PDF/HTML Page 41 of 69
single page version
આવી જાય છે, પરંતુ તે વખતેય ધમી પોતાના અકંપ પરમ જ્ઞાનસ્વભાવમાં જ
સ્થિત છે, જ્ઞાનસ્વભાવથી છૂટીને તેની જ્ઞાનપર્યાય રાગમાં તન્મય થઈ નથી;
ચૈતન્યનાસ્વભાવની શાંતિને જે વેદી રહ્યો છે તેને રાગનું કર્તૃત્વ કેમ હોય?
શાંતિના બરફમાં અગ્નિનો કણ કેમ હોય? જેમ પાપના ઉદયથી રોગાદિ
પ્રતિકૂળતા આવી પડે તેને જગતના જીવો સારી માનતા નથી, તેમ ચૈતન્યની
શાંતિના વેદનમાં વર્તતા ધર્માત્માને વચ્ચે શુભાશુભ રાગ કે હર્ષ–શોક આવી પડે
તે વેદના જેવા છે, પોતાની શાંત–ચેતનાને ધર્મી તે વેદનારૂપે કરતા નથી, માટે
ધર્મીની શાંતચેતનામાં તે કોઈ રાગાદિનું કર્તાપણું કે હર્ષાદિનું ભોક્તાપણું જરાય
નથી. સમ્યગ્દર્શનાદિ અનંતગુણોમાં જે નિર્મળભાવ પ્રગટ્યા છે તે તો રાગથી
છૂટા મુક્ત જ છે; મુક્તિના સુખનો નમુનો તેને વેદનમાં વર્તે જ છે. અરે, આવા
ધર્માત્માને જે રાગાદિના કર્તાપણે દેખે છે – તેને ધર્માત્માનું માપ કરતાં આવડતું
નથી.
આપણે શું કરીએ છીએ તે દુનિયામાં બીજા જાણે કે ન જાણે.–તે કાંઈ દુનિયાને
દેખાડવાનું કામ નથી; આપણે તો આપણા આત્મા માટે અંદરનું કામ કરીએ
છીએ.–આમ ધર્માત્મા જગતની અપેક્ષા છોડીને અંદર પોતે પોતાની
જ્ઞાનચેતનાના આનંદને વેદે છે. બીજા ભલે તેને ઓળખે કે ન ઓળખે, પૂજે કે
નિંદા કરે–તેથી કાંઈ પોતે પોતાના આત્માની શાંતિથી છૂટતો નથી. બીજાની વાત
છોડીને, શૂરવીર થઈને પોતે પોતાના હિતને માર્ગે હાલ્યો જાય છે. અહો, આ તો
ભગવાન થવાનો માર્ગ છે, તીર્થંકરોનો માર્ગ છે.
મારગ, એ તે કાંઈ રાગવડે સધાતા હશે? રાગથી લાભ માનવો એ તો કાયર
જીવોનું કામ છે....ધર્મી તો ભેદજ્ઞાનની શૂરવીરતા વડે બધાય રાગને જ્ઞાનથી
અત્યંત ભિન્ન કરીને, શુદ્ધઉપયોગભાવરૂપે જ પોતાને અનુભવે છે,– આવી
શૂરવીરતા તે હરિનો માર્ગ છે એટલે તે જ મોક્ષનો માર્ગ છે.
રાગથી છૂટો પડીને શુદ્ધ ચિદાનંદ સ્વભાવપણે પોતે પોતાને પ્રગટ અનુભૂતિમાં
PDF/HTML Page 42 of 69
single page version
દ્વારા જ્ઞાન અને રાગની એકતાને છેદીને જુદા પડ્યા છે, ને શુદ્ધ આત્માના
સ્વસંવેદનથી અતીન્દ્રિય આનંદનો અનુભવ કર્યો છે. અહો, આવા જ્ઞાનીની
દશાને જ્ઞાની જ ઓળખે છે. જ્ઞાનીની અંદરના રાગથી ભિન્ન પડેલા અતીન્દ્રિય
જ્ઞાનઆનંદરૂપ પરિણામને જાણવાનું સામર્થ્ય અજ્ઞાનીમાં નથી. રાગ વખતેય
રાગથી જુદી વર્તતી જ્ઞાનચેતનાને અજ્ઞાની ઓળખી શકે નહીં; અજ્ઞાની તો
રાગને જ દેખે છે, રાગ વગરનો અતીન્દ્રિય ભાવ જ્ઞાનીમાં વર્તે છે તેને અજ્ઞાની
દેખતો નથી. સમ્યગ્દ્રષ્ટિના પરિણામ જ્ઞાનચેતનામય હોય છે એટલે સમ્યગ્દ્રષ્ટિનાં
પરિણામ ઉજ્વળ હોય છે.
