PDF/HTML Page 41 of 53
single page version
બીજું કહિએ કેટલું? કર વિચાર તો પામ.
પણ આ શીખવવા જેવું છે, કેમકે આત્માના હિત માટે આ જ સાચી વિદ્યા છે.
કરવું તે મોક્ષનો એટલે કે સુખનો પંથ છે. (ઈતિ સાબલી–પ્રવચન)
બાળકોએ ઉત્સાહપૂર્વક જૈનપાઠશાળાનાં દ્રશ્યો ફરીને રજુ કરીને ગામોગામ આવી
પાઠશાળા માટે પ્રેરણા આપી હતી. જૈનોનાં જ્યાં દશા ઘર પણ માંડ છે એવા નાના
હોય તો પાઠશાળા ચાલુ થતાં શી વાર? રાત્રે તત્ત્વચર્ચા થઈ હતી. બીજે દિવસે સવારમાં
જિનમંદિરમાં ગુરુદેવે ‘તુમસે લગની લાગી જિનવર તુમસે લગની લાગી.....તુજને ભેટું
આવી પ્રભુજી.....પગલે પગલે તારા..... ’ એ સ્તવન ભાવભીની ભક્તિથી ગવડાવ્યું
હતું, અને પછી સાબલીથી પ્રસ્થાન કરીને અમદાવાદ પધાર્યા હતા; ત્યાં બપોરે સ. ગા.
૧પ ઉપર પ્રવચન કરીને “જિનશાસન” એટલે શું તે સમજાવ્યું હતું. અને માગશર સુદ
૧૪ ના રોજ પુન: સોનગઢ પધાર્યા છે.
ઝુકાવ પોતાના અંતરમાં વળ્યા કરે છે; રાગ
તરફ તેનો ઝુકાવ રહેતો નથી. રાગથી પાછી
ખસીને તેની પરિણતિ અંતરમાં વળે છે.
PDF/HTML Page 42 of 53
single page version
ઉત્તર:– ગુરુદેવ કહે છે : હા, વ્યવહાર જેમ છે તેમ તેને જાણવો તે સત્ય છે.
સમ્યગ્દર્શનાદિ ધર્મ થવાનું માનતા નથી.
ઉત્તર:– જે વ્યવહાર છે તે પરમાર્થનું કારણ ખરેખર નથી; તે કારણ ન હોવા
ઉપચાર છે; ઉપચાર છે માટે તે સત્ય નથી.
નિમિત્ત તે મોક્ષનું ખરૂં કારણ ન હોવા છતાં વ્યવહારનય તેનામાં કારણપણાનો ઉપચાર
જાતઅનુભવની માહિતી મેળવીને જણાવવાનું કે–કોઈ પણ જૈને એ પ્રકારનો સીધી
જીવહિંસા દેખી ન શક્્યા ને તેમણે એ ભણતરને તિલાંજલિ આપી દીધી. ને એ રીતે
PDF/HTML Page 43 of 53
single page version
ચોંટાડી દીધા હોય ને આપણા જેવું જ એ પંચેન્દ્રિયપ્રાણી જીવવા માટે તરફડતું હોય –
એવું દ્રશ્ય કોણ દેખી શકે? માત્ર દેખવાનું નહીં પણ પોતાના ક્રૂરહસ્તે એવું કાર્ય કરવાનું
ક્્યો જૈન સ્વીકારી શકે? જૈન તો શું–પણ અહિંસા ધર્મમાં માનનાર કોઈ સજ્જન તે કરી
શકે નહીં. શાસ્ત્રોએ સંકલ્પી–હિંસાનો સર્વથા નિષેધ કર્યો છે, –એટલે મોટા પ્રાણીની તો
શી વાત–પણ કીડી વગેરે જેવા સૂક્ષ્મજંતુને પણ સંકલ્પપૂર્વક કોઈ જૈન હણે નહીં. બીજા
પણ અનેક યુવાનના ઉદાહરણ બાલવિભાગ પાસે આવેલા છે કે જેમણે ત્રસજીવની
હિંસાના મહાપાપથી દૂર રહેવા માટે કોલેજના ભણતરમાંથી તે પ્રકારની લાઈન છોડી
દીધી હોય. અરે! ક્્યાં આપણું વીતરાગ–વિજ્ઞાનનું આત્મહિતકારી ભણતર! ને ક્્યાં એ
પાપવર્દ્ધક અનાર્યવિદ્યા!
