Atmadharma magazine - Ank 337 (Original language). Page: 2.

PDF/HTML Page 21 of 49
single page version

: ૧૮ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:

મોક્ષનું ભજન

ભવછેદક ભક્તિનું અદભુત વર્ણન

(નિયમસાર ભક્તિ–અધિકારના પ્રવચનમાંથી વીર સં. ૨૪૯૭ આસો)

શુભરાગરૂપ ભક્તિ તે કાંઈ ભવછેદકભક્તિ નથી. સમ્યક્ત્વાદિ

શુદ્ધ ભાવરૂપ વીતરાગભક્તિ તે જ ખરેખર ભવછેદક–ભક્તિ છે. એવી
ભક્તિ વડે અંદરમાં ભગવાનના સાક્ષત્ ભેટા થાય છે. જેમાં ભગવાનના
ભેટા ન થાય ને ભવદુઃખના ભેટા થાય એને તે ભક્તિ કોણ કહે?
સમ્યક્ત્વાદિના ભજનમાં તો અંદર પોતાના પરમાત્મતત્ત્વની અનુભૂતિ
છે, અનંતશાંતિનું વેદન છે, ચૈતન્યભગવાનનો સાક્ષાત્કાર છે.

શ્રમણો અને શ્રાવકો શુદ્ધાત્માના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રની આરાધનારૂપ
જે ભક્તિ કરે છે તે મોક્ષની ભક્તિ છે, તે મોક્ષનો માર્ગ છે.

નિજ પરમાત્મતત્ત્વનું ભજન એટલે શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આચરણ તે સાચી ભક્તિ છે.

ચૈતન્યની આરાધના, ચૈતન્યનું ભજન તો ચૈતન્યભાવ વડે થાય, રાગવડે ન થાય.

અરે જીવ! તારા આનંદમય સ્વભાવઘરને ચૂકીને તું દુઃખમય વનવાસમાં ક્યાં ચાલ્યો?

સમ્યગ્દર્શન તે ધર્મભક્તિ છે, સમ્યગ્જ્ઞાન પણ ધર્મભક્તિ છે, ને સમ્યક્ચારિત્ર તે
પણ ધર્મભક્તિ છે; તે ત્રણેમાં શુદ્ધ રત્નત્રયપરિણામોનું સેવન છે, તેમાં ક્યાંય
રાગ નથી. શુદ્ધ રત્નત્રયપરિણામોનું આવું ભજન એટલે કે આરાધના તે મોક્ષનો
માર્ગ છે, તે મોક્ષની ભક્તિ છે. આવી ભક્તિ જે કરે છે તે જીવ નિરંતર ભક્ત
છે–ભક્ત છે.

આવી રત્નત્રયભક્તિ કેમ થાય? શું શુભરાગવડે આવી ભક્તિ થાય? તો કહે છે કે
ના; પોતાનું જે પરમ આત્મતત્ત્વ, તેમાં ઊંડે ઊતરીને, તેના સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–
આચરણરૂપ જે શુદ્ધપરિણામ, તે જ સાચી ભક્તિ છે; આવી ભક્તિનું ફળ મુક્તિ છે.

PDF/HTML Page 22 of 49
single page version

કારતક: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૧૯ :

અહા! અનંત અતીન્દ્રિય આનંદ, ને અનંત અતીન્દ્રિયજ્ઞાન, એવા અનંત ભાવો

જેમાં ભરેલા છે એવા પોતાના આત્માની સન્મુખ થઈને જે વીતરાગી શ્રદ્ધાવગેરે

પરિણામ પ્રગટ્યા તે જ આરાધનારૂપ ભક્તિ છે. આમાં દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય ત્રણે

આવી ગયા, ને મોક્ષમાર્ગ પણ આવી ગયો.
શુદ્ધ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય એવા ત્રણભાવોમાં આત્મા છે, આત્માનું આવું અદ્ભુત

અલૌકિક સ્વરૂપ, ભગવાન જિનેન્દ્રદેવના માર્ગમાં જ પ્રકાશ્યું છે. પ્રભુ! તું પોતે

ભગવાન છો! તું તારા આત્માનું જ ભજન કર. તને ભજતાં તારી મુક્તિ થશે.
પરનું શરણ આત્માને નથી; પરના ભજનનો શુભવિકલ્પ તે પણ આત્માને શરણ

નથી; શરણ તો પોતાના આત્માના આશ્રયે જે નિર્વિકલ્પદશા પ્રગટી તે જ છે.

આત્માની નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિમાં જે શુદ્ધપરિણામ થયા તેનું ભજન, એટલે

વારંવાર તેનું સેવન તે આરાધના છે, તે ભક્તિ છે, તે મુક્તિની દાતાર છે. શ્રી

જિનવર ભગવાને મોક્ષને માટે શ્રાવકોને તેમજ શ્રમણોને આવી વીતરાગી

ભક્તિનો ઉપદેશ દીધો છે. શ્રાવકોને પણ શુદ્ધ પરમાત્મતત્ત્વની સન્મુખતાવડે શુદ્ધ

પરિણતિરૂપી આરાધના–ભક્તિ નિરંતર વર્તે છે, તેથી તે ભક્ત છે–ભક્ત છે, એટલે

કે તે પણ મોક્ષના આરાધક છે.
ભાઈ, તારે તારી દશા ફેરવવી હોય તો તારી રુચિની–જ્ઞાનની દિશા પલટાવવી

પડશે; પરસન્મુખતા છોડીને તારા બધાય પરિણામોને સ્વસન્મુખ કરવા પડશે.

અહો! હું જ પરમાત્મતત્ત્વ અચિંત્ય અનંત ભાવોનો ભંડાર છું–એમ પરમ મહિમા

લાવીને સ્વવસ્તુમાં પરિણામને જોડ, તેમાં જ શુદ્ધ રત્નત્રયની આરાધના થશે. આ

સિવાય બહારમાં દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રવગેરેની ભક્તિમાં ઉપયોગ જોડીને તે શુભરાગથી

મુક્તિ થવાનું કોઈ માને તો ભગવાન કહે છે કે તે સાચો ભક્ત નથી, તે મુક્તિનો

આરાધક નથી.
શુભરાગરૂપ ભક્તિ તે કાંઈ ભવછેદક ભક્તિ નથી; સમ્યક્ત્વાદિ શુદ્ધભાવરૂપ

વીતરાગી ભક્તિ તે જ ખરેખર ભવછેદક–ભક્તિ છે. એવી ભક્તિવડે અંદરમાં

ભગવાનના સાક્ષાત્ ભેટા થાય છે. જેમાં ભગવાનના ભેટા ન થાય ને ભવદુઃખના

ભેટા થાય એને તે ભક્તિ કોણ કહે? સમ્યક્ત્વાદિના ભજનમાં તો અંદર પોતાના

પરમાત્મતત્ત્વની અનુભૂતિ છે, અનંત શાંતિનું વેદન છે, ચૈતન્યભગવાનનો

સાક્ષાત્કાર છે.
અહા, સ્વાનુભૂતિરૂપ આ માર્ગ, એ તો અનંત આનંદને આપનારો માર્ગ છે. અનંત

PDF/HTML Page 23 of 49
single page version

: ૨૦ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:

આનંદનો માર્ગ તો આવો અદ્ભુત જ હોય ને! જગતને આવા માર્ગનું લક્ષ નથી

એટલે બહારમાં રાગના સેવનને માર્ગ માની રહ્યા છે. બાપુ! તારો માર્ગ રાગમાં

નથી; તારો માર્ગ તો તારા ચૈતન્યમાં સમાય છે. ચૈતન્યમાં અગાધ ગંભીર શાંતિ ને

અનંત ગુણના ભંડાર ભર્યા છે, તેમાં જોતાં જ આનંદના દરિયા તને દેખાશે.
શરીર તો કરોડો રોગોનું ઘર છે, તેમાં ક્યાંક શાંતિ નથી; ને આ ચૈતન્યપ્રભુ આત્મા

અનંત આનંદનું ધામ છે, તેમાં ક્યાંય રોગનું કે અશાંતિનું નામનિશાન નથી. આવા

ચૈતન્યની સેવા કર. ભાઈ, શરીરની તો સેવામાં અનંતા ભવ વીતાવ્યા ને દુઃખી જ

થયો; તો હવે આ ભવમાં તો શરીરાદિથી ભિન્ન ચૈતન્યતત્ત્વની સેવા કર, કે જેથી

અનંતભવનું તારું દુઃખ મટી જશે ને આત્માની પરમ શાંતિનું તને વેદન થશે,

મોક્ષના ભણકાર તારા આત્મામાં આવી જશે.
જે જીવો મુક્ત થયા તેઓ કોને ભજીને મુક્ત થયા? –કે પરમાત્માને ભજીને મુક્ત

થયા. ક્યાં પરમાત્મા? અંતરમાં શુદ્ધ જ્ઞાનમય કારણપરમાત્મા એવો જે પોતાનો

આત્મા, તે પરમાત્માને સમ્યક્ રત્નત્રયપરિણતિ વડે ભજીને તે જીવો સિદ્ધ થયા. તું

પણ સિદ્ધિને માટે તારા પરમ આત્મતત્ત્વને સમ્યક્ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રવડે

અભેદપણે ભજ.
આ રીતે રત્નત્રયવડે સિદ્ધપદને સાધનારો મુમુક્ષુ જીવ, બીજા સિદ્ધભગવંતોના પણ

શુદ્ધ ગુણોને ઓળખીને તેમની પરમભક્તિ કરે છે, તે વ્યવહાર–ભક્તિ છે. જુઓ,

આમાં પણ શુદ્ધ ગુણોની ઓળખાણ સહિતની જ વાત લીધી છે.