હોય છે કે જગતના ગમે તેવા ખળભળાટ વચ્ચે પણ ચૈતન્યમાર્ગથી ચલિત થતા
નથી. ભલે વજ્ર પડે, ત્રણલોક ખળભળી ઊઠે, ભયંકર હલકા આળ માથે આવી
પડે, આકરા રોગ થાય, લાખોકરોડો રૂપિયાનું ધન હોય ને ચાલ્યું જાય–એક પાઈ
પણ ન રહે,–છતાં તે ધર્મીજીવ પોતાના સ્વભાવની શ્રદ્ધાની નિઃશંકતાથી જરાપણ
ડગતા નથી; તેને જરાપણ ભય થતો નથી કે અરે, આવી પ્રતિકૂળતા વચ્ચે મારો
સ્વભાવ હણાઈ જશે! નિઃશંક અને નિર્ભયપણે તે પોતાના સ્વભાવપણે જ વર્તે
છે; તેમાં કોઈ ભય નથી, રાગ નથી, પ્રતિકૂળતા નથી. ચૈતન્યની શાંતિનું જે વેદન
પ્રગટ્યું છે તે કોઈ પ્રસંગે છૂટતું નથી.–સમ્યગ્દ્રષ્ટિની આવી અદ્ભુત દશાને કોઈ
વિરલા જ ઓળખે છે.
નથી. મારા ચૈતન્યના કોઈ પ્રદેશને ઊની આંચ આવતી નથી. જગતનો કોઈ
પ્રતિકૂળ સંયોગ મારા સ્વભાવને કે મારી શ્રદ્ધાના આનંદને હણવા સમર્થ નથી, કે
જગતની કોઈ અનુકૂળતા મને લલચાવીને મારા સ્વભાવથી ડગાવવા સમર્થ
નથી. તે–તે કાળે થતા રાગ–દ્વેષ તે પણ ધર્માત્માની શ્રદ્ધાને ડગાવવા સમર્થ નથી,
તે રાગ–દ્વેષ ધર્મીની ચેતનાથી બહાર ને બહાર રહે છે. આવી અખંડ સ્વભાવની
શ્રદ્ધા સાથે અનંતગુણના શાંતરસનું વેદન ધર્મીને નિરંતર વર્તે છે. એની દશા
જ્ઞાનમય છે, જ્ઞાન જ તેનું શરીર છે, તેને કોઈ અજ્ઞાન કરી શકે નહીં,
PDF/HTML Page 43 of 69
single page version
ધર્માત્મા સ્વભાવથી જ નિઃશંક અને નિર્ભય છે.....અવિનાશી જ્ઞાન–આનંદપણે જ
પોતાને અનુભવતા–અનુભવતા તે મોક્ષના માર્ગમાં અચલપણે–નિર્ભયપણે
ચાલ્યા જાય છે. આવા ધર્માત્માના પંથ છે.–તેમાં વચ્ચે વિઘ્ન નથી, ભય નથી.
