PDF/HTML Page 21 of 69
single page version
છે? સિદ્ધભગવાનને જેવું કાર્ય છે તેવું કારણ મારામાં પણ વિદ્યમાન છે, તે
કારણસ્વભાવ દ્રષ્ટિમાં આવ્યો ત્યાં તેના આશ્રયે કાર્ય પણ વર્તે જ છે. અહો! આવા
સ્વભાવને પકડનારી દ્રષ્ટિની બલિહારી છે! પરમાત્મા એના હાથમાં આવી ગયો. હવે
કાર્ય અધૂરું છે એ વાત અભેદદ્રષ્ટિમાં રહેતી નથી.
PDF/HTML Page 22 of 69
single page version
થયેલા ભાવને શરીર સાથે નિમિત્ત–નૈમિત્તક સંબંધ પણ રહ્યો નથી. માટે જેવા સિદ્ધ
અશરીરી છે તેવો જ હું અશરીરી છું–એમ ધર્મી પોતાને અનુભવે છે; એટલે તે
સમ્યગ્દષ્ટિને કારણતત્ત્વ અને કાર્યતત્ત્વ બંને શુદ્ધ છે. અહો! કારણતત્ત્વની શુદ્ધતા જેણે
જાણી તેને કાર્યમાં પણ શુદ્ધતા વર્તે છે; તેને શુદ્ધ કારણ–કાર્ય અભેદ થયા. એનામાં અને
સિદ્ધમાં કાંઈ ફેર નથી. જેમ સિદ્ધ ભગવાનની પરિણતિ શરીરાતીત–ઈંદ્રિયાતીત–
આનંદરૂપ થઈ છે તેમ સાધકની જે શુદ્ધપરિણતિ છે તે પણ શરીરાતીત–ઈંદ્રિયાતીત–
આનંદરૂપ છે. પર્યાયમાં જરાક વિકાર–અધૂરાશ હોય પણ ધર્મીની દ્રષ્ટિ તેના ઉપર નથી,
ધર્મીની દ્રષ્ટિ તો અંદરના કારણપરમાત્મામાં લીન થઈ છે; તેથી સિદ્ધમાં ને પોતામાં કાંઈ
ફેર તે દેખતો નથી. અહો, આવા સ્વભાવની દ્રષ્ટિનું કોઈ અચિત્ય સામર્થ્ય છે!
અનંતગુણની શુદ્ધી સહિત અખંડ કારણપરમાત્માને જેણે પોતામાં ઝીલ્યો છે... એ
સમ્યગ્દનની શી વાત? એને પણ અતીન્દ્રિયપણું, અશરીરપણું વગેરે જેટલા સિદ્ધપ્રભુનાં
વિશેષણ છે તે બધાય લાગુ પડે છે. અહો, આવા મારા આત્માને ભરોસામાં લઈને,
અનુભવમાં લઈને હું, મારા સિદ્ધપદને સાધી જ રહ્યો છું. અરે જીવો! આવો આત્મા સત્
છે તેને તમે ભરોસામાં તો લ્યો. અનંત તીર્થંકરોના ઉપદેશનો આ સાર છે. આવો
આત્મા જેણે અંતરના શ્રદ્ધા–જ્ઞાનમાં સ્વીકાર્યો તેણે અનંતા તીર્થંકરોના ઉપદેશનો સાર
ગ્રહણ કરી લીધો.... હવે અલ્પકાળમાં દેહવાસથી છૂટીને સાક્ષાત્ અશરીરી થઈને તે
સાદિ–અનંત સિદ્ધપદમાં બિરાજશે.
નથી ગઈ એટલે દ્રવ્ય–ગુણ અશુદ્ધ થઈ ગયા નથી.
PDF/HTML Page 23 of 69
single page version
જાણ્યું ત્યાં પર્યાય પણ તેના આશ્રયે શુદ્ધ થઈને પરિણમી છે, એટલે જ્ઞાનીને તો કારણ
કાર્ય બંને શુદ્ધ છે. પછી જે અલ્પ રાગાદિ અશુદ્ધતા હોય છે તે શુદ્ધતાથી બહાર છે–જુદી
છે; તે ખરેખર જ્ઞાનીનું કાર્ય નથી; ને જ્ઞાનીનો શુદ્ધભાવ તે અશુદ્ધતાનું કારણ થતો નથી.
દેખનારી દ્રષ્ટિ તે દ્રવ્યદ્રષ્ટિ છે; ને આવી દ્રવ્યદ્રષ્ટિવાળો જીવ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે.
રાગની અશાંતિ ઊભી થઈ. પણ ચૈતન્યની શાંતિ જેણે દેખી નથી તેને શુભરાગ અગ્નિ
જેવો લાગતો નથી. અહા, ચૈતન્યની શાંતિનો સ્વાદ જેણે ચાખ્યો તે તો રાગથી છૂટો
પડી ગયો–પછી રાગ શુભ હો કે અશુભ, તે બધાય રાગ અશાંતિ છે–ઘોર સંસારનું મૂળ
છે. અરે, રાગમાં તે ચૈતન્યની શાંતિ કેમ હોય?