‘કારણપરમાત્માને અભેદ રત્નત્રયવડે આરાધીને જ તેઓ સિદ્ધ થયા’ એમ–

ઓળખીને તેમની ભક્તિ કરે છે; પણ ‘આ ભક્તિના શુભ રાગવડે સિદ્ધપદ

પમાશે’ –એમ તે મુમુક્ષુ માનતો નથી. આવી ઓળખાણપૂર્વક જેટલી

શુદ્ધરત્નત્રય–વીતરાગ પરિણતિ થઈ તેટલી નિશ્ચયભક્તિ છે, તે મુક્તિનું કારણ

છે; તેની સાથે પંચપરમેષ્ઠીના શુદ્ધ ગુણોની ઓળખાણ સહિતની ભક્તિ તે

વ્યવહારભક્તિ છે. ધર્મી શ્રાવકને તેમજ શ્રમણોને આવી બંને પ્રકારની ભક્તિ

હોય છે. તેઓ ઉદયભાવોથી જ્ઞાનચેતનાને અત્યંત જુદી અનુભવે છે, દુઃખથી

અત્યંત રહિત એવા આનંદથી તેમનું ચિત્ત ભરેલું છે. સમ્યક્ત્વાદિ જે ભાવો

ધર્મીને પ્રગટ્યા છે તેમાં ભવનો અભાવ છે, દુઃખનો અભાવ છે, ઉદયભાવોનો

ભજતો–ભજતો મુક્તિને સાધે છે, તેથી તે જીવ ભક્ત છે–ભક્ત છે.

PDF/HTML Page 24 of 49
single page version

કારતક: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૨૧ :

પરમાત્માને દુઃખ નહીં તેમ પરમાત્માની સાધક પર્યાયમાં પણ દુઃખ નહીં. જે પર્યાય

પરભાવથી પાછી વળીને પરમાત્મતત્ત્વમાં પ્રવેશી–તેમાં દુઃખ કેવું? એ તો આનંદના

અનંત સાગરમાં લીન થઈ ગઈ. અંતર્મુખ પરમાત્મતત્ત્વનો આનંદ અંતર્મુખ

ભાવથી જ પમાય છે, તેમાં બહુર્મુખ ભાવનો અભાવ છે. જે પરિણામમાં પોતાના

ચૈતન્ય પરમાત્માનો ભેટો થયો તે પરિણામ વીતરાગી જૈનશાસન છે, તે જ

નિશ્ચયભક્તિ છે, તે જ મુક્તિમાર્ગ છે. વાહ રે વાહ! સંતોએ અંતરના માર્ગ સુગમ

કરી દીધા છે.
અંતરમાં ઊતરવું તે એક જ શાંતિનો માર્ગ છે–એવો દ્રઢ નિર્ણય કર્યાં વગર

પરિણામનું બહારમાં ભટકવું મટશે નહીં. મારો આત્મા જ પરમ તત્ત્વ ઉત્કૃષ્ટ

શાંતિનું ધામ છે, –એમ પોતાના તત્ત્વનો કોઈ અદ્ભુત અચિંત્ય મહિમા જાણીને

તેમાં પરિણામ જોડતાં પરમ શાંતિ વેદાય છે. આત્માનો આવો અદ્ભુતસ્વભાવ

જેણે દેખ્યો તે જીવ પરભાવથી મુક્ત થયો; રાગાદિ ભાવોને પોતાની

ચેતનાપરિણતિથી અત્યંત જુદા જાણ્યા; જેવા જગતના બીજા પદાર્થો ચેતનાથી

બહાર છે તેવા જ રાગાદિભાવો પણ ચેતનાથી બહાર છે. આવી ચેતનાપરિણતિ તે

જ પરમાત્મતત્ત્વની ભક્તિ–કરતી–કરતી (એટલે કે તેમાં એકાગ્ર થતી હતી)

આનંદથી મોક્ષને સાધે છે.

ઊંધાભાવ છોડીને આનંદધામાં આવ

રે જીવ! આ જરાક દુઃખ પણ તારાથી સહન નથી થતું, તો

આના કરતાં મહાન દુઃખો જેનાથી ભોગવવા પડે એવા અજ્ઞાનમય

ઊંધા ભાવોને તું કેમ સેવી રહ્યો છે?

જો તને દુઃખનો ખરો ભય હોય તો તે દુઃખના કારણરૂપ

એવા મિથ્યાત્વાદિ ઊંધા ભાવોને તું શીઘ્ર છોડ. ને આનંદધામ

એવા નિજસ્વરૂપમાં આવ.

જ્ઞાની સંતો પાસે આવ... તે તને તારું આનંદધામ દેખાડશે.

PDF/HTML Page 25 of 49
single page version

: ૨૨ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:

આત્મા સમીપ છે

ધર્મીને એક્કેય પર્યાયમાં આત્મા દૂર નથી

જે સાંભળતાં મુમુક્ષુને પ્રમોદ થાય એવા ‘ભાવિ

તીર્થાધિનાથ’ નું ઉદાહરણ આપીને શુદ્ધદ્રષ્ટિવંત જીવનું
સ્વરૂપ સમજાવતાં મુનિરાજ કહે છે કે–અહો, ભાવિ
તીર્થાધિનાથને પોતાના સમસ્ત પરિણામમાં પોતાનો શુદ્ધ
આત્મા સમીપ જ વર્તે છે; શુદ્ધાત્માની સન્મુખતાથી તે
અભિરામ છે–સુંદર છે. જ્યાં આત્માની સમીપતા નથી ત્યાં
સુંદરતા નથી–સુખ નથી. ભાઈ, તારે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–
આનંદ પ્રગટ કરવા હોય તો તું પણ તીર્થાધનાથની જેમ
અંતરમાં તારા આત્માની સમીપ જા...

(વીર સં. ૨૪૯૭ આસો સુદ ૯–૧૦–૧૧; નિયમસાર ગા. ૧૨૭ કલશ ૨૧૨)

અહો, શુદ્ધ ચૈતન્યભાવી મારો આત્મા, તેમાં મને શુદ્ધ જ્ઞાન–આનંદનો જ

પરિચય છે, તેમાં ભવનો પરિચય નથી, ભવના કારણરૂપ કોઈ વિભાવો સાથે મારા
ચેતનસ્વભાવને પરિચય નથી, સંબંધ નથી મારી આત્મઅનુભૂતિમાં મારી શાંતિ ને
આનંદના અનંતા ભાવો ભરેલા છે, પણ રાગાદિ પરભાવો તો તેમાં જરા પણ નથી.
અંતરમાં આત્માના આવા સ્વભાવનો અભ્યાસ કરતાં સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન ચારિત્ર ને
મોક્ષરૂપ પરિણમન થાય છે, પણ ભવરૂપ પરિણમન થતું નથી. પોતાના સમ્યક્ત્વાદિ
સ્વભાવરૂપ પરિણમવું એ તો જીવનો સ્વભાવ જ છે. તે શુદ્ધપરિણામમાં આત્મા પોતે
સમીપ છે. તેમાં રાગાદિની સમીપતા નથી, રાગાદિ તો તેનાથી દૂર છે, ને શુદ્ધસ્વભાવ
તેમાં અત્યંત નજીક (તન્મય) છે. (–અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૨૫)

PDF/HTML Page 26 of 49
single page version

કારતક: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૨૩ :

સુખદાયક મોક્ષદાયક સામાયિક

પરમ આનંદમય, સ્વાનુભૂતિગમ્ય

િવશાળ ગંભીર અાત્મતત્ત્વ

(નિયમસાર કળશ: ૨૧૯ આસો વદ ૭)

અરે, આ સંસારમાં અનાદિથી દુઃખી જીવને શાંતિ માટે એક પોતાનું પરમ

આનંદમય તત્ત્વ જ આશ્રયરૂપ છે; આવા તત્ત્વના ધ્યાનમાં જેની જ્ઞાનપરિણતિ પરિણમી
છે તે જીવ અંતરમાં કોઈ વિશાળ ગંભીર તત્ત્વને પામે છે–કે જે અત્યંત શાંત છે, જેમાં
દુઃખ કે અશાંતિનું નામ પણ નથી. –એવા જીવને સામાયિક કહેવામાં આવે છે.

અહા, મારું આનંદમય નિર્દોષ તત્ત્વ, તે મારામાં પ્રાપ્ત જ છે–એમ ધર્મી પોતાની

બુદ્ધિને અંતરમાં જોડે છે; એટલે મારા આવા તત્ત્વની પ્રાપ્તિ માટે બીજા કોઈ
રાગદિભાવોનું આલંબન નથી; તે રાગાદિ ભાવો તો મારા આનંદમય તત્ત્વથી દૂર–દૂર
છે. આવા તત્ત્વને ધ્યાવતાં અંતરમાંથી પરમ આનંદ આવે છે, ને તે જ દુઃખથી મુક્ત
થવાનો ઉપાય છે.

મારી પરિણતિ તો જ્ઞાન અને આનંદરૂપે થાય–એવો જ હું છું; બાકી રાગાદિની

કોઈ વૃત્તિઓમાં મારો આત્મા પરિણમતો નથી. વિકલ્પના વેદનમાં આત્મા આવતો
નથી; સમ્યગ્દર્શન અને આનંદ તેને જ થાય છે કે જે પોતાની બુદ્ધિને, પોતાના
જ્ઞાનપરિણામને વિકલ્પથી પાર કરીને અંતરમાં પરમતત્ત્વમાં પરિણમાવે છે.
આનંદમય આત્મા વિકલ્પને ગોચર નથી, એ તો શુદ્ધાત્માને આશ્રિત એવા
પરિણામને જ ગોચર છે.

