PDF/HTML Page 41 of 53
single page version
કે બસ! હવે આત્મા તે કાર્ય સાધવા માટે મરણિયો બન્યો છે...એના વગર હવે એક
ક્ષણ પણ ચેન પડતું નથી.
મુમુક્ષુ: સાંભળ બેન! જેમાં શાંતિ ભરી છે એવા પોતાના આત્માને જોવા
કેવો છે? રાગ વગરનો તેનો જ્ઞાનસ્વભાવ કેવો છે?–એને લક્ષગત કરીને
અનુભવનો પ્રયોગ કરવો જોઈએ. આત્મામાં પરમાત્મા થવાની તાકાત ભરી છે
અને સ્ત્રીપર્યાયમાં પણ તે પરમાત્મપદની સાધનાનો પ્રારંભ થઈ શકે છે. તે માટે
આત્માની ઊંડી જિજ્ઞાસાથી ધર્માત્માઓનો સંગ કરવો જોઈએ; અરિહંતદેવનો
આત્મા રાગ વગરનો ચૈતન્યભાવમય કેવો છે? ને તેવું જ સ્વરૂપ પોતામાં કઈ રીતે
છે? તે બરાબર ઓળખતાં જીવને જરૂર સમ્યગ્દર્શન થાય છે. વીરપ્રભુના શાસનમાં
હજારો–લાખો સ્ત્રીઓ પણ આવું સમ્યગ્દર્શન પામી છે, ને અર્જિકા પણ થઈ છે.
–એવા માતાજીનું આદર્શજીવન દેખીને આપણે પણ આત્માની લગની લગાડીને,
આત્માને મોક્ષમાર્ગમાં જોડી દેવો. બેન, સમ્યગ્દર્શનમાં ઘણી ગંભીરતા, ને અપૂર્વ
શાંતિ છે–તેનો મહિમા લાવીને, ઊંડી–ઊંડી ધગશથી સ્વાનુભૂતિના પ્રયોગમાં લાગ્યા
રહેવું–એ જ સમ્યગ્દર્શનનો સાચો–સરળ ને સુખકર ઉપાય છે.
જરૂર આવે જ છે. અનુભૂતિનો પ્રયોગ કરતાં કરતાં ક્ષણેક્ષણે મિથ્યાત્વનો રસ તૂટતો
જાય છે ને ચૈતન્યનો રસ વધતો જાય છે.–એ જ ધારાથી આગળ વધતાં–વધતાં
જ્ઞાનધારા સ્વસન્મુખ થઈને મોહને તોડી નાંખે છે ને અપૂર્વ સમ્યક્ત્વ પ્રગટ કરે છે.
અહા બેન! પરમવાત્સલ્યપૂર્વક આ બધું સમજાવીને માતાજીએ તો જાણે સાક્ષાત્
સમ્યગ્દર્શન જ આપ્યું!–એવો અપાર હર્ષોલ્લાસ થાય છે.
મસ્તક પર હાથ મૂકીને આશીર્વાદ આપતા હોય એવી ઊર્મિ જાગે છે. બેન, હવે તો
શૂરવીર થઈને
PDF/HTML Page 42 of 53
single page version
કેવળજ્ઞાનનો તો અવસર આપણને આ ભવમાં નથી પણ સમ્યગ્દર્શન માટેનો તો
અવસર આપણને મળ્યો છે, તો સમ્યગ્દર્શન વડે જીવન કૃતાર્થ કરી લઈએ...
આત્મઅનુભૂતિ કરીને માતાજીના ઉપકારને આજે જ સફળ કરીએ.
માંગે છે, વચ્ચે વિકલ્પો રહે તેમાં તેમને અશાંતિ લાગે છે એટલે જ્ઞાનને તેનાથી છૂટું
પાડતી જાય છે. ક્્યારેક ચૈતન્યની ઝાંખી–ઝાંખી શાંતિ દેખાય છે. પણ તેમાં તે સંતોષ
માનતી નથી, આનંદના સાક્ષાત્ અનુભવ માટે આગળ ને આગળ વધ્યે જાય છે;
અનુભૂતિ થવામાં થોડી વાર લાગી તેથી નિરાશ નથી થઈ જતી, પણ ઉત્સાહ વધારતી
જાય છે ને નિઃશંકતા રાખે છે કે આ જ માર્ગે હું પુરુષાર્થ વધારે કરીશ એટલે મને હવે
નીકટમાં જ જરૂર આત્મપ્રાપ્તિ થશે; હવે હું આત્માને લીધા વગર પાછી ફરવાની નથી કે
વચ્ચે ક્્યાંય અટકવાની નથી. આમ ધીરજથી અંતરમાં અત્યંત સૂક્ષ્મપણે જ્ઞાન અને
કષાયોથી છૂટો પાડીને તેનો સ્વાદ લેવા લાગી.
