PDF/HTML Page 41 of 49
single page version
જાણે એવો ચેતકસ્વભાવી છે.–આવા આત્માની સન્મુખ થઈને તેની શ્રદ્ધા અને અનુભવ
કરતાં જે સમ્યગ્દર્શન થયું તેનો મહાન પ્રતાપ છે. સમ્યગ્દર્શન વગરનુ છું તો એકડા
વગરના મીંંડા જેવું છે, ધર્મમાં તેની કાંઈ કિંમત નથી. સમ્યગ્દ્રષ્ટિને અંદર ચૈતન્યના
શાંતરસનું વેદન છે અહા, એ શાંતિના અનુભવની શી વાત! શ્રેણીક રાજા અત્યારે
નરકમાં રહ્યા છતાં સમ્યગ્દર્શનના પ્રતાપે ત્યાનાં દુઃખથી ભિન્ન એવા ચૈતન્યસુખનું
વેદન પણ તેમને વર્તી રહ્યું છે. પહેલાંં મિથ્યાત્વદશામાં મહાપાપથી તેમને સાતમી નરકનુ
અસંખ્ય વર્ષોનું આયુ બાંધી લીધું, પણ પછી મહાવીરપ્રભુના સમવસરણમાં તેઓ
ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ પામ્યા ને સાતમી નરકનું આયું તોડીને પહેલી નરકનું અને તે પણ
માત્ર ૮૪૦૦૦ વર્ષનું કરી નાખ્યું. તેઓ રાજગૃહીના રાજા ગૃહસ્થાશ્રમમાં અવ્રતી હતા
છતાં ક્ષાયિક સમ્યગ્દર્શન પામ્યા; નરકગતિ ન ફરી પણ તેની સ્થિતિ તોડીને
અસંખ્યાતમા ભાગની કરી નાંખી. નરકની ઘોર યાતનાઓ વચ્ચે પણ તેનાથી અલિપ્ત
એવી સમ્યગ્દર્શન–પરિણતિનું સુખ તે આત્મા વેદી રહ્યો છે.–બાહર નારકીકૃત દુઃખ
ભોગે, અંતર સુખરસ ગટાગટી’ આ રીતે સમ્યગ્દર્શન સહિત જીવ નરકમાં પણ સુખી
છે; ને સમ્યગ્દર્શન સહિત નો નરકવાસ પણ ભલો છે, ને સમ્યગ્દર્શન વગરનો દેવલોકમાં
વાસ પણ ઈષ્ટ નથી. એટલે કે જીવને સર્વત્ર સમ્યગ્દર્શન જ ઈષ્ટ છે, ભલું છે, સુખકર છે;
એના વિના ક્યાંય જીવને સુખ નથી. સમ્યગ્દર્શનમાં અતીન્દ્રિય આત્મરસનું વેદન છે;
દેવોના અમૃતમાં પણ તે આત્મરસનું સુખ નથી. મનુષ્યજીવનની સફળતા સમ્યગ્દર્શનથી
જ છે; સ્વર્ગ કરતાંય સમ્યગ્દર્શન શ્રેષ્ઠ છે...ત્રણલોકમાં સમ્યગ્દર્શન શ્રેષ્ઠ છે. જ્ઞાન અને
ચારિત્ર પણ સમ્યગ્દર્શન સહિત હોય ત્યારે જ શ્રેષ્ઠતાને પામે છે.
નીકળીને તેઓ ભરતક્ષેત્રમાં હવેની ચોવીશીમાં પહેલાં તીર્થંકર થશે. તેમના ગર્ભાગમન
પહેલાંં છ મહિને અહીં ઇંંદ્ર–ઈન્દ્રાણી તેમના માતા–પિતાની સેવા કરવા આવશે ને
રત્નવૃષ્ટિ કરશે; તે તો હજી નરકમાં હશે. પછી માતાના પેટમાં આવશે ત્યારે પણ
PDF/HTML Page 42 of 49
single page version
નારકી હું નહીં, દુઃખ હું નહીં, આ દેહના છેદન–ભેદનથી મારો આત્મા છેદાતો–ભેદાતો
નથી, હું તો ચૈતન્યસુખનો અખંડ પિંડ શાશ્વત છું–આવી આત્મશ્રદ્ધા નરકમાંય તેને
સદાય વર્તે છે, ને તે મોક્ષમહેલની સીડી છે. નરકમાં હોવા છતાંં સમ્યગ્દર્શનના પ્રતાપે તે
આત્મા મોક્ષના માર્ગમાં જ પરિણમી રહ્યો છે. અહો, સમ્યગ્દર્શનનો કોઈ અચિંત્ય
અદ્ભુત મહિમા છે. આવા સમ્યગ્દર્શનને ઓળખીને હે જીવો! તમે પોતામાં તેની
આરાધના કરો.