પરમ આનંદમય આત્મતત્ત્વ એવું કોઈ વિશાળ છે કે જે ગંભીર તત્ત્વ પોતાની

સ્વાનુભૂતિરૂપ શુદ્ધ પરિણતિને જ ગમ્ય થાય છે, બીજી કોઈ રીતે તે ગમ્ય થતું નથી.
અહા, સમ્યગ્દ્રષ્ટિની અંર્તપરિણતિમાં અનંતા સાગર જેટલા આનંદથી

PDF/HTML Page 27 of 49
single page version

: ૨૪ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:

ડોલતું આખું વિકાળ તત્ત્વ અનુભવમાં આવી ગયું છે. આવા મહાન તત્ત્વમાં, કે તેની
અનુભૂતિમાં દુઃખનું તો કોઈ નામનિશાન નથી. દુઃખથી દૂર અને પરમ આનંદના
સાગરથી ભરપૂર વિશાળ ગંભીર તત્ત્વ ધર્માક્ષએ પોતામાં દેખી લીધું છે કે અહો! આ
પરમતત્ત્વ હું જ છું. આ તત્ત્વ સ્વાનુભૂતિ વગર જગતના જીવોને મનથી કે વચનથી દૂર
છે. પરમ શાંતરસમાં ડુબેલું આ તત્ત્વ વિકલ્પની અશાંતિમાં કેમ આવે? ચૈતન્યનો માર્ગ
વિકલ્પથી દૂર છે. ચૈતન્યની ગતિ વિકલ્પથી ન્યારી છે. બાપુ! આવા તારા તત્ત્વનો કોઈ
અચિંત્ય પરમ મહિમા છે તેને લક્ષમાં છે; તો તેના આશ્રયે એકાગ્રતા વડે નિર્વિકલ્પ
આનંદમય પરમ વીતરાગી સમભાવરૂપ સામાયિક પ્રગટે. એ જ સામાયિક સુખદાયક ને
મુક્તિદાયક છે.

પરમ આનંદનું ધામ આત્મા પોતે છે. તેમાં જે પરિણતિ

ઢળી છે તે પરિણતિ ઉપશમાદિ શુદ્ધભાવરૂપ થયેલી છે, ને
રાગાદિ ઉદયભાવોનો તેમાં અભાવ છે. રાગના અવલંબને તો
આત્મધ્યાન થતું નથી, પણ જે ઉપશમાદિ પર્યાયો, તે પર્યાયોના
અવલંબને પણ આત્મધ્યાન થતું નથી. આત્માના અખંડ
સ્વભાવના અવલંબને તે ઉપશમાદિ નિર્મળ ભાવો પ્રગટી જાય
છે. ક્ષાયિકશ્રદ્ધા પ્રગટી તે પર્યાયના અવલંબને બીજી
ક્ષાયિકપર્યાય થતી નથી, તે–તે કાળે અંતરના શુદ્ધ સ્વભાવરૂપ
પરમતત્ત્વના અવલંબને જ ક્ષાયિકભાવ સદા થયા કરે છે. એમાં
રાગના કે પરના આલંબનની તો વાત જ નથી. માટે મોક્ષાર્થી
જીવે અંતર્મુખ થઈને પોતાના એક સર્વોપરિ પરમતત્ત્વનું જ
અવલંબન લેવું એટલે કે તેનું જ ધ્યાન કરવું. તે ધ્યાનમાં
ભગવાનનો ભેટો થાય છે ને તેમાં બધું સમાય છે.

PDF/HTML Page 28 of 49
single page version

કારતક: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૨૫ :

ભાવિ – તીર્થાધિનાથનો મનોહર માર્ગ

(અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૨૨ થી ચાલુ)

અરે જીવ! ધીરો થઈને તારા સ્વતત્ત્વને અંદર તપાસ તો ખરો. કેવું અદ્ભુત છે

તારું ચૈતન્યત્વ! તારા ચૈતન્યતત્ત્વના અનુભવમાં તને ભવ વગરનું ચૈતન્યસુખ દેખાશે,

ભવ અને ભવના કારણરૂપ સમસ્ત વિભાવ તો ચૈતન્યથી અત્યંત દૂર થઈ ગયા છે, –

જુદા થઈ ગયા છે.

અહા, જે પર્યાય અંદરમાં ચૈતન્યસ્વભાવની સમીપ આવી, તે પર્યાય રાગની

સમીપ કેમ જાય? જે પર્યાયમાં મોક્ષસુખનો અનુભવ થયો તે પર્યાયમાં ભવદુઃખનો

પરિચય કેમ રહે? ધર્મી કહે છે કે મારા આત્મામાં ભવનો પરિચય નથી; ચિદાનંદ

સ્વભાવના પરિચયમાં સમતારૂપ સામાયિક છે, એટલે કે મોક્ષમાર્ગ છે, શાંતિનું વેદન છે.

ચૈતન્ય જેનો ચમત્કાર છે, અનંત ચૈતન્યભાવોથી જે ગંભીર છે એવું મારું પરમ

તત્ત્વ સ્વાનુભૂતિમાં પ્રગટ્યું છે તે જયવંત છે. રાગાદિ ભાવોનો પરિચય તેમાંથી છૂટી

ગયો છે.

હે જીવ! ચેતનાને જાગૃત કરીને એવો પુરુષાર્થ કર કે એક ક્ષણમાં અંદર ચિદાનંદ

સ્વ્ભાવમાં ઊતરી જા.... ને બધાય પરભાવોથી છૂટો પડી જા. શુદ્ધતારૂપ પરિણમવાનો

તારો સ્વભાવ છે, ને તેનો આ અવસર છે. શુદ્ધતત્ત્વને જાણતાં શુદ્ધ પરિણમન થાય છે,

તે જ સામયિક છે, તેમાં આત્માની પ્રાપ્તિ છે. પોતાના ટંકોત્કીર્ણનિજ મહિમામાં લીન

એવા શુદ્ધતત્ત્વને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ સાક્ષાત્ જાતે છે. તીર્થંકરો–ગણધરો–મુનિવરો–સંતો તેમના

હૃદયમાં જે સદા સ્થિત છે એવું પરમ મહિમાવંત ચૈતન્યતત્ત્વ મને પણ મારી

અનુભૂતિમાં ગોચર થાય છે–એમ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ અનુભવે છે. પોતે પોતાને પ્રત્યક્ષ થાય

એવો જ મારો સ્વભાવ છે. આવા પોતાના આત્માને એકકોર મુકીને કદી કલ્યાણ થાય

નહીં. પોતાનું મહાન તત્ત્વ કેવું છે–તેને જ્ઞાનમાં અત્યંત સમીપ કરીને, સ્વાનુભવગોચર

કરીને અપૂર્વ કલ્યાણ થાય છે. આત્મા કાંઈ અગોચર વસ્તુ નથી, સમ્યગ્દ્રષ્ટિના

સ્વાનુભવમાં તે આનંદસહિત ગોચર થાય છે.

ધર્માત્માના બધા નિર્મળ ભાવોમાં પોતાનો શુદ્ધઆત્મા જ સંનિષ્ઠ છે, –

સ્વપર્યાયમાં આત્મા જ સમ્યક્પણે સ્થિત છે, પર્યાયે–પર્યાયે આત્મા જ તેને સમીપ વર્તે

છે. તેની એકકેય પર્યાયમાં આત્મા દૂર નથી પણ સર્વે પર્યાયોમાં આત્મા સમીપ જ

PDF/HTML Page 29 of 49
single page version

: ૨૬ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:

છે. રાગાદિભાવો તેને દૂર છે–જુદા છે, અરે જીવ! તારો આત્મા તારામાં જ અત્યંત

નજીક, છતાં તેને દૂર સમજીને તેં રાગની ભાઈબંધી કરી. પણ રાગ તો તારા સ્વભાવથી

દૂર છે; ચેતનમાં આત્માની જ સમીપતા છે ને રાગાદિક ભાવો દૂર છે; માટે અંતરંગ દ્રષ્ટિ

વડે આત્માને જ સમીપ બનાવ. પરિણામને આત્મામાં તન્મય કરીને આનંદનો અનુભવ

કર. આવો અનુભવ કરતાં સર્વે પરભાવો અલોપ થઈ જશે ને ભગવાન આત્મા પરમ

આનંદ સહિત પ્રગટ થશે.

‘ચેતનાવંત’ જ્ઞાની. તેની સાચી ભક્તિ

ધર્માત્માને એકકેય પર્યાયમાં આત્મા દૂર નથી; તેણે આત્મા સાથે પરિણતિનો

દોર બાંધ્યો છે ને રાગ સાથેનો સંબંધ તોડ્યો છે. તેની ચેતનાની એકકેય પર્યાય એવી

નથી કે રાગમાં તન્મય થાય, તેની ચેતના રાગથી સર્વથા જુદી ને જુદી, ચૈતન્યભાવપણે

જ વર્તે છે. –આવી ચેતનાને ઓળખે ત્યારે ધર્મીને ઓળખ્યા કહેવાય. જેમ કેવળજ્ઞાની

ભગવાનની જ્ઞાનચેતના રાગથી સર્વથા જુદી છે તેમ સાધક ધર્માત્માની જે જ્ઞાનચેતના

છે તે પણ રાગથી સર્વથા જુદી છે, પરભાવના કોઈ પણ કણિયાને તે પોતામાં ભેળવતી

નથી; આવી ચેતનાસ્વરૂપે પોતાનું સ્પષ્ટ વેદન થાય ત્યારે ભેદજ્ઞાન થયું કહેવાય ને તે

આત્મા જ્ઞાનચેતનારૂપ થઈને મોક્ષમાર્ગી થયો કહેવાય. રાગવડે જ્ઞાની ઓળખાતા નથી,

જ્ઞાની જ્ઞાનચેતનાવડે ઓળખાય છે. એ જ રીતે જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા રાગવડે નથી.

