PDF/HTML Page 61 of 69
single page version
‘આ હું જ્ઞાનસ્વભાવ આત્મા છું’–એવું જ્ઞાન ઈન્દ્રિય કે મન તરફની બુદ્ધિવડે થતું
–શ્રી જૈન વિદ્યાર્થી ગૃહ સોનગઢ (સૌરાષ્ટ્ર)
PDF/HTML Page 62 of 69
single page version
પરિણમતા સમ્યગ્દ્રષ્ટિને નિઃશંકતા છે; તેને બંધાવાની શંકા થતી નથી, બંધભાવથી તો
તે છૂટો પડી ગયો છે, તેના સમ્યક્ત્વ–જ્ઞાનાદિભાવો અબંધ છે, એટલે મોક્ષ માટે તે
નિઃશંક છે. મકાનનું ચણતર વગેરે બહારનાં કામ તો પૂરા થશે કે કેમ? અથવા ક્્યારે
પૂરા થશે.–તેનો સંદેહ હોય, પણ સમ્યગ્દ્રષ્ટિને ભેદજ્ઞાનવડે અબંધભાવ પ્રગટ્યો છે, તેથી
મોક્ષનો મહેલ ચણવામાં ને તે પૂરો થવામાં હવે તેને શંકા નથી. અહો, સ્વભાવના
ભરોસે તે મોક્ષને સાધી જ રહ્યો છે, ત્યાં હવે શંકા કેવી?
ગુરુદેવ કલકત્તા શહેર પધાર્યા. કલકત્તા એટલે ભારતની સૌથી મોટી નગરી,–ત્યાંના
મુમુક્ષુઓએ આનંદપૂર્વક ભારતના મહાનસંતનું સ્વાગત કર્યું. પ્રથમ દિવસ બેલ–
ગછીયામાં રહ્યા, ત્યાં પાર્શ્વનાથપ્રભુનું સુંદર જિનમંદિર છે, ત્યાંના ઉપશાંત વાતાવરણમાં
ગુરુદેવનું અધ્યાત્મ પ્રવચન થયું. તે સાંભળતાં એમ થતું હતું કે અહા, કલકત્તા શહેરની
આવી ધમાલ વચ્ચે પણ ચૈતન્યમાંથી શાંતિનું કેવું મધૂરું ઝરણું વહે છે! આવો શાંતરસ
પીવડાવનારા સંત પધાર્યા ને તેમનો મંગલ જન્મોત્સવ અમે પહેલી જ વાર આનંદથી
આ નગરીમાં ઉજવીશું–એવી ભાવનાથી કલકત્તાના મુમુક્ષુઓ હર્ષવિભોર બન્યા હતા.
PDF/HTML Page 63 of 69
single page version
ઘેરાયેલી આ નગરી આજે પોતે પણ તીર્થ જેવી લાગતી હતી...તીર્થંકરોએ બતાવેલા
માર્ગનો પવિત્ર પ્રવાહ આજે આ નગરીમાં વહી રહ્યો હતો. કલકત્તાના જિનાલયોના
દર્શન કરીને ગુરુદેવ પ્રસન્ન થયા. પાર્કમાં્ર ઊભા કરેલા અત્યંત સુશોભિત ઉન્નત્ત મંડપમાં
ગુરુદેવ પધાર્યા ને અદ્ભુત મંગલ પ્રવચન કરીને ચૈતન્યના સર્વોત્કૃષ્ટ મહિમાને પ્રસિદ્ધ
કર્યો. અહો, ચૈતન્યનો આવો અદ્ભુત મહિમા સાંભળતાં શ્રોતાજનોને તે ચૈતન્યનું
શ્રવણ કરાવનાર સંત પ્રત્યે ઘણો પ્રમોદ જાગતો હતો. શેઠશ્રી શાંતિપ્રસાદજી શાહૂ, પં.
ફૂલચંદજી સિદ્ધાંતશાસ્ત્રી, પ્રમુખશ્રી નવનીતલાલભાઈ ઝવેરી, ભાઈશ્રી ખીમચંદભાઈ
શેઠ, ભાઈશ્રી બાબુભાઈ (ફત્તેપુર વાળા) શેઠશ્રી પૂરણચંદજી ગોદીકા તેમજ અનેક
જિજ્ઞાસુ ભક્તજનો જન્મજયંતીના ઉત્સવમાં ભાગ લેવા આવી પહોંચ્યા હતા.
શોભતો હતો, અને તેમાં પણ શુદ્ધાત્મરસની ગંગા શ્રીગુરુમુખથી વહેતી હતી ત્યારે તો
ચૈતન્યની એ અદ્ભુત શોભામાં મુમુક્ષુઓ મશગુલ થઈ જતા હતા. વૈશાખ સુદ બીજ
આવી ને મંગલ વધાઈ લાવી. ગુરુદેવનો ઊતારો શેઠાણી મનફૂલાબેન (વછરાજ
રતનલાલ ગંગવાલ) ને ત્યાં હતો; પોતાના આંગણે ગુરુદેવનો જન્મોત્સવ દેખીને તેમને
ઘણો ઉલ્લાસ થયો હતો. અને જન્મજયંતીની ખુશાલીમાં શ્રીમતી મનફૂલાદેવી
વછરાજજી (હસ્તે રતનલાલજી તથા ઘમંડીલાલજી ગંગવાલ) તરફથી ૨૦૧ * ૮૪
રકમ જાહેર કરવામાં આવી હતી. વૈશાખ સુદ બીજે વહેલી સવારમાં (–આ તરફ
સૂર્યોદય સૌરાષ્ટ્ર કરતાં એક કલાક જેટલો વહેલો થાય છે તેથી) ચાર વાગ્યા પહેલાંં તો
ગુરુદેવ મંડપમાં પધાર્યા. ભક્તજનો આનંદથી મંગલ જન્મવધાઈ લઈને
આવ્યા...પ્રવચન બાદ મુમુક્ષુ સમાજ વતી શેઠશ્રી શાંતિપ્રસાદજી શાહૂ, પ્રમુખશ્રી
નવનીતભાઈ વગેરેએ ભક્તિભાવપૂર્ણ શ્રદ્ધાંજલિ આપી; અભિનંદન–પત્ર ગુરુદેવને
અર્પણ થયું; ગામેગામથી અભિનંદનસન્દેશાઓનો પ્રવાહ વહેલા લાગ્યો. અને ૮૪ મી
જન્મજયંતી નિમિત્તે ૮૪ ની રકમોનું ફંડ થયું–જેમાં સોનગઢના પરમાગમમંદિર માટે રૂા.
દોઢલાખ ઉપરાંત નોંધાયા હતા. આ રીતે કલકત્તામાં આનંદ પૂર્વક જન્મજયંતિ ઉજવાઈ
હતી, ને કલકત્તાના મુમુક્ષુઓએ હર્ષોલ્લાસથી ઉત્સવ શોભાવ્યો હતો.
PDF/HTML Page 64 of 69
single page version
નિરાલંબી તત્ત્વની ભાવનાઓ જાગતી હતી....બંગલાદેશ ઉપરથી પસાર થઈને થોડી જ
વારમાં ગૌહત્તી પહોંચ્યા...આસામભૂમિ તરફ પહેલી જ વાર પધારી રહેલા ગુરુદેવનું
ઉમંગભર્યું ભવ્ય સ્વાગત થયું....ને ત્રણદિવસ હર્ષપૂર્વક ગુરુદેવના પ્રવચનનો
મુમુક્ષુઓએ લાભ લીધો હતો....બ્રહ્મપુત્રા નદીના કિનારે ચૈતન્યનો બ્રહ્મોપદેશ
સભાંળતાં મુમુક્ષુઓ પ્રસન્ન થતા હતા. ત્યારબાદ ગૌહાતીથી કલકત્તા થઈને ગુરુદેવ
મુંબઈ પધાર્યા... ત્યાં મલાડ–ઘાટકોપર તથા દાદર જિનમંદિરના વાર્ષિકોત્સવ
ઉજવાયા...મુંબઈના હજારો જિજ્ઞાસુઓએ, જાણે ફરી ગુરુદેવની જન્મજયંતી ઉજવતા
હોય તેવા હર્ષોલ્લાસથી છ દિવસ પ્રવચન વગેરેનો લાભ લીધો. આ રીતે દિલ્હી–
કલકત્તા–ગૌહાતી–મુંબઈનો પ્રવાસ પૂરો કરીને ગુરુદેવ વૈશાખ સુદ ૧૩ (તા. ૧૪–પ–
૭૩) ના રોજ પુન: સોનગઢ પધાર્યા છે.... તેઓશ્રી સુખશાંતિમાં બિરાજે છે; સવાર–
બપોરના પ્રવચનમાં ચૈતન્યનો અધ્યાત્મરસ વહેવા લાગ્યો છે. સોનગઢના અત્યંત શાંત
વાતાવરણમાં, સંતોની મધુરી છાયામાં, ચૈતન્યરસની અનેરી શીતળતા અનુભવાય છે.
અહા, ચૈતન્યની શીતળતા પાસે સંસારનો તાપ આવી શકતો નથી. આવી શીતળ–
શાંતિના વેદનનો હે જીવો! તમે સતત અભ્યાસ કરો. એ જ ગુરુનો સેવા છે, એ જ
ગુરુની આજ્ઞા છે, ને એ જ ગુરુની સાચો ઉત્સવ છે. ગુરુ પણ ત્યારે જ સાચા પ્રસન્ન
થાય છે કે જ્યારે તેમણે બતાવેલો ભાવ આપણે પ્રગટ કરીએ.
PDF/HTML Page 65 of 69
single page version
એમાં રહી સ્થિત લીન એમાં શીઘ્ર આ સૌ ક્ષય કરું.
મગ્ન થઈને સમસ્ત ક્રોધાદિ આસ્રવોને છોડી દે છે.–આ રીતે આત્મા દુઃખથી છૂટે છે.
પ્રશ્ન પણ કોઈ વિરલાને જ ઊઠે છે. ને એવા જીવને દુઃખથી છૂટવાની રીત આ
સમયસારમાં બતાવી છે. સીમંધર ભગવાનના સમવસરણમાં જઈને કુંદકુંદાચાર્ય દેવ
આત્માના અનુભવનું આ ભાતું લાવ્યા છે; ભગવાનના આડતીયા તરીકે ઊંચો માલ
આ ભરતક્ષેત્રના જીવોને સમયસાર દ્વારા આચાર્ય દેવે આપ્યો છે.
હોવાથી એક છે, કર્તા–કર્મ વગેરેના ભેદોથી–વિકલ્પોથી પાર એવી નિર્મળ ચૈતન્ય–
અનુભૂતિસ્વરૂપ છે તેથી શુદ્ધ છે, તેની ચેતનામાં ક્રોધાદિ પરભાવોના કોઈ અંશનું
સ્વામીપણું નથી; જેમ આકાશ એક સ્વાધીન નીરાલંબી અમૂર્ત વસ્તુ છે તેમ હું
ચૈતન્યસ્વભાવે પૂરો, સ્વાધીન નીરાલંબી અમૂર્ત મહાન પદાર્થ છું.–આમ પોતાના
PDF/HTML Page 66 of 69
single page version
પોતામાં સ્થિર થતાં વિકલ્પના વમળ રહેતા નથી એટલે આસ્રવો પણ છૂટી જાય છે.
સુખસ્વભાવનું વેદન કરવા માટે જેને ઝંખના થઈ હોય એવા શિષ્યને આ વાત
સમજાવે છે. ભાઈ, આ જડ શરીરના રજકણોથી તારું ચૈતન્યતત્ત્વ તદ્ન જાદું છે.
તારા ચૈતન્યને ભૂલીને તું અનંત દુઃખ પામ્યો. ભૂંડના બચ્ચાંને બાંધીને અગ્નિના
ભઠ્ઠામાં જીવતું સેકે ને તેને જે દુઃખ થાય, એથીયે અનંતગણા દુઃખ આ સંસારમાં
અનંતવાર તું ભોગવી ચુક્્યો છો, રાગાદિભાવોમાં ક્્યાંય તને શાંતિ ન મળી, તો હવે
તારું ચૈતન્યસ્વરૂપ કે જે અશાંતિ વગરનું છે, દુઃખ વગરનું છે, છ કારકના ભેદનો
વિકલ્પ પણ જેમાં પાલવતો નથી, જ્ઞાન–દર્શન – સુખથી જે પૂરું છે – એને તું જાણ;
એનો નિશ્ચય કર. અરે, જેની વાર્તા સાંભળતાં ને જેનો નિર્ણય કરતાં પણ મુમુક્ષને
આનંદ આવે એના સાક્ષાત્ અનુભવની શી વાત! ભગવાન આત્મા પોતે
અનુભૂતિનો નાથ છે. પોતે અનુભૂતિ સ્વરૂપ છે. પોતે પોતાની અનુભૂતિ માટે વચ્ચે
કોઈ વિકલ્પ કરવો પડે એવું તેનું સ્વરૂપ નથી; વિકલ્પોથી તો તેની અનુભૂતિ પાર
છે.–આવા આત્માને ઓળખે તેનો અવતાર સફળ છે. આવા આત્માને અનુભવમાં
લેતાં અનંતસુખ પ્રગટે છે ને ચોરાશીલાખના ચક્કરનો અંત આવે છે. અહા,
અનંતકાળ ટકે એવો મહા આનંદ, તેનો ઉપાય પણ એવો જ હોય ને! પુણ્યથી ને
રાગથી કાંઈ એ ઉપાય હાથ ન આવે. અંતરના જ્ઞાન સમુદ્રમાં ડુબકી માર, તો અપૂર્વ
સુખ પ્રગટે, ને દુઃખનો અંત આવે. આત્માનો સ્વભાવ પરમ અદ્ભુત છે. તેને લક્ષમાં
લેતાં પોતાને વિશ્વાસ આવી જાય છે કે બસ, હવે આ આત્મા સંસારથી પાછો વળ્યો
છે ને મોક્ષને સાધી રહ્યો છે. બીજ ઊગી છે....તે વધીને પુનમ થવાની છે.
સ્વભાવ દુઃખ વગરનો સુખમય છે. ને આસ્રવો તો દુઃખરૂપ છે, તેનું ફળ પણ દુઃખ જ
છે; –આવો નિર્ણય કરતાં આત્મા પોતે આસ્રવોથી જુદો પડીને વિજ્ઞાનઘનસ્વભાવરૂપ
થાય છે. દયાદિ શુભરાગ કે હિંસાદિ અશુભરાગ તે બંનેથી પાર વિજ્ઞાનઘનસ્વભાવ
PDF/HTML Page 67 of 69
single page version
સમ્યગ્દર્શન વગર અનંતવાર વ્રત–તપ–દયા–દાનાદિ કરવા છતાં જીવ લેશ પણ સુખ
ન પામ્યો કે તેના જન્મ–મરણનો અંત ન આવ્યો. બાપુ! અત્યારે આત્માને
ઓળખીને જન્મ–મરણના ફેરાથી છૂટવાનો આ અવસર છે.–સુખી થવું હોય તો આ
વાત સમજયે જ છૂટકો છે. બાપુ! તારા ચૈતન્યતત્ત્વનો અપાર મહિમા એકવાર તો
હોંશથી સાંભળ! સાંભળીને તે લક્ષમાં લે, તો તને રાગાદિ સર્વે પરભાવોનો રસ
છૂટી જશે; એટલે આત્મા અને આસ્રવોનું ભેદજ્ઞાન થઈને આત્મા પોતે જ્ઞાન–
આનંદરૂપે થઈ જશે. આ તારાથી થઈ શકે તેવું છે, માટે ભગવાને અને સંતોએ
ઉપદેશ્યું છે.
શું કામ છે? (જગતડાં કહે છે કે ભગતડાં ઘેલાં છે...પણ ઘેલાં ન કહેશો રે...એ તો
પ્રભુને ઘેર પેલાં છે.) પોતાના આત્માનું હિત થતું હોય તો પછી જગતની નિંદા–
પ્રશંસા સામે શું જોવું? જગત ગમે તેમ બોલે, આ તો પોતે પોતાના આત્માનું હિત
કરી લેવાની વાત છે.
ભાઈ, ચોરાશીના ભવચક્રમાં રખડતાં તેં અનંત દુઃખ વેદ્યા, પણ તારો જ્ઞાનાનંદ
સ્વભાવ અપૂર્વ સુખથી ભરેલો છે, તેને ઓળખવાની ફૂરસદ એક ક્ષણ પણ તેં લીધી
નથી. બહુ તો ધર્મના નામે શુભરાગમાં અટક્યો, પણ તારું સ્વરૂપ રાગથી પાર,
ચૈતન્યસ્વભાવરૂપ છે તેને તેં કદી લક્ષમાં ન લીધું. અત્યારે તને તે સ્વરૂપ
સમજવાનો અવસર મળ્યો છે.–બાપુ! આવા ટાણે નહિ સમજ તો કયારે સમજીશ?
ભાઈ, તારો અસલી સ્વભાવ કેવો છે–તેનો નિશ્ચય તો કર. તો તારા ચોરાશીના
ફેરા ટળી જશે.
ચોરાશીના ફેરામાંથી બહાર કાઢીને મોક્ષના પંથે લઈ જવા માટે જ આપનો
અવતાર છે.
PDF/HTML Page 68 of 69
single page version
PDF/HTML Page 69 of 69
single page version
રસ લેતો નથી....આત્માના ઘોલનમાં જ તેને રસ છે.
ઓળખીને પોતામાં તેની પ્રેરણા લ્યે છે.
નજરસમક્ષ રાખીને તે આરાધનાનો ઉત્સાહ વધારે છે... આત્માનો મહિમા
વધારતો જાય છે.
વીતે, તે માટે તે જાગૃત રહે છે. અને જીવનમાં ઉથલ–પાથલના ગમે તેવા
પ્રસંગે પણ તે પોતાના આત્માને સાધવાના ધ્યેયને ઢીલું કરતો નથી.
(આવો મુમુક્ષુ આત્માને જરૂર સાધે છે, ને અપૂર્વ શાંતિને પામે છે.)