સરસ છે, જૈનધર્મનું રહસ્ય તેમાં ગૂંથી લીધેલ છે તથા નિજાનંદમાં ઝૂલતા નિર્ગ્રંથ
મુનિરાજનું વર્ણન અવારનવાર આવે છે તે વાંચીને હૃદય આનંદ અનુભવે છે. સાથે
સાથે બાર વૈરાગ્યભાવના, અને નવતત્ત્વની ચર્ચા પણ સરસ છે. કમઠને ક્રોધસ્વભાવથી
કેટલું દુઃખ વેઠવું પડ્યું તે વાત બાળકને પણ સમજાય તેવી છે. અને ભગવાન
પારસનાથના પંચકલ્યાણકનું વર્ણન વાંચતા તો જાણે નજર સામે જ પંચકલ્યાણક
ઉજવાઈ રહ્યા હોય એવું લાગે છે. વળી આડીઅવળી લાંબી વાત વગર કથાનાયકને જ
ફકત લક્ષમાં રાખીને સરળભાષામાં લખાયેલ હોવાથી બાળકો પણ હોશથી વાંચી શકે
તેવું છે, અવારનવાર આવતા ચિત્રોને લીધે વાંચવાનો રસ અને ઈન્તેજારી રહ્યા કરે છે.
–આ રીતે પુસ્તક ખરેખર સુંદર બન્યું છે.
જૈનબાલપોથી ભાગ–૨ વીર પત્રદ્વારા પ્રાપ્ત હુઈ–જિસકો પઢકર સંઘકે પ્રત્યેક સદસ્ય વ
પદાધિકારીને બહુત હી પ્રશંસા કી, ઔર વિદ્યાલયકે બચ્ચોંકો શિક્ષાહેતુ યહ પુસ્તક દિયા,
–જિસકો, પઢકર અધ્યાપક મહોદયને ભી પસન્દ કિયા! હમારી યહ શિક્ષાસંસ્થા
ભગવાન ચંદ્રપ્રભુસે પ્રાર્થના કરતી હૈ કિ આપકી ઈસ ધાર્મિકપ્રવૃત્તિમેં ચાર ચાંદ લગેં,
ઔર ઈસપ્રકારકી સ્વાધ્યાયહેતુ ગ્રંથ પ્રકાશિત હોતે રહે! ’
PDF/HTML Page 44 of 53
single page version
ભીખારી થઈને ભટકે–એ તો કાંઈ શોભે છે?
વસ્તુમાં ગુણ–પર્યાયના ભેદ પડે તો તે ભેદ પડીને પણ તેનામાં જ રહે, બીજામાં ન જાય.
અભેદવસ્તુમાં ભેદ કહેવો તે વ્યવહાર છે, પણ તે ભેદ તેનામાં જ રહે છે. આત્મામાં
એના અનંતજ્ઞાનાદિ ગુણઅપેક્ષાએ ભેદ પડે છે, છતાં વસ્તુરૂપે આત્મા એક છે. આવું
અનેકાન્તસ્વરૂપ છે. આત્માના નિર્મળ ગુણ–પર્યાયરૂપ સત્ત્વમાં રાગાદિ પરભાવોનો
અભાવ છે. –આવું અસ્તિ–નાસ્તિરૂપ અનેકાન્તપણું પણ સ્વયમેવ પ્રકાશમાન છે.
છે, પણ તેથી કાંઈ તે પરનો કર્તા થઈ જતો નથી; અને પરના જ્ઞાનમાં આત્મા પ્રમેય
થાય છે પણ તેથી કાંઈ તે પરનું કાર્ય થઈ જતો નથી. પોતે પ્રમાણરૂપ થઈને પરને જાણે,
જ્ઞાતા જ્ઞેયપણાનો સંબંધ છે, પણ તેથી વિશેષ બીજો કોઈ સંબંધ નથી.