ઇંંદ્રિયજ્ઞાનથી દેખાય તેવું નથી. અહા, સમ્યગ્દર્શન થયું ત્યાં આત્મામાં મોક્ષનો સિક્કો
લાગી ગયો, ને પરમ સુખનું નિધાન ખુલ્લી ગયું. એનો તો જે અનુભવ કરે એને ખરી
ખબર પડે. હાથમાં આવેલ ચિંતામણિને કોઈ મૂર્ખ દરિયામાં ફેંકી દ્યે તો ફરી તે હાથમાં
આવવો જેમ મુશ્કેલ છે, તેમ ચિંતામણિ જેવો આ મનુષ્યઅવતાર જો સમ્યગ્દર્શન વગર
ગુમાવી દીધો તો ભવના દરિયામાં ફરીને તેની પ્રાપ્તિ થવી બહુ કઠણ છે; માટે આ દુર્લભ
અવસરમાં બીજી બધી પંચાત છોડીને સમ્યગ્દર્શન કરી લેવા જેવું છે. આ અવસર ચુકવા
જેવું નથી.
જ ઉપદેશ દેતા હતા ને તે સાંભળીને અનેક જીવો સમ્યક્ત્વ પામતા હતા; અત્યારે
સીમંધરાદિ તીર્થંકર ભગવંતો વિદેહક્ષેત્રમાં એવો જ ઉપદેશ આપે છે, ને તે ઝીલીને
કેટલાય જીવો સમ્યગ્દર્શન પામે છે. અત્યારે અહીં પણ આવું સમ્યગ્દર્શન પામી શકાય છે.
દરેક આત્માર્થી જીવે આવું ઉત્તમ કલ્યાણકારી સમ્યગ્દર્શન અવશ્ય કરવું જોઈએ. માટે હે
વિવેકી આત્મા! તું આ અવસરમાં સમ્યગ્દર્શનનું આવું માહાત્મય સાંભળીને સાવધાન
થા ને સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત કર...અનુભવી જ્ઞાની પાસેથી સમજીને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કર. તે
આ મનુષ્ય જીવનનું અમૂલ્ય કાર્ય છે, તેના વગર જીવનને વ્યર્થ ન ગુમાવ.
PDF/HTML Page 43 of 49
single page version
તું સમ્યગ્દર્શનનો ઉદ્યમ કર. ચૈતન્યમય તારા સ્વતત્ત્વને પરથી ભિન્ન દેખીને પ્રસન્નતા
વડે અનુભવમાં લે, ને મોક્ષમાર્ગમાં આવી જા. લાખ–કરોડ રૂપિયા દેતાંય જેની એક ક્ષણ
મળવી મુશ્કેલ છે એવું આ મનુષ્યજીવન વૃથા ન ગુમાવ, મનુષ્યપણાની શોભા
સમ્યગ્દર્શનથી છે માટે આ જન્મમાં સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરી લે, જેથી આત્મામાં મોક્ષમાર્ગ
શરૂ થઈ જાય. અમૂલ્ય જીવનમાં તેનાથી પણ અમૂલ્ય એવું સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત કર. કરોડો
રૂપિયા કે કુટુંબ તે કોઈ શરણ નથી, પુણ્ય પણ શરણ નથી, સમ્યગ્દર્શન જ શરણ છે; તે
સમ્યગ્દર્શન વડે જ જીવનની સફળતા ને જીવની શોભા છે. આવો સારો યોગ પુનઃપુન:
નથી મળતો, માટે તેમાં સમ્યગ્દર્શન જરૂર પ્રગટ કરો.
