PDF/HTML Page 61 of 69
single page version
કાંઈ પણ પહેલેથી નક્કી થઈ શકે નહિ, એટલે તેનું જ્ઞાન જ કોઈને ન થાય. પરંતુ એવું જ્ઞાન તો થાય છે, માટે
વસ્તુનું પરિણમન વ્યવસ્થિત–ક્રમબદ્ધ–નિયમબદ્ધ જ છે.
છે. પરને અવ્યવસ્થિત માનતાં તારું જ્ઞાન જ અવ્યવસ્થિત થઈ જાય છે, એટલે કે તને તારા જ્ઞાનની જ પ્રતીત
રહેતી નથી. અને જ્ઞાનની પ્રતીત કરે તેને પરને ફેરવવાની બુદ્ધિ રહેતી નથી.
આ રીતે જીવ અકર્તા છે–જ્ઞાયક છે–સાક્ષી છે. જ્ઞાયકસ્વભાવ સન્મુખ થઈને આવું જ્ઞાયકપણાનું જે પરિણમન થયું
તેમાં સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર આવી જાય છે, ને તે જ મોક્ષનું કારણ છે.
એકતા કર તો છૂટવાનો માર્ગ તારા હાથમાં જ છે; આ સિવાય બહારના લાખ ઉપાય કર્યે પણ છૂટકારો
(મુક્તિનો માર્ગ) હાથ આવે તેમ નથી.
ને અજીવ તારું કાર્ય એમ નથી. જીવ ને અજીવ ક્રમબદ્ધપર્યાયપણે ઊપજે છે, જે સમયે જે પર્યાય થવાની છે તે
સમયે તે જ થવાની, તે આઘીપાછી કે ઓછી–વધતી ન થાય; દ્રવ્ય પોતે પોતાની ક્રમબદ્ધપર્યાયપણે ઊપજે છે, તો
બીજો તેમાં શું કરે? તેમાં બીજાની અપેક્ષા શું હોય? માટે હે જીવ! તું જ્ઞાયકપણે જ રહે. તું જ્ઞાયક છો, પરનો
અકર્તા છો, તું તારા જાણનાર સ્વભાવમાં અભેદ થઈને નિર્વિકલ્પ પ્રતીત કર. સ્વસન્મુખ થઈને જ્ઞાતાભાવપણે
જ પરિણમન કર, પણ હું નિમિત્ત થઈને પરનું કામ કરી દઉં–એવી દ્રષ્ટિ છોડી દે.
અવસ્થા ન થવાની હોય ને નિમિત્ત આવીને કરી દ્યે–એવો કોઈ નિમિત્ત–નૈમિત્તિક સંબંધ નથી. જડ ને ચેતન બધા દ્રવ્યો
પોતે જ પોતાની ક્રમબદ્ધપર્યાયપણે ઊપજે છે, એટલે નિમિત્તથી કાંઈ થાય એ વાત ઊડી જાય છે. આત્મા અજીવનો કર્તા
નથી.–એ સમજવાનું ફળ તો એ
PDF/HTML Page 62 of 69
single page version
નિર્વિકલ્પ પ્રતીત કર. ‘હું કર્તા નથી પણ નિમિત્ત થઈને પરનું કામ કરું’ એ વાત પણ આમાં રહેતી નથી, કેમકે
જ્ઞાયક તરફ વળેલો પરની સામે જોતો નથી,–જ્ઞાયકની દ્રષ્ટિમાં પર સાથેના નિમિત્ત–નૈમિત્તિક સંબંધનું પણ લક્ષ
છૂટી ગયું છે, તેમાં તો એકલા જ્ઞાયકભાવનું જ પરિણમન છે. અજ્ઞાનીઓ તો નિમિત્ત–નૈમિત્તિક સંબંધના બહાને
કર્તા–કર્મપણું માની લે છે, એની વાત તો દૂર રહી, પરંતુ અહીં તો કહે છે કે એકવાર પર સાથેના નિમિત્ત–