ઓળખાતો, જ્ઞાનચેતનાવડે જ ઓળખાય છે. આવી ઓળખાણ કરે ત્યારે જ્ઞાનીની

સાચી ઓળખાણ થાય, ને ત્યારે સમ્યગ્દર્શનાદિ થાય.

શાંતરસના કુંડમાં સ્નાનવડે ભવરોગોનો નાશ
આત્મા પોતાના પરમ આનંદરૂપી અદ્ધિતીય અમૃતથી ગાઢ ભરેલો છે. આવા

આત્માને આનંદ–ભક્તિથી ભરપૂર એવા પરમ શાંતરસરૂપી જળવડે સ્નાન કરાવો.

બીજી કલ્પના–જાળનું શું કામ છે?

અહા, મારા ભગવાને જેવો આત્મા અનુભવીને પ્રગટ કર્યો તેવો આત્મા હું જ

છું–એમ અંતરમાં સ્વસન્મુખ અનુભૂતિના આનંદમય ફૂવારા વડે આત્માને સ્નાન

કરાવો, પ્રશમરસમાં આત્માને તરબોળ કરો. ચૈતન્યસમુદ્ર આત્મા છે તે પોતે પોતામાં જ

મગ્ન થઈને પોતાના શાંત ચૈતન્યરસને પીએ છે, જેમ શરીરના રોગને દૂર કરવા

PDF/HTML Page 30 of 49
single page version

કારતક: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૨૭ :

માટે લોકો માટે રાજગૃહી વગેરેના ઉના પાણીના કુંડમાં સ્નાન કરે છે, તેમ હે જીવ!

આત્માના કષાયાદિ ભવરોગને દૂર કરવા માટે તું તારા અંતરમાં ભરેલા પરમ શાંત

ચૈતન્યકુંડમાં સ્નાન કર... તારા બધા રોગ મટી જશે.

ધર્માત્મા જાણે છે કે હું મારી નિર્મળપર્યાયની સમીપમાં જાઉં છું રાગથી હું દૂર

જાઉં છું ને મારી ચેતનાપરિણતિમાં એકાગ્ર થાઉં છું.

શ્રીગુરુનો ઉપદેશ પણ આ જ છે કે તારા પરિણામમાં તારા ચૈતન્યસ્વભાવી

આત્માને જ તું મુખ્ય રાખ; તેને જ સમીપ રાખ, ને એના સિવાય બીજા બધાયને દૂર

રાખ. પોતામાં શુદ્ધ આત્મતત્ત્વની આનંદમય અનુભૂતિ થઈ તે જ પરમ ગુરુઓનો

પ્રસાદ છે. અહો, પરમ ગુરુઓએ પ્રસન્ન થઈને અમને આવો શુદ્ધાત્માનો પ્રસાદ

આપ્યો.... તેમના અનુગ્રહવડે અમને જે શુદ્ધાત્મતત્ત્વનો ઉપદેશ મળ્‌યો તેનાથી અમને

સ્વસંવેદનરૂપ આત્મવૈભવ પ્રગટ્યો.

ભાવિ તીર્થાધિનાથનું ઉદાહરણ આપીને સમજાવે છે –
અહો, જે ભાવિતીર્થંકર છે, ભવભયને હરનારા છે અને રાગરહિત હોવાથી

અભિરામ છે–સુંદર છે, એવા શુદ્ધ દ્રષ્ટિવંત ભાવિ તીર્થાધિનાથને પોતાના સમસ્ત
સ્વસન્મુખ પરિણામમાં પોતાનો શુદ્ધ પરમ આત્મા જ ઊર્ધ્વ છે, તે જ મુખ્ય છે, તે જ
સમીપ છે, તેથી તેમને સહજ સમતા સાક્ષત્ વર્તે છે. ભાવિ–તીર્થનાયકના ઉત્કૃષ્ટ
ઉદાહરણ વડે બધા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવોની શુદ્ધદ્રષ્ટિમાં કેવો શુદ્ધાત્માં વર્તે છે તે સમજાવ્યું છે.
ધર્માત્માને બધાય પરિણામમાં પોતાનો નિરંજન કારણપરમાત્મા જ સદાય નજીક છે.
પરમગુરુના પ્રસાદથી આવા કારણપરમાત્માને પોતે પ્રાપ્ત કર્યો છે–અનુભવ્યો છે. શ્રી
ગુરુના ઉપદેશમાં જેવું શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ બતાવ્યું તેવું સમજીને પોતે પ્રગટ કર્યુંં એટલે
નિર્મળપર્યાય પ્રગટ કરીને તેમાં પોતે સ્થિત થયો, રાગાદિ સમસ્ત પરભાવોથી જુદો
થયો, દૂર થયો. આ રીતે ભાવિ–જિન ભગવંતો નિજસ્વભાવની સમીપ થયા ને
પરભાવોથી પરાંગ્મુખ થયા, તેમને વીતરાગી સમતાભાવરૂપ સ્થિર સામાયિક સદાય છે;
સામાયિક ભાવરૂપ પોતાની નિર્મળ દશામાં તે આત્મા સદાય સ્થિર રહે છે; તેથી
ભગવાનના શાસનમાં તે આત્માને જ સામાયિક કહેલ છે.

અહા, જ્યાં પોતાનો શુદ્ધાત્મા સમીપ નથી, શુદ્ધઆત્મા જેની દ્રષ્ટિમાં આવ્યો

નથી, તે આત્માને દૂર રાખીને, આત્માને ભૂલીને ગમે તે કરે પણ તેને શુદ્ધતા થતી

PDF/HTML Page 31 of 49
single page version

: ૨૮ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:

નથી, સામાયિક થતી નથી, ચારિત્ર થતું નથી, શ્રદ્ધા–જ્ઞાન પણ થતાં નથી. એકકેય ધર્મ

તેને હોતો નથી. આત્માને પોતાનું સ્વજ્ઞેય બનાવ્યા વગરનું બધુંય થોથાં છે, એના

બહારનાં જાણપણાં કે શુભઆચરણ તે કોઈ તેને શાતિ નહીં આપે. શાંતિ આપનારો

પોતાનો આત્મા તેની તો સમીપમાં તો જાતો નથી, તો તેને શાંતિ ક્યાંથી મળે?

વ્યવહારના પરિણામ વખતેય ધર્મીને તેમાં સમીપતાં નથી, તેમાં તન્મયતા નથી,

તે વખતે તેની ચેતના તો તે વ્યવહારના રાગથી દૂર જ વર્તે છે ને પોતાના શુદ્ધ

પરમતત્ત્વની જ સમીપમાં વર્તે છે. ધર્મીની ચેતનામાં પોતાનો સ્વભાવ જ સમીપ છે, ને

રાગ દૂર છે–જુદો છે. જેને ચૈતન્યની સમીપતા થઈ છે–શુદ્ધ પરિણતિમાં ભગવાન આત્મા

અનુભવમાં આવ્યો છે એવા શુદ્ધદ્રષ્ટિવંત જીવને જ વ્યવહાર સંયમાદિ સાચાં હોય છે.

શુદ્ધ આત્મા જેની દ્રષ્ટિમાં વર્તતો નથી, અને એકલો રાગ જ જેની પરિણતિમાં તન્મય

વર્તે છે એવા અજ્ઞાનીને તો વ્યવહાર પણ સાચો હોતો નથી. એને તો પોતાનો આત્મા

દૂર છે એટલે કે અનુભૂતિમાં આવતો નથી.

મારો આત્મા મને દૂર નથી
અરે ચૈતન્યપ્રભુ હું પોતે.... મારાથી હું દૂર કેમ હોઉં? આત્મા પોતે પોતાને

સમીપ જ છે, પોતે પોતાના સ્વભાવમાં જ સત્ છે. –આવા આત્મામાં જેના પરિણામ
તન્મય છે તેને જ ધર્મ છે. જેનાં પરિણામ પોતાના આત્મામાં તન્મય નથી, એટલે કે જે
આત્મા રાગથી જુદી ચેતનારૂપે પરિણમ્યો નથી ને રાગાદિ પરભાવમાં તન્મયભાવે વર્તે
છે તેને ધર્મ નથી, શાંતિ નથી, સામાયિક નથી. ધર્મી તો કહે છે કે મારી પર્યાયે–પર્યાયે
મારા ચૈતન્યપ્ર્રભુના અમૃત વરસી રહ્યા છે, ચૈતન્યરસના સમુદ્રમાં જ મારી બધી પર્યાયો
મગ્ન છે, મારી કોઈ પર્યાય ચૈતન્યપ્રભુ વગરની નથી, મારી કોઈ પર્યાય રાગમાં તન્મય
નથી. મારો આત્મા રાગથી ભિન્ન ચેતના ભાવે જ પરિણમી રહ્યો છે. –આ રીતે જેણે
ચૈતન્યપ્રભુને સમીપ રાખ્યો, અને જે પોતે ચૈતન્યપ્રભુની સમીપ ગઈ, તે પર્યાયમાં રાગ
રહી શકે નહીં, રાગથી તે પર્યાય છૂટી પડી ગઈ; એટલે વીતરાગભાવથી તે સુંદર
સુશોભિત થઈ. આવા શુદ્ધ આત્મદ્રષ્ટિવાળા જીવો અભિરામ છે–સુંદર છે–મનોહર છે.
અહો, તીર્થંકર થનારા આત્મા આવી શુદ્ધાત્મદ્રષ્ટિવડે મનોહર છે, ભવભયને હરનારા છે.