જેટલો ઉઘાડ તને થયો છે, તો તે ઉઘાડને પરમાં (સંસારના કાર્યોમાં) વ્યર્થ ન ગુમાવ,
તેને આત્મામાં લગાવ. ઉપયોગને અંતર્મુખ કરીને વીતરાગવિજ્ઞાન પ્રગટ કર. તારી
બુદ્ધિને આત્મામાં જોડીને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કર. તું પોતે શુદ્ધ ચૈતન્યમૂર્તિ છો. બીજું તને
શું કહીએ? ચેત! ચેત! ચેત!
આત્માના ભાવને જે રીતે પ્રોત્સાહન મળે તેવા જ વિચારો કરવા. સાચા
ભાવ થતાં તેનું સાચું ફળ જરૂર આવશે અને બહારમાં પણ બધું
વાતાવરણ સારું થઈ જશે. આત્માને મુંઝવણમાં ન રાખવો પણ
ઉત્સાહમાં રાખવો. પોતાના ભાવ સુધારતાં બધું સુધરી જાય છે. માટે
આત્માને ઉલ્લાસમાં લાવીને પોતાના હિતના જ વિચાર રાખવા; તેમાં
ઢીલા ન થવું.
PDF/HTML Page 44 of 49
single page version
જેમાં રત્નત્રય નિધાન ભરેલા છે એવા નિજ–પરમાત્માને પ્રાપ્ત કરનાર જીવ કેવો
છે? તેનું વર્ણન છે. તે જીવને મોક્ષની નિશ્ચય ભક્તિ છે, એટલે કે પોતાના પરમાત્માની
ભક્તિ છે.
પોતાના અનંત આનંદના સમુદ્રમાં અભિમુખ થઈને આનંદરસનું પાન કરવામાં તત્પર
છે. આનંદનો સમુદ્ર હું પોતે જ છું–એમ અભેદ અનુભૂતિ વડે પોતે આનંદરૂપ થયો છે;
આવો મોક્ષમાર્ગ છે; તેમાં કોઈ ભેદકલ્પના નથી, વિકલ્પ નથી, દુઃખ નથી, અશાંતિ
નથી. અરે ચૈતન્યના વેદનમાં વિકલ્પ કેવા? ચૈતન્યવસ્તુ પોતે વિકલ્પ વગરની છે.
આ છે, બીજો તો કોઈ રસ્તો નથી. અંતરના રસ્તા તો અંતરમાં જ હોયને! શાંતિ તો
અંતરમાં છે, બહારમાં ક્યાંય નથી.
વિકલ્પ નથી, તેમાં તો ચૈતન્યના પરમ આનંદરસનું પીણું છે. આવી શુદ્ધ મોક્ષમાર્ગરૂપ
પરિણતિમાં પોતાના આત્માને જે પરિણમાવે છે તે મોક્ષની પરમભક્તિ કરનારો છે
એટલે કે મોક્ષનો આરાધક છે.
છે. આત્માની ચૈતન્યલક્ષ્મીને ભજવી તે મોક્ષસંપદાની પ્રાપ્તિનું કારણ છે.
PDF/HTML Page 45 of 49
single page version
આનંદરસનો અનંતસાગર ભર્યો છે. ભાઈ, તારું ચૈતન્યતત્ત્વ આનંદથી ભરેલું છે. તારું
મહાશુદ્ધ સમ્યક્રત્નત્રયરૂપે પરિણમે છે, એટલે કે પોતે મોક્ષમાર્ગમાં સ્થિત થાય છે.
પહેલાંં રાગમાં એકતાથી દુઃખમાં પીડાતો હતો, હવે રાગથી ભિન્ન ચેતના વડે આનંદને
અનુભવે છે.
પરમાત્મતત્ત્વ પોતાથી જ શોભે છે, તેને કોઈ બીજાની અપેક્ષા નથી. વાહ રે વાહ! જુઓ
તો ખરા, પરમાત્મતત્ત્વ પોતે પોતાથી કેવું સુશોભિત છે! અદ્ભુત છે. આનંદકારી છે.
આત્મતત્ત્વની સ્વાનુભૂતિ ન થાય. સ્વાનુભૂતિ તો અંતર્મુખ પરિણામ છે, તે બર્હિમુખ
પરિણામ વડે કેમ થાય? બાહ્યવલણથી અંતરમાં કેમ અવાય? અંતરનો માર્ગ તો પરમ
નિરપેક્ષ, એકલ નિજસ્વભાવમાં જ સમાય છે. ચૈતન્યચમત્કારી આત્મવસ્તુ જ કોઈ
અજબ છે–કે જે પોતે એકલો પોતામાંથી જ મોક્ષમાર્ગ કાઢીને તેમાં પોતે સ્થિર થાય છે,
ને આનંદથી પોતે શોભે છે.