નથી, એક માત્ર સહેલામાં સહેલો મંત્ર જૈન સંતોએ આપ્યો છે–તે જ
જીવતો જ છું. ચેતનભાવથી જોતાં મારું કદી મરણ છે જ નહિ. બસ!
આ રીતે આત્માને ચેતનભાવે ઓળખતાં જીવનું કદી મરણ થતું
નથી, તે અમરપદને પામે છે, તેનો મૃત્યુભય મટી જાય છે.–આ છે
મરણથી બચવાનો અમોઘ મંત્ર.
PDF/HTML Page 43 of 53
single page version
પોતાના જે શુદ્ધ ગુણ–પર્યાયરૂપ વિશેષો, તેને પોતાનામાં જ
શુદ્ધોપયોગી આત્મા ધન્ય છે–પ્રશંસનીય છે. એ વાત આચાર્ય
કુંદકુંદપ્રભુએ પ્રવચનસારની ૧૨૬ મી ગાથામાં બતાવી છે. પૂ. ગુરુદેવ
આત્માનું શ્રવણ કરતાં મુમુક્ષુઓ અનેરી શાંતિ અનુભવતા હતા.
કહ્યું છે.
અલૌકિક રીતે સમજાવી છે.
ઉપલબ્ધ કરે છે.” (ગાથા ૧૨૬ ટીકા)
પર્યાયો દ્રવ્યની અંદર પ્રલીન થઈ ગયા છે તેથી આત્મા શુદ્ધપણે અનુભવમાં આવે છે.
–અને તે પ્રશંસનીય છે.
PDF/HTML Page 44 of 53
single page version
સેનાને નષ્ટ કરનારો શુદ્ધનય, તેણે આત્માને પરદ્રવ્યોથી અત્યંત વિવિક્ત કર્યો છે અને
પોતાના સમસ્ત જ્ઞાનાદિ વિશેષોને સામાન્યમાં લીન કર્યા છે.–આવા શુદ્ધનયવડે જેણે
પોતાના શુદ્ધઆત્મતત્ત્વને ઉપલબ્ધ કર્યું છે–અનુભવમાં લીધું છે, તે આત્મા પોતાના
સહજ ચૈતન્યપ્રકાશવડે પ્રકાશમાન રહેતો થકો મુક્ત થાય છે; તેથી તે અભિનંદનીય છે.
જીવ પ્રશંસનીય છે.
તેનો કર્તા નથી. સર્વજ્ઞ ભગવાને કેવળજ્ઞાનવડે સ્વ–પર જ્ઞેયોનું જેવું સ્વરૂપ સાક્ષાત્
જોયું તેવું દિવ્યધ્વનિરૂપ પ્રવચનમાં કહ્યું, ને તેનો સાર આ ‘પ્રવચનસાર’માં
આચાર્યદેવે સંઘર્યો છે. તેમાં આચાર્યદેવ કહે છે કે ચૈતન્યરૂપ ગુણ–પર્યાયોને
ચેતનદ્રવ્યમાં જ અંતર્લીન કરીને કેવળ આત્માને જાણતાં નિષ્ક્રિય (વિકલ્પરહિત)
ચૈતન્યમાત્ર ભાવ પ્રાપ્ત થાય છે એટલે કે મોહનો નાશ થઈને સમ્યગ્દર્શન થાય છે.
(પ્ર. ગા. ૮૦ ટીકા)
કહે છે કે આત્માને પરદ્રવ્ય સાથે જ્યાં સંપર્ક છૂટી ગયો ત્યાં અશુદ્ધતા ન રહી, શુદ્ધ
પરિણમન થતાં પર્યાયો દ્રવ્યની અંદર પ્રલીન થઈ ગઈ, એટલે શુદ્ધઆત્માની જ
અનુભૂતિ રહી; તે અનુભૂતિમાં વીતરાગી પ્રશમરસનું ઝરણું ઝરે છે. આવા પ્રશમની
પ્રાપ્તિ તે જ જ્ઞેયતત્ત્વોને જાણવાનું ફળ છે.
ભાવથી તે–રૂપે પરિણમે છે. અજ્ઞાનદશા વખતે તેના ફળમાં દુઃખરૂપે પણ આત્મા પોતે
એકલો જ પોતામાં પરિણમતો હતો, તે પરિણમનમાં કોઈ બીજું ન હતું. અત્યારે સ્વ–
પરની ભિન્નતાના જ્ઞાનવડે, એકત્વરૂપ શુદ્ધઆત્માને અનુભવતો થકો અતીન્દ્રિયસુખરૂપે
હું પોતે થયો છું, મારા સુખપરિણમનમાં હું એકલો જ છું, તેમાં કોઈ બીજું નથી.
PDF/HTML Page 45 of 53
single page version
મોક્ષમાર્ગમાં હું એકલો જ છું, બીજા કોઈ સાથે મારે કાંઈ લાગતુંવળગતું નથી.
અમને શુદ્ધઆત્માની ઘણી ભાવના છે,–તો એને સાચી મુમુક્ષુતા નથી કહેતા; શુદ્ધાત્માની
સાચી ભાવના હોય તો શુદ્ધતારૂપે પરિણમ્યા વગર રહે નહિ ને તેના ફળરૂપ અતીન્દ્રિય
આનંદનો અનુભવ થવા વગર રહે નહિ. અહા, મુમુક્ષુ એટલે તો મોક્ષનો પંથી! એને
વળી પરના સંબંધની ભાવના કેવી? પરના સંબંધ વગર, પરથી સર્વથા ભિન્ન, પોતાના
એકત્વમાં ઝૂલતો–પરિણમતો ને શુદ્ધતાને અનુભવતો તે આનંદથી મોક્ષના પંથે ચાલ્યો
જાય છે.
આત્માની ધર્મપરિણતિનો કર્તા આત્મા એકલો જ છે, બીજો કોઈ કર્તા નથી. તેમ
કારણ–કાર્ય–ફળ બધું પોતામાં જ એકમાં જ સમાય છે, જુદા નથી રહેતા.–આવી
અનુભૂતિનું નામ એકત્વભાવના છે. એકમાં બંધન ન હોય, એકમાં અશુદ્ધતા ન હોય;
એટલે પરથી ભિન્ન પોતાના એકત્વમાં પરિણમતા તે જીવને બંધન કે અશુદ્ધતા થતા
નથી; તે શુદ્ધરૂપે પરિણમતો થકો મોક્ષપદને પામે છે.–તે પ્રશંસનીય છે.
જ્યારે આખો સંસાર જ દુઃખરૂપ છે, ત્યારે તેમાં દુઃખના એકેક
વગરનો કોઈ એવો ભાવ (સમ્યક્ત્વાદિરૂપ) પ્રગટ કરવો કે જે સ્વયં
સુખરૂપ હોય.
સંસાર અને સુખ એ બંનેનો મેળ ક્્યાંથી મળે?
એકથી છોડાવીને બીજામાં લઈ જવા માટે તો જૈનધર્મ છે.
PDF/HTML Page 46 of 53
single page version
શંકા:–દ્રવ્ય પોતાની પર્યાયને કરતું નથી એટલે શું?
સમાધાન:–જો કે પર્યાયનો કર્તા કોઈ અન્ય નથી પણ સ્વદ્રવ્ય પોતે જ પરિણમતું થકું
પર્યાયસ્વરૂપ એક જ વસ્તુ છે, તેમાં આ કર્તા ને આ કાર્ય–એવા ભેદ શા
માટે પાડવા? જ્યાં દ્રવ્ય ને પર્યાય અભેદપણે એકસ્વરૂપ છે, ત્યાં દ્રવ્ય
પર્યાયને કરે છે–એવો ભેદ રહેતો નથી. આવી અભેદદ્રષ્ટિથી દ્રવ્ય–પર્યાય
વચ્ચે કર્તા–કર્મનો ભેદ પણ નથી. બંનેનું અનન્યપણું જ છે.
જ્યમ જગતમાં કટકાદિ પર્યાયોથી કનક અનન્ય છે.
જીવ–અજીવના પરિણામ જે દર્શાવિયા સૂત્રો મહીં,
તે જીવ અગર અજીવ જાણ અનન્ય તે પરિણામથી.’
ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રૌવ્યમાં એક ચૈતન્યભાવ જ પ્રકાશે છે–એવા ચૈતન્યભાવરૂપે જ ધર્મી
પોતાને સતત અનુભવે છે.–આવા સર્વોપરિ તત્ત્વની અનુભૂતિ એ જ સાધ્યની સિદ્ધિ છે.
–‘
પ્રશ્ન:–ધન્ય કોણ છે?
ઉત્તર:–સર્વજ્ઞસ્વભાવી આત્માને જેણે જાણ્યો છે એવા જ્ઞાની ભગવંત ધન્ય છે.
PDF/HTML Page 47 of 53
single page version
–સમ્યક્ત્વ–સિદ્ધિકર અહો! સ્વપ્નેય નહિ દુષિત છે.
ઉત્તર:–આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવમાં એકાગ્રતાવડે મોહને જીતવાથી કેવળીભગવાનની
અતીન્દ્રિયજ્ઞાન વડે જ થઈ શકે; ઈન્દ્રિયો વડે કે રાગવડે થઈ શકે નહિ.
ઉત્તર:–સ્વઘર એવું જે પોતાનું શુદ્ધ ચૈતન્યતત્ત્વ તેના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયમાં જ ખરેખર
સમજે છે.
ઉત્તર:–હા; ધર્મીને ગૃહસ્થપણામાં પણ આત્માનો અનુભવ અને ધ્યાન હોય છે; એના
થાય છે; ને પછી વ્રતી થઈને પંચમ ગુણસ્થાનની શુદ્ધતા પ્રગટ કરતાં તેને
શ્રાવકધર્મી કહેવાય છે. મુનિદશા તો તેનાથી પણ ઊંચી છે. સમ્યગ્દર્શન તથા
આત્મઅનુભવ વગર આવી કોઈ દશા હોતી નથી.
આત્મઅનુભૂતિ જરૂર કરો, અને તેના દ્વારા આત્મજીવન ઉજ્વળ કરીને જૈનશાસનને
શોભાવો.
*
એવું તો કોઈ સત્ નથી કે જે એકાંત ધ્રુવ હોય.
PDF/HTML Page 48 of 53
single page version
પર્યાયો પોતે દ્રવ્યસ્વરૂપ છે. દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયનું અસ્તિત્વ એક છે, જુદાજુદા
ત્રણ અસ્તિત્વ નથી.
પ્રેરણા આપી છે; તે સાંભળતાં સ્વાનુભવની ભાવનાને ઘણું જ પોષણ મળે છે. જીવનનું
સર્વસ્વ, અને એકમાત્ર ધ્યેય સ્વાનુભવ છે. અને આવો સ્વાનુભવ આ કપરા કાળમાંય
પ્રત્યક્ષ સંતોના પ્રતાપે સુગમ બન્યો છે.
* સ્વાનુભવની વાત સાંભળતાં ને અંતરમાં તેનો પ્રયોગ કરતાં ચૈતન્યરસનું
થતાં ભેદજ્ઞાન થઈને અપૂર્વ આનંદમય સ્વાનુભૂતિ થાય છે.
પરિણામને બધેથી હટાવીને આત્મામાં ખૂબખૂબ ઊંડે ઊતરી જા.
પોતાના અંતરમાં આત્માના આનંદની પ્રસિદ્ધિ ન થઈ તો તેને શો લાભ થયો?
પીશ નહિ. પ્રતિકૂળતા સહજે, પણ જૈનધર્મ છોડીને બીજે જઈશ મા.
નહિ જઈએ.
ચર્ચા કરીએ.
PDF/HTML Page 49 of 53
single page version
જ વિકારી થાય છે–એમ તમે માનો તો ચર્ચા કરીએ!
पुद्गलकी जोरावरी, वरते आतमराम।।
*
PDF/HTML Page 50 of 53
single page version
આકાશપ્રદેશે વધુ હોય.
છું. હંમેશાં મારા આત્માને સાચો સાથી માનું છું ને સર્વોત્તમ ગણું છું. અનેક
લગભગ બાર મહિનાથી અત્યંત “સમ્યગ્દર્શન”ની ભાવના ભાવું છું. આત્માને
ઓળખવા પ્રયત્ન કરું છું. આ જ સત્યનો માર્ગ છે; આવી ભાવના થાય છે.
આત્માને પામીને રહેવાની ભાવના છે. અહા! ગીરનારજી ઉપર બોંતેર કરોડ ને
સાતસો ભવ્ય જીવો આત્માની મુક્તિને પામ્યા, હું પણ તેમના જેવો જીવ છું. શું
હું પણ તેમના જેવું સુખ, આનંદ અને તે પાછું સદાય તેમની જેમ ભોગવીશ!
મારા અહો ભાગ્ય! એવો અમૂલ્ય અવસર ક્્યારે આવશે? તે માટે
સમ્યગ્દર્શનની સદાય ભાવના ભાવું છું. “આત્માને પામવાની જડીબુટ્ટી”
આત્મધર્મમાં આપશોજી. તથા ‘સમાધિભાવના’નું ગીત આત્મધર્મમાં
આપ્યું છે. તથા સમ્યક્ત્વ પામવાની જડીબુટ્ટી જે સંતો નિરંતર બતાવે છે તે
આત્મધર્મમાં આપીએ છીએ; હમણાં તે વિશેષ સ્પષ્ટતાથી આવે છે, તે
ધ્યાનપૂર્વક ઊંડાણથી વાંચશો તો વિશેષ લાભ થશે.
સુદ ચૌદસને શુક્રવાર તા. ૧૯–૯–૭૫ સુધી ઉજવાશે; તે
PDF/HTML Page 51 of 53
single page version
નિઃસીમ ગુણ ધરનારને, જિતભવ નમું જિનરાજને.
PDF/HTML Page 52 of 53
single page version
વાણી પરમ વીતરાગરસઝરતી હોય છે, તેમ તે દેવ–ગુરુ અનુસાર જે ઉપદેશ
લે કરવી જોઈએ. શ્રોતાઓને પોતાથી હિન માનીને તરછોડવા ન જોઈએ.
લાગણી ન દુભાય તેમ અત્યંત શાંતભાવથી મધ્યસ્થપણે સત્ય વસ્તુસ્થિતિ
–બસ, આટલી વાત સાધર્મીજનો પ્રત્યે અંતરના સાચા વાત્સલ્યથી લખી છે.
PDF/HTML Page 53 of 53
single page version
રૂા. ભરનાર કાયમી ગ્રાહકોની સંખ્યા ૪૧૪ છે. ભારત બહાર પરદેશોમાં ૧૩૦
પ્રતો જાય છે. વાર્ષિક લવાજમ (લાગત કરતાં અડધી કિંમત) છ રૂપિયા ભરીને
આપ પણ આત્મધર્મના ગ્રાહક પરિવારમાં દાખલ થઈ જાઓ....આત્મધર્મનું
નિયમિત વાંચન આપને અનેરી શાંતિ આપશે. સર્વે જીવોના આત્મહિતને
અનુલક્ષીને ઉત્તમશૈલીથી તેનું સંપાદન થાય છે.
જિજ્ઞાસુઓના સહકારથી આ પત્ર સંસ્થા માત્ર અડધી કિંમતે આપે છે; અને તેમાં
પણ જિજ્ઞાસુઓના વિશેષ સહકાર અનુસાર ક્્યારેક વધુ પાનાં પણ આપીએ
છીએ. વીતરાગી સાહિત્યનો મોટો ભંડાર આપણી પાસે ભર્યો છે ને શ્રી ગુરુપ્રતાપે
નિત–નવીન આવક પણ થયા જ કરે છે. આત્મધર્મમાં તે સાહિત્ય વધુ ને વધુ
પીરસાય તે માટે સૌના સહકારની જરૂર છે. ૪૦૧/– રૂા. આપીને આપ
આત્મધર્મની ૩૧૦૦ પ્રતમાં એક ફરમો (આઠ પાનાં) (કુલ લગભગ પચ્ચીસ
હજાર પાનાં) આપના તરફથી વધુ આપી શકો છો. (અડધા ખર્ચ તરીકે રૂા.
કહે છે કે અત્યારે તો તત્ત્વજ્ઞાનનો પ્રચાર થાય ને લોકોને સાહિત્ય ઓછામાં ઓછી
કિંમતે મળે–તે કરવા જેવું છે.)