જ્યાં આત્માની સમીપતા છે, આત્મામાં એકાગ્રતા છે ત્યાં જ સાચી સામાયિક છે.

જ્યાં આત્મા નથી ત્યાં સામાયિક કેવી? જે પરિણામમાં પોતાના શુદ્ધ આત્માની

PDF/HTML Page 32 of 49
single page version

કારતક: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૨૯ :

અનુભૂતિ નથી તેમાં સામાયિક કેવી? તેમાં વીતરાગતા કેવી? તેમાં સુખ કેવું? તેમાં

ધર્મ કેવો? ધર્મીને પોતાની બધી પર્યાયોમાં, જ્ઞાનમા–શ્રદ્ધામાં–ચારિત્રમાં–આનંદમાં

સદાય પોતાનો શુદ્ધ આત્મા હાજરાહજુર વર્તે છે, એક સમય પણ તે દૂર નથી.

‘વાહ! ભાવિ – તીર્થાધિનાથ
જેમાં શુદ્ધઆત્મા સમીપ છે એવી સામાયિકના વર્ણનમાં ભાવિ–તીર્થાધિનાથને

યાદ કરીને મુનિરાજ કહે છે કે અહો, તીર્થંકરોને તે ભવમાં દર્શન અને ચારિત્ર બંને

અપ્રતિહત હોય છે; એવા ભાવિ–તીર્થંકરને તેમજ તેમના જેવા શુદ્ધદ્રષ્ટિવંત બધાય

જીવોને જ્ઞાનમાં–શ્રદ્ધામાં–ચારિત્રમાં–આનંદમાં એમ સર્વે ભાવોમાં પોતાનો શુદ્ધઆત્મા જ

સમીપ છે, તે જ શુદ્ધપરિણામમાં તન્મય વર્તે છે. આત્મા પોતે પોતાના નિર્મળ

પરિણામમા તન્મય એકાકાર વર્તે છે એટલે તે જ સમીપ છે, ને રાગાદિ ભાવોમાં આત્મા

તન્મય વર્તતો નથી તેથી રાગાદિથી તે દૂર છે, જુદો છે.

ધર્માત્માને આત્માની સમીપતા એક ક્ષણ પણ છૂટતી નથી. અને જ્યાં આત્મા

સમીપ છે એટલે કે આત્માભિમુખ ભાવ છે ત્યાં સમતા જ છે, વીતરાગતા જ છે. આવું

વીતરાગીકાર્ય તે જ નિયમસાર છે, તે જ મોક્ષનો માર્ગ છે. કોની સમીપતામાં આનંદ

થાય? કે આત્મા પોતે સહજ આનંદસ્વરૂપ છે એટલે મંતર્મુખ થઈને આત્માની

સમીપતામાં જ આનંદ વેદાય છે.

હે જીવ! સમ્યગ્દર્શનપર્યાય પ્રગટ કરવી હોય તો આત્માની સમીપ જા. સમ્યગ્જ્ઞાન–

પર્યાય પગટ કરવી હોય તો આત્માની સમીપ જા. આનંદપર્યાય પ્રગટ કરવી હોય તો

આત્માની સમીપ જા. પરમ સમભાવરૂપ સામાયિક કરવી હોય તો આત્માની સમીપ જા.

ભાવિ તીર્થાધિનાથ અને બધા શુદ્ધદ્રષ્ટિવંત જીવો આ રીતે આત્માની સમીપ જઈને, આત્માને

મુખ્ય રાખીને, તેમાં એકાગ્રતા વડે શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર અને સામાયિક પ્રગટ કરે છે.

અહો, આવી શુદ્ધદ્રષ્ટિવાળા આ ભાવિ તીર્થાધિનાથ શુદ્ધદ્રવ્યમાં અભેદ પર્યાયવડે

અભિરામ છે, સુશોભિત છે. શુદ્ધદ્રવ્યમાં અભેદપરિણતિવડે રાગનો અભાવ થયો છે તેથી

તે વીતરાગપણે શોભતા છે–સુંદર છે–મનોહર છે–અભિરામ છે, અને ભવના ભયને

હરનારા છે. અરે, ભગવાન આત્મા જ્યાં અનુભૂતિમાં નીકટ બિરાજતો હોય ત્યાં

ભવદુઃખ કેવા? ને ભય કેવો? ભગવાન આત્મા ભવના ભયને હરનારો છે.

હું તો ચેતનામય આત્મા છું–એવી શુદ્ધદ્રષ્ટિ ધર્મીને કદી છૂટતી નથી.

PDF/HTML Page 33 of 49
single page version

: ૩૦ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:

દરેક કાર્ય વખતે, દરેક પરિણામ વખતે આત્માની જ ઊર્ધ્વતા રહે છે, આત્મા જ મુખ્ય

રહે છે; રાગાદિથી આત્મા ઊર્ધ્વ રહે છે, જુદો રહે છે. આવી દ્રષ્ટિથી શુદ્ધદ્રષ્ટિવંત જીવ

શોભે છે. અહો! આવી દ્રષ્ટિવંત જીવ તે તો ભવિષ્યનો ભગવાન છો; ભાવિ–

તીર્થાધિનાથ અપ્રતિહત ભાવે આત્માને સમીપ જ રાખીને સામાયિક વડે મોક્ષને સાધે

છે. કુદરતી આત્મા આનંદમય છે તેની સમીપતા થતાં આનંદને વેદતો–વેદતો તે આત્મા

મોક્ષમાં જાય છે. કોઈ ધર્માત્માને પોતાના ધર્મપરિણામમાં આત્મા દૂર હોય નહીં. જેટલા

ધર્મપરિણામ છે તે બધાય પરિણામમાં આત્મા પોતે તન્મય વર્તે છે, આત્મા પોતે તેવા

સ્વરૂપે છે. સમ્યગ્દર્શનમાં, જ્ઞાનમાં, આનંદમાં સર્વ પરિણામમાં આખો આત્મા વર્તે છે,

દૂર નથી રહેતો, જુદો નથી રહેતો. પ્રત્યેક પર્યાયમાં ધર્મીને સમતારસનો આખોય

ચૈતન્યપિંડ હાજરાહજૂર વર્તે છે.–આવા ધર્માત્માના ભાવમાં સદા સામાયિક છે.

ધર્માક્ષની જ્ઞાનદશામાં સહજ પરમાનંદરૂપી અમૃતનું પૂર આવ્યું છે, આખો

જ્ઞાનાનંદસ્વભાવી આત્મા પોતે પરમ આનંદપણે ઉલ્લસ્યો છે. તેમાં હવે રાગ–દ્વેષ કેવા?

અશાંતિ કેવી? આત્માની નીકટ જઈને મહા આનંદના વેદનમાં જે પર્યાય નિમગ્ન થઈ તેમાં

હવે રાગ–દ્વેષાદિ વિકૃત હોય નહીં, તે તો પરમ શાંત છે. આવા ભાવનું નામ સામાયિક છે,

ને તે જ પરમાનંદનો પંથ છે, તે પોતે આનંદરૂપ છે ને મોક્ષના પરમ આનંદને સાધે છે.

વિકલ્પો જ્ઞાનના સ્વભાવમાં છે જ નહીં, જ્ઞાનના સ્વભાવમાં આનંદનું પૂર છે,

સમભાવ છે, પણ તેમાં રાગદ્વેષાદિ વિકૃતિ નથી. આત્માના સ્વભાવના અનંતા ભાવોનો

સમરસ જ્ઞાનમાં સમાય છે; આવો સમરસી આત્મા છે, તેના અનુભવ વડે સામાયિક

પ્રગટે છે. પર્યાય અંતર્મુખ થઈને આત્માના શુદ્ધચૈતન્યરસના પાનમાં તત્પર છે,

નિર્વિકલ્પપણે ચૈતન્યનો આનંદરસ પીવામાં જ તે લાગેલી છે. બીજે ક્યાંય કોઈ

પરભાવમાં તે પર્યાય હવે લાગતી નથી. પરમવીતરાગી સુખના અમૃતનો સ્વાદ જેણે

ચાખ્યો તે વિકારનો ઝેરી સ્વાદ લેવા કેમ જાય? અંતર્મુખ જ્ઞાનનો સ્વાદ અને વિકલ્પનો

સ્વાદ એ બે વચ્ચે અમૃત અને ઝેર જેવો તફાવત છે. જ્ઞાનનો સ્વાદ તો પરમ શાંત

રસમય છે, ને વિકલ્પનો સ્વાદ આકુળ–અશાંત છે. ધર્મીજીવ જ્ઞાનવડે આત્માના

આનંદનું ચૂસણીયું ચૂસે છે. સુખભાવ જેમાં સમાયેલો છે એવો હું છું–એમ જ્ઞાની

અંતરમાં સુખરસનું પાન કરે છે. તે તીર્થંકરોનો અનુયાયી છે. તીર્થાધિનાથનો જે સુંદર

માર્ગ તેમા ચાલી રહ્યો છે, શોભી રહ્યો છે.

ધન્ય તીર્થાધિનાથ! ‘ધન્ય એમનો સુંદર માર્ગ!

PDF/HTML Page 34 of 49
single page version

કારતક: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૩૧ :

મોક્ષમહેલનું પહેલું પગથિયું – સમ્યગ્દર્શન
દર્શન ધારો ભવ્ય પવિત્ર. કાલ વૃથા મત ખોવો

રે જીવ! દુનિયાની વાત છોડ. દુનિયા દુનિયામાં રહી; તું

તારું આત્મભાન કરીને તારા હિતને સાધી લે. સમ્યગ્દર્શન શું છે
તેની દુનિયાને ખબર નથી; સમ્યગ્દર્શન બીજાને ઈન્દ્રિયજ્ઞાનથી
દેખાય તેવું નથી. અહા, સમ્યગ્દર્શન થયું ત્યાં આત્મામાં મોક્ષનો
સિક્કો લાગી ગયો, ને પરમ સુખનું નિધાન ખુલ્લી ગયું. એનો
તો જે અનુભવ કરે એને ખરી ખબર પડે.

