રાગ કરવો નહિ, કરવો તો સત્પુરુષ પર કરવો. દ્વેષ કરવો નહિ, કરવો તો કુશીલ પર
કરવો.
(૨૭૦) અનંતજ્ઞાન, અનંતદર્શન, અનંતચારિત્ર અને અનંતવીર્યથી અભેદ એવા આત્માનો એક
પળ પણ વિચાર કરો.
(૨૭૧) નિર્ગ્રંથતા ધારણ કરતાં પહેલાંં પૂર્ણ વિચાર કરજો. એ લઈને ખામી આણવા કરતાં
અલ્પારંભી થજો.
(૨૭૨) આ તો અખંડ સિદ્ધાંત માનજો કે સંયોગ, વિયોગ, સુખ, દુઃખ, ખેદ, આનંદ અણરાગ,
અનુરાગ ઈત્યાદિ યોગ કોઈ વ્યવસ્થિત કારણને લઈને રહ્યા છે.
(૨૭૩) સમર્થ પુરુષો કલ્યાણનું સ્વરૂપ પોકારી પોકારીને કહી ગયા, પણ કોઈ વિરલાને જ તે
યથાર્થ સમજાયું.
(૨૭૪) અમે બહુ વિચાર કરીને આ મૂળ તત્ત્વ શોધ્યું કે ગુપ્ત ચમત્કાર જ સૃષ્ટિના લક્ષમાં નથી.
(૨૭પ) રે જીવ! હવે ભોગથી શાંત થા, –શાંત થા. વિચાર તો ખરો કે એમાં કયું સુખ છે?

PDF/HTML Page 37 of 45
single page version

background image
:૩૪: આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯૪
દેડકાની વારતા

(દેડકામાંથી દેવ)
રાજગૃહીનગરી ઘણી જ રળીયામણી.
શ્રેણીકરાજા ત્યાં રાજ કરે. તે રાજા
જૈનધર્મના મહાન ભક્ત. અઢી હજાર વર્ષ
પહેલાંંની વાત છે. એ વખતે ભગવાન
મહાવીર આ ભરતભૂમિમાં વિચરતા
હતા...ને ધર્મનો ઉપદેશ દેતા હતા.
મહાવીરપ્રભુ એકવાર
રાજગૃહીનગરીમાં પધાર્યા.
માળીએ આવીને રાજાને સમાચાર
આપ્યા કે આપણી નગરીમાં પ્રભુ પધાર્યા છે.
શ્રેણીકરાજા તો એ સાંભળીને
રાજા તો હાથી ઉપર બેસીને ભગવાનને
વંદન કરવા ચાલ્યો.
ભોં...ભોં....ભૂંમ ભૂંમ!
પોં...પોં....પૂં....પૂં...
વાજાં વાગ્યા ને ઢોલ ઢમક્યા. રાજાની
સાથે હજારો નગરજનો દર્શન કરવા ચાલ્યા.
આ બધું જોઈને એક દેડકાનેય મન
થયું કે હું પણ ભગવાનના દર્શન કરવા જાઉં.
એટલે મોઢામાં એક ફૂલ લઈને એ પણ
ઉપડ્યું ભગવાનના દર્શન કરવા.
ભક્તિભાવથી એ તો દોડ્યું જાય છે–
દેડકું દેડકું દોડ્યું જાય,
મોઢામાં ફૂલ લઈને જાય;
વીર પ્રભુને પૂજવા જાય,
એને દેખી આનંદ થાય.

PDF/HTML Page 38 of 45
single page version

background image
: પોષ : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ :૩૫:
ડગ....ડગ....ડબક...!
ટબ....ટબ....ટબક...!
દેડકાભાઈ તો ચાલ્યા જાય છે. એના હૈયામાં
આનંદ માતો નથી. પાછળ શ્રેણીકરાજાનો
હાથી પણ ચાલ્યો આવે છે.
રાજા હાથી ઉપર બેસીને જાય.....ને દેડકા
ભાઈ કૂદતા કૂદતા જાય.....બંનેને
ભગવાનના દર્શનની ભાવના છે. બંનેને
ભગવાન ઉપર ભક્તિ છે. હોંશે હોંશે દેડકું
ઠેકડા મારતું જાય છે.
ટબ ટબ ટબક...!
ડગ ડગ ડબક...!
એને આસપાસનું કાંઈ ભાન નથી; એક જ
એવામાં રાજાના હાથીનો પગ એના
ઉપર આવી ગયો. અરર! દેડકા ઉપર
દેડકું દેડકું દોડ્યું જાય;
વીર પ્રભુને પૂજવા જાય;
રસ્તામાં એ મરી જાય;
મરીને એ દેવ થાય.
દેડકું તો હાથીના પગ નીચે કચડાઈ
આ બાજુ રાજા શ્રેણિક વૈભાર પર્વત

PDF/HTML Page 39 of 45
single page version

background image
:૩૬: આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯૪
એને દેખીને શ્રેણીકને આશ્ચર્ય થયું ને
ત્યારે ભગવાનની વાણીમાં એમ
થયું. ત્યાં અવધિજ્ઞાનથી તેને ખબર પડી કે
ભગવાનના દર્શન–પૂજનની ભાવનાના
પ્રતાપે હું ‘દેડકામાંથી દેવ’ થયો છું, એટલે તે
અહીં આવીને તારી સાથે દર્શન–પૂજન કરી
રહ્યો છે.
ભગવાનના શ્રીમુખથી આ વાત
સાંભળીને એ દેવને ઘણો હર્ષ થયો ને
ભગવાનનો ઉપદેશ સાંભળીને તે
સમ્યગ્દર્શન પામ્યો.
પ્રિય પાઠક! આપણે પણ એ દેડકાની
વાર્તા પૂરી.
બોલો, મહાવીરભગવાનકી....જય.