છે એ વાત પ્રકાશશક્તિમાં બતાવી; અને આત્મા પરને પણ જાણે –એ વાત અહીં લીધી.
તેમજ આ આત્માને બીજા આત્મા પણ (–જેનામાં તે પ્રકારનું જ્ઞાન હોય તેઓ) જાણી
શકે છે. –એમ પણ આમાં આવ્યું. ઈન્દ્રિયોવડે બીજા આત્માઓ આ આત્માને જાણી શકે
નહીં; પણ અતીન્દ્રિય–જ્ઞાનથી તો આત્મા જરૂર જણાય. આત્મા એવો નથી કે કોઈને
જણાય જ નહીં.
PDF/HTML Page 45 of 53
single page version
* સર્વજ્ઞસ્વભાવી આત્મામાં જેમ પરને જાણવાનો સ્વભાવ છે તેમ પોતે પરના
ને બીજા જ્ઞેયોને પોતાના જ્ઞાનનું નિમિત્ત બનાવે–આવો જ્ઞેય–જ્ઞાયકપણાનો સંબંધ છે.
પ્રશ્ન:– આત્માનો જ્ઞેય થવાનો સ્વભાવ છે તો તે ઈન્દ્રિયજ્ઞાનમાં કેમ નથી જણાતો?
ઉત્તર:– પ્રમેય થવાનો આત્માનો સ્વભાવ છે પણ તે અતીન્દ્રિય જ્ઞાનમાં જ પ્રમેય થયા
થાય એવો આત્માનો સ્વભાવ છે, –પણ કોઈ અજ્ઞાની જીવો તેને ન જાણે તેથી
કાંઈ આનો પ્રમેયસ્વભાવ મટી જતો નથી. વસ્તુ તો પ્રત્યક્ષ થાય એવી છે,
પણ ઈંદ્રિયજ્ઞાનવાળો આંધળો તેને ન જુએ તેથી શું? જ્ઞાનને આત્મા તરફ
વાળે તો આત્મા જણાય, પણ જ્ઞાનને ઈન્દ્રિય તરફ વાળીને તે જ્ઞાનથી આત્મા
જણાય નહીં. ઈંદ્રિયજ્ઞાન આત્માને જાણવા માટે તો આંધળું છે, ઈંદ્રિયજ્ઞાન
અતીન્દ્રિય આત્માને પ્રમેય કરી શકે નહીં. ઈંદ્રિયજ્ઞાનનો વિષય પર તરફ
નબળું અને પરાધીન છે કે ઈંદ્રિયોના અવલંબન વગર સ્થૂળ પદાર્થોને
જાણવાનું કાર્ય પણ કરી શકતું નથી, તે પરાધીન ઈંદ્રિયજ્ઞાન અતીન્દ્રિય એવા
મહાન આત્મપદાર્થને કેમ જાણી શકે? અતીન્દ્રિય–ચેતનાસ્વરૂપ આત્મા છે તે
અતીન્દ્રિય–ચેતનાવડે જ જણાય છે. –એવો તેનો અચિંત્ય પ્રમેયસ્વભાવ છે, તે
પોતાથી જ છે, બીજાના કારણે નથી. તેમજ સામે પરચીજ જ્ઞેય છે માટે તેનું
જ્ઞાન તેને કારણે થાય છે એમ નથી; જ્ઞેયોને જાણવાનો આત્માનો પોતાનો
સ્વયંસિદ્ધ ચેતકસ્વભાવ છે, તે પરને લીધે નથી.
અનંતગુણની જે નિર્મળપર્યાય પ્રગટી તે નિશ્ચયધર્મ છે, ને તે પર્યાયના
પરિણમનમાં રાગા–
PDF/HTML Page 46 of 53
single page version
સ્વયમેવ પ્રકાશે છે. એટલે રાગાદિવડે નિશ્ચયધર્મ પ્રગટે એ વાત રહેતી નથી.