ગાથા ૨૨૯ ઉપરના પ્રવચનમાં ધર્મીજીવની અદ્ભુત દશાનો મહિમા સમજાવતાં
ગુરુદેવે કહ્યું કે, ધર્મી જાણે છે કે જ્ઞાયકભાવસ્વરૂપ એવો હું તો આનંદમય
અનુભૂતિનો નાથ છું. આવા જ્ઞાયકભાવની અનુભૂતિમાં શંકાદિ સર્વ પરભાવોનો
અભાવ છે, તેથી સમ્યગ્દ્રષ્ટિ–ધર્માત્માની અનુભૂતિ શંકાદિ દોષથી રહિત છે; તે તો
જ્ઞાયકભાવમય છે. આવા જ્ઞાનમયભાવમાં કર્મબંધની શંકા જ્ઞાનીને કેવી?
જ્ઞાનભાવમાં બંધન કેવું? અહો, શુદ્ધાત્માની આનંદમય અનુભૂતિ થઈ,
સમ્યગ્દર્શન થયું, જ્ઞાનભાવ પ્રગટ્યો, એમ અનંતગુણોની નિર્મળ અનુભૂતિનો જે
રસ પ્રગટ્યો તેમાં રાગ–દ્વેષ–મોહરૂપ કોઈ વિભાવ છે જ નહીં, એટલે શંકા નથી;
મારો જ્ઞાન ભાવ રાગરૂપ થઈ જશે કે તેમાં કર્મબંધ થશે, કે તેમાં કોઈ દુઃખ–
પ્રતિકૂળતા આવી પડશે,–એવી કોઈ શંકા ધર્માત્માને હોતી નથી. મારું જ્ઞાનસ્વરૂપ
શાશ્વ આનંદમય છે એમ તે નિઃશંક જાણે છે. રાગ વગરની ચૈતન્યવસ્તુને
અનુભવે અને વળી રાગાદિ બંધભાવ પોતામાં હોવાની શંકા પણ રહે–એમ બનતું
નથી. ધર્મની શરૂઆત થઈ ત્યાં જ રાગાદિનો સંબંધ તોડી નાંખ્યો છે ને એકલા
પરમ જ્ઞાયકસ્વભાવમાં જ એકતા કરી છે. જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા પરભાવોથી રહિત
અંદર શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–અનુભવમાં આવવો તે મોક્ષનું બીજ છે; અને આત્માનો
સ્વભાવ પરભાવોથી રહિત હોવા છતાં તે પરભાવોથી સંયુક્ત પ્રતિભાવસવો–તે
મિથ્યાપ્રતિભાસ અજ્ઞાનીઓને ભવનું બીજ છે–દુઃખનું બીજ છે. પરભાવ હોવા
છતાં ધર્મીને શંકા નથી પડતી કે મારો ચેતનસ્વભાવ આ પરભાવરૂપ થઈ ગયો!
તે તો પોતાને ચેતનાભાવરૂપે–આનંદભાવરૂપે પરભાવોથી છૂટો ને છૂટો નિરંતર
દેખે છે–અનુભવે છે. આવી દશાને લીધે ધર્મી જીવ સદાય નિઃશંક અને નિભય
હોય છે.
PDF/HTML Page 44 of 69
single page version
ઊજવીએ? ને ક્યા પ્રકારે ગુરુદેવનું સન્માન કરીએ?–સોનેથી
વધાવીએ? .... હીરલેથી વધાવીએ? ..... કે રત્નોથી વધાવીએ?–પરંતુ
તોય ગુરુમહિમા તો પૂરો થાય તેમ નથી. એટલે એ રત્નો અને હીરાથી
પણ વધુ કિંમતી એવા હીરલા–કે જે ગુરુદેવે જ આપણને આપેલા છે ને
જેના પ્રકાશમાં ચૈતન્યની ઝળક ઝમકી રહી છે–એવા ૮૪ હીરલાની
માળા ગૂંથીને ગુરુદેવના જન્મમહોત્સવપ્રસંગે અર્પણ કરીએ છીએ.
અતીન્દ્રિયજ્ઞાન ને અતીન્દ્રિયઆનંદના મહિમારૂપ દોરામાં પરોવીને
આત્મસન્મુખતાપ્રેરક ૮૪ રત્નો વડે ગૂંથેલી આ આનંદકારી રત્નમાલા
ભવ્યજીવોને ચૈતન્યરત્નની દર્શક બનો.... (બ્ર. હ. જૈન)
અવલંબન ન હતું, કે કોઈ પરનો આશ્રય ન હતો, મારા આત્માનો જ
આશ્રય હતો.
PDF/HTML Page 45 of 69
single page version
PDF/HTML Page 46 of 69
single page version
PDF/HTML Page 47 of 69
single page version
સ્વરૂપની અજ્ઞાનીને ખબર નથી.
અતીન્દ્રિયઆનંદની ઝાંઈ પણ નથી.
ઉત્તર:– તે તો અજ્ઞાનીની કલ્પના માત્ર જ છે. સંયોગમાં કાંઈ સુખ નથી,
આકુળતામાં છે. પોતાના અરતિભાવથી દુઃખી જીવ કલ્પનાથી સંયોગમાં
દુઃખ માને છે.
વિષયોનું આલંબન છોડ તો દુઃખ ટળે.
આત્મિકસુખનું વેદન થયું ત્યાં વિષયોમાં સ્વપ્નેય સુખની કલ્પના થતી
નથી.
ઉલટું આકુળતાથી દુઃખી થાય છે, તેમ બાહ્ય વિષયોમાં સુખ માનીને
અજ્ઞાની ઉપયોગને તે તરફ દોડાવે છે, પણ તે તેની ભ્રમણા જ છે. ત્યાં ખરું
સુખ નથી. વિષયો પ્રત્યેની આકુળતાના વેગથી તે દુઃખી જ થાય છે.
મરેલી–અચેતન ઇંન્દ્રિયોમાં સુખ નથી.
PDF/HTML Page 48 of 69
single page version
છે, તેને બાહ્યવિષયો સુખનાં સાધન નથી. આવા સ્વભાવ સુખનો નિર્ણય
કરવો તે સમ્યક્ત્વ છે.
પણ મિથ્યાત્વાદિ કર્મનો જે વ્યય થાય છે તેને તે કરવા જતો નથી. એમ
જગતના બધા જીવો પોતાના પરિણામને જ કરે છે, જડકર્મને નહીં.
સુખ છે ને આ મને સુખનું કારણ છે”–એમ માને છે. આ રીતે અજ્ઞાનીના
કલ્પિત ઈન્દ્રિયસુખનું કારણ પણ પરવસ્તુ નથી; તો પછી જ્ઞાનીના
અતીન્દ્રિય સુખની શી વાત!
મનના વિષયથી પણ પાર છે. શુભરાગમાં મનનું અવલંબન છે, પણ
શુદ્ધતામાં મનનું અવલંબન નથી.
થાય ત્યારે શુદ્ધોપયોગ હોય છે; તેમજ જ્યાં શુદ્ધોપયોગ હોય ત્યાં
સમ્યગ્દર્શન નિયમથી હોય છે. સમ્યગ્દર્શન હોય પણ શુદ્ધોપયોગ ન હોય–
એમ પણ બને છે. સમ્યગ્દર્શનને શુદ્ધપરિણતિ કહેવાય, પણ શુદ્ધઉપયોગ ન
કહેવાય.
PDF/HTML Page 49 of 69
single page version
એક મોક્ષનો પંથ છે.
મોક્ષમાર્ગને સાધી રહ્યા છીએ.
કયા માર્ગે જઈશ?
અહો, આવા માર્ગને નમસ્કાર હો! તીર્થંકરોને નમસ્કાર હો.
નિર્વેદને પામી છે.
PDF/HTML Page 50 of 69
single page version
PDF/HTML Page 51 of 69
single page version
પરમ ભક્તિ હોય છે.
બનશે....મુમુક્ષુઓ આનંદવિભોર બનશે.
આત્માને આરાધનામાં જોડવો.
આદર્શ ઝીલીને આપણે આપણું આત્મહિત સાધીએ.
આત્માને જોડ.
સમ્યગ્દર્શનાદિ થાય છે. માટે પરનો સંગ છોડ..... ને આત્માનો સંગ કર.
છે ત્યાં જડપ્રાણોની સંતતિ તેને કેમ વળગે? ન જ વળગે; તેને સંસારની
સંતતિ છેદાઈ જાય છે.
પણ તારા નથી તેને તેં પોતાના માન્યા, એ ઊંધી માન્યતાથી તેં તારા
પ્રાણનો જ ઘાત કર્યો, ને તેથી પૌદ્ગલિક પ્રાણોની સંતતિ તને વળગી.
PDF/HTML Page 52 of 69
single page version
લાગવી જોઈએ.
છે કે જ્ઞાનવડે જે આત્મઅનુભૂતિ થઈ તે જ હું છું, પછી તે આત્મસ્વરૂપમાં
જ લીન થઈને આત્માને સાધે છે. આત્માને સાધવાની આ રીત છે. –
અંદરમાં ઊતરી જાય.....આત્મામાં પરિણમી જાય.
લગાડીને તેનો અભ્યાસ કર તો જરૂર તને અંતરમાં આત્માનો અનુભવ
થશે.–કટિબદ્ધ થા!
તેના વીર્યના વેગની દિશા પલટી જાય એટલે પરભાવમાંથી વીર્યનો
ઉલ્લાસ પાછો વળીને સ્વભાવ તરફ તેનો ઉલ્લાસ વળે, ને તે આત્માને
સાધે.
નિરાલંબી! ઉપયોગને અંતરમાં જોડ....ને પરાલંબનની બુદ્ધિ તોડ!
કહાનગુરુ કહે છે કે વાહ.... કુંદકુંદ તો કુંદકુંદ જ છે! સ્વાલંબીજ્ઞાનનો
અદ્ભુત માર્ગ સીમંધરપરમાત્મા પાસેથી લાવીને તેમણે ભરતક્ષેત્રના
જીવોને આપ્યો છે.
PDF/HTML Page 53 of 69
single page version
પરિણામ જગતથી ઉદાસ થઈને ચૈતન્ય તરફ વળે છે. પૂર્ણ સાધ્યનો સ્વીકાર
થતાં સાધકભાવ શરૂ થાય છે.
સંસાર આખાનો (જડ ઈન્દ્રિયોનો, રાગનો ને ઈંદ્રિયો તરફના જ્ઞાનનોય)
મહિમા ઊડી જશે ને આત્માધીપણે તને આનંદકારી મોક્ષમાર્ગ પ્રગટશે.
પડે, તેને જ્ઞાનનો અનુભવ થાય, તેને સમ્યગ્દર્શન થાય, ને
કેવળીભગવાનના જ્ઞાન ને આનંદનો નમૂનો લેતો લેતો તે મોક્ષના પંથે
પરિણમે એટલે આનંદનું સાક્ષાત્ વેદન થાય તે મહા આનંદનો લાભ છે, તે
સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાન–ચારિત્ર નથી. જેણે અંતર્મુખ થઈને આવા સુંદર માર્ગને
આવતો નથી.
પાસે ત્રણ લોકના ઈન્દ્રિયવૈભવો સર્વથા નિઃસાર લાગે છે. ચૈતન્ય–સુખના
કણિયા પાસે ઈંદ્રિપદની વિભૂતિની પણ કાંઈ કિંમત નથી, તો મુનિદશામાં
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર પરિણતિ તે મોક્ષરૂપ મહા આનંદનો ઉપાય છે.
આત્માનો આખો સ્વભાવ આનંદમય છે, તે પોતે આનંદરૂપે પ્રગટે છે.
PDF/HTML Page 54 of 69
single page version
PDF/HTML Page 55 of 69
single page version
દ્વારા જગતને તેની ભેટ આપી છે. ભાઈ! તારા સ્વરૂપની આ વાત છે. તારું
આવું પરમ સ્વરૂપ સમજતાં મહાન આનંદસહિત તારું સ્વકાર્ય સિદ્ધ થશે એમ
શ્રીગુરુનાં આશીર્વાદ છે.
ચોરાશીનાં ચક્કરમાં હવે નહીં અવતાર.
ધન્ય જયંતી આપની અહો! શાસનના સંત,
તુજ મારગને જાણતાં ભવના આવ્યા અંત.
નીહાળ્યું તેનું ચિત્ત જગતમાં ક્્યાંય ઠરે નહીં. ઠરવાનું ઠામ તો મારો
આત્મા છે, તેમાં ઠરતાં પરમ શાંતિ છે.
ક્્યાંય ચેન ન પડે; સર્વત્ર સ્મશાન જેવું લાગે, ચિત્ત ક્્યાંય ઠરે નહીં.
પણ એ વખતેય જો અંદર નજર કરે તો ‘ઠરવાનું ઠામ પોતાનું
ચૈતન્યધામ’ છે, તેમાં ઠરતાં મહાન આનંદ ઝરે છે, પરમશાંતિ વેદાય છે.
સર્વત્ર શાંતિ જ છે. બાપુ! તારું તત્ત્વ મહાન છે, પરમ આનંદનું મોટું
ધામ છે; તે કાંઈ રાગ જેટલું નાનું નથી, એ શાંતિ વગરનું હલકું નથી.
આવું મોટું શાંત, સહજ તત્ત્વ, તેમાં દુનિયાનો કોલાહલ કેવો? તેમાં
રાગ–દ્વેષની અશાંતિ કેવી? આવું તત્ત્વ એ જ ઠરવાનું ઠામ છે; ને તેમાં
ઠરવું તે જ કરવાનું કામ છે. (‘રત્નસંગ્રહ’ પુસ્તકમાંથી)
PDF/HTML Page 56 of 69
single page version
हूँ कि जो मार्ग–जो रास्ता अहिंसा और शान्तिका, चारित्रका
नैतिकताका आप दिखाते हैं उस पर यदि हम चलेंगे तो उसमें
हमारा भी भला होगा, समाजका भी भला होगा व देशका भी
भला होगा।”
PDF/HTML Page 57 of 69
single page version
પધરાવું છે. જે જ્ઞાનપર્યાયમાં સિદ્ધપ્રભુ બેઠા તે જ્ઞાનપર્યાયમાં રાગ રહી શકે નહીં.
રાગથી છૂટી પડેલી મારી જ્ઞાનપર્યાયમાં એટલી મોકળાશ છે કે તેમાં અનંતા સિદ્ધ–
ભગવંતોને સમાડીને પ્રતીતમાં લઉં છું. અતીન્દ્રિય આનંદરૂપ થયેલા અનંતા સિદ્ધોને
આમંત્રણ કરનાર સાધકનો આત્મા પણ એવડો જ મોટો છે.–આવા આત્માના લક્ષે
સમયસારની અપૂર્વ શરૂઆત થાય છે.
શુદ્ધાત્મા દેખાડો છો, તેમ અમે પણ, અમારા જ્ઞાનમાં સિદ્ધપ્રભુને પધરાવીને, અને
જ્ઞાનમાંથી રાગને કાઢી નાંખીને, સ્વાનુભૂતિના બળથી, આપે બતાવેલા શુદ્ધાત્માને
પ્રમાણ કરીએ છીએ.–આ રીતે ગુરુ–શિષ્યની સંધિના અપૂર્વભાવે સમયસાર સાંભળીએ
છીએ.
PDF/HTML Page 58 of 69
single page version
ઉત્તર:– હું જ્ઞાનસ્વભાવ છું–એવો નિશ્ચય કરવો. બીજા બધાનો રસ છોડીને
* જ્ઞાનસ્વભાવનો નિર્ણય કોના અવલંબને થાય?
શ્રુતજ્ઞાનના અવલંબનથી તે નિર્ણય થાય.
* આ નિર્ણય કરનારનું જોર કયાં છે?
આ નિર્ણય કરનાર જોકે હજી સવિકલ્પદશામાં છે પરંતુ તેનું વિકલ્પ ઉપર જોર
આત્માના નિશ્ચયના બળે નિર્વિકલ્પ થઈને સાક્ષાત્ અનુભવ કરે ત્યારે.
* આવા અનુભવ માટે મતિજ્ઞાને શું કર્યું?
તે પરથી પાછું વળીને આત્મસન્મુખ થયું.
* શ્રુતજ્ઞાને શું કર્યું?
પહેલાંં જે નયપક્ષના વિકલ્પોની આકુળતા થતી તેનાથી પોતાના ચૈતન્યસ્વાદને
PDF/HTML Page 59 of 69
single page version
PDF/HTML Page 60 of 69
single page version
સ્વભાવથી જુદી છે, પછી તેને સારો કોણ કહે? જેમ બીજા વિકલ્પમાં એકતાબુદ્ધિ
તે મિથ્યાત્વ છે, તેમ શુદ્ધાત્માના વિકલ્પમાં એકતાબુદ્ધિ તે પણ મિથ્યાત્વ છે. બધા
વિકલ્પોથી પાર જ્ઞાનસ્વભાવને દેખવો–જાણવો–અનુભવવો તે સમ્યગ્દર્શન
સમ્યગ્જ્ઞાન છે.–તે જ સમયનો સાર છે; વિકલ્પો તો બધા અસાર છે. ભલે શુદ્ધનો
વિકલ્પ હો–પણ તેને કાંઈ સમ્યગ્દર્શન કે સમ્યગ્જ્ઞાન કહી શકાતું નથી; તે વિકલ્પ
વડે ભગવાનનો ભેટો થતો નથી. વિકલ્પ તે કાંઈ ચૈતન્યદરબારમાં પેસવાનો
દરવાજો નથી. જ્ઞાનબળે ‘જ્ઞાનસ્વભાવનો નિર્ણય’ તે જ ચૈતન્યદરબારમાં
પેસવાનો દરવાજો છે.
નિશ્ચય કરવો. સર્વજ્ઞભગવાને સમવસરણમાં દિવ્યધ્વનિવડે જે ભાવશ્રુત ઉપદેશ્યું
તે અનુસાર શ્રીગુરુ પાસેથી શ્રવણ કરીને અંદર ભાવશ્રુત વડે જ્ઞાનસ્વભાવનો
નિર્ણય કરવો. ભગવાને શ્રુતમાં એમ જ કહ્યું છે કે જ્ઞાનસ્વભાવ તે શુદ્ધઆત્મા
છે. એવો નિર્ણય કરીને ગૌતમાદિ જીવો ભાવશ્રુતરૂપે પરિણમ્યા, તેથી ‘ભગવાને
ભાવક્ષુતનો ઉપદેશ આપ્યો’ એમ કહ્યું. ભગવાનને તો કેવળજ્ઞાન છે, પરંતુ
શ્રોતાઓ ભાવશ્રુતવાળા છે–તેથી ભગવાને ભાવશ્રુતનો ઉપદેશ દીધો એમ
કહેવાય છે. સર્વજ્ઞભગવાને ઉપદેશેલા શ્રુતમાં એવો નિર્ણય કરાવ્યો છે કે ‘આત્મા
જ્ઞાન સ્વભાવ છે.’ આવા જ્ઞાનસ્વભાવનો નિર્ણય કરવો તે સમ્યગ્દર્શન માટેની
પહેલી શરત છે.
ભૂમિકામાં જોકે હજી વિકલ્પ છે, હજી ભગવાન આત્મા પ્રગટ પ્રસિદ્ધ થયો નથી,
અવ્યક્તપણે નિર્ણયમાં આવ્યો છે પણ સાક્ષાત્ અનુભવમાં નથી આવ્યો; તેને
અનુભવમાં લેવા માટે શું કરવું? કે નિર્ણય સાથે જે વિકલ્પ છે તે વિકલ્પમાં ન
અટકવું, પણ વિકલ્પથી ભિન્ન જ્ઞાનને અંતર્મુખ કરીને આત્મસન્મુખ કરવું.
વિકલ્પ તે કાંઈ સાધન નથી. વિકલ્પ દ્વારા પરની પ્રસિદ્ધિ છે, તેમાં આત્માની
પ્રસિદ્ધિ નથી. ઈંદ્રિયો કે વિકલ્પો તરફ અટકેલું જ્ઞાન પણ આત્માને પ્રસિદ્ધ કરી