કાઢીશ; શુભરાગ તે કાંઈ પરમાગમનો સાર નથી. પરમાગમનો સાર, પરમાગમનું
માખણ, પરમાગમનું રહસ્ય તો અંતરમાં શાંતિનો સાગર આત્મા છે, તેને અનુભવમાં
લે. અહો, અકષાયશાંતિનો સાગર આત્મા છે; એ અમૃતના દરિયામાંથી રાગના ઝેરનો
કણિયો ન નીકળે. પરમાગમ અત્યંત મહિમા કરી કરીને જેનાં ગાણાં ગાય છે તે સુંદર
ચૈતન્યતત્ત્વ તું પોતે છો. પરમાગમ તારા સ્વરૂપને જ પ્રસિદ્ધ કરે છે.
પર્યાયમાં ઓછી શુદ્ધતા હોય ત્યારે દ્રવ્યમાં શક્તિરૂપે વધારે છે–એમ પણ નથી. તેમ જ
અજ્ઞાનદશા વખતેય શુદ્ધ સ્વભાવ શક્તિપણે એવો ને એવો જ હતો–પણ તે
PDF/HTML Page 24 of 69
single page version
અત્યારે અનુભવમાં–શ્રદ્ધામાં આવ્યું એવું જ શુદ્ધ તત્ત્વ પૂર્વે પણ મારામાં કારણરૂપે હતું
જ.–હવે તેનું ભાન થતાં પર્યાય પણ શુદ્ધ થઈ, કાર્યપણ શુદ્ધ થયું. અહો, જેણે આવું શુદ્ધ
તત્ત્વ પ્રતીતમાં લીધું–અનુભવમાં લીધું તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિને ધન્ય છે....કરવા યોગ્ય કાર્ય તેણે
કરી લીધું. મુનિઓ પણ તેની પ્રશંસા અનુમોદના કરે છે. આવા તત્ત્વને અનુભવનારા
મુનિવરો વંદનીય છે, ને સમ્યગ્દ્રષ્ટિઓ પણ પ્રશંસનીય છે.
દેજે. આત્માના લાભનો આ અવસર છે. ભાઈ, તું મુંઝાઈશ નહીં..... અજ્ઞાનમાં
ગમે તેટલો કાળ વીત્યો પણ તારો સ્વભાવ મેલો થઈ ગયો નથી, તે તો એવો ને
એવો શુદ્ધ છે; તેનું ભાન કરતાં અજ્ઞાન ટળ્યું ને પરમ શાંતિ પ્રગટી; ત્યાં ધર્મી
પોતાના કારણ–કાર્ય બંનેને શુદ્ધ જાણે છે.
પ્રદેશોમાં છે પણ તે અશુદ્ધ પર્યાય અંદર ઊંડે એટલે કે દ્રવ્ય–ગુણમાં પ્રવેશતી નથી, દ્રવ્ય–
ગુણ અશુદ્ધ થયા નથી, માટે અશુદ્ધતાને ઉપર–ઉપરની કહી છે. તે અશુદ્ધતા વખતે
અંતરદ્રષ્ટિથી ધર્માત્મા પોતાના શુદ્ધ દ્રવ્ય–ગુણસ્વભાવને જાણે છે, તેમ જ પર્યાયમાં
જેટલી શુદ્ધતા વર્તે છે તેને પણ જાણે છે. ને અશુદ્ધતા વિદ્યમાન છે તેને પણ (સ્વભાવથી
ભિન્નપણે) જાણે છે. બધાને જાણવા છતાં, પરમાગમના સારરૂપ શુદ્ધતત્ત્વને જ તે
અંતરમાં ઉપાદેયપણે અનુભવે છે. અહો, શુદ્ધતત્ત્વના રસિક જીવો! આવા પરમતત્ત્વને
જાણીને આજે જ તેનો અનુભવ કરો.
વ્યવહારના વિકલ્પો તે કાંઈ પરમ તત્ત્વ નથી; પરમ તત્ત્વના અનુભવમાં–જ્ઞાનમાં–
શ્રદ્ધામાં તે વિકલ્પોનો અભાવ છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ આવા અદ્ભુત તત્ત્વને અંતરમાં દેખે છે...
તેમાં કોઈ ભેદ–વિકલ્પ–રાગ કે પરનો સંબંધ દેખાતો નથી... દ્રવ્યમાં ગુણમાં–પર્યાયમાં
શુદ્ધતા અનુભવાય છે; જે અશુદ્ધતા છે તે શુદ્ધ તત્ત્વના અનુભવથી બહાર છે. આવા
PDF/HTML Page 25 of 69
single page version
શાંતિનો સાગર આત્મા, તેમાં વિકલ્પોની અશાંતિ કેમ હોય? અરે જીવ! આવા શાંત
શુદ્ધ તત્ત્વનો રસિક થઈને તેને અનુભવમાં લે. આ એક જ તત્ત્વરસિક જીવોનું નિરંતર
કર્તવ્ય છે.