બધી શક્તિના નિર્મળ પરિણમનમાં રાગાદિ અશુદ્ધતાનો અભાવ જ છે. –એવો
જ આત્માનો સ્વભાવ છે, ને આવા સ્વભાવપણે જે પરિણમ્યો તે જ સાચો
ગયા. જ્ઞાન કહેતાં અનંતધર્મનો અભેદ પિંડ આત્મા, તેની નિર્મળપરિણતિ
આત્મામાં અભેદ થઈ અને તે જ સમયે રાગથી તે જુદી પડી ગઈ. –આવા ગુણ–
પર્યાયના સમૂહ જેટલો આત્મા છે. દ્રવ્યમાં ત્રિકાળ વ્યાપક ગુણ, અને એક
સમયની વ્યાપક નિર્મળપર્યાય, એ બે થઈને આખો આત્મા છે. તેના ધર્મોનું આ
વર્ણન છે.
સ્વભાવ છે.
કર્તાપણું કરવા જઈશ તો શુદ્ધગુણરૂપ આત્મા તારી દ્રષ્ટિમાં નહીં આવે. રાગવડે
ગુણની પ્રાપ્તિ માને તેણે આખા આત્માને રાગરૂપ જ માન્યો, ગુણરૂપ આત્મા
તેણે ન માન્યો. –આ મિથ્યાત્વ છે, તેનું ફળ મોટું દુઃખ છે. અને રાગથી ભિન્ન
અનંતગુણસ્વરૂપ જે મહાન આત્મા–તેની ઓળખાણનું ફળ પણ મોટું એટલે
અનંત જ્ઞાન–આનંદથી ભરપૂર એવું સિદ્ધપદ, તે આત્માને જાણવાનું ફળ છે.
આત્મા પરમ સુખ પામશે...
દેહ છોડી મોક્ષમાં મ્હાલશે...
PDF/HTML Page 47 of 53
single page version
રોજ અમદાવાદ મુકામે સમયસારની ૧પ મી ગાથા પર પ્રવચન થયું.
ખાડિયા જિનમંદિરમાં અત્યંત ભવ્ય–વિશાળ આદિનાથપ્રભુ બિરાજી
રહ્યા છે, સામે ધર્મસભામાં જૈનશાસનનું સ્વરૂપ પૂ. શ્રી કહાનગુરુ
સમજાવી રહ્યા છે. એકકોર સેંકડો વાહનોની અવરજવરનો ધમધમાટ
ચાલી રહ્યો છે, બીજીકોર ચૈતન્યસ્વરૂપના પરમ શાંતરસનો પ્રવાહ
ચાલી રહ્યો છે. શહેરનો ઘોંઘાટ બાજુમાં જ હોવા છતાં, તેનાથી દૂર દૂર
કોઈ અગમ્ય પ્રદેશમાં લઈ જઈને બહારના ઘોંઘાટ વગરનું પરમ શાંત
ચૈતન્ય તત્ત્વ ગુરુદેવ બતાવી રહ્યા છે.)