અહો, આવા પવિત્ર સમ્યગ્દર્શનને હે ભવ્ય જીવો! તમે

ધારણ કરો, બહુમાનથી તેની આરાધના કરો. હે સૂજ્ઞ–સમજદાર
આત્મા! તું સમજ, તું ચેતી જા, તું સાવધાન થા, અને પ્રમાદ
વગર શીઘ્ર સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કર. સમ્યગ્દર્શનનો આ ઉત્તમ
અવસર છે. ફરીફરી આવો અવસર મળવો દુર્લભ છે. માટે આવો
ઉત્તમ ઉપદેશ સાંભળીને, એક ક્ષણ પણ ગુમાવ્યા વગર અત્યારે
જ અંતરમાં પોતાના શુદ્ધ આત્માની અખંડ અનુભૂતિ સહિત
શ્રદ્ધા કરીને સમ્યગ્દર્શનના દીવડા પ્ર્રગટાવ. હે ભવ્ય! હે સુખના
અભિલાષી મુમુક્ષુ! સુખ માટે તું આવા ઉત્તમ કાર્યને શીઘ્ર કર.

સમ્યગ્દશનનો ઘણો મહિમા બતાવીને હવે આ ત્રીજી ઢાલની છેલ્લી ગાથામાં

તેની અત્યંત પ્રેરણા આપતાં કહે છે કે અરે જીવ! તું કાળ ગુમાવ્યા વગર આ પવિત્ર
સમ્યગ્દર્શનને ધારણ કર.

અહા, સમ્યગ્દર્શનનું સ્વરૂપ અચિંત્ય છે! હે ભવ્ય! આવા સમ્યગ્દર્શનને

ઓળખીને અત્યંત મહિમાપૂર્વક તું તેને શીઘ્ર ધારણ કર... જરા પણ કાળ નકામો ગુમાવ્યા
વગર તું ચેતી જા અને આવા સમ્યગ્દર્શનને ધારણ કર. કેમકે આ સમ્યગ્દર્શન જ

PDF/HTML Page 35 of 49
single page version

: ૩૨ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:

મોક્ષનું પ્રથમ પગથિયું છે; જ્ઞાન કે ચારિત્ર કાંઈ આ સમ્યગ્દર્શન વગર સાચું હોતું નથી.
સમ્યગ્દર્શન વગરના બધા જાણપણા ને બધા આચરણ તે મિથ્યાજ્ઞાન ને મિથ્યા
આચરણ છે. માટે હે જીવ! તું સમજ, આ ઉપદેશ સાંભળીને ચેત, સાવધાન થા, ને
નકામો કાળ ગુમાવ્યા વગર સમ્યગ્દર્શનનો સાચો ઉદ્યમ કર. જો સમ્યક્ત્વ વગર જીવન
ગુમાવ્યું તો ફરીને આવો નરભાવ ને આવા જૈનધર્મનો ઉત્તમયોગ મળવો કઠણ છે.
અવસર ગુમાવી દઈશ તો તારા પસ્તાવાનો પાર નહીં રહે. માટે, હે આતમરામ! હે
ભવ્ય જીવ! તું અત્યંત સાવધાન થઈને ચેતી જા ને અત્યંત ઉદ્યમપૂર્વક શીઘ્ર આવા
પવિત્ર સમ્યગ્દર્શનને ધારણ કર.

મોક્ષમહેલમાં ચઢવા માટે રત્નત્રયરૂપ જે સીડી છે તેનું પહેલું પગથિયું

સમ્યગ્દર્શન છે; તેના વગર ઉપરના પગથિયાં (શ્રાવકપણું મુનિપણું વગેરે) હોય નહિ.
સીડીનું એક પગથિયું પણ જેનાથી નથી ચડાતું તે આખી સીડી ચડીને મોક્ષમાં ક્યાંથી
પહોંચશે? સમ્યગ્દર્શન વગરની બધી ક્રિયાઓ એટલે કે શુભભાવો તે કાંઈ ધર્મનું
પગથિયું નથી, તે તો સંસારમાં ઊતરવાનો રસ્તો છે. રાગને જેણે રસ્તો માન્યો તે તો
સંસારના રસ્તે છે. રાગના રસ્તે કાંઈ મોક્ષમા ન જવાય. મોક્ષનો રસ્તો તો સ્વાનુભવ
સહિત સમ્યગ્દર્શન છે. આત્માની પૂર્ણ શુદ્ધ વીતરાગદશા તે મોક્ષરૂપી આનંદમહેલ; અંશે
શુદ્ધતારૂપ સમ્યગ્દર્શન તે મોક્ષમહેલનું પહેલું પગથિયું. અંશે શુદ્ધતા વગર પૂર્ણ શુદ્ધતાના
માર્ગે ક્યાંથી જવાશે? અશુદ્ધતાના માર્ગે ચાલતાં કાંઈ મોક્ષનગર ન આવે.

મોક્ષ શું છે?–મોક્ષ તે કાંઈ ત્રિકાળી દ્રવ્ય કે ગુણ નથી, પણ તે જીવના જ્ઞાનાદિ

ગુણોની પૂર્ણ શુદ્ધ અવસ્થારૂપ કાર્ય છે; તેનું પહેલું કારણ સમ્યગ્દર્શન છે. સમ્યગ્દર્શનનું
લક્ષ્ય પૂર્ણ શુદ્ધઆત્મા છે, તે પૂર્ણતાના ધ્યેયે પૂર્ણ તરફની ધારા ઊપડે છે; વચ્ચે રાગાદિ
હોય, વ્રતાદિ શુભભાવ હોય પણ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ તેને આસ્રવ જાણે છે, તે કાંઈ મોક્ષની સીડી
નથી. સમ્યક્તા કહો કે શુદ્ધતા કહો, જ્ઞાન–ચારિત્ર વગેરેની શુદ્ધીનું મૂળ સમ્યગ્દર્શન છે.
શુભરાગ તે કાંઈ ધર્મનું પગથિયું નથી. રાગનું ફળ સમ્યગ્દર્શન નથી, ને સમ્યગ્દર્શનનું
ફળ શુભરાગ નથી; બંને ચીજો જ જુદી છે.

આત્માં શાંત–વીતરાગ સ્વભવ છે; તે પુણ્યવડે, રાગવડે, વ્યવહારવડે પ્રાપ્ત થતો

નથી એટલે કે અનુભવમાં આવતો નથી; પણ સીધો પોતે પોતાના ચેતનભાવ વડે
અનુભવમાં આવે છે. આવો અનુભવ થાય ત્યારે સમ્યગ્દર્શન થાય ને ત્યારે મોક્ષમાર્ગ

PDF/HTML Page 36 of 49
single page version

કારતક: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૩૩ :

ઊઘડે. અનંત જન્મ–મરણના નાશના ઉપાયમાં ને મોક્ષના પરમઆનંદની પ્રાપ્તિમાં
સમ્યગ્દર્શન જ પહેલું પગથિયું છે. તેના વગર જ્ઞાનનું જાણપણું કે શુભરાગની ક્રિયાઓ
તે બધું નિરર્થક છે. ધર્મનું ફળ તેના વડે જરાય આવતું નથી, માટે તે નિરર્થક છે.
નવતત્ત્વોની એકલી વ્યવહાર શ્રદ્ધા વ્યવહાર જાણપણું કે પંચમહાવ્રતાદિ શુભ આચાર, તે
કોઈ રાગ આત્માના સમ્યગ્દર્શન માટે જરાય કારણરૂપ નથી; વિકલ્પની મદદ વડે
નિર્વિકલ્પતા કદી પામતી નથી. સમ્યક્ત્વાદિની ભૂમિકામાં તેને યોગ્ય વ્યવહાર હોય છે
એટલી તેની મર્યાદા છે, પણ તે વ્યવહાર છે માટે તેને લઈને નિશ્ચય છે–એમ નથી.
વ્યવહારના જેટલા વિકલ્પો છે તે બધાય આકુળતા અને દુઃખ છે, વિકલ્પ વડે કંઈ
આત્માનું કાર્ય જ્ઞાનીને થતું નથી; ત વખતે જ તેનાથી ભિન્ન એવા નિશ્ચય–શ્રદ્ધા–
જ્ઞાનાદિ પોતાના આત્માના અવલંબને તેને વર્તે છે અને તે જ મોક્ષમાર્ગ છે. આવા
નિરપેક્ષ નિશ્ચય સહિત જે વ્યવહાર હોય તે વ્યવહાર તરીકે સાચો છે.

સમ્યગ્દર્શન વગર જ્ઞાન કે ચારિત્રમાં સાચાપણું આવતું નથી, એટલે જૂઠાપણું

રહે છે. સમ્યગ્દર્શન વગર બધુંય ખોટુ?–હા, મોક્ષને માટે તો બધુંય નિરર્થક, ધર્મને માટે
બધું નકામું; શાસ્ત્રજ્ઞાનની વાત કરીને ગમે તેટલું લોકરંજન કર, ધારાવાહી ભાષણમાં
ન્યાયોની ઝપટ બોલાવે, કે વ્રતાદિ આચરણરૂપે ક્રિયાઓ વડે લોકમાં વાહ–વાહ થાય,
પણ સમ્યગ્દર્શન વગર તેનું જ્ઞાન ને આચરણ બધુંય મિથ્યા છે, તેમાં જરાય આત્માનું
હિત નથી; તેમાં માત્ર લોકરંજન છે, આત્મરંજન નથી, આત્માનું સુખ નથી.