સહાય કે ટેકો નથી; આત્મા અસહાયપણે પોતે પોતાના ચૈતન્યધામમાં સ્વભાવથી
ટકનારો–શોભનારો–મોક્ષમાર્ગે ચાલનારો છે. ભાઈ! અંતર્મુખ થયા વગર આવો માર્ગ
નીકળે તેમ નથી.
પાસે રહેતી હોય છે–તેમાં આપનું પૂરું સરનામું લખો; તથા જે કામ માટે મનીઓર્ડર કર્યો
હોય તેની વિગત લખો. સરનામા વગર વ્યવસ્થામાં મુશ્કેલી પડે છે. (એક જિજ્ઞાસુ–
ભાઈનો મનીઓર્ડર રૂ. ૭–૪૦ નો આવેલ છે તેઓ પૂરું સરનામું મોકલશો.)
PDF/HTML Page 46 of 49
single page version
મુંબઈના સમાચાર–આપણા મુમુક્ષુ મહામંડળના માનનીય પ્રમુખશ્રી નવનીત
લ્યે છે; પરંતુ છેલ્લા કેટલાક વખતથી તેમની તબીયત નબળી રહેતી હોવાથી હમણાં
તેઓ મુંબઈથી આવી શક્યાં ન હતા, તેથી ગુરુદેવના દર્શનની તેમને તીવ્ર ઝંખના રહ્યા
કરતી હતી. તેમની આ ભાવના ગુરુદેવ પાસે પહોંંચતા ગુરુદેવે તેમની વિનંતી સ્વીકારી
અને આસો વદ ૧૦–૧૧ બે દિવસ મુંબઈ પધાર્યા. પોતાના ઉપર આવી કૃપા દેખીને
અને પોતાના આંગણે ગુરુદેવના દર્શન કરીને શ્રી નવનીતભાઈને તથા તેમના
પરિવારને ઘણી પ્રસન્નતા થઈ; મુંબઈના મુમુક્ષુજનો પણ બહુ ખુશી થયા. એક પ્રવચન
થયું તેમાં હજારો જિજ્ઞાસુઓએ લાભ લીધો. નવનીતભાઈના સુપુત્ર કિરણભાઈએ આ
પ્રસંગે જ્ઞાનપ્રચાર ખાતે દશ હજાર રૂ. જાહેર કર્યાં. ગુરુદેવ મુંબઈથી આસો વદ ૧૨ ના
રોજ સોનગઢ પધાર્યા. માનનીય નવનીતભાઈ મહાન સંસ્થાના પ્રમુખ હોવા છતાં ખૂબ
વિનમ્ર, ઉદાર અને ભાવનાશીલ સજ્જન છે, વીતરાગી સાહિત્ય દ્વારા જ્ઞાનપ્રચારની
તેમને ઉત્તમ ભાવના છે, તેમજ વધુ ને વધુ નિવૃત્તિપૂર્વક સોનગઢ રહીને તત્ત્વભાવનામાં
પોતાનું જીવન ગાળવાની તેમની ઘણી ઉત્કંઠા છે; મુમુક્ષુ સમાજ પ્રત્યે તેમની
વાત્સલભાવના પણ પ્રશંસનીય છે. સંસ્થાના સુભાગ્યે આવા ઉમદા પ્રમુખ મળ્યા છે.
તેઓ જલ્દી સ્વાસ્થ્ય પ્રાપ્ત કરે અને વેલાવેલા સોનગઢ ગુરુશરણમાં આવીને આત્મિક
અનુભૂતિ પામે–એવી સમસ્ત સમાજની હાર્દિક શુભેચ્છા છે.
ગામેગામના જિજ્ઞાસુજીવો મોટી સંખ્યામાં સોનગઢ આવ્યા હતા. આનંદોલ્લાસ ભરેલા
વાતાવરણથી સુવર્ણનું સુપ્ર્રભાત શોભતું હતું, ને ચારેકોર વીરનાથના માર્ગની
બોલબાલા હતી. અહા, ધન્ય સુવર્ણધામ કે જ્યાં ભગવાન વીરનાથનો મુક્તિમાર્ગ
સતત પ્રવર્તી રહ્યો છે. ગુરુદેવ દ્વારા એ મુક્તિમાર્ગના પ્રકાશકિરણો પામીને મુમુક્ષુઓ
ધન્યતા અનુભવે છે. આવા માર્ગનો જેનાથી લાભ મળે તેના કરતાં ઉત્તમ બોણી
જગતમાં બીજી કઈ છે?