છે, જિનેન્દ્રભગવાનના ઉપદેશનો સાર તેમાં સમાય છે; આવો અનુભવ તે સમ્યગ્દર્શન
છે, તે ભાવશ્રુત છે, તે જ્ઞાનની અનુભૂતિ છે; તેને જ સામાન્યનો આવિર્ભાવ કહેવાય છે,
ને તે ભૂતાર્થધર્મ છે, ત્રિકાળી દ્રવ્યસ્વભાવને ભૂતાર્થ કહેવાય છે, તેના ત્રિકાળી ગુણો
ભૂતાર્થ છે, ને તેના આશ્રયે એકાગ્ર થયેલી નિર્મળપર્યાય તે પણ ભૂતાર્થધર્મ છે. આ રીતે
આત્મામાં શુદ્ધ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય તેને ભૂતાર્થધર્મ કહ્યો. આવા શુદ્ધઆત્માને દેખે તેણે
જૈનશાસનનું ખરૂં સ્વરૂપ જોયું. પર્યાયમાં સમ્યગ્દર્શનાદિ ભૂતાર્થ ધર્મ પ્રગટ્યો ત્યારે તેમાં
ત્રિકાળ ભૂતાર્થસ્વભાવ હું છું એમ જાણ્યું. ભૂતાર્થ ભાવ વડે જ ભૂતાર્થ–સત્ય આત્મા
પ્રત્યક્ષ થાય છે, રાગવડે તે પ્રત્યક્ષ થતો નથી. રાગ તો અભૂતાર્થ છે. શુદ્ધ દ્રવ્ય–ગુણ ને
તેના તરફ વળેલી પર્યાય તે ત્રણેમાં રાગનું અસત્પણું છે એટલે રાગાદિભાવો અભૂતાર્થ
છે; શુદ્ધાત્માની અનુભૂતિમાં તે ભાવો પ્રવેશી શકતા નથી, બહાર જ રહે છે. –આ રીતે
શુદ્ધાત્માને ભૂતાર્થ કહ્યો ને રાગાદિને અભૂતાર્થ
PDF/HTML Page 48 of 53
single page version
અભેદ અનુભૂતિમાં ‘સામાન્યનો અવિર્ભાવ’ કહ્યો છે. આવા અનુભવને જિનશાસન
અને ધર્મ કહેવાય છે. આવા આત્મામાં જવું તે ભગવાનનો માર્ગ છે. ભગવાને આ રીતે
મોક્ષને સાધ્યો, ને આવો જ માર્ગ બતાવ્યો; એ જિનશાસન છે.
PDF/HTML Page 49 of 53
single page version
દઈએ તો દરેક મનુષ્યના ભાગે કેટલા સિદ્ધભગવાન આવશે?
(૩) એક જીવ એવો છે કે, આખા લોકના બધા પ્રદેશે તે જીવનો એકેક પ્રદેશ રહેલો છે,
તો તે જીવને તે વખતે પાંચમાંથી કેટલા જ્ઞાન હશે? –અને તે જીવ કેટલા વખતમાં મોક્ષ
પામશે?
PDF/HTML Page 50 of 53
single page version
પર લખી મોકલશો, તેથી આપને પુસ્તક મોકલી આપવામાં આવશે. કેટલાક
સભ્યોનાં (ખાસ કરીને મુંબઈ વિભાગના) સરનામાં અધૂરા છે, તેઓ પૂરું
સરનામું લખે. (આ પુસ્તક આત્મધર્મના ગ્રાહકોને નહીં–પણ બાલવિભાગના
આ ભેટપુસ્તક લીંબડીના શ્રી કાન્તાબેન ફૂલચંદ સંઘવી તરફથી તેમના સ્વર્ગસ્થ
પુત્ર હેમાંશુકુમારની સ્મૃતિમાં, તેમજ ગોધરાના ભાઈશ્રી રમણલાલ ગીરધરલાલ
દોશી તરફથી તેમના સ્વર્ગસ્થ પુત્ર ઈન્દ્રવદનની સ્મૃતિમાં આપવામાં આવેલ છે.
તે ઉપરાંત શ્રીપાલ–આનંદીની યાદીમાં બાલચંદભાઈ અને હરિભાઈ તરફથી,
ડીમ્પલકુમારની યાદીમાં નવનીતભાઈ કે. શાહ તરફથી, અને ઉષાકુમારી બેનની
યાદીમાં વૃજલાલ મગનલાલ શાહ તરફથી પણ કેટલાક પુસ્તકો આપવામાં
આવ્યા છે. –આ રીતે બાળકોને ધર્મસંસ્કારોમાં ઉત્તેજન આપવા માટે તે સૌને
ધન્યવાદ!
રૂપિયો. (પોસ્ટેજ ફ્રી)
આત્માનું હિત થતું હોય ત્યાં જવું.
પાર ન હોય તોપણ જ્યાં આત્મહિત ન
જળવાતું હોય ત્યાં ન જવું.
PDF/HTML Page 51 of 53
single page version
તેઓ ભદ્ર અને વાત્સલ્યવંત હતા. અનેક વર્ષોથી સોનