PDF/HTML Page 21 of 53
single page version
વ્યય–ધુ્રવ ત્રણેમાં રહેલા ચેતનસ્વરૂપે મારું અસ્તિત્વ છે. મારા દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય
ત્રણેયસ્વભાવો મારા અસ્તિત્વમાં સમાય છે.–આવું મારું અસ્તિત્વ, બીજા બધાયથી
પોતાના ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવથી કે દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયથી જુદો નથી જાણતો, તે ત્રણે તો
પોતાનો સ્વભાવ જ છે–એમ તે જાણે છે.–આવા સમ્યગ્જ્ઞાન વગર આત્માને મધ્યસ્થતા,
વીતરાગતા કે પ્રશમભાવ થઈ શકે નહિ. સમ્યગ્જ્ઞાનનું ફળ તો પ્રશમની પ્રાપ્તિ છે.
અવધારણ કરે છે. –આવા દ્રવ્યસ્વભાવને જાણતાં પરદ્રવ્યપ્રત્યેનો મોહ દૂર થઈ જાય છે
૨. ચેતના–વિશેષપણું જેનું લક્ષણ છે એવો ગુણ,
૩. ચેતનપણાના વ્યતિરેકો જેનું લક્ષણ છે એવી પર્યાયો,
જુઓ, આ વસ્તુસ્વરૂપનું ભેદજ્ઞાન! આ સ્વ–પરનો સાચો વિભાગ.
PDF/HTML Page 22 of 53
single page version
કે બીજો કર્તા થઈને મારા દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયમાં કાંઈ કરે,
છાપવાળું છે.
છે. જિનમાર્ગનું આવું વીતરાગી વિજ્ઞાન નિરંતર અભ્યાસ કરવા જેવું છે.
એટલે જીવની જીવનધારાનો પ્રવાહ અનાદિઅનંતકાળમાં વચ્ચે
ક્્યાંય ક્ષણમાત્ર પણ તૂટતો નથી. જીવનતત્ત્વની આવી સળંગતા
દેખનારને મરણભય હોતો નથી.
PDF/HTML Page 23 of 53
single page version
તેમાં પ્રથમ ‘પાહુડ–દોહા’નો અનુવાદ ગતાંકમાં પૂરો થયો. (ધ્યાન રહે કે, ‘પાહુડદોહા’
અને ‘અષ્ટપ્રાભૃત’ બંને રચનાઓ તદ્ન જુદી છે. અષ્ટપ્રાભૃતની મૂળ ગાથાઓનો
અનુવાદ અગાઉ આત્મધર્મ અંક ૩૨૧ થી ૩૨૪ સુધીમાં આપી ગયા છીએ.) હવે અહીં
સ્વામીકાર્તિકેયમુનિરાજ રચિત બાર વૈરાગ્ય–અનુપ્રેક્ષાઓનો અનુવાદ આપવામાં
આવશે.
ગ્રંથમાં કુલ ૪૮૯ ગાથાઓ છે, તેમાં બાર ભાવનાઓ દ્વારા વસ્તુસ્વરૂપનું ગંભીર
પ્રતિપાદન કર્યું છે...કેવા વસ્તુસ્વરૂપના ચિંતનવડે જીવને સાચો વૈરાગ્ય હોઈ શકે તે વાત
આ શાસ્ત્ર બહુ સારી રીતે સમજાવે છે. સામાન્ય માન્યતાઅનુસાર, વર્તમાન ઉપલબ્ધ
બધાય જૈન સાહિત્યમાં આ ‘અનુપ્રેક્ષા–ગ્રંથ’ સૌથી પ્રાચીન હોવાનું મનાય છે; વિક્રમ
સંવતની પૂર્વે ૨૦૦ વર્ષ અગાઉ, એટલે કે મહાવીર ભગવાન પછી ૩૦૦–૪૦૦ વર્ષમાં જ
તેની રચના થઈ હોવાનું મનાય છે; અને ગ્રંથના વિષયોની ગંભીરતા જોતાં તે માન્યતા
પુષ્ટ થાય છે. અને તે માન્યતા સાચી હોય તો,
બતાવનાર ચાર શ્લોક અદ્ભુત છે. ગઈ સાલ (વિ. સં. ૧૯૫૬ માં) જેઠ માસમાં અમે
મદ્રાસ ગયા હતાં. કાર્તિકેયસ્વામી એ ભૂમિમાં બહુ વિચર્યા છે. એ તરફના નગ્ન ઊંચા
PDF/HTML Page 24 of 53
single page version
દિગંબરવૃત્તિ યાદ આવતી હતી. તે સ્વામી–કાર્તિકેયાદિને નમસ્કાર.