નૈમિત્તિક સંબંધને પણ દ્રષ્ટિમાંથી છોડીને, એકલા જ્ઞાયકસ્વભાવને જ દ્રષ્ટિમાં લે, દ્રષ્ટિને અંતરમા વાળીને
જ્ઞાયકમાં એકાગ્ર કર,–તો સમ્યગ્દર્શન થાય. આવી અંતરની સૂક્ષ્મ વાત છે, તેમાં ‘નિમિત્ત આવે તો થાય ને
નિમિત્ત ન આવે તો ન થાય’–એવી સ્થૂળ વાત તો ક્યાંય રહી ગઈ!–એને હજી નિમિત્તને શોધવું છે, પણ
જ્ઞાયકને નથી શોધવો,–જ્ઞાયક તરફ અંતરમાં નથી વળવું. પોતાના જ્ઞાયકપણાની પ્રતીત નથી તે જીવ નિમિત્ત
થઈને પરને ફેરવવા માંગે છે. ભાઈ! પરદ્રવ્ય તેની ક્રમબદ્ધપર્યાયે ઊપજે છે, ને તું તારી ક્રમબદ્ધપર્યાયે ઊપજે
છે,–પછી તેમાં કોઈ કોઈનું નિમિત્ત થઈને તેના ક્રમમાં કાંઈ ફેરફાર કરી દ્યે–એ વાત ક્યાં રહી? ક્રમબદ્ધપર્યાય
વિનાનો એવો ક્યો સમય ખાલી છે, કે બીજો આવીને કાંઈ ફેરફાર કરે? દ્રવ્યમાં તેની ક્રમબદ્ધપર્યાય વગરનો
કોઈ સમય ખાલી નથી, અને આત્મામાં જ્ઞાયકપણા વગરનો કોઈ સમય ખાલી નથી. માટે જ્ઞાયકસન્મુખ થઈને
તું જ્ઞાતા રહીજા. જ્ઞાયકસ્વભાવનો નિર્ણય કરે તો બધી ઊંધી માન્યતાના મીંડાં વળી જાય.
કરે એમ બનતું નથી, તેથી જીવ અકર્તા છે. દરેક દ્રવ્ય પોતાની તે તે સમયની ક્રમબદ્ધપર્યાય સાથે અનન્ય છે; જો
બીજો આવીને તેની પર્યાયમાં હાથ નાંખે તો તો તેને પરની સાથે અનન્યપણું થઈ જાય, એટલે ભેદજ્ઞાન ન
રહેતાં બે દ્રવ્યની એકતાબુદ્ધિ થઈ જાય. ભાઈ! ક્રમબદ્ધપર્યાયપણે દ્રવ્ય પોતે ઉપજે છે, તો બીજો તેમાં શું કરશે?–
આવી સમજણ તે ભેદજ્ઞાનનું કારણ છે. વસ્તુસ્વભાવ જ આવો છે, તેમાં બીજું થાય તેમ નથી; બીજી રીતે માને
તો મિથ્યાજ્ઞાન થાય છે.
કાંઈ કર્યું–એ વાત હરામ છે. અને આ રીતે છએ દ્રવ્યો પોતપોતાના સ્વભાવથી જ પોતાની ક્રમબદ્ધપર્યાયરૂપે
પરિણમે છે, આવી સ્વતંત્રતા જાણીને ભેદજ્ઞાન કરે તો જ, નિમિત્ત–નૈમિત્તિકસંબંધ કેવો હોય તેનું યથાર્થજ્ઞાન
થાય છે. બીજી ચીજ આવે તો કાર્ય થાય ને ન આવે તો ન થાય–એમ માને તો ત્યાં નિમિત્ત–નૈમિત્તિકસંબંધ સિદ્ધ
નથી થતો, પણ કર્તાકર્મપણાની મિથ્યામાન્યતા થઈ જાય છે. બીજી ચીજ આવે તો કાર્ય થાય– એટલે કે નિમિત્તને
લીધે કાર્ય થાય–એમ માનનારા, દ્રવ્યના ક્રમબદ્ધ સ્વતંત્ર પરિણમનને નહિ જાણનારા, જ્ઞાનસ્વભાવને નહિ
માનનારા, ને પરમાં કર્તાપણું માનનારા મૂઢ છે.
એટલે ખરેખર અકર્તા–એમ તું સમજ. એક વસ્તુની ક્રમબદ્ધપર્યાય વખતે બીજી ચીજ પણ ક્રમબદ્ધપર્યાયથી
ઊપજતી થકી નિમિત્તપણે ભલે હો; અહીં જે પર્યાય, અને તે વખતે સામે જે નિમિત્ત, તે બંને સુનિશ્ચિત જ છે.
આવું વ્યવસ્થિતપણું જાણે તેને ‘નિમિત્ત આવે તો થાય ને નિમિત્ત ન આવે તો ન થાય’ એ પ્રશ્ન રહે જ નહિ.
PDF/HTML Page 63 of 69
single page version
દ્રષ્ટિ છે તેની દ્રષ્ટિ પર ઉપર છે, અને જ્યાં સુધી પર ઉપર દ્રષ્ટિ છે ત્યાં સુધી નિર્વિકલ્પ પ્રતીતિરૂપ સમ્યક્ત્વ થતું
નથી. એકલા જ્ઞાયકસ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં લઈને એકાગ્ર થાય ત્યારે જ સમ્યગ્દર્શન થાય છે ને નિર્વિકલ્પ આનંદનું
વેદન થાય છે. આવી દશા વગર ધર્મની શરૂઆત થતી નથી.
“સ્યાદ્વાદ નથી, એકાંત છે, નિયત છે, રોગચાળો છે”–ઈત્યાદિ કહીને વિરોધ કરનારા બધાયને ફરવું પડશે, આ
વાત ત્રણકાળમાં ફરે તેમ નથી. આનાથી વિરુદ્ધ કહેનારા ભલે ગમે તેવા મોટા ત્યાગી કે વિદ્વાન ગણાતા હોય તો
પણ તે બધાયને ફરવું પડશે,–જો આત્માનું હિત સાધવું હોય તો.
ગંભીરપણે સમાડી દીધો છે, ને અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવે ટીકામાં તે સ્પષ્ટ કરીને ખૂલ્લું મૂકયું છે. જેમ ભેંસના પેટમાં
દૂધ ભર્યું હોય તે જ દોવાઈને બહાર આવે છે, તેમ સૂત્રમાં ને ટીકામાં જે રહસ્ય ભર્યું છે તેનું જ આ દોહન થાય
છે, મૂળમાં છે તેનો જ આ વિસ્તાર થાય છે.
સમયે ગુલાંટ મારીને બીજા સમયના કારણ–કાર્યરૂપે પરિણમી જાય છે; એકલા પરિણામ જ પલટે છે ને દ્રવ્ય
નથી પલટતું–એમ નથી, કેમકે પરિણામપણે દ્રવ્ય પોતે ઊપજે છે. ઘંટીના બે પડની માફક દ્રવ્યને અને પર્યાયને
જુદાપણું નથી, એટલે જેમ ઘંટીમાં ઉપલું પડ ફરે છે ને નીચલું તદ્ન સ્થિર રહે છે, તેમ અહીં પર્યાય જ પરિણમે
છે ને દ્રવ્ય પરિમતું જ નથી–એમ નથી. પર્યાયપણે કોણ પરિણમ્યું? કે વસ્તુ પોતે. આત્મા અને તેના અનંતા
ગુણો, સમયે સમયે નવી નવી પર્યાયપણે ઊપજે છે, તે પર્યાયમાં તે તદ્રૂપ છે. આથી પર્યાયઅપેક્ષાએ જોતાં દ્રવ્ય–
ક્ષેત્ર–કાળ ને ભાવ ચારે ય બીજા સમયે પલટી ગયા છે. દ્રવ્ય અને ગુણ અપેક્ષાએ સદ્રશતા જ હોવા છતાં, પહેલા
સમયના જે દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–ભાવ છે તે પહેલા સમયની તે પર્યાયપણે ઊપજેલા(–પરિણમેલા) છે, અને બીજા સમયે
તે દ્રવ્ય–ક્ષેત્રભાવ ત્રણે પલટીને બીજા સમયની તે પર્યાયપણે ઊપજે છે. એ પ્રમાણે ક્રમબદ્ધપર્યાયપણે દ્રવ્ય પોતે
પરિણમે છે. બીજા સમયે પર્યાય ‘એવી ને એવી’ ભલે થાય, પણ દ્રવ્યને પહેલા સમયે જે તદ્રૂપપણું હતું તે
પલટીને બીજા સમયે બીજી પર્યાય સાથે તદ્રૂપપણું થયું છે. અહો, પર્યાયે પર્યાયે આખા દ્રવ્યને સાથે ને સાથે
લક્ષમાં રાખ્યું છે. દ્રવ્યનું આ સ્વરૂપ સમજે તો પર્યાયે–પર્યાયે દ્રવ્યનું અવલંબન વર્ત્યા જ કરે એટલે દ્રવ્યની
દ્રષ્ટિમાં નિર્મળ–નિર્મળ પર્યાયોની ધારા ચાલે.... એવી અપૂર્વ આ વાત છે.
સ્વસન્મુખ થા... તારા જ્ઞાયકસ્વભાવ સન્મુખ થા. આ સિવાય બીજો કોઈ હિતનો રસ્તો નથી. છૂટવાનો રસ્તો
તારામાં જ પડ્યો છે, અંતરના જ્ઞાયકસ્વરૂપને પકડીને તેમાં એકતા કર તો છૂટવાનો માર્ગ તારા હાથમાં જ છે;
આ સિવાય બહારના લાખ ઉપાય કર્યે પણ છૂટકારો (મુક્તિનો માર્ગ) હાથ આવે તેમ નથી.
PDF/HTML Page 64 of 69
single page version
પ્રદેશો બધા એક સાથે (વિસ્તાર સામાન્ય સમુદાયરૂપે) રહેલા છે, ને પર્યાયો એક પછી એક ક્રમબદ્ધ પ્રવાહપણે
છે. જ્ઞાયકનો નિર્ણય કરે તે જ જ્ઞેયોને યથાર્થપણે જાણે છે.
(૪) એક ગુણ બીજા અનંત ગુણોથી ભિન્ન, અને
(પ) દ્રવ્ય–ગુણને પહેલા સમયે જે પર્યાય સાથે તદ્રૂપપણું હતું તે તદ્રૂપપણું બીજા સમયે નથી રહ્યું, પણ
સાથે કર્તાકર્મપણાનો અત્યંત અભાવ જ છે (મડદાની માફક) છતાં પરનું હું કરું એમ જે માને છે તે અભાવને
કર્તા–કર્મપણું જે માને છે તે જીવંત વસ્તુવ્યવસ્થાને જાણતો નથી. સમયસાર (પૃ. ૪૨૩) માં પણ કહ્યું છે કે
કર્તાકર્મપણાનો સંબંધ જરા પણ જીવંત નથી. જો પરદ્રવ્ય આત્માનું કાર્ય હોય અર્થાત્ આત્મા પરનું કાર્ય કરે, તો
મડદાંને જીવતું કરવા માંગે છે, તે મૂઢ–મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. દરેક દ્રવ્ય સ્વયં પરિણમીને પોતપોતાની ક્રમસર પર્યાયમાં
જ્ઞાયકના જીવનમાં નથી,
PDF/HTML Page 65 of 69
single page version
સંબંધ મરી ગયો છે,–આવું છે જ્ઞાતાનું જીવન!
દ્રવ્ય જ કર્તા થઈને પોતાના પર્યાયરૂપ કર્મને કરે છે, ત્યાં ‘આ હોય તો આ થાય’–એવી અન્ય દ્રવ્યની અપેક્ષા
નથી; પરની અપેક્ષા વગર એકલા સ્વદ્રવ્યમાં જ કર્તાકર્મની સાબિતી થઈ જાય છે. આ નિશ્ચય છે, આવી નિશ્ચય
વસ્તુસ્થિતિનું જ્ઞાન થયું ત્યારે બીજા નિમિત્તને જાણવું તે વ્યવહાર છે. ત્યાં પણ, આ વસ્તુનું કાર્ય તો તે
નિમિત્તથી નિરપેક્ષ જ છે,–નિમિત્તને લીધે આ કાર્યમાં કાંઈ પણ થયું એમ–નથી. વ્યવહારથી નિમિત્તને કર્તા
કહેવાય, પણ તેનો અર્થ એવો નથી કે તેણે કાર્યમાં કાંઈ પણ કરી દીધું! ‘વ્યવહાર કર્તા’ નો અર્થ જ ‘ખરેખર
અકર્તા.’ કર્તાકર્મ અન્યથી નિરપેક્ષ છે એટલે નિમિત્તથી પણ નિરપેક્ષ છે, અન્ય કોઈની અપેક્ષા વગર જ પદાર્થને
પોતાની પર્યાય સાથે કર્તા–કર્મપણું છે. એકેક દ્રવ્યના છએ કારકો (કર્તા–કર્મ–કરણ વગેરે) અન્ય દ્રવ્યોથી
નિરપેક્ષ છે, ને પોતાના સ્વદ્રવ્યમાં જ તેની સિદ્ધિ થાય છે ; કર્તા–કર્મ–કરણ–સંપ્રદાન–અપાદાન અને અધિકરણ,
એ છએ કારકો જીવના જીવમાં છે, ને અજીવના અજીવમાં છે. આમ હોવાથી જીવને અજીવનું કર્તાપણું કોઈ રીતે
સિદ્ધ થતું નથી, પણ જીવ અકર્તા જ છે–જ્ઞાયક જ છે–એમ બરાબર સિદ્ધ થાય છે. આ રીતે આચાર્યદેવે જીવનું
અકર્તાપણું સિદ્ધ કર્યું.
ઉત્તર:– અંદર જ્ઞાયકમાં ઠરવું,–એ સિવાય બીજું શું કરવું છે? શું તારે બહારમાં કૂદકા મારવા છે? કે પરનું
ન થયો;–એ જ આ સમજણનું ફળ છે. ‘હું જ્ઞાયક છું’ એમ સમજ્યો,–ત્યાં જ્ઞાયક શું કરે? જ્ઞાયક તો
જ્ઞાતાદ્રષ્ટાપણાનું જ કાર્ય કરે. જ્ઞાયક પાસે પરનું કે રાગનું કામ કરવાનું જે માને છે તે જ્ઞાયકસ્વભાવને સમજ્યો
જ નથી ને ક્રમબદ્ધપર્યાયને પણ સમજ્યો નથી. ભાઈ! જ્ઞાયકસ્વભાવની સન્મુખ થઈને તેમાં એકાગ્ર થતાં
સમ્યગ્દર્શનથી માંડીને કેવળજ્ઞાન સુધીની ક્રમબદ્ધપર્યાય ખીલતી જાય છે,–ને આ જ બધા ઉપદેશનો નીચોડ છે.
સર્વવિશુદ્ધજ્ઞાન–અધિકારની આ ચાર ગાથાઓમાં આચાર્યદેવે બધો નીચોડ કરી નાંખ્યો છે. ‘સર્વ વિશુદ્ધ જ્ઞાન’
એટલે જ્ઞાયક માત્ર શુદ્ધ આત્મા! તેની પ્રતીત કર, ને ક્રમબદ્ધપર્યાય જેમ છે તેમ જાણ.
એટલે કે નિર્મળ–નિર્મળપણે વધતી જ જાય છે. અથવા–દ્રવ્ય કૂદીને પોતાની નિર્મળ ક્રમબદ્ધપર્યાયમાં કૂદકા મારે
છે,–તે પર્યાયપણે પોતે ઊપજે છે, પણ ક્યાંય બહારમાં કૂદકા મારે એમ નથી. પહેલા જ્ઞાયકના ભાન વગર
મિથ્યાત્વ દશામાં સૂતો હતો, તેને બદલે હવે સ્વભાવસન્મુખ થઈને જ્ઞાયકભગવાન જાગ્યો ત્યાં તે પોતાની
નિર્મળપર્યાયમાં કૂદવા લાગ્યો, હવે વધતી વધતી નિર્મળ પર્યાયમાં કૂદતો કૂદતો તે કેવળજ્ઞાન લેશે.
ઉત્તર:– ભાઈ, એ પ્રશ્નનો ઉત્તર એ છે કે જ્ઞાયકસ્વ–
PDF/HTML Page 66 of 69
single page version
અજ્ઞાનીને કે જડને, બધાયને ક્રમબદ્ધપર્યાય છે; પણ તેમાં–
અજ્ઞાનીને ઊંધી દ્રષ્ટિમાં મલિન ક્રમબદ્ધપર્યાય થાય છે, અને
જડની ક્રમબદ્ધપર્યાય જડરૂપ થાય છે.
–આવું જાણનાર જ્ઞાનીને પોતામાં તો મિથ્યાત્વાદિ મલિન પર્યાયનો ક્રમ રહે જ નહિ, કેમકે તેનો પુરુષાર્થ
છે. જો આવી દશા ન થાય તો તે ખરેખર ક્રમબદ્ધપર્યાયનું રહસ્ય સમજ્યો નથી પણ માત્ર વાતો કરે છે.
સ્વભાવ છે. કોઈ પર પદાર્થોની અવસ્થાને ફેરવવાનો સ્વભાવ નથી; માટે પરની કર્તાબુદ્ધિ છોડ ને તારા જ્ઞાયક
સ્વભાવની સન્મુખ થઈને જ્ઞાયકપણે જ રહે.
–એને જ્ઞાયકપણે નથી રહેવું પણ પરના કર્તાપણાનું અભિમાન કરીને હજી સંસારમાં રખડવું છે. રાજા રા’માંડલિકને
એકવાર કોઈ જુવાન ચારણબાઈ તિલક કરવા આવી; ત્યારે, તે બાઈનું રૂપ જોઈને રાજાની દ્રષ્ટિ બગડી, તેથી જ્યાં
તે બાઈ તિલક કરવા જાય છે ત્યાં પોતાનું મોઢું બીજી દિશામાં ફેરવી લીધું. બાઈ બીજી દિશામાં તિલક કરવા ગઈ તો
રા’એ ત્રીજી દિશામાં મોઢું ફેરવ્યું. છેવટે બાઈએ પોતાની સાસુને કહ્યું કે : “રા’ ફરે છે.” તેની સાસુ રાજાનું હૃદય
સમજી ગઈ તેથી તેણે જવાબ આપતાં કહ્યું: “બેટા! રા’ નથી ફરતો...રા’ નો દી ફરે છે!”
સ્વભાવમાં એકાગ્ર થવાનો) અવસર આવ્યો, સમ્યગ્દર્શનરૂપી રાજતિલક કરવાનું ટાણું આવ્યું... અરે!
ચૈતન્યરાજા! બેસ તારા જ્ઞાયકભાવની ગાદીએ, આ તને તિલક થાય છે.’
દ્રષ્ટિ રાખીને પરને ફેરવવું છે. પણ અરે મૂઢ! તારાથી કોઈની પર્યાય નહિ ફરે, તું જ્ઞાયકસન્મુખ નથી થતો ને પર
તરફ મોઢું ફેરવે છે તો તારો દી’ ફર્યો છે– તારી દ્રષ્ટિ ઊંધી થઈ છે; જ્ઞાયકસ્વભાવની રાજગાદીએ બેસીને
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રના તિલક કરવાનો અવસર આવ્યો, ત્યારે જ્ઞાયકસ્વભાવની પ્રતીત કરીને સ્વસન્મુખ
થવાને બદલે અજ્ઞાની ઊંધુંં માને છે ને ‘એકાંત છે, રે! એકાંત છે...’ એમ કહીને વિરોધ કરે છે, અરે! એનો દી’ ફર્યો
છે, જ્ઞાયકસન્મુખ થઈને નિર્મળ સ્વકાળ થવો જોઈએ તેને બદલે તે મિથ્યાત્વને પોષે છે તેથી તેનો દી’ ફર્યો છે.
કર્મનું કર્તા–ભોક્તાપણું તેમાં નથી. આવા ચૈતન્યમૂર્તિ જ્ઞાયકસ્વભાવને નક્કી કરીને જ્ઞાતાદ્રષ્ટાપણે રહેવું ને તેમાં
ઠરવું એ જ કરવાનું છે. જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી જ્ઞાતા થઈને પોતામાં ઠર્યો ત્યાં જીવ રાગાદિનો
PDF/HTML Page 67 of 69
single page version
જ્ઞાયકસ્વભાવસન્મુખ રહીને જ્ઞાતાદ્રષ્ટાપણાના નિર્મળ–નિર્મળ પરિણામે પરિણમતાં તેને રાગાદિ સર્વથા ટળી જશે ને
PDF/HTML Page 68 of 69
single page version
* પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવ સુખશાંતિમાં બિરાજે છે; હાલ સવારના પ્રવચનમાં મોક્ષમાર્ગપ્રકાશક અને
હવે પછી પ્રસિદ્ધ થશે. આ બધાય પ્રવચનો એક સાથે પુસ્તક રૂપે પણ પ્રસિદ્ધ કરવાનું નક્કી થયું છે. આ પ્રવચનો
પ્રસિદ્ધ થતાં પહેલા પૂજ્ય ગુરુદેવે વાંચી જવા કૃપા કરી છે.
* જે ગ્રાહકોએ હજી સુધી લવાજમ ન ભર્યું હોય, તેઓ હજી પણ વહેલાસર સોનગઢના સરનામે લવાજમ
અંતરના ચિદાનંદ સ્વભાવને ઓળખીને તેમાં એકાગ્રતાથી રાગ ટાળીને જેમણે સર્વજ્ઞતા
અસલી સ્વભાવ તરફ કદી વલણ કર્યું નથી; તારો આત્મા એક સમયમાં પરિપૂર્ણ જ્ઞાન ને
આનંદસ્વભાવથી ભરેલો છે તેને ઓળખીને તેની પ્રીતિ કર. અંતર આત્મામાં એકાગ્ર થતાં રાગ
ટળી જાય છે ને સર્વજ્ઞતાં પ્રગટી જાય છે, માટે રાગ તે તારું ખરું સ્વરૂપ નથી પણ પૂર્ણજ્ઞાન તે
તારું સ્વરૂપ છે. – આ પ્રમાણે રાગથી ભિન્ન જ્ઞાન–સ્વરૂપ આત્માનો નિર્ણય કરવો તે મુક્તિના
ઉપાયનું પહેલું સોપાન છે.
અજ્ઞાની જીવ જગતથી ભિન્ન પોતાના ચૈતન્યસ્વરૂપને ચૂકીને દેશનું–પરનું–ઘરનું અને
વ્રત વગેરેના શુભરાગમાં ધર્મ માનીને ત્યાં અટકી જાય છે; પણ શરીરાદિની ક્રિયાથી ભિન્ન ને
શુભરાગથી પણ પાર એવા પોતાના જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ આત્માનું લક્ષ કરતો નથી, તેથી તેના
જન્મમરણના દુઃખનો અંત આવતો નથી. અનાદિકાળમાં પુણ્ય કર્યાં તોપણ જીવ સંસારમાં જ
રખડયો છે, તો તે સંસારનું મૂળકારણ શું છે તે જાણીને તેને ટાળવાનો ઉપાય કરવો જોઈએ.
PDF/HTML Page 69 of 69
single page version
સર્વોત્કૃષ્ટ ચૈતન્યતત્ત્વ છે, આ શુદ્ધ ચિદ્રૂપ પરમાત્મ તત્ત્વથી ઊંચું જગતમાં કોઈ નથી. આવું
અનંતવાર મળ્યા, પણ તેમાં ક્યાંય આત્માનો આનંદ નથી. આ શરીરથી પાર ને પુણ્યથી
ચૈતન્યતત્ત્વની ઓળખાણનો યથાર્થ ઉદ્યમ કરવો તે ધર્મની શરૂઆતનો ઉપાય છે.