PDF/HTML Page 47 of 49
single page version
પોરબંદર:–શ્રી કંચનભાઈ નેમિદાસ ઢાંકી આસો વદ છઠ્ઠના રોજ પોરબંદર મુકામે
PDF/HTML Page 48 of 49
single page version
તેને પકડતાં આત્મા વેદનમાં આવે છે, અને એ વેદનમાં રાગદ્વેષાદિ સમસ્ત
વિકારનો અભાવ છે, અનંત ગુણના શાંતરસનો સદ્ભાવ છે. વિકાર વગરનું
શાંત–શાંત જ્ઞાનસ્વરૂપ છે તે જ મુક્તિનું મૂળ છે, તે જ્ઞાનની સાથે મહા આનંદ–
મહા સુખ છે. આવા અનંત ગંભીર ભાવોથી ભરેલું જ્ઞાનતત્ત્વ છે, તે આત્મા
પોતે જ છે...તે હું પોતે જ છું.
હોય, રાગ–દ્વેષ ન હોય, દુઃખ ન હોય, મોહઅંધકાર ન હોય. આવું ચૈતન્યતેજ હું
છું–એમ જે અનુભવે છે તેને. જ સમ્યક્ત્વાદિ વીતરાગભાવરૂપ સામાયિક હોય છે.
આવા જ્ઞાનભાવ વડે જ ભવનો નાશ થાય છે ને મોક્ષસુખની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેથી
ધર્માત્મા કહે છે કે અહો, આવું જે મારું જ્ઞાન–તેને જ હું પૂજું છું, તેમાં જ નમું છું,
તેમાં જ સ્વસન્મુખ થઈને એકાગ્ર થાઉં છું.
ભગવાનનો માર્ગ ભગવાનનો માર્ગ જ્ઞાનમાં સમાય છે; રાગમાં ભગવાનનો માર્ગ
નથી. જ્ઞાન તો રાગનું નાશક છે, ઉત્પાદક નથી, કેમકે જ્ઞાન પોતે સ્વત: રાગ વગરનું
છે. જ્ઞાનમાં રાગ ક્યાં છે?–કે તે રાગને કરે! જ્ઞાન કદી વિકલ્પને કરતું નથી, પોતે
વિકલ્પરૂપ થતું નથી; વિકલ્પ સાથે જ્ઞાન ભેળસેળ થતું નથી.
જ્ઞાનના સ્વીકાર વગર તેમાં એકાગ્રતા કે નિર્વિકલ્પતા ક્યાંથી થાય? આનંદનું
ધામ તો હું જ છું, જ્ઞાનનું ધામ તો હું જ છું. જગતમાં ત્રિકાળપૂજ્ય આત્માનો
જ્ઞાનસ્વભાવ છે, જ્ઞાનને તેમાં જોડીને, જ્ઞાનવડે હું મારા આવા સ્વભાવને પૂજું
છું. આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, તેની ઉપાસના–સેવા–પૂજા જ્ઞાનવડે જ થાય છે, શરીર
વડે કે રાગવડે તેની પૂજા થતી નથી. દેહથી ને રાગથી ભિન્ન થઈને, જ્ઞાનમાં
એકાગ્ર થવું તે જ જ્ઞાનની આરાધના છે, તે જ મુક્તિનો ઉપાય છે.
PDF/HTML Page 49 of 49
single page version
આજે પૂ. શ્રી કહાનગુરુ આપણને જૈનધર્મનું સ્વરૂપ સમજાવીને
કારતકથી આસો સુધીનું વાર્ષિક લવાજમ ચાર રૂપિયા છે. અંક દરમહિને
આ વર્ષે ત્રણહજાર ગ્રાહકો થવાનો અંદાજ છે. બે હજાર ઉપરાંત ગ્રાહકોનાં
સાથ આપશે એવી આશા છે. આત્મધર્મ કાર્યાલય. સોનગઢ (સૌ.)