PDF/HTML Page 21 of 37
single page version
સાચી વસ્તુ જે સમયસાર છે–તેના ઊંડાણમાં (હાર્દમાં) પહોંચીને તેનાથી
સમ્યક્દર્શન પ્રાપ્ત કર્યું છે અને આપે પોતે પ્રાપ્ત કરેલા સમ્યગ્જ્ઞાનનો આખા દેશમાં
પ્રચાર પણ કરી રહ્યા છો. આપની પ્રતિભા તથા પ્રવચનશૈલીથી હજારો લોકો સાચા
માર્ગ પર આરૂઢ થઇને સમ્યગ્જ્ઞાની બની રહ્યા છે. આપના આ ચમત્કારયુક્ત કાર્યને
દેખીને દુનિયા ચકિત બની રહી છે.
તપશ્ચરણ કરીને દિવંગત થવાને લીધે આ પહાડ પણ કુંદકુંદપહાડ એવા નામથી પ્રસિદ્ધ
થયો; તેથી પૌરાણિકતાને પામેલી તેની ગરિમા સર્વોપરિ પ્રતિષ્ઠિત છે. તેની આપને યાદ
દેવડાવતાં અમે સંતોષ અનુભવીએ છીએ.
પોતપોતાનું વેદ કહે છે, એવા આ ગ્રંથરાજમાં કહ્યું છે કે ‘પોતે ખોદી નાખનારને
પણ સહનશીલતાપૂર્વક ઉપાડનારી જમીનની માફક કોઇ પણ અનુચિત વાતોથી
ગાલીપ્રદાન કરનાર પ્રત્યે પણ ક્ષમા કરવી તે મહાન પુરુષોનું કર્તવ્ય છે.”
કાવ્ય’નું પણ અધ્યનન કરીને આપના શિષ્ય સમુદાયને ઉપદેશ દેવા માટે અમે
પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
PDF/HTML Page 22 of 37
single page version
આ કુંદકુંદાચાર્ય પહાડ પર હરસાલ હજારો લોકો આવીને દર્શન કરી જાય
પહાડની પાસે એક જૈન ગુરુકુળની સ્થાપના કરીને, તેના દ્વારા વર્તમાન
પુરાતત્ત્વને પ્રાપ્ત કરવા તથા સત્યજ્ઞાન અને સત્યધર્મનો માર્ગ દેખાડવા અમે
આદિ દ્વંદ્વનો અભાવ થઇ જે શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપને વિષે સ્થિતિ પામ્યા છે, પામે છે
અને પામશે તેમનું અતિ ઉત્કૃષ્ટ પરાક્રમ સાનંદાશ્ચર્ય ઉપજાવે છે.”
શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ છે–એવી વૃત્તિનો નિશ્ચય, અને આશ્રય ગ્રહણ કરી, તે જ
વૃત્તિનું બળ રાખવું; અને મંદવૃત્તિ થાય ત્યાં વીતરાગ પુરુષોની દશાનું સ્મરણ
કરવું. તે અદ્ભુત ચરિત્ર પર દ્રષ્ટિ પ્રેરીને વૃત્તિને અપ્રમત્ત કરવી. એ સુગમ અને
સર્વોત્કૃષ્ટ ઉપકારક તથા કલ્યાણસ્વરૂપ છે.
PDF/HTML Page 23 of 37
single page version
મોક્ષાર્થીજીવોએ અચ્છિન્નધારાથી આ ભેદવિજ્ઞાન અત્યંત ભાવવા
યોગ્ય છે....સતત નિરંતર અંતરમાં તેનો પ્રયોગ કરવા જેવો છે.
ભેદજ્ઞાનના અભ્યાસવડે જ સિદ્ધપદ પમાય છે.