PDF/HTML Page 40 of 45
single page version

background image
: પોષ : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ :૩૭:
ત્ત્ર્
(સર્વે જિજ્ઞાસુઓનો પ્રિય વિભાગ)
વાંચકોના અંતરની ઉર્મિ
(ધ્રાંગધ્રાના આગેવાન કાર્યકાર ભાઈશ્રી
કેશવલાલ ડી. શાહ (વકીલ) પોતાની ઉર્મિ વ્યક્ત
કરતાં લખે છે કે–
(૧) શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીની જન્મશતાબ્દિ
વખતે આપણું આ અધ્યાત્મપોષક માસીક
રજતજયંતીના વર્ષમાં મંગળ પ્રવેશ કરે છે, તે શુભ
પ્રસંગે અત્રેના સમગ્ર વાચક અને મુમુક્ષુઓ હાર્દિક
અભિનંદન પાઠવે છે.
(૨) ‘અનેકાન્તનું ફળ સમ્યક્એકાંત
એવા નિજપદની પ્રાપ્તિ ’ –હોવાનું અર્થગંભીર સૂત્ર
પ્રસિદ્ધ કરનાર તેઓશ્રી પરત્વે, તેમજ આવા
અનેક ગૂઢ સિદ્ધાંતોને સામાન્ય જિજ્ઞાસુ સરલતાથી
સમજી શકે તેવી અમૃતવાણીનો પ્રવાહ પૂજ્ય
ગુરુદેવ પ્રત્યક્ષ વહેવડાવી રહેલ છે તેઓશ્રી પરત્વે,
અમો તમામ અત્યંત ભક્તિભાવે સાદર વંદન
કરીએ છીએ.
(૩) આ ક્ષણભંગુર દુનિયામાં
સત્પુરુષનો સમાગમ થવો તે એક અમૂલ્ય અને
અનુપમ લાભ છે; પરંતુ અમારા જેવા દેશ–
વિદેશના જિજ્ઞાસુઓ–જે પ્રત્યક્ષ લાભ નથી લઈ
શકતા તેમના માટે આપણું આ માસીક બરાબર
અવેજી પૂરે છે; આ માસીક મહાન કલ્યાણનું એક
બળવાન નિમિત્ત છે. આ માસીક ક્રમશ: વૃદ્ધિ પામે
અને નિયત સમયે સુવર્ણ તથા હીરક જયન્તીઓ
પૂજ્યશ્રી ગુરુદેવની છત્રછાયામાં ઉજવવા
મદાયા (બરમા) થી બાલસભ્યો દીનેશ
અને મીનાબેન લખે છે કે–અમને અહીં ઋષભદેવ
ભગવાનનું જીવનચરિત્ર મળ્‌યું છે તે વાંચી અમને
ઘણો જ આનંદ થાય છે. આવા અનાર્ય દેશમાં
અમને આવું શાસ્ત્ર મળ્‌યું–અહો! અમારા ભાગ્ય!
તમારો ઘણો ઉપકાર માનીએ છીએ. ગુરુદેવને
ભક્તિપૂર્વક નમસ્કાર; બાલવિભાગના બધા
સાથીઓને યાદી (સાથે અનેક પ્રશ્નો લખ્યા છે;
તેના જવાબ હવે પછી આપીશું.)
જેતપુરથી મુકેશ જૈન લખે છે–“ નવા
વર્ષનો નવો અંક હાથમાં લેતાં જ હર્ષ
અનુભવ્યો....નવા વર્ષની ઉત્તમ બોણી
મળી...પ્રવચનની મીઠી પ્રસાદી પણ મળી. ‘સંતોનો
સિંહનાદ’ ગમ્યો–કે જે આત્માને જગાડે છે.
‘રત્નસંગ્રહ’ પુસ્તક રત્નસમાન છે. તેમાંના એકેક
રત્ન મહાન અને આત્માને રાહ દેખાડનારા છે.
બાલવિભાગ શરૂ થયો ત્યારથી અમે ચીવટપૂર્વક
અભ્યાસ કરીએ છીએ, ને અમૃતરૂપી વાંચનથી
રોમરોમમાં ધન્યતા અનુભવાય છે.
(ભાઈશ્રી, આપના સૂચનો લક્ષમાં લીધા
છે.....પ્રશ્નોના જવાબ હવે પછી; પત્રો જરા ટૂંકા
લખાય તો અમને વિશેષ અનુકૂળતા રહે.)