વ્યવહારશ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર તે બધાય સમ્યગ્દર્શન વગર કેવાં છે?–તો કહે છે કે

તે सम्यक्ता न लहे એટલે કે સાચાં નથી પણ ખોટાં છે, તેના વડે મોક્ષમાર્ગ જરાય

સધાતો નથી. સમ્યગ્દર્શન પૂર્વક જ સાચાં જ્ઞાન–ચારિત્ર હોય છે ને મોક્ષમાર્ગ સધાય છે;
માટે તે ધર્મનું મૂળ છે.

અહો, આવા પવિત્ર સમ્યગ્દર્શનને હે ભવ્ય જીવો! તમે ધારણ કરો, બહુમાનથી

તેની આરાધના કરો. હે સૂજ્ઞ–સમજદાર આત્મા! તું સમજ, તું ચેતી જા, તું સાવધાન થા,
અને પ્રમાદ વગર શીઘ્ર સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કર. સમ્યગ્દર્શનનો આ ઉત્તમ અવસર છે. ફરી
ફરી આવો અવસર મળવો દુર્લભ છે. માટે આવો ઉત્તમ ઉપદેશ સાંભળીને, એકક્ષણ પણ
ગુમાવ્યા વગર અત્યારે જ અંતરમાં પોતાના શુદ્ધઆત્માની અખંડ અનુભૂતિ સહિત
શ્રદ્ધા કરીને સમ્યગ્દર્શનના દીવડા પ્રગટાવ હે ભવ્ય! હે સુખના

PDF/HTML Page 37 of 49
single page version

: ૩૪ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:

અભિલાક્ષી મુમુક્ષુ! સુખ માટે તું આવા ઉત્તમ કાર્યને શીઘ્ર કર. ‘રે આત્મ તારો આત્મ
તારો શીઘ્ર એને ઓળખો.’

‘तीन भुवनमें जीव अनंत सुख चाहैं, दुःखतैं भयवंत’ સુખ કહો કે મોક્ષ કહો,

તે સર્વે જીવોને વહાલું છે, અને સમ્યગ્દર્શન તે મોક્ષમહેલની પ્રથમ સીડી છે.–(મોક્ષ કહ્યો
નિજ શુદ્ધતા) આત્માના સર્વે ગુણોની પૂર્ણ શુદ્ધા તે મોક્ષ, (સર્વગુણાંશ તે સમ્યક્ત્વ)
આત્માના સર્વે ગુણોની અંશે શુદ્ધતા તે મોક્ષમાર્ગ.

આત્મામાં જ્ઞાનાનંદસ્વભાવ જેવો ત્રિકાળ છે તેવો પર્યાયમા પ્રગટે તેનું નામ

મોક્ષ, અને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર તેનું કારણ તે મોક્ષમાર્ગ; તેમાં પણ મૂળ
સમ્યગ્દર્શન છે. સમ્યગ્દર્શન એટલે શું તે બીજી ગાથામાં કહ્યું હતું કે–

‘પરદ્રવ્યનતેં ભિન્ન આપમેં રુચિ સમ્યક્ત્વ ભલા હૈ.’

પરદ્રવ્યથી ભિન્ન આત્માની રુચિ તે સમ્યગ્દર્શન છે. મોક્ષાર્થીએ પહેલાંં આવું

સમ્યગ્દર્શન જરૂર પ્રગટ કરવું જોઈએ. જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્મા હું છું; શરીરાદિ અજીવ હું
નથી, રાગાદિ આસ્રવ પણ હું નથી; આ રીતે દેહાદિથી તથા રાગાદિથી ભિન્ન પોતાના
આત્માની અનુભૂતિ કરતાં સમ્યગ્દર્શન થાય છે. સમ્યગ્દર્શન થયું ત્યારે શાસ્ત્ર ભણતર કે
સંયમ ન હોય તો પણ મોક્ષમાર્ગ શરૂ થઈ જાય છે. શ્રીમદ્રાજચંદ્ર કહે છે કે–
‘અનંતકાળથી જે જ્ઞાન ભવહેતુ થતું હતું તે જ્ઞાનને ક્ષણમાત્રમાં જાત્યંતર કરીને જેણે
ભવનિવૃત્તિરૂપ કર્યું તે કલ્યાણમૂર્તિ સમ્યકદર્શનને નમસ્કર.’

આવા સમ્યગ્દર્શનનુ સાચું સ્વરૂપ જીવ અનંતકાળમાં સમજ્યો નથી ને વિકારને

જ આત્મા માનીને તેના જ અનુભવમાં રોકાઈ ગયો છે. બહુ તો પાપ છોડીને શુભ–
રાગમાં આવ્યો, પરંતુ શુભરાગ પણ અભૂતાર્થધર્મ છે, તે કાંઈ મોક્ષનું કારણ નથી, ને
તેના અનુભવથી કાંઈ સમ્યગ્દર્શન થતું નથી. ‘भूयत्थमस्सिदो खलु सम्माइठ्ठी’ છે.

બધા તત્ત્વોનો સાચો નિર્ણય સમ્યગ્દર્શનમાં સમાય છે. ચૈતન્યપ્રકાશી જ્ઞાયકસૂર્ય આત્મા
છે, તેના કિરણોમાં રાગાદિ અંધારાં નથી; શુભાશુભરાગ તે જ્ઞાનનું સ્વરૂપ નથી. આવા
રાગરહિત જ્ઞાનસ્વભાવને જાણીને તેની પ્રતીત અને અનુભૂતિ કરવી તે અપૂર્વ
સમ્યગ્દર્શન છે, તે સર્વનો સાર છે.

પરમાત્મપ્રકાશમાં કહે છે કે અનંતકાળથી સંસારમાં રખડતો જીવ બે વસ્તુ પામ્યો

નથી–એક તો જિનવરસ્વામી, અને બીજું સમ્યક્ત્વ; બહારમાં તો જિનવર–

PDF/HTML Page 38 of 49
single page version

કારતક: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૩૫ :

સ્વામી મળ્‌યા પણ પોતે તેનું ખરું સ્વરૂપ ન ઓળખ્યું, માટે તેને જિનવરસ્વામી મળ્‌યા
નથી–એમ કહ્યું. જિનવરનું સ્વરૂપ ઓળખતાં સમ્યગ્દર્શન થાય જ. સમ્યગ્દર્શન વગરના
જ્ઞાન–ચારિત્રને ભગવાનના માર્ગની એટલે કે સચ્ચાઈની છાપ મળતી નથી. સમ્યગ્દર્શન
વડે શુદ્ધઆત્માને શ્રદ્ધામાં લીધો ત્યારે જ્ઞાન સાચું થયું, ને આવા શ્રદ્ધાજ્ઞાન વડે
અનુભવમાં લીધેલા પોતાના શુદ્ધાત્મામાં લીન થતાં ચારિત્ર પણ સાચુ થયું. માટે કહ્યુ કે
મોક્ષમહલકી પરથમ સીડી...સમ્યક્ ધારો ભવ્ય પવિત્રા. ધર્મનું પહેલું પગથિયું પુણ્ય નથી
પણ સમ્યગ્દર્શન છે. સમ્યગ્દર્શન વગર પુણ્ય પણ અનંતવાર જીવ કરી ચુક્યો પણ તે
સંસારનું જ કારણ થયું, ધર્મનું કારણ જરાપણ ન થયું. ધર્મ અને મોક્ષનું કારણ
સમ્યગ્દર્શન જ છે. સમયગ્દર્શન કરી–કરીને અનંતા જીવો મોક્ષમાં પધાર્યા છે; સમ્યગ્દર્શન
વગર કોઈ જીવ મોક્ષને પામ્યો નથી.

આત્મા શું છે તેને જાણ્યા વગર જે રાગને જ આત્મા માને છે તેને સમ્યગ્દર્શન

નથી, સમ્યગ્દર્શન વગર જ્ઞાન નથી ને ચારિત્ર પણ નથી. સમ્યગ્દર્શન સહિત જ જ્ઞાન ને
ચારિત્ર શોભે છે. માટે હે ભવ્ય! આવા પવિત્ર સમ્યક્ત્વને એટલે નિશ્ચય સમ્યક્ત્વને તું
શીઘ્ર ધારણ કર; કાળ ગુમાવ્યા વગર આવું સમ્યક્ત્વ પ્રગટ કર. આત્મબોધ વગર
શુભરાગથી તો માત્ર પુણ્યબંધન છે, તેમાં મોક્ષમાર્ગ નથી, રાગ વગરનાં જે રત્નત્રય તે
જ મોક્ષમાર્ગ છે; જેટલો રાગ છે તેટલું તો બંધન છે. વ્યવહારસમ્યગ્દર્શન તે રાગ છે,
વિકલ્પ છે, તે પવિત્ર નથી, નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન તે પવિત્ર છે, વીતરાગ છે, નિર્વિકલ્પપ
છે. વિકલ્પથી જુદો પાડીને, ચેતનાવડે જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માના અનુભવપૂર્વક પ્રતીત
કરવી ચુ સાચું સમ્યક્ત્વ છે, તે મોક્ષનું સોપાન છે. માટે શુદ્ધાત્માને અનુભવમાં લઈને
આવા સમ્યક્ત્વને ધારણ કરવાનો ઉપદેશ છે.

હે જીવો! આવો સરસ સમ્યક્ત્વનો મહિમા સાંભળીને હવે તમે જાગો, જાગીને

ચેતો! સાવધાન થાઓ! ને આવા પવિત્ર સમ્યગ્દર્શનનું સ્વરૂપ સમજીને પોતાના
પુરુષાર્થવડે તેને ધારણ કરો. તેમાં પ્રમાદ ન કરો. આ દુર્લભ અવસરમાં સમ્યગ્દર્શન જ
પ્રથમ કર્તવ્ય છે. ફરીફરી આવો અવસર મળવો મુશ્કેલ છે. સમ્યગ્દર્શન ન કર્યું તો આ
દીર્ધસંસારમાં જીવનો ક્યાંય પત્તો ખાય તેમ નથી. માટે હે શાણા સમજું જીવો! તમે
ઉદ્યમ વડે શીઘ્ર સમ્યગ્દર્શનને ધારણ કરો. સાવધાન થઈને તમારી સ્વપર્યાયને સંભાળો!
તેને અંતર્મુખ કરીને સમ્યગ્દર્શનરૂપ કરો. તમારી પર્યાયના કર્તા તમે છો;

PDF/HTML Page 39 of 49
single page version

: ૩૬ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:

ભગવાન તમારી પર્યાયના દેખનાર છે પણ કાંઈ કરનાર નથી, કર્તા તો તમે જ છો. માટે
તમે પોતે આત્માના ઉદ્યમવડે શીઘ્ર સમ્યગ્દર્શનપર્યાયરૂપ પરિણમો.

પોતાનો આત્મા શું છે તેને જાણ્યા વગર અનંતવાર જીવ સ્વર્ગમાં ગયો પણ ત્યાં

જરાય સુખ ન પામ્યો, સંસારમાં જ રખડ્યો. સુખનું કારણ તો આત્મજ્ઞાન છે.
અજ્ઞાનીને કરોડો જન્મના તપથી જે કર્મો ખપે છે તે જ્ઞાનીને આત્મજ્ઞાનવડે એકક્ષણમાં
ખપી જાય છે. તેથી કહ્યું છે કે ‘જ્ઞાનસમાન ન આન જગતમેં સુખકો કારણ.’
ત્રણલોકમાં સમ્યગ્દર્શન સમાન સુખકારી બીજું કોઈ નથી. આત્માના સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન
વગર જીવને સુખનો છાંટોય અનુભવમાં ન આવે, એટલે કે ધર્મ ન થાય. માટે હે
સમજદાર જીવો! તમે આ સાંભળીને સમજીને ચેતો, ને શીઘ્ર સમ્યગ્દર્શન ધારણ કરીને
આત્મહિત કરો. આ તમારા હિતના ટાણાં આવ્યા છે. તમે કાંઈ મૂર્ખ નથી, તમે તો
સમજદાર જ્ઞાનના ભંડાર છો; માટે ચેતીને સમજો ને સમ્યગ્દર્શનને ધારણ કરો. આ
સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિનો અવસર છે, તેને વૃથા ન ગુમાવો.

જે સમજદાર છે, જે આત્માને ભવદુઃખથી છોડાવવા માટે ને મોક્ષસુખના અનુભવ

માટે સમ્યક્ત્વનો પિપાસુ છે, એવા ભવ્ય જીવને સંબોધીને સમ્યગ્દર્શનની પ્રેરણા આપે છે.
પ્રભુ! આ તારા હિતના ટાણાં છે. તું કાંઈ મૂઢ નથી પણ સમજું છો, શાણો છો, હિત–
અહિતનો વિવેક કરનાર છો, જડ–ચેતનનો વિવેક કરનાર છો; માટે તું શ્રી ગુરુનો આ
ઉત્તમ ઉપદેશ સાંભળીને હવે તરત સમ્યગ્દર્શન ધારણ કર. આટલે સુધી આવીને હવે
વિલંબ ન કર. દેહાદિથી ભિન્ન આત્માનો અનુભવ કર, તેનો ઊંડો ઉદ્યમ કર.

समझ! सुन! चेत! शयाने! હે શાણા જીવ! તું સાંભળ, સમજ ને સાવધાન થા.

ચેતીને વિલંબ વગર સમ્યક્ત્વને ધારણ કર. એકલું સાંભળીને ન અટક, પણ તે સમજીને
સાવધાન થા. મોહનો અભાવ કરીને સાવધાન થા, ને તારી જ્ઞાનચેતનાવડે તારા શુદ્ધ
આત્માને ચેત...તેનો અનુભવ કર. સર્વજ્ઞ પરમાત્મામાં જે છે તે બધુંય તારા આત્મામાં
પણ છે–એમ જાણી, પ્રતીત કરી, સ્વાનુભવ કર. મૃગની માફક બહારમાં ન ઢૂંઢ, અંદરમાં
છે તેને અનુભવમાં લે.

સંસારમાં રૂલતાંરૂલતાં અનંતકાળે માંડમાંડ આ મનુષ્ય અવતાર મળ્‌યો, તેમાંય

આવો જૈનધર્મ ને સત્સંગ મળ્‌યો, સમ્યગ્દર્શનનો આવો ઉત્તમ ઉપદેશ મળ્‌યો, તો હવે
કોણ એવો મૂર્ખ હોય કે આવો અવસર નકામો ગુમાવે? ભાઈ! કાળ ગુમાવ્યા વગર

PDF/HTML Page 40 of 49
single page version

કારતક: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૩૭ :

અંતરમાં ઉદ્યમ વડે તું નિર્મળ સમ્યગ્દર્શનને ધારણ કર. ચાર ગતિના દુઃખ તેં ઘણાં
સહ્યાં, હવે એ દુઃખથી છૂટવા આત્માની આ વાત સાંભળ. સમ્યગ્દર્શનની આવી ઉત્તમ
વાત સાંભળીને હવે તું જાગૃત થા ને તરત સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કર. આ તારો સમજવાનો
કાળ છે, સમ્યગ્દર્શનનો અવસર છે, માટે અત્યારે જ સમ્યગ્દર્શન ધારણ કર! જુઓ, કેવું
સંબોધન કર્યું છે! (ભોગભૂમિમાં ઋષભદેવના જીવને સમ્યગ્દર્શન માટે ઉપદેશ આપીને
મુનિરાજે પણ એમ કહ્યું હતું કે હે આર્ય! હમણાં અત્યારે જ તું આ સમ્યક્ત્વને ગ્રહણ
કર...તને સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિનો આ કાળ છે: तत् गृहाण अद्य सम्यक्त्वं तत्लाभे

काल एष ते! અને ખરેખર તે જીવે તત્ક્ષણે જ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કર્યું એ રીતે અહીં પણ

કહે છે કે હે ભવ્ય! વિલંબ વગર હમણાં જ તું સમ્યક્ત્વને ધારણ કર! અને સુપાત્ર જીવ
જરૂર સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત કરે છે.)

હે જીવ! જેટલો ચૈતન્યભાવ છે તેટલો જ તું છો. અજીવથી તારો આત્મા ભિન્ન

છે, રાગાદિ મમતાથી પણ આત્માનો સ્વભાવ ભિન્ન છે; આવા આત્માના ભાન વગર
અનંતકાળ વ્યર્થ ગુમાવ્યો, પણ હવે આ ઉપદેશ સાંભળ્‌યા પછી તું એક ક્ષણ પણ ન
ગુમાવીશ. તરત અંદરમાં સમ્યગ્દર્શનનો ઉદ્યમ કરજે. એકેક ક્ષણ અત્યંત કિંમતી છે. ઊંચા
મણિરત્ન કરતાંય મનુષ્યપણું મોંઘુ છે અને તેમાંય આ સમ્યગ્દર્શન રત્નની પ્રાપ્તિ મહા
દુર્લભ છે. અનંતવાર મનુષ્ય થયો ને સ્વર્ગમાંય ગયો પણ સમ્યગ્દર્શન ન પામ્યો. આમ
જાણીને હવે તું નકામો કાળ ગુમાવ્યા વગર સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કર. તું ઉદ્યમ કર ત્યાં તારી
કાળલબ્ધિ પણ આવી જ ગયેલી છે. પુરુષાર્થથી કાળલબ્ધિ જુદી નથી. માટે હે ભાઈ! આ
અવસરમાં આત્માને સમજીને તેની શ્રદ્ધા કર! બીજા નકામાં કાર્યોમાં સમય ન ગુમાવ.

પરના કામ તારાં નથી ને પરચીજ તારા કામની નથી. આનંદકંદ આત્મા જ

તારો છે, તેને જ કામમાં લે, શ્રદ્ધા–જ્ઞાનમાં લે. પરચીજ કે પુણ્ય–પાપ તારા હિતના
કામમાં નહીં આવે; તારો જ્ઞાનાનંદસ્વભાવ શ્રદ્ધામાં લે, તે જ તને મોક્ષને માટે કામમાં
આવશે. સમયસારમાં આત્માને ભગવાન કહીને બોલાવ્યો છે. જેમ માતા પારણું ઝુલાવે
ને હાલરડું ગાય કે ‘મારો દીકરો ડાહ્યો...’ તેમ જિનવાણી માતા કહે છે કે હે જીવ! તું
ભગવાન છો...તું ડાહ્યો એટલે શાણો સમજદાર છો. માટે હવે મોહ છોડીને તુ જાગ...ચેત
ને તારા આત્મસ્વભાવને દેખ. આત્માના સ્વભાવનું સમ્યગ્દર્શન તે મોક્ષનું દાતા છે.
સમ્યગ્દર્શન થયું એટલે મોક્ષ જરૂર થવાનો. તારા ગુણના ગાણાં ગાઈને સંતો તને
જગાડે છે...ને સમ્યગ્દર્શન પમાડે છે.

< Previous Page Next Page >