આત્મા ચેતયિતાપણે પોતાના શુદ્ધસ્વરૂપને જ ચેતે છે, એટલે શુદ્ધઆત્માને જ તે
અનુભવે છે.–આવા શુદ્ધાત્મઅનુભવવડે આત્મા કર્મથી રહિત થાય છે. ભેદજ્ઞાનનો
પ્રબળ અભ્યાસ તે જ કર્મથી છૂટકારાનો ઉપાય છે. જેને હજી ભેદજ્ઞાન જ નથી, રાગથી
ભિન્ન જ્ઞાનનો અનુભવ જ નથી તે કોનું અવલંબન કરશે? ભેદજ્ઞાન વગરનો અજ્ઞાની
જીવ તો રાગાદિને જાણતાં તે રાગમય થઇને જાણે છે, પણ રાગથી ભિન્ન ચેતયિતાપણે
રહીને જાણતો નથી. જ્ઞાની તો ભેદજ્ઞાનના બળવડે રાગથી ભિન્નપણું રાખીને–ચેતકપણે
જ રહે છે, રાગપણે અંશમાત્ર થતો નથી.–એટલે ભેદજ્ઞાનના બળે શુદ્ધાત્માના ઉગ્ર
અવલંબનવડે તેને રાગાદિનો નિરોધ થાય છે. આચાર્યદેવ કળશમાં કહે છે કે–
भवति नियतमेषां शुद्धतत्त्वोपलंभः।
अचलितमखिलान्यद्रव्यदूरेस्थितानां
भवति सति च तस्मिन्नक्षयः कर्ममोक्षः।। १२८।।
શુદ્ધાત્માની ઉપલબ્ધિ થાય છે. સમ્યગ્દર્શન પણ નિજમહિમામાં લીનતાવડે જ
થાય છે; ને પછી મુનિદશા કે કેવળજ્ઞાન પણ નિજમહિમામાં લીનતાવડે થાય છે.
પહેલાં નિજસ્વરૂપે શું
PDF/HTML Page 24 of 37
single page version
ને પરભાવ શું–એનો ભેદ લક્ષમાં આવ્યા વગર નિજસ્વરૂપનો ખરો મહિમા આવે નહિ,
स भेदविज्ञानत एव तस्मात्
तावत्यावत्परात्च्युत्वा ज्ञानं ज्ञाने प्रतिष्ठते।। १३०।।
PDF/HTML Page 25 of 37
single page version
રાગ રાગમાં જ છે. રાગમાં જ્ઞાન જરાપણ નથી–આમ જ્ઞાન અને રાગની અત્યંત
ભાવ્યા જ કરવું. જુઓ, આ જ્ઞાનીની નિરંતર ભાવના! વચ્ચે બીજા ભાવની ભાવના
ધર્મીને સ્વપ્ને પણ આવતી નથી.
થાય છે કે થશે તે આવા ભેદજ્ઞાનવડે જ સિદ્ધ થાય છે; અને જે કોઇ જીવો બંધાયા છે
તેઓ આ ભેદવિજ્ઞાનના અભાવથી જ બંધાયા છે.
જીવ સંસારમાં કેમ રખડે છે? કે ભેદજ્ઞાન નથી કરતો માટે; ભેદજ્ઞાન વગર ભલે બીજું
બધું કરે, પણ તેનાવડે મોક્ષનું સાધન કિંચિત્ થતું નથી. પરભાવોની ભિન્નતા જાણ્યા
સંધીને છેદી નાંખે છે તે જીવ રાગથી ભિન્ન શુદ્ધાત્માને અનુભવતો થકો મુક્તિને સાધે છે.
મોક્ષનું મૂળ ભેદજ્ઞાન છે, ને સંસારનું મૂળ અજ્ઞાન છે. માટે આચાર્યદેવે કહ્યું કે હે જીવો!
વિકલ્પની કે ગોખવાની વાત નથી પણ અંતરમાં જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખતા કરીને
જ્ઞાનભાવરૂપે જ પરિણમ્યા કરવું–તેનું નામ ભેદજ્ઞાનની ભાવના છે. જ્ઞાનીને
ભેદજ્ઞાનની ધારા સતત વર્ત્યા જ કરે છે, ને તે મોક્ષનું કારણ છે.
પછી જ્ઞાની શુદ્ધસ્વભાવને જ સ્વપણે ગ્રહે છે, પરભાવના અંશને પણ પોતાના
સ્વભાવમાં ગ્રહતા નથી. આવા અત્યંત ભેદજ્ઞાનવડે તેને રાગ–દ્વેષ–મોહ ભાવો છૂટી
જ્ઞાનપ્રકાશ તથા પરમાત્મપદ પ્રગટે છે. આ રીતે ભેદજ્ઞાનવડે પૂર્ણ આનંદરૂપ
પરમાત્મપદ સધાય છે. માટે–
PDF/HTML Page 26 of 37
single page version
માનીને જે પ્રવર્તે છે તે જીવ સ્વછંદી છે, તેને “પાપી” કહ્યો છે.
અંતરંગશુદ્ધિની અપેક્ષા રાખે છે. શુદ્ધચિદાનંદસ્વભાવનું ભાન કરીને તેમાં એકાગ્રતાવડે
જેણે પરભાવોનો ત્યાગ કર્યો છે,–એવા ધર્માત્મા કર્મના ઉદયમાં જોડાતા નથી, તેને કર્મો
નિર્જરી જાય છે. જ્ઞાનરૂપ રહેવું ને પરભાવોથી વિરક્ત રહેવું–આવી જ્ઞાનવૈરાગ્યશક્તિ તે
સમ્યગ્દ્રષ્ટિનું ચિહ્ન છે. આવા યથાર્થ જ્ઞાન–વૈરાગ્ય સમ્યગ્દ્રષ્ટિને જ હોય છે. મિથ્યાદ્રષ્ટિ
ભલે ગમે તેટલા વ્રત–તપ કરે તોપણ તેને સાચો વૈરાગ્ય હોતો નથી. શુભરાગવડે તે
પોતાને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ માને છે તે માત્ર અભિમાનથી જ માને છે, પણ જે રાગમાં આસક્ત
છે, ઊંડે ઊંડે રાગને લાભકારી માને છે–તેને સમ્યક્ત્વ કેવું?
અમે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છીએ, ને અમને બંધન થતું નથી–કેમકે શાસ્ત્રમાં એમ કહ્યું છે.–એ
રીતે ભ્રમથી પોતાને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ માનીને રાગનું સેવન કરનારા તે જીવો ભલે
મહાવ્રત પાળે કે સમિતિ પાળે તોપણ આચાર્યભગવાન કહે છે કે તેઓ પાપી જ છે;
કેમ કે આત્મા શું ને અનાત્મા શું–તેના જ્ઞાનથી રહિત છે, એટલે સમ્યગ્દર્શનથી રહિત
છે; મિથ્યાત્વ તે જ મોટું પાપ છે. મિથ્યાત્વ ટાળ્યા વગર પંચમહાવ્રત પાળે કે સમિતિ
પાળે પણ તેને કિંચિત્ધર્મ ન થાય. અજ્ઞાનભાવમાં ઊભો રહીને તે રાગના આચરણ
કરે છે, અને માને છે એમ કે હું ધર્મ કરું છું. સેવે રાગ અને માને ધર્મ–એમાં તો
વિપરીતમાન્યતાનું મોટું પાપ છે.
PDF/HTML Page 27 of 37
single page version
મિથ્યાદ્રષ્ટિ શુભરાગમાં તત્પર હોય તોપણ તેને પાપી કહ્યો. અહા, સમ્યગ્દ્રષ્ટિધર્માત્માની
શું દશા છે તેની તેને ખબર પણ નથી. જ્ઞાનીએ રાગ અને જ્ઞાનની એકતા તોડી નાંખી
છે, રાગથી ભિન્ન જ્ઞાનપરિણતિવડે તેને નિર્જરા જ થયા કરે છે. જ્ઞાનીને ભેદજ્ઞાનના બળે
અશુભ વખતેય (અશુભને લીધે નહિ. પણ અશુભના કાળે) નિર્જરા થઇ રહી છે, ને
અજ્ઞાનીને મિથ્યાત્વને લીધે શુભ વખતેય બંધન જ થયા કરે છે. જ્ઞાનીને અશુભ
વખતેય વૈરાગ્યપરિણતિ ચાલુ છે, ને અજ્ઞાનીને શુભ વખતેય પાપી કહ્યો. અહો, આ
અંતરના અભિપ્રાયની વાત બહારથી કઇ રીતે ઓળખશે? કેવી દશા હોય તો જ્ઞાની
કહેવાય એની જેને ખબર નથી ને વ્રત–સમિતિના રાગમાં ધર્મ માનીને તેમાં જ તત્પર
રહે છે, તેને ચૈતન્યનો ઉત્સાહ નથી આવતો પણ રાગનો ઉત્સાહ આવે છે–એવા જીવને
સમ્યગ્દર્શન તો નથી પણ સમ્યગ્દર્શન શું છે તેની તેને ખબર પણ નથી.
એમ લાગે કે ઓહોહો! કેટલો વૈરાગ્ય છે! પણ રાગમાં જે રત છે તેને વૈરાગ્ય
કેવો? જ્ઞાન અને રાગની ભિન્નતાના અનુભવ વગર વૈરાગ્યનો અંશ પણ સાચો
હોય નહિ. આ વ્રત–સમિતિનો રાગ મને મદદ કરશે, વ્રત–સમિતિનો રાગ કરતાં
જાણે કે મેં ઘણું કરી નાખ્યું–એવી મિથ્યાબુદ્ધિમાં અનંતા રાગનું સેવન તેને પડયું છે
તેથી અધ્યાત્મદ્રષ્ટિમાં તે હજી પાપી જ છે. અને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ અવિરત હોય–
ગૃહવાસમાં હોય તોપણ તેને ભેદજ્ઞાનના બળે સમસ્ત પરભાવો પ્રત્યે વૈરાગ્ય જ છે,
અને એેવા જ્ઞાનવૈરાગ્યને લીધે નિર્જરા થયા કરે છે. જ્ઞાનીના વૈરાગ્યનું અચિંત્ય
સામર્થ્ય અજ્ઞાની જાણતો નથી.
‘સમ્યગ્દ્રષ્ટિ’ માને, એવા જીવને સમ્યક્ત્વ કેવું? ને તેને વૈરાગ્ય કેવો? સમ્યગ્દ્રષ્ટિએ
તો રાગ અને જ્ઞાનને ભેદજ્ઞાનવડે ભિન્નભિન્ન જાણ્યા છે, રાગના એક અંશને પણ તે
ચૈતન્યમાં ભેળવતો નથી એટલે રાગ હોવા છતાં તેને મિથ્યાત્વ નથી. પહેલાં યથાર્થ
ભેદજ્ઞાન કરવું જોઇએ; આત્માનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ શું છે? ને રાગાદિ પરભાવો કેવા
છે? તેને ઓળખ્યા વગર પરભાવથી સાચી વિરક્તિ ક્યાંથી થાય? અબંધપણું તો
જ્ઞાનપરિણતિથી છે, કાંઇ રાગપરિણતિથી અબંધપણું નથી. જ્ઞાનપરિણતિ પ્રગટ કર્યા
વગર એમ માને કે હું તો અબંધ છું–તો તે સ્વચ્છંદી છે,–ભલે શુભરાગ હોય તોપણ
તે સ્વચ્છંદી છે; પોતાના સ્વછંદથી જ તે પોતાને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ માને છે; ખરેખર તે
મિથ્યાદ્રષ્ટિ જ છે, ને એવા
PDF/HTML Page 28 of 37
single page version
મિથ્યાદ્રષ્ટિને પાપી કહ્યો છે. (સમ્યક્ત્વસન્મુખમિથ્યાદ્રષ્ટિને ભદ્ર કહેવાય છે.)
અધ્યાત્મમાં પરમાર્થે પાપ જ કહેવાય છે. વ્યવહારીજીવોને પાપથી છોડાવવા તે
શુભને પુણ્ય કહેવામાં આવે છે. પણ તે પુણ્યમાં એવી તાકાત નથી કે જીવને
ભવનો નાશ કરવાની તાકાત છે.
રાખે તેથી જીવને પ્રીતિ થવાનું કારણ બને. પણ ઉત્કૃષ્ટ સત્પુરુષને તો
તેવી ભાવના હોય નહીં; તેથી કાં તો જીવ અટકી જાય, અથવા મુંઝાય,
તે પ્રમાણે વર્તવું જોઈએ. એ વર્તન જીવે પોતાના કલ્યાણના અર્થે જ
કરવું પણ લોકોને દેખાડવા અર્થે નહીં. જીવના વર્તનથી લોકોમાં એમ
સત્પુરુષના સમાગમનું, સત્સંગનું આ ફળ છે, તેથી જરૂર તે સત્સંગ છે,
એમાં સંદેહ નથી.”
PDF/HTML Page 29 of 37
single page version
સમ્યગ્દર્શન જરૂર થાય જ.
શ્લોકદ્વારા શ્રી સમન્તભદ્રસ્વામીએ વિમલનાથ ભગવાનની સ્તુતિ કરી છેઃ–
સ્વામી અને નેતા થઇ જાય છે. માટે હે ભવ્યજનો! આવા આ વિમલનાથ ભગવાનને
તમે પણ નમસ્કાર કરો.
જલદી શોકને છોડ....કાયરતા છોડ. આ સંસારની બધી અવસ્થા ક્ષણભંગુર છે એમ તું
તૃપ્તિ ન મળી, એવા અતૃપ્તિકારી વિષયોથી હવે બસ થાઓ. હવે તો અમે અવિનાશી
ચૈતન્યપદને જ સાધશું.
PDF/HTML Page 30 of 37
single page version
जगति तरलरुपे किं मुदा किं शुचा वा।।
શાસ્ત્રમાં જે અનેકવિધ ઉપદેેશ છે તેમાં મને કાર્યકારી શું છે?–મારું હિત કઇ રીતે
વીતરાગકા વચન પ્રમાણે સમજે તો જગકું પ્યારા.....
સચ્ચા કહે જિનવાણી ખુલ્લા, સમજે જ્ઞાની મસ્તાના,
મસ્તાના કા મારગ મુક્તિ શું જાણે તે દીવાના.....
ધન ધન જગમાં એવા સન્તો સંગત તેની બહુ સારી,
સન્તજનો સહુ ચઢતે ભાવે, હું જાઉં તસ બલિહારી.... ભક્તિમાંથી
PDF/HTML Page 31 of 37
single page version
આત્મામાં શું થયું? કે તુરત જ અતીન્દ્રિય આનંદના વેદન સહિત સુંદર બોધતરંગ તેના
અંતરમાં પ્રગટયા. ખરો જિજ્ઞાસુ શિષ્ય તુરત જ સમજી જાય છે....“પ્રભો! ‘આત્મા’ કહીને
આપ શું બતાવવા માંગો છો!” એમ શિષ્યને અંતરમાંથી જિજ્ઞાસા જાગી, અને જિજ્ઞાસુ
થઇને ટગટગપણે આત્મા સમજવા તરફ ઉપયોગને એકાગ્ર કર્યો. આવા તૈયાર શિષ્યને જ્યાં
આચાર્યદેવે કહ્યું કે “આવા દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર સ્વરૂપ આત્મા છે”–ત્યાં તુરત જ અંતરમાં
ઊતરીને આનંદસહિત જ્ઞાન તરંગવડે તે શિષ્ય આત્માને સમજી ગયો;–તેને આનંદમય
જ્ઞાનતરંગ સહિત આત્માની અનુભૂતિ પ્રગટ થઇ.....જુઓ, આવી અનુભૂતિ થાય ત્યારે
આત્મા સમજ્યો કહેવાય. આનું નામ સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન! સૂક્ષ્મભેદના લક્ષમાં
અટકયો હોય ત્યાંસુધી પણ આત્માને સમજ્યો કહેવાય નહિ. “આત્મા” સમજતાં જ અંદર
અપૂર્વ આનંદ સહિત સુંદર–મનોહર જ્ઞાનતરંગ ઊછળ્યા. આત્મા સમજે ને અંદર આવા
આનંદનું વેદન ન થાય–એમ બને નહિ.
સમાઇ ગયો છે.) અવિરત સમ્યગ્દ્રષ્ટિના અંતરમાં પણ ભેદજ્ઞાનના બળે ક્ષણેક્ષણે
સિદ્ધપદની આરાધના ચાલી રહી છે; જેમ મુનિવરો મોક્ષના સાધક છે તેમ આ ધર્માત્મા
પણ મોક્ષના સાધક છે.
આત્માને લાભરૂપ થાય છે. આવા પ્રસંગથી આત્મામાં દ્રઢ નિશ્ચય કરવો કે આપણે
જીવનમાં આત્મામાં સારા સંસ્કાર જરૂર પાડવા છે.
શરણરૂપ છે. (એક પત્રમાંથી)
PDF/HTML Page 32 of 37
single page version
વગેરે છે, પણ વિકાર કે કર્મનું મારા સ્વભાવમાં અસ્તિત્વ નથી.–આ રીતે મહાન
આત્મસત્તાને લક્ષમાં લઇને તેમાં એકાગ્રતાવડે શુદ્ધિની વૃદ્ધિ થાય, વિકાર ટળતો જાય ને
કર્મો નિર્જરતા જાય–તેનું નામ નિર્જરા છે.
એવા આત્મામાં વાસ કર્યો; તેણે ખરૂં વાસ્તું કર્યું. ભગવાન આત્મા એવો છે કે સ્વસંવેદન
પ્રત્યક્ષથી આખો લક્ષમાં આવે છે. એના લક્ષ વગર પરનો–રાગનો મહિમા મટે નહિ.
જ્ઞાની ધર્માત્માને સ્વભાવનો જ આદર છે, રાગનો આદર નથી એટલે તે નિર્જરા ખાતે જ
છે; સ્વભાવના આનંદસ્વાદ આગળ પરભાવો ગળી જાય છે–ઝરી જાય છે. અહા, જ્ઞાનીએ
અંતરમાં ચૈતન્ય સાથે રમત માંડી, તે રમતમાં તેને બીજી પરભાવની રમતું રુચતી નથી.
પૂર્ણાનંદી આત્મા તેને રુચે છે ને પરભાવની વૃત્તિ તે તેને ખૂંચે છે. અહા, સમ્યગ્દર્શનના
ધ્યેયમાં આખો ભગવાન ભેટયો!! મિથ્યાદર્શનમાં વિકારને ને સંયોગને ભેટતો, ને
સમ્યક્ત્વ થતાં પૂર્ણ આનંદના સાગરનો ભેટો થયો. જુઓ તો ખરા સમકિતનો મહિમા!!
જ્યાં ભગવાનના ભેટા થયા ત્યાં હવે મલિનભાવો કેમ ગોઠે? અનંતકાળે જે હાથમાં
નહોતો આવ્યો એવો ચૈતન્ય જ્યાં નજરમાં આવ્યો ત્યાં આખી દ્રષ્ટિ ફરી ગઇ. હું શરીરના
સંયોગમાં ન આવું, વિકારમાં હું ન આવું, હું તો મારા અનંત જ્ઞાનાદિ સ્વભાવમાં જ છું,–
આવી શુદ્ધ સંપદા ઉપરની દ્રષ્ટિને લઇને જ્ઞાનીને તે સંપદા ખીલતી જાય છે. સમવસરણમાં
ચકલાં ને વાઘ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ હોય તેને પણ આવી દ્રષ્ટિથી શુદ્ધતા વધતી જાય છે ને
ચૈતન્યસંપદા ખીલતી જાય છે. અલ્પ રાગાદિ છે તેના ભોગવટાની મુખ્યતા નથી,
શુદ્ધતાની જ મુખ્યતા છે. બહારમાં અગ્નિની ભઠ્ઠીના ઢગલા વચ્ચે પડેલો નરકનો
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ અંતરમાં ચૈતન્ય શાંત શીતળ રસને વેદી રહ્યો છે. તેને અશુદ્ધતા ને કર્મો
નિર્જરતા જ જાય છે. ચૈતન્ય ઉપર દ્રષ્ટિ પડી છે તેને પ્રતાપે આ નિર્જરા થાય છે.–આવી
દ્રષ્ટિ પ્રગટ કરીને ચૈતન્યમાં વાસ કરવો તે ખરું વાસ્તુ છે.
PDF/HTML Page 33 of 37
single page version
ચાલ્યા જાય છે....આ જીવની પોતાની પણ એ જ સ્થિતિ થવાની છે. છતાં જીવની ટેવ
પડી ગઇ છે એટલે આવા પ્રસંગે તે બહુ દુઃખી થાય છે. સંસાર સાથેનો સંબંધ જેઓ છોડે
છે તેઓ જ દુઃખી નથી થતા.
ક્યાં જઇશ?–એટલો વિચાર જાગે તોય જીવને ઘણી શાંતિ મળે, ને આવા આઘાતના
દુઃખને બદલે વૈરાગ્યભાવ જાગે.
પ્રસંગો ને ખરાબ પ્રસંગો જગતમાં સદાય બન્યા જ કરે છે. પણ કોઇ પ્રસંગ કાયમ
નથી રહેતો. વીસ વર્ષનો યુવાન ભાઈ ગૂજરી જાય ત્યારે કેવો વૈરાગ્યપ્રસંગ હોય!
છતાં તે પણ કાળક્રમે ભૂલાઇ જાય છે કે નહિ? લગ્ન વગેરે સારા પ્રસંગે જે હર્ષ થયો
હોય તે પણ થોડા ટાઇમે ભૂલાય જાય છે, તેમ મરણ વગેરે પ્રસંગે આઘાત થયો હોય
તે પણ થોડા ટાઇમે ભૂલાઇ જાય છે.–એ બન્ને પ્રકારના પ્રસંગથી જુદો રહીને આત્મા
સદાય એવો ને એવો રહ્યા કરે છે.–એને લક્ષમાં લેવાથી જગતના બધાય દુઃખ હળવા
પડી જાય છે.
નથી હોતું, પણ આપણે પોતે મોહથી તેને મોટું રૂપ આપીને દુઃખી થઇએ છીએ. કોઇ
સ્નેહીજનનો વિયોગ થાય તેથી કાંઇ આ આત્માને દુર્ગતિમાં નથી જવું પડતું, પણ તેના
વિયોગ પાછળ બહુ ઝાઝો શોક ને આર્તધ્યાન કરે તો જીવને દુર્ગતિમાં જવું પડે છે.
શાસ્ત્રકારો કહે છે કે અરે જીવ! જેનું આયુષ્ય પૂરું થયું તે તો કોઇ કાળે પાછું આવવાનું
નથી, તું મફતનો હાયવોય કરીને શા માટે કરમ બાંધે છે?
PDF/HTML Page 34 of 37
single page version
કરવો તથા પંચપરમેષ્ઠી ભગવાનને યાદ કરવા. શું અરિહંત ભગવાનને કે
સાધુમુનિરાજને કોઇના મરણથી દુઃખ થાય છે? ના; તો આપણે શા માટે દુઃખી થવું?
અરિહંતપ્રભુને દુઃખ નથી થતું તો પછી આપણે બધાય પણ અરિહંત પ્રભુના વંશના જ
છીએ.
અજાણપણે છોડેલું બાણ શ્રીકૃષ્ણને લાગ્યું ને તેઓનું મૃત્યુ થયું. અહીં તો હજી બળભદ્ર
પાણી ભરીને દોડતા આવે છે કે મારો ભાઈ તરસ્યો છે, તેને ઝટ પાણી પાઉં,–પણ
આવીને જુએ તો તે મરી ગયા છે!–અરે, આવા મહાપુરુષોને પણ ક્ષણભરમાં અણધાર્યું
મરણ આવી પડે છે,–તો બીજાની શી વાત? જગતની એ જ સ્થિતિ છે. માટે જીવે શાંતિ
રાખવી એ કર્તવ્ય છે. (જ્યાં દુઃખ કદી ન પ્રવેશી શકતું ત્યાં નિવાસ જ રાખીએ...)
નથી, સીધો છે, પણ તે પામવો વિકટ છે. પ્રથમ સાચા જ્ઞાની
જોઇએ; તે ઓળખવા જોઇએ, તેની પ્રતીત આવવી જોઇએ. પછી
પણ જ્ઞાની મળવા અને ઓળખવા એ વિકટ છે, દુર્લભ છે, શંકા
કર્યા વિના જ્ઞાનીઓનો માર્ગ આરાધે તો તે પામવો સુલભ છે.
PDF/HTML Page 35 of 37
single page version
ગુરુદેવની સાથે થઇ જશે. ત્યાંથી પોન્નૂર સુધી આખો સંઘ સાથે રહેશે.
PDF/HTML Page 36 of 37
single page version
જોરાવરનગર થઇને–
૩), સોનાસણ (તા.૪), ફત્તેપુર (તા. પ થી ૮), તલોદ (તા. ૯–૧૦),
વઢવાણશહેર (તા. ૧૧–૧૨), જેતપુર (તા. ૧૩).
(ચૈ. વદ પ–૬). ગઢડા (ચૈ. વદ ૭–૮), પાટી (ચૈ. વ. ૯) રાણપુર (ચૈ.
વ. ૧૦ થી ૧૪.)
વૈશાખ સુદ ૧૧ નું છે.)
PDF/HTML Page 37 of 37
single page version
ઉપરથી આ ચિત્ર બનાવ્યું છે.....તમનેય આ વહાણમાં બેસવાનું મન થઇ જાય છે ને!–તો વિશેષ જાણકારી
સોનગઢમાં રહ્યા હતા, ને સોનગઢ રહેવાની જ ભાવના હોવા છતાં ધંધાદારી કારણોસર
મુંબઈ જવું પડયું હતું. છેલ્લે માત્ર ચાર દિવસ તેમને તાવ આવ્યો, ને શરીર નબળું થઇ
જતાં વાત કરતાં કરતાં તેમનું હૃદય બેસી ગયું. તેમના પુત્ર અનિલભાઈ તેમને
સમવસરણસ્તુતિ સંભળાવતા; સ્વર્ગવાસની થોડી જ ક્ષણ પહેલાં તેમને (૧૦–૪૦
મિનિટે) ઘડિયાળનો ટાઇમ પૂછયો, ને પછી ભગવાનના તથા ગુરુદેવના ફોટાની સામે
હાથ જોડતાં બે મિનિટમાં તેેઓ દેહ છોડીને ચાલ્યા ગયા. તેઓ અખંડ સત્સમાગમ પામે
ને આત્મહિત સાધે....એ જ ભાવના.
અને અવારનવાર સોનગઢ આવીને તેઓ લાભ લેતા હતા. માંદગી દરમિયાન પણ
તેઓ સ્વાધ્યાય–વાંચન સાંભળતા, ટેપ–રેકોર્ડિગ મશીનદ્વારા ગુરુદેવના પ્રવચનો
સાંભળતા; અંતિમ દિવસ સુધી સ્વાધ્યાય સાંભળી હતી, ને છેલ્લે ગુરુદેવના તથા
શ્રીમદ્રાજચંદ્રના ફોટાના દર્શન કર્યા હતા. તત્ત્વજ્ઞાનની જિજ્ઞાસામાં આગળ વધીને તેેઓ
આત્મહિત સાધે એ જ ભાવના.