કાર્તિકસ્વામીની છે કે બીજા કોઈ કાર્તિકસ્વામીની?–તે સંબંધી કોઈ ચોક્કસ નિર્ણય
ઈતિહાસકારો આપતા નથી. છતાં, આટલી અનિશ્ચિતતા રાખીને પણ, આપણે તે
કાર્તિકેયસ્વામીની કથાનો ટૂંકો ઉલ્લેખ અહીં કરીશું.–
બાળક કાર્તિકેયે સાંભળ્યું કે પોતાનો જે પિતા છે, પોતાની માતાનો પણ તે જ પિતા
છે; પિતા–પુત્રીના લગ્નનો આવો અનર્થકારી પ્રસંગ દેખીને તેણે પૂછયું હે માતા!
આવું અકાર્ય કરતા પિતાને શું કોઈએ રોકયા નહિ? ત્યારે માતાએ કહ્યું–બેટા! જૈન
સાધુઓએ તેને ઘણા વાર્યા પણ તે કોઈ રીતે ન માન્યા. વિષયાંધ જીવને વીતરાગી
શિખામણ ક્્યાંથી રુચે?
કાર્તિકેયકુમાર પણ સંસારથી વિરક્ત થઈને જૈનસાધુ થયા.–સંભવ છે કે તેમનું જીવન
આવી વૈરાગ્યઘટનાથી ભરેલું હોવાથી, તેમને આ વૈરાગ્યની અનુપ્રેક્ષા રચવાની વિશેષ
સ્ફુરણા જાગી હોય! (પછી તો તેમની બહેન એકવાર તે મુનિરાજને વંદન કરતી હોય
છે, ત્યારે તેનો સ્વામી (રાજા) તે દેખીને શંકિત થાય છે ને મુનિરાજ ઉપર ઘોર ઉપસર્ગ
કરે છે. મુનિરાજ સમાધિપૂર્વક પ્રાણ છોડે છે. આ પ્રસંગ ઉપરથી ભાઈ–બીજની પ્રસિદ્ધિ
હોવાનું કેટલાક કથાકારો કહે છે.) આવા કાર્તિકેયસ્વામીની આ વૈરાગ્યરસઝરતી રચના
ભવિકજનોને આનંદ પમાડશે.
તરીકે પંચપરમેષ્ઠી ભગવંતોને વંદન કર્યા છે.)
PDF/HTML Page 25 of 53
single page version
એમ બાર પ્રકારની અનુપ્રેક્ષા શ્રી જિનદેવે કહી છે; તેને જાણીને મન–વચન–
કાયાની શુદ્ધિપૂર્વક, (હવે કહેશે તે પ્રમાણે) નિરંતર ભાવો.
જુદાપણું તે અન્યત્વ છે; ૬–મલિનતા તે અશુચિત્વ છે; ૭–જે કર્મનું આવવું તે આસ્રવ
જેમાં છ દ્રવ્ય દેખાય તે લોક છે; ૧૧–જે અતિ કઠિનતાથી પામીએ તે દુર્લભ છે; અને
૧૨–સંસારમાંથી જે ઉદ્ધાર કરે તે વસ્તુસ્વરૂપાદિક ધર્મ છે. આવી બાર અનુપ્રેક્ષાઓનું
વર્ણન હવે અનુક્રમે કરે છે; વૈરાગ્યપૂર્વક તેનું ચિંતન ભવ્યજીવોને આનંદ ઉપજાવે છે.
માટે તેનું સ્વરૂપ જાણીને નિરંતર તે ભાવો.)
ગૃહ અને ગોધન ઈત્યાદિ સમસ્ત વસ્તુઓ અસ્થિર છે. (એ સર્વે વસ્તુઓને
અસ્થિર જાણીને તેના સંયોગ–વિયોગમાં હર્ષ–વિષાદ કરવો નહિ.)
બંધુવર્ગ, ઉત્તમ ઘોડા હાથી તથા રથ વગેરે પણ એવા જ છે; બધી વસ્તુઓ એ
જ પ્રમાણે ક્ષણિક છે, જોતજોતામાં નાશ પામી જાય છે.
PDF/HTML Page 26 of 53
single page version
PDF/HTML Page 27 of 53
single page version
જીવન સફળ છે.
ઉપજત–વિનશત દેખીને, ખેદ–હર્ષ નહિ આણ.
જીવને નથી કંઈ ધુ્રવ, ધુ્રવ ઉપયોગ–આત્મક જીવ છે.
ધર્મપ્રાપ્તિનો પ્રમોદ એ જ સાચું વાત્સલ્ય.
ધર્મનો ઉગ્ર ઉદ્યમ એ જ સાચું ઉદ્યોતન.
ધર્મપરિણતિનો સ્વસન્મુખ વેગ એ જ સાચો સંવેગ.
ધર્મનું રાગથી ભિન્નપણું એ જ સાચો નિર્વેગ.
ધર્મદ્વારા આત્મગુણોની રક્ષા એ જ સાચી અનુકંપા.
ધર્મમાં આત્માનું સંવેદન એજ પરમ આસ્તિકતા.
ધર્મરૂપ નિર્દોષ પરિણતિ એ જ પરમ નિઃશંકતા.
ધર્મદ્વારા સ્વતત્ત્વમાં પ્રવેશ–એ જ સાચી નિર્ભયતા.
ધર્મદ્વારા આત્મગુણોનો વિકાસ એ જ સાચી પ્રભાવના.
ધર્મદ્વારા સ્વતત્ત્વમાં સ્થિતિ એ જ સ્થિતિકરણ.
ધર્મરૂપ વીતરાગ પરિણતિ એ જ ઉત્તમ ક્ષમા.
હે જીવ! આવા સ્વધર્મને તું ઉત્સાહથી આરાધ.
PDF/HTML Page 28 of 53
single page version
PDF/HTML Page 29 of 53
single page version
PDF/HTML Page 30 of 53
single page version
માતાજી:–બહેન, તે માટે પહેલાંં આત્માને ઓળખવો જોઈએ.
મુમુક્ષુબેન:–હે માતા! આત્માનું સ્વરૂપ કેવું છે? તે સમજાવો.
માતાજી:–જો બહેન, દેહથી જુદો આ આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપી છે, તે આંખથી દેખાય
PDF/HTML Page 31 of 53
single page version
માતાજી:–હા, બહેન! સ્વભાવથી તો સરખા છે; ને તેને ઓળખીને જો આત્મા
આવતું.
માતાજી:–હા, ભગવાન થયા તેઓ પણ પહેલાંં તો આપણી જેમ સંસારી જ હતા;
છે. સ્ત્રીપર્યાયમાં પણ આત્માને ઓળખીને મોક્ષની સાધના શરૂ થઈ શકે છે; ને પછી
સ્ત્રીપર્યાય છેદીને તે સાધના પૂર્ણ કરતાં આપણો આત્મા ભગવાન થઈ શકે છે.
આ સંસારભ્રમણનો થાક ઊતરી જાય–તે માટે અમને વિશેષ ઉપદેશ આપો!
જોઈએ. જિનમંદિરે જઈને હંમેશાં બહુમાનથી અરિહંત દેવનું સ્વરૂપ વિચારવું. સર્વજ્ઞ–
વીતરાગ–દેવનું સ્વરૂપ કેવું છે! તેમના અને મારા સ્વરૂપમાં કયા પ્રકારે સમાનતા છે ને
કયા પ્રકારે ફેર છે! તેના વિચારથી આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ સમજી, સમ્યગ્દર્શનનો ઘણો
ઊંડો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
માતાજી:–બેન, આત્માની સાચી લગનીથી પ્રયત્ન કરે તો સ્ત્રીપર્યાયમાં પણ
બધા સ્ત્રીઓ જ છેને! છતાં આત્માને ઓળખીને તે બધા કેવી મજાની આત્મસાધના
સ્ત્રીપર્યાયમાં કેવળજ્ઞાન ન થાય પણ આત્મજ્ઞાન તો થઈ શકે. જુઓ,
મહાવીરભગવાનના જીવને સિંહની પર્યાયમાં સમ્યગ્દર્શન થયું; પાર્શ્વનાથભગવાનના
જીવે હાથીના ભવમાં સમ્યગ્દર્શન કર્યું; તોપછી આ તો મનુષ્યઅવતાર મળ્યો છે!–માટે
તેમાં ઉત્સાહથી વીતરાગી દેવ–ગુરુ–ધર્મની ખરી સેવા કરીને આત્માનું સ્વરૂપ સમજવું ને
સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરીને આત્માને મોક્ષમાર્ગની સાધનામાં જોડી દેવો.
PDF/HTML Page 32 of 53
single page version
પામી લઈએ!
તેના અનંત ગુણોનો સ્વાદ અનુભૂતિમાં આવી જાય છે; પછી નિરંતર કોઈ અપૂર્વ શાંતિ
વેદાય છે. સમ્યગ્દર્શનમાં વીતરાગતા છે. સમ્યગ્દર્શન થતાં અપૂર્વ હિત અને મોક્ષનો
માર્ગ શરૂ થઈ જાય છે. એને માટે વારંવાર જિજ્ઞાસાથી સત્સંગ અને અનુભૂતિનો પ્રયોગ
જરૂરી છે. એ જ સંતગુરુઓની શિખામણ છે, એ જ તેમના આશીર્વાદ છે. અને જે એમ
કરે તેણે જ દેવ–ગુરુને સાચા સ્વરૂપે ઓળખ્યા કહેવાય, ને તેનું જ મનુષ્યપણું સાર્થક
થાય.
સમ્યગ્દર્શનની અનુભૂતિ ન થાય ત્યાંસુધી આત્માની લગનીથી વધુ ને વધુ રસપૂર્વક
નિરંતર તેનો પ્રયત્ન કર્યા જ કરવો. આત્માની સાચી લગની અને સાચી ભાવના કદી
નિષ્ફળ જતા નથી, તેનું ઉત્તમફળ આવે જ છે. માટે ઊંડીઊંડી ધગશથી આત્મસ્વભાવની
સાચી સમજણનો ને તેની અનુભૂતિનો પ્રયોગ કરવામાં લાગ્યા રહેવું–તે જ
સમ્યગ્દર્શનનો સાચો–સરળ ને સુખકર ઉપાય છે. જૈનધર્મ પામીને જેને આત્મસ્વભાવની
સાચી રુચિ જાગી છે ને સમ્યગ્દર્શનનો મહિમા જાણીને તેની ઝંખના થઈ છે તેનો પ્રયત્ન
કદી નકામો નહિ જાય. ચૈતન્યસ્વભાવની રુચિપૂર્વક તેનું જ્ઞાન અને અનુભૂતિ કરવા
માટે જે વારંવાર અભ્યાસ કરે છે તે જીવને ક્ષણેક્ષણે મિથ્યાત્વનો રસ તૂટતો જાય છે ને
ચૈતન્યનો રસ વધતો જાય છે, તેની એકક્ષણ પણ નકામી નથી જતી, મોહને તોડવાનું
કાર્ય ક્ષણેક્ષણે તેને થયા જ કરે છે. જેને સ્વભાવની હોંશ જાગી, ને જ્ઞાનની ધારા
સ્વભાવસન્મુખ ઉપડી તે જીવને અનંતકાળમાં પૂર્વે નહિ થયેલ એવી અપૂર્વ નિર્જરા શરૂ
થઈ જાય છે. એવા જીવોને માટે શ્રી પદ્મનંદીમુનિરાજને કહ્યું છે કે –
PDF/HTML Page 33 of 53
single page version
તેના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–અનુભવનો પ્રયત્ન કરવો; તેથી જરૂર કલ્યાણ થશે.
PDF/HTML Page 34 of 53
single page version
એના હાથમાં અચાનક એક થેલી આવી. અંધકારમાં થેલીના ગોળ પાંચિકા સાથે
તમે આ સંસારસમુદ્રના કિનારે બેઠા છો. હજી જ્ઞાનસૂર્ય ઊગ્યો નથી એટલે
PDF/HTML Page 35 of 53
single page version
કરવા જેવું છે તેના ભાન વિના, બેભાનપણે વિષય–કષાયોની રમતમાં ને રમતમાં તમે
મનુષ્યભવરૂપી રત્નને સંસારના દરિયામાં ફેંકી દીધું; એક પછી એક–એમ અનંતા
તમારા હાથમાં છે...
મનુષ્યઅવતાર તો આત્માનું અપૂર્વ કલ્યાણ કરવા માટે ચિંતામણિ–રત્ન સમાન છે...
તારું હિત કરવાનો અવસર હજી તારા હાથમાં છે,–જો જે! ફેંકી ન દેતો!
કરે છે ત્યાં તે આભો બની જાય છે કે અરે! કેટલા બધા ભવ મેં નકામા ફેંકી દીધા?
આવા મનુષ્યઅવતારમાં આવા મજાના દેવ–ગુરુ–ધર્મ મને મળ્યા છે–તે અમૂલ્ય રત્નો
છે. મારા હાથમાં આવા રત્નો આવ્યા છે. હજી મનુષ્યભવમાં હિતનો અવસર છે. તો હવે
આ અવસરને હું પાપમાં નહીં ગુમાવું. અરેરે, મેં કેવી મુર્ખાઈ કરી કે આટલા બધા ભવો
સમજીને સદુપયોગ કર, એટલે કે તેમાં કહ્યા પ્રમાણે ઉત્તમ આચરણવડે જીવાદિ તત્ત્વોનું
સ્વરૂપ સમજ તો આખી જીંદગી ને ભવિષ્યમાં સદાકાળ તને આત્માની અપૂર્વ શાંતિ
મળશે. અનંતભવનું સાટું આ એક ભવમાં વળી જશે. તારા હાથમાં રહેલો આ એક ભવ
વીત્યા તેનો અફસોસ છોડીને, હજી ધર્મનો જે અવસર અત્યારે તારા હાથમાં છે તેનો
ઉત્તમ સદુપયોગ કરી લે. ‘જાગ્યા ત્યાંથી સવાર.’
એવું રત્ન હાથમાં જ છે...તેનો સદુપયોગ કરીને સુખી થાવ.
ઈહવિધ ગયે ન મિલે, સુમણિ જ્યોં ઉદધિ સમાની.
PDF/HTML Page 36 of 53
single page version
૨૦/– ધનજીભાઈ લહેરચંદજૈન
છું’–(એમ અજ્ઞાની ભ્રાન્તિ કરે છે.)
* (પાનું ૩૧ લાઈન ૧૪) : ‘સર્વથા અનેકાન્તવાદનો આશ્રય લેવાને કારણે’–તેને
બદલે ‘સર્વથા એકાન્તવાદનો........... ’
આત્માના સ્વભાવ–આશ્રિત છે, રાગને આશ્રિત નથી. આત્માનો સાધક, આત્મારૂપ
થઈને આત્માને સાધે છે, રાગરૂપ થઈને આત્મા નથી સધાતો.
PDF/HTML Page 37 of 53
single page version
કહ્યું–બહેનો, માતાજીએ આત્માની ઘણી મજાની વાત સમજાવી છે; આવો સુઅવસર
ક્્યારેક જ આવે છે, માટે તમે ઊંડો અભ્યાસ કરજો. દેહબુદ્ધિથી રાગમાં સુખ માનીને
અનાદિકાળથી વિભાવનો જ અભ્યાસ કર્યો છે તેથી જીવ સમકિત ન પામ્યો ને દુઃખી જ
થયો. પણ હવે મહાભાગ્યથી આવું મહાવીર–શાસન પામીને, દેહથી ભિન્ન ને રાગાદિથી
પણ વિલક્ષણ એવા પરમ ચૈતન્યલક્ષણસ્વરૂપ આત્માને અનુભવમાં લેજો; આત્માને
અનુભવમાં લેવા માટે ગંભીર થઈને વારંવાર ઊંડે–ઊંડે તેના સ્વભાવનો અભ્યાસ
કરજો, તેનો અપાર મહિમા ઓળખજો. તો અલ્પકાળમાં જ તમે સમકિત પામશો. અપૂર્વ
સુખ પામશો, ને આ ભવદુઃખ થી છૂટશો.
નકામો છે. ઘણા જીવો એમ વિચારે છે કે વૃદ્ધ થાશું ત્યારે ધર્મ કરીશું,–પણ રે જીવ! તું
વૃદ્ધ થઈશ જ–એ ક્્યાં ખબર છે? વૃદ્ધાવસ્થા પહેલાંં આયુ પૂરું નહિ થઈ જાય–તેની શી
ખાતરી? અને, અત્યારે આત્માની દરકાર નથી કરતો તો વૃદ્ધાવસ્થામાં તો શું કરીશ?
–બેન, જીવનની ક્ષણભંગુરતા જાણીને આત્માની ઓળખાણનું કામ સૌથી પહેલાંં કરી
લેવા જેવું છે. આ ક્ષણભંગુર દેહનો ભરોસો કરવા જેવો નથી. સંયોગ પલટતાં વાર નથી
લાગતી. અરે, ખારા સમુદ્ર જેવો આ સંસાર, તેમાં જૈનધર્મનું મીઠું અમૃત મળ્યું છે.
પોતાના આત્માને ઓળખી લીધો.
પૂજીએ છીએ; તેમના પરમાર્થસ્વરૂપની એવી ઓળખાણ કરાવો કે જેથી અમે આત્માને
ઓળખીને સમ્યક્ત્વ પામીએ!
આત્મા સર્વજ્ઞ છે, રાગવગરના છે; દેહ તે કાંઈ અરિહંત નથી, વાણી કે સમવસરણ તે
PDF/HTML Page 38 of 53
single page version
તેમની પર્યાયો પણ શુદ્ધ ચૈતન્યમય છે,–તેમાં ક્્યાંય રાગ નથી. આવા શુદ્ધ દ્રવ્ય–ગુણ–
પર્યાયસ્વરૂપ અરિહંતના આત્મા છે; તેને ઓળખતાં પોતાના આત્માનું પરમાર્થસ્વરૂપ
પણ તેવું જ ઓળખીને, આત્મા જ્યાં અંતર્મુખ થાય છે ત્યાં દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયના ભેદના
વિકલ્પોને પણ ઓળંગી જઈને તે જીવ નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિરૂપ સમ્યગ્દર્શન પામે છે.
–આ એક અપૂર્વદશા છે.
અપૂર્વ પ્રેરણા મળી છે કે હવે અલ્પકાળમાં જ અમે આપના આશીર્વાદથી આત્માને
ઓળખશું ને સમ્યક્ત્વ પામશું.
છે; પૈસાથી કે પુણ્યથી તેની પ્રાપ્તિ થાય તેવી નથી, પુણ્ય અને પૈસા બંનેથી પાર અંતરની
ચૈતન્યવસ્તુના ઉલ્લાસપૂર્વક તેની પ્રાપ્તિ થાય છે; ને એકવાર આવી વસ્તુનો પોતામાં
અનુભવ થયો ત્યાં પોતામાં આત્માનો એવો અચિંત્ય નિજવૈભવ દેખ્યો કે જેની પાસે
આખા સંસારના વૈભવની કાંઈ જ કિંમત નથી. પોતાનો આવો વૈભવ પ્રાપ્ત કરીને
જ્ઞાનીઓ બીજાને દેખાડે છે કે અરે જીવો! તમે પણ તમારા આત્માના આવા અદ્ભુત
વૈભવને તમારામાં દેખો....દેખો. ચેતો રે ચેતો! આવો અવસર ફરી મળવો બહુ દુર્લભ
છે.
નથી શોભતા. જીવનો સાચો શણગાર તો સમ્યગ્દર્શન–રત્ન છે. જે આત્માની સાચી
જિજ્ઞાસા કરશે તે જરૂર સમ્યગ્દર્શન પામી શકશે. અત્યારે જ તેનો અવસર છે. જો અત્યારે
દરકાર ન કરી તોપછી જ્યારે બૂઢાપો આવી જશે ત્યારે તો ઈન્દ્રિયો શિથિલ થઈ જશે,
આંખ પણ કામ નહિ કરે, કાને સંભળાશે નહિ, જિનમંદિરે જવામાંયે મુશ્કેલી પડશે, ઘરમાં
તારું કોઈ માનશે નહિ, તારું ઘડપણ બધાને બોજારૂપ લાગશે, અનેક રોગ અને તકલીફથી
શરીર ઘેરાઈ ગયું હશે–ત્યારે કઈ રીતે આત્મહિતમાં જાગૃત રહીશ?–એમ
PDF/HTML Page 39 of 53
single page version
હઠાવી શીઘ્ર તારા સ્વઘરમાં આવ...ને તારા અનંતગુણના નિજપરિવારને દેખ.
વ્યર્થ ગુમાવ્યા છે. અરે, દેહ તો માટીનું પૂતળું...રોગનું ઘર, ને જીવન તો વીજળીના
ઝબકારા જેવું ક્ષણભંગુર! તેમાં સર્વોત્કૃષ્ટ સાચા દેવ–ગુરુ–ધર્મનો સંગ મળ્યો, તો તેમણે
બતાવેલા આત્માને ઓળખીને શીઘ્ર કલ્યાણ કરી લેવું યોગ્ય છે. આત્માને ઓળખીને
પણ સંયમી જીવન જીવવું તે ઉત્તમ છે. માટે, માતા ચંદના કહે છે કે–હે મુમુક્ષુબહેન!
અંતરમાં ઊંડેઊંડે...જ્યાં શાંતિનું વેદન ભરેલું છે ત્યાં ઊતરીને...ચૈતન્યસ્વરૂપનું સંવેદન
કરી લેજો...તેમાં તમને કોઈ અનેરા આનંદનો અનુભવ થશે.
હતા ને જીવનમાં જેને માટે ઝંખતા હતા, તે આનંદમય ચૈતન્યતત્ત્વ આજે આપે અમને
બતાવ્યું; અમારો અપાર ચૈતન્યખજાનો બતાવીને તે કેવી સાધવો–તે સમજાવીને આપે
ખરેખર અમારું કલ્યાણ કર્યું. અહો, કલ્યાણીમાતા! આપના ઉપકારનો બદલો કઈ રીતે
વાળીએ!
અસાર–અસાર લાગે છે. પાંચે ઈન્દ્રિયોના વિષયો નીરસ લાગે છે; તે ઈંદ્રિયોને વશ
થવાને બદલે હવે ચૈતન્યરસવડે તેમને જીતી લઈશ ને અતીન્દ્રિયભાવથી સમ્યગ્દર્શન
પામીશ. હે માતા! હવે એકક્ષણ પણ આ સંસારના પરભાવમાં રહેવું પાલવતું નથી; મને
આપની સાથે જ રાખો–જેથી હું આત્માને સમજી અર્જિકા થઈને મારું કલ્યાણ કરું, અને
આપની સાથે જ રહીને આપની સેવા કરીને મારું આ જીવન ધન્ય બનાવું; અને
અલ્પકાળે આ ભવદુઃખથી છૂટીને સિદ્ધપદને પામું. અહા, આપના જેવી માતાનો સાથ
મને મળ્યો–હવે હું દુઃખમાં કે અજ્ઞાનમાં કેમ રહું? ધર્મમાતાના ખોળામાં મુમુક્ષુ–બાળકને
શી ચિન્તા! હે મોક્ષસાધક માતા! તમારા શરણે આવતાં હું તો જાણે મોક્ષમાર્ગમાં જ
આવી ગઈ છું...હવે આપની સાથે ને સાથે મોક્ષના માર્ગે ચાલી આવીશ ને સિદ્ધપદને
પ્રાપ્ત કરીશ.
PDF/HTML Page 40 of 53
single page version
ઝણઝણી ઊઠ્યો.
બીજા દિવસે તેમનો સંઘ વિહાર કરી ગયો....પછી શું બન્યું? તે સાંભળો
પડતું નથી, એ તો બસ, એક ચૈતન્યને જ ઝંખે છે, ને તે માટે અર્જિકામાતાના સંગમાં જ
રહેવા ચાહે છે. માતાજી તો એક જ દિવસના સંગમાં મને જગાડીને આત્માની અપૂર્વ
પ્રેરણા આપી ગયા...ને બીજે વિહાર કરી ગયા.
અનુભૂતિના ઊંડા ઊંડા મથનમાં ઊતરતી જતી હતી. એવામાં મારી ધર્મસખી આવી
લાગે છે, તારા મુખ પર આજ કોઈ અનેરી પ્રસન્નતાની ઝલક દેખાય છે. તો જરૂર કોઈ
આનંદકારી પ્રસંગ બન્યો છે.–શું બન્યું છે! તે કહે.
પણ ઝળકી રહી હતી. માતાજીએ મહાન કૃપા કરીને મને અનુભૂતિના રહસ્યો
સમજાવ્યા. બસ, ત્યારથી અનુભૂતિ સિવાય બીજે ક્્યાંય મને ચેન પડતું નથી.
ચૈતન્યની સ્ફુરણા જગાડતી હતી. પછી માતાજીએ આશીર્વાદ આપ્યા, ને
મનુષ્યઅવતારની સાર્થકતા કેમ કરવી તે બતાવ્યું; આત્માનો અનેરો મહિમા સમજાવીને
સમ્યગ્દર્શનની રીત