શિલામાં ભાવશ્રુતરૂપ પરમાગમને કોતરી લીધા. ને આ જ સર્વ સિદ્ધાંતનો સાર છે.
છે, ત્યારે સિદ્ધભગવંતો તો અનંતગુણા છે. એટલે મનુષ્યો કરતાં
સિદ્ધભગવંતો અનંતગુણા છે.
મોક્ષમાં જનાર જીવ નીચેની પાંચવસ્તુ સાથે લઈ જાય છે–
મોક્ષદશામાં રહેતું નથી.)
PDF/HTML Page 26 of 69
single page version
કોતરકામની પૂર્ણતાનો મંગલ ઉત્સવ આજે મનાયો હતો. અહા, શ્રુતના આ મહોત્સવ
વખતે બેહજાર વર્ષ પહેલાંંનો શ્રુતપંચમીનો એ મહોત્સવ યાદ આવતો હતો. ગુરુદેવ
પરમ ભક્તિથી ને પ્રસન્નતાથી વારંવાર ધરસેન–પુષ્પદંત–ભૂતબલિ ભગવંતોને યાદ
કરતા હતા; તેમજ પરમાગમોનો મહિમા કરીકરીને કુંદકુંદ પ્રભુનો પરમ ઉપકાર પ્રસિદ્ધ
કરતા હતા, તેમજ પરમાગમોનો મહિમા કરીકરીને કુંદકુંદ પ્રભુનો પરમ ઉપકાર પ્રસિદ્ધ
કરતા હતા. સવારમાં જ સ્વાનુભૂતિસ્વરૂપ ઉપાદેય તત્ત્વને યાદ કરીને ગુરુદેવે મંગળ
કર્યું પછી જિનમંદિરમાં પરમાગમની પૂજા કરીને, મંગલવાજાં સહિત ભક્તિ પૂર્વક
પંચપરમેષ્ઠી જેવા પંચ–પરમાગમો (સમયસાર–પ્રવચનસાર–નિયમસાર–પંચાસ્તિકાય–
અષ્ટપ્રાભૃત) ને પરમાગમ– મંદિરમાં બિરાજમાન કર્યાં... અને ખૂબજ ઉમંગભર્યા
વાતાવરણ વચ્ચે ગુરુદેવે પ્રવચનદ્વારા પરમાગમના સારરૂપ શુદ્ધાત્મા બતાવ્યો. આખો
દિવસ પરમાગમનો મહિમા સર્વત્ર પ્રસરી રહ્યો હતો. બીજે દિવસે સવારમાં ગુરુદેવ
સોનગઢથી મંગલપ્રસ્થાન કરીને મુંબઈ પધાર્યા હતા. પરમાગમનું થોડુંક કોતરકામ બાકી
હતું તે ચૈત્ર વદ સાતમના રોજ ઉપસ્થિત મુમુક્ષુઓના આનંદોલ્લાસ વચ્ચે પૂરું થયું હતું.
અહા, જાણે પોતાના પરમાગમોનું લેખનકાર્ય પૂરું કરવા કુંદકુંદસ્વામી જ પધાર્યા હોય ને
પોતાના સુહસ્તે પરમાગમની છેલ્લી ગાથા કોતરીને પૂરી કરતા હોય એવી ભાવનાથી
ભક્તો આનંદિત થયા હતા.
થઈ હતી. સોનગઢમાં રહેલા મુમુક્ષુભાઈ – બેનોએ, સોનગઢના ઉપશાંત વાતાવરણ
વચ્ચે ગુરુદેવનો જન્મોત્સવ ઉમંગથી ઉજવ્યો હતો. બરાબર એ જ દિવસે પરમાગમ–
મંદિરમાં કોતરેલા પરમાગમોનું છેલ્લું પાટિયું ચોટાડવામાં આવ્યું હતું. પરમાગમ
કોતરેલા પાટિયા પરમાગમમાં લગાડવાનું કામ પૂરું થતાં ઉપસ્થિત ભક્તજનોને ઘણો
હર્ષ થયો હતો. અહા! કુંદકુંદસ્વામી જેવા પરમ વીતરાગ સંતોએ આ પરમાગમોમાં
અતીન્દ્રિય આનંદ ભરીભરીને આપણા માટે ભેટ મોકલ્યો છે, ને ગુરુદેવ આજે
આપણને તે આનંદરસ પીવડાવી રહ્યા છે–એમ સૌને આનંદ થતો હતો.
PDF/HTML Page 27 of 69
single page version
ગમે તે પ્રસંગમાં–સંયોગમાં કે વિયોગમાં, ઘરમાં કે વનમાં, સોનગઢમાં કે પ્રવાસમાં
મુમુક્ષુના હૃદયના આત્મસંસ્કાર પોતાનું કામ કરતા જ હોય છે... આત્મ–રસની એ ખૂબી
છે કે તે ગમે ત્યાં ને ગમે ત્યારે મીઠો જ લાગે છે. ખરેખર, આ મધુર આત્મરસનું
ધોલન કરી કરીને એનો સ્વાદ લેવો એ જ ગુરુના સત્સંગનું ફળ છે, એ જ શ્રીગુરુની
સાચી પ્રસાદી છે, ને એમાં જ ગુરુનું સાચું સાન્નિધ્ય છે.
ભવ્ય સ્વાગત થયું. સ્વાગત માટે શેઠશ્રી શાંતિપ્રસાદજી શાહૂના અધ્યક્ષપદે પ૧
સભ્યોની કમિટિ નીમવામાં આવી હતી. ભવ્ય–સુસજ્જિત કુંદકુંદ–પ્રવચનમંડપમાં
ગુરુદેવનું મંગલ પ્રવચન, થયું તેમાં ગુરુદેવે આત્માના ચિદાનંદસ્વભાવનો પરમ મહિમા
સમજાવતાં કહ્યું કે આવા આત્માનું સ્વરૂપ પ્રેમથી સાંભળવું ને તેની પ્રીતિ કરવી તે પણ
મંગળ છે. સવાર–બપોર ગુરુદેવના પ્રવચનો હજારો જિજ્ઞાસુઓ ઉત્સાહથી સાંભળતા
હતા; આસપાસના અનેક નગરોથી પણ જિજ્ઞાસુઓ લાભ લેવા આવ્યા હતા. દિલ્હીના
ઉપનગરોમાં પણ ગુરુદેવના પ્રવચનો થયા, ગુરુદેવનો પ્રભાવ દેખીને સૌને પ્રસન્નતા
થઈ. શાહૂજી દ્વારા અભિનંદન–પત્ર અર્પણ કરવામાં આવ્યું. અનેક કવિઓએ પણ
ગુણગાનવડે પોતાની કાવ્યશક્તિનો સદુપયોગ કર્યો. ગુરુદેવના પદાર્પણથી અને વાણીથી
ભારતનું પાટનગર ધન્ય બન્યું. એ દેખીને એમ થતું કે અહા! ધન્ય છે આ ભારતદેશ–કે
જ્યાં તીર્થંકરોના સન્દેશ આજેય સાંભળવા મળે છે... ને જેનું પાટનગરમાં
ચૈતન્યમહિમાના રણકારથી ગૂંજી રહ્યું છે.–એ જ ભારતદેશનું ગૌરવ છે..... એ જ
ભારતદેશની શોભા છે. દિલ્હીથી તા. ૨૮ મી એ સવારમાં ગુરુદેવ કલકત્તા શહેર
પધાર્યા. (દિલ્હી અને કલકત્તા વચ્ચે બિહાર પ્રદેશમાં આપણા અનેક તીર્થો સમ્મેદ–
શિખર–રાજગૃહી–પાવાપુરી વગેરે આવેલ છે; અનેક મુમુક્ષુઓ તે તીર્થોની યાત્રા કરીને
આનંદિત થયા.)
PDF/HTML Page 28 of 69
single page version
પૂછેલા. તેના જવાબો અહીં આપવામાં આવ્યા છે. જિજ્ઞાસુ
વાંચકોએ આમાં સારો રસ લીધો છે.
ફાગણ વદ નોમ છે.
ત્રીજે શેરડીના રસથી શ્રેયાંસરાજાના હાથે પારણું કર્યું. જૈન મુનિઓ હાથમાં જ
આહાર લ્યે છે, તેથી ઋષભમુનિરાજે પણ શેરડીનો રસ હાથમાં જ લીધો હતો.
નીકળેલા, ત્યારે વિદેહક્ષેત્રમાં ભગવાનને કોઈએ પૂછ્યું કે હે દેવ! આપના
જેવા
PDF/HTML Page 29 of 69
single page version
છે; પૂર્વભવમાં અમે બંને અપરાજિત વિમાનમાં સાથે હતા.’–તે સાંભળીને એક
દેવ તે ભગવાનના દર્શન કરવા આવ્યો; તે દેવ પાસેથી એ વાત સાંભળીને
નમિકુમાર વૈરાગ્ય પામ્યા, ને એક હજાર રાજાઓ સાથે દીક્ષા લીધી. (તેનું સુંદર
ચિત્ર સોનગઢ–જિનમંદિરમાં છે.)
પામ્યા હતા.
૭. એવા કયા તીર્થંકર છે કે જેમનું ચિહ્ન ઝાડ (કલ્પવૃક્ષ) હોય? ભગવાન
ન હતી. પછી તો બાહુબલી તેમજ ભરત બંને સંસારથી વિરક્ત થઈ, મુનિ થઈ,
મોક્ષ પામ્યા.
મોક્ષ પામ્યા. (ઋષભદેવના જીવે પૂર્વે વજ્જંઘના ભવમાં જ્યારે મુનિઓને
આહારદાન દીધું ત્યારે તેમના આ પુત્રો અનુક્રમે આનંદપુરોહિત,ધનમિત્ર શેઠ
અને સિંહ હતા.)
ભગવાન આદિનાથને બ્રાહ્મી અને સુંદરી એ બે ઉત્તમ પુત્રીઓ હતી; તેઓ
હતી. ભગવાનના સમવસરણમાં તેઓ મુખ્ય અર્જિકા હતા.
PDF/HTML Page 30 of 69
single page version
૧૪. એવા કયા તીર્થંકર છે કે જેમના પ્રતાપે ભારતમાં દીપાવલી પર્વ ઉજવાય છે?
PDF/HTML Page 31 of 69
single page version
શાંતિનાથ–કુંથુનાથ–અરનાથ
PDF/HTML Page 32 of 69
single page version
કેવળજ્ઞાન પામ્યા.
ભગવાનનું તથા બાવીસમાં નેમનાથ ભગવાનનું શરીર શ્મામવર્ણ હતું.
આવ્યા હતા.
તેમની મૂર્તિ કોતરેલી છે.
PDF/HTML Page 33 of 69
single page version
રાજા એકવાર રાજસભામાં બેઠો હતો. ત્યાં અચાનક એક હોલોપક્ષી ત્યાં આવ્યું; તે
ભયથી ધ્રૂજતું હતું, રાજાએ તેને શરણ આપ્યું; અને તે કેમ આટલું બધું ધ્રૂજે છે? તે
વિચારવા લાગ્યો ત્યાં તો તેની પાછળ એક ગીધ તેને પકડવા આવ્યું. રાજાએ તેને
અટકાવ્યું. ત્યાં તો ગીધને વાણી પ્રગટી અને તે કહેવા લાગ્યું કે હે રાજા! હું બહુ ભૂખ્યું
છું માટે મારો આ ખોરાક મને આપ.
ગીધ કહે : પણ હું ભૂખથી તરફડું છું, ભૂખથી મારા પ્રાણ ચાલ્યા જશે.
રાજા કહે : આ હોલા સિવાય બીજું તું કહે તે તને આપું.
ગીધ કહે : મારો ખોરાક માંસ જ છે; માટે તે હોલાની બરોબર માંસ મને આપો,
સરખું ન થયું. આખરે આખું શરીર ત્રાજવામાં મુકવા માટે રાજા તૈયાર થયો. ત્યારે તે
ગીધ પોતે દેવરૂપે પ્રગટ થયો, તે રાજા ઉપર પ્રસન્ન થયો, ને કહ્યું કે તમે તો મહાન
દાનેશ્વરી છો.
શું તમને આ કથા ગમી? (હા!) તો તમે મૂરખ છો.
કેમ? – કારણ કે આ કથા ધર્મથી તદ્ન વિપરીત છે.
પ્રથમ તો દાનમાં એવી વસ્તુ જ દેવાય કે જે નિર્દોષ હોય. માંસનું દાન હોઈ
PDF/HTML Page 34 of 69
single page version
શરીરનું માંસ કાપીને આપે તોપણ માંસનું દાન દેનાર કે લેનાર બંને મિથ્યાદ્રષ્ટિ–પાપી
જ છે. અરે, જે માંસાહાર કરે કે કરાવે એને ધર્મ કેવો? ને દાન કેવું?
દેવાની વિધિ–એ બધું યોગ્ય હોવું જોઈએ.
છે તે અહીં આપવામાં આવે છે.
નગરીમાં ધનરથ તીર્થંકરના પુત્ર હતા, તેમનું નામ મેઘરથ.
હતા; જીવો ઉપર કરુણા, અભયદાન વગેરે ગુણોથી પણ તે શોભતા હતા. પોતાના–
પુત્ર–પરિવાર વગેરેમાં તે સદા જૈનધર્મનો અને સદાચારનો ઉપદેશ દેતા હતા.
પકડવા તેની પાછળ આવતું હતું; તેથી જીવવાની ઈચ્છાથી તે કબુતર ત્યાં રાજા પાસે
આવી પડ્યું, મરણની બીકથી તે થરથર ધ્રૂજતું હતું......ને કરુણા નજરે રાજા સામે
જોઈને બચાવવાની પ્રાર્થના કરતું હતું. તેની પાછળ–પાછળ તેનું માંસ ખાવાનું લોલુપી,
અત્યંત ક્રૂર અને દુષ્ટ એવું મોટું ગીધ ત્યાં આવ્યું, ને કબુતરને પકડવાની ચેષ્ટા કરી,
પણ રાજાએ કબુતરની રક્ષા કરી.
સહન થતી નથી; આ કબુતર મારો ખોરાક છે, માટે તે મને સોંપી દો. આપ
PDF/HTML Page 35 of 69
single page version
ભૂખ મટાડીશ જો નહિ આપો તો ભૂખના દુઃખથી અહીં જ હું મરી જઈશ.
જોઈને તેણે પોતાના મોટાભાઈને પૂછયું–હે પૂજ્ય! આ બંનેને પૂર્વ ભવનું કોઈ વેર છે,
કે માત્ર જાતિવેર છે?
લોભથી એકવાર લડવા લાગ્યા, ને બંનેએ એકબીજાને મારી નાંખ્યા. કુમાર્ગગામી એવા
તે બંને ભાઈઓ મરીને અત્યંત દુઃખી એવા આ બે પક્ષી (ગીધ અને કબુતર) થયા
છે.–પણ હવે તેમના ઉદ્ધારનો પ્રસંગ નજીક આવ્યો છે.
જોવા ગયેલો, તે વખતે ત્યાં ઈંદ્રસભામાં મારી પ્રશંસા સાંભળીને તે મને જોવા અને
પરીક્ષા કરવા આવ્યો છે. અને તે માટે આ ગીધ તથા કબુતરનો પ્રસંગ પણ તેણે જ
ઊભો કર્યો છે. (એમ કહીને તે દેવના પૂર્વભવની વાત કરી.)
ન હણવો હોય તો તારા શરીરમાંથી તેટલું માંસ કાપીને મને આપ–માંસ જ મારો
ખોરાક છે, તેના વગર હું મરી જઈશ.
જીવ દાનને માટે પાત્ર નથી. માંસ ભલે પોતાના શરીરનું હોય – તોપણ તે દાન દેવાને
યોગ્ય વસ્તુ નથી.
PDF/HTML Page 36 of 69
single page version
હોય? તે બધું હું કહુું છું. પોતાના તેમજ પરના અનુગ્રહ માટે કે ઉપકાર માટે જે યોગ્ય
વસ્તુ દેવામાં આવે તેનું નામ દાન છે. તેમાં દાન દેનારને પોતાને વિશેષ પુણ્ય થાય છે
ને તેનાથી ભોગભૂમિ કે સ્વર્ગપદની પ્રાપ્તિ થાય છે; અને દાન લેનારને ધર્મધ્યાન
વગેરેમાં સ્થિરતા થાય છે;–તે રીતે દાનમાં સ્વ–પરનો ઉપકાર છે. માંસનું દાન દેનારને
દેવામાં કે લેનારને કોઈને ઉપકાર થતો નથી,–બંનેને પાપ થાય છે. માટે માંસ દેવું તેને
દાન કહી શકાય નહીં. અને સજ્જનપુરુષો દાનના નામે એવું પાપ કરતા નથી.
રત્નત્રયને સાધનારા ઉત્તમ ધર્માત્મા પુરુષો તે દાન માટે ઉત્તમ પાત્ર છે. અહો!
ભક્તિપૂર્વક એવા સત્પાત્રને દાન દેતાં પોતાને પણ રત્નત્રયધર્મની ભાવના પુષ્ટ થાય
છે–તે મહાન લાભ છે. કોઈ પાત્ર જીવના શરીરમાં રોગાદિ વ્યાધિ થયો હોય ને તેને દૂર
કરવા માટે ઔષધિદાન આપે–તો તે ઔષધિ પણ ઇંડા–માંસ વગેરે અભક્ષ્ય વસ્તુઓથી
રહિત હોવી જોઈએ જેમાં અભક્ષ્ય હોય એવી ઔષધિ દાનમાં દેવાય નહિ કે પોતે પણ
તેનું સેવન કરાય નહીં. દાન દેનાર પણ સદાચારી, જિનભક્ત, શ્રદ્ધાવંત અને વ્રતી હોય
તે ઉત્તમ દાતા છે. દાન એવી વિધિથી દેવું જોઈએ કે જે ગુણને વધારનાર હોય અને
કોઈને પીડા ઉપજાવનાર ન હોય. દાન દેનારને સર્વ જીવો પ્રત્યે દયાભાવ હોય.
ભૂલી ગયું છે; કબુતરનો ભય દૂર થઈ ગયો છે. બધા એકીટસે મેઘરથની વાત સાંભળી
રહ્યા છે–
હિત કરનારા છે, લોભથી રહિત છે, વીતરાગી જ્ઞાન–ધ્યાનમાં સદાય તત્પર છે,
સંસારથી તરનારા છે, ને ભવ્યજીવોને મોક્ષમાર્ગ દેખાડીને પરમ ઉપકાર કરનારા છે,
કોઈ ધનભાગ્યથી આવા મુનિરાજ આંગણે પધારે ને તેમને નવધાભક્તિસહિત નિર્દોષ
આહારાદિનું દાન દઈએ–તે ઉત્તમ દાન છે, તે ધન્ય અવસર છે. અરે, આવા પાત્રદાનને
PDF/HTML Page 37 of 69
single page version
છે ને તે મહાનપુણ્યનું કારણ છે.–પરંતુ માંસાદિનું દાન તે તો પાપની ખાણ છે; જે દુષ્ટ
જીવ માંસ લેવાની ઈચ્છા કરે છે તે પાપી જીવ દાન માટે પાત્ર કેમ હોય? માંસાદિનું દાન
કરનાર એ દાતા નથી પણ સ્વ–પરને નરકમાં લઈ જનાર છે.
એ કાંઈ દાનમાં દેવા યોગ્ય વસ્તુ નથી, એ કાંઈ ખોરાકને યોગ્ય ચીજ નથી; એ તો
ભયભીત થઈને શરણે આવેલું છે, તે રક્ષા કરવા યોગ્ય છે. ગીધનું જીવવું કે મરવું તે
તેના કર્મઆધીન હોનહાર હશે તેમ થશે. આ સંસારના જીવો પોતાના પુણ્ય પાપ
અનુસાર સુખી–દુઃખી થાય છે. માટે ધર્મીજીવોએ સ્વ–પરનું હિત વિચારીને, કોઈ
જીવોની હિંસા ન થાય તે રીતે સુપાત્ર દાનાદિ કર્તવ્ય છે.
તત્ત્વજ્ઞાની છો, દાનધર્મનું સાચું સ્વરૂપ જાણનારા છો, ત્રણજ્ઞાનના ધારક છો, આપની
કીર્તિ સ્વર્ગમાં પણ વ્યાપી ગઈ છે, આપે ધર્મનું સ્વરૂપ સમજાવીને અને માંસભક્ષણના
દોષ બતાવીને તથા જીવરક્ષા કરીને, અમારા ઉપર તેમજ ગીધ અને કબુતર ઉપર પણ
મહાન ઉપકાર કર્યો છે. પ્રભો! આપ ભવિષ્યના તીર્થંકર છો..... આપને ધન્ય છે.... એ
પ્રમાણે સ્તુતિ કરીને તે દેવે સ્વર્ગના વસ્ત્રાભૂષણ વડે તેમનું સન્માન કર્યું.
ક્રોધ, આવું વેર અને આવા જીવહિંસાના પરિણામ તમને શોભતા નથી.... માટે તે
પરિણામને છોડ...... માંસભક્ષણના ક્રૂરભાવને તું છોડી દે. હે કબુતર! તું પણ ભયરહિત
થા. ક્રોધ, ભય, હિંસા વગેરે વિભાવોથી જુદો શાંતસ્વરૂપ આત્મા છે, તેને સમજીને તમે
શાંતભાવને ધારણ કરો.
PDF/HTML Page 38 of 69
single page version
ચિત્ત સંસારથી એકદમ વિરક્ત થયું, પોતાના દોષોની નિંદા કરીને ધર્મમાં ચિત્ત જોડયું,
અને સર્વ પ્રકારના આહારને છોડીને અનશન વ્રત ધારણ કર્યું. હૃદયમાં જિનેદ્રદેવના
ધર્મને ધારણ કરીને વીરતાપૂર્વક ઉત્તમ ભાવનાસહિત સંન્યાસ–મરણ કરીને તે બંને
પક્ષીઓ દેવ તરીકે ઉત્પન્ન થયા.
છીએ, ને જિનેન્દ્રદેવનો ઉત્તમ ધર્મ અમને મળ્યો છે.–આમ વિચારી તરત તેઓ
મેઘરથરાજા પાસે આવ્યા ને નમસ્કાર કરીને સ્તુતિ કરવા લાગ્યા કે હે શ્રેષ્ઠ વિદ્વાન!
અમને ધર્મનું સ્વરૂપ સમજાવીને મેઘની જેમ તમે ઉપકાર કર્યો છો; અહો, સમ્યગ્દર્શનાદિ
રત્નોવડે આપ સુશોભિત છો, જિનધર્મના જ્ઞાતા છો, શીલના સાગર છો. આપના
પ્રતાપે અમારો ઉદ્ધાર થયો છે, અને અહિંસામય જૈનધર્મ પામ્યા છીએ. આમ કહી
ફરીફરી નમસ્કાર કરીને તે દેવો પોતાના સ્થાને ચાલ્યા ગયા.
ચક્રવર્તી થઈ, છખંડ છોડી, અખંડ આત્માને આરાધી, કેવળજ્ઞાન પ્રગટાવી, આ ભરત–
ક્ષેત્રના ૧૬મા શાંતિનાથ તીર્થંકર થયા.... તેમને નમસ્કાર હો.
ભ્રમણામાં પડીશ. ‘અનુભવી હોય તે જ અનુભવીને ઓળખે’ –
એટલે આ આત્મા સર્વજ્ઞ છે, આ આત્મા સાધકધર્મી છે – એવો ખરો
નિર્ણય, તેવી જાતનો અંશ પોતામાં પ્રગટ કરે ત્યારે જ થાય છે.
અંતર્મુખ થઈને આત્માને સ્વસંવેદનમાં લેનાર જ્ઞાનદશા ભલે
અધૂરી હોય તોપણ તેને ‘પ્રત્યક્ષ’ કહેવાય છે. એવા પ્રત્યક્ષ વગર
એકલા અનુમાનથી આત્માનો નિર્ણય થઈ શકતો નથી.
PDF/HTML Page 39 of 69
single page version
તે જ્ઞા નીની દ શાને જ્ઞા ની જ જાણે છે.
જ્ઞાનીની અદ્ભૂત દશાને અજ્ઞાની ક્યાંથી જાણે?
જ્ઞા ની નાં પિ ર ણા મ ઊ જ્ વ ળ હો ય છે .
અજ્ઞાનીએ આત્માના ચૈતન્યસુખને જાણ્યું નથી તેથી તે શુભાશુભભાવ કરીને
PDF/HTML Page 40 of 69
single page version
એવી ઊંડી વાંછા અજ્ઞાનીને પડી જ છે, તેથી રાગના ફળથી તે જુદો રહી શકતો
નથી.
અહો, ચૈતન્યની શુદ્ધતાનું પરાક્રમ જે કરે છે એવા ધર્મી જીવોની ક્રિયા સંસારને
માટે અફળ છે. અને જે અજ્ઞાની છે તે ભલે સંસારમાં ભાગ્યવાન–પુણ્યવાન હોય
તોપણ તેની શુભાશુભક્રિયાઓ સંસારને માટે જ સફળ છે,પ તેના રાગનું ફળ
સંસાર જ છે, મોક્ષને માટે તેની બધી ક્રિયાઓ નિષ્ફળ છે.
પ્રશ્ન:–જ્ઞાનીને રાગાદિ કર્મ તો થાય છે, છતાં જ્ઞાની કર્મ કરતો નથી ને તેના
ફળને વાંછતો નથી–એમ કેમ કહો છો?
ઉત્તર:–ભાઈ, જ્ઞાની શું કરે છે એની તને ખબર નથી. જ્ઞાનચેતનારૂપે પરિણમતો
જ્ઞાની, તે રાગ કરે છે–એમ તને તારી અજ્ઞાનદ્રષ્ટિથી જ દેખાય છે; તે વખતે
રાગથી જુદી જ્ઞાનચેતના જ્ઞાનીને વર્તે છે–તેને તો તું ઓળખતો નથી. ધર્મીની
જ્ઞાનચેતના તો અંદરના અતીન્દ્રિય આનંદનો સ્વાદ લેનારી છે, એ ચેતનમાં
રાગ કેવો? ‘જ્ઞાની’ રાગ કરે છે–એમ અમને તો દેખાતું નથી; અમને તો
જ્ઞાનીની જ્ઞાનચેતના રાગથી જુદી જ દેખાય છે.
અહો! સમ્યગ્દર્શન થતાં અંદરથી આનંદની લહેર ઊઠી છે. તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ શું
કરે છે–જ્ઞાન કરે છે કે રાગ કરે છે? એ વાત અજ્ઞાનથી ઓળખી શકાય નહીં.
જેને આનંદમય સ્વસંવેદનથી અંદરમાં અનંતગુણનો વૈભવ પ્રગટ્યો
છે....મુનિઓને તો પ્રચૂરપણે ઢગલાબુધ સુંદર આનંદમય સ્વસંવેદન વર્તે છે, ને
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ચોથેગુણસ્થાને ભલે મુનિ કરતાં નાનો છે–છતાં તેને પણ આત્માના
સુંદર–અતીન્દ્રિય આનંદના વેદનરૂપ સ્વસંવેદન હોય છે, તેને પણ આત્માનો
વૈભવ પ્રગટ્યો છે. અરે, આત્માના આવા આનંદમય વૈભવમાં રાગનું કર્તૃત્વ
કેવું? ચૈતન્યના વૈભવમાં રાગનો કણિયો પણ કેમ સમાય? ધર્મીના
ચૈતન્યભાવમાં કોઈ કર્મ કોઈ રાગ તન્મયપણે નથી એટલે ધર્મી તેનો કર્તા નથી.
ધર્મીજીવની આવી દશાને ખરેખર જ્ઞાની જ ઓળખે છે. બહારના જ ભાવોને
દેખનારો બહિરાત્મા તે અંતરાત્માના ભાવને ક્રયાંથી જાણે? અંતરાત્માની
ચેતના પરભાવથી જુદે–જુદી વર્તે છે. અંતરાત્માની આવી ગતિને બહિરાત્મા
જાણી શકે નહીં.–જાણે તો તે બહિરાત્મા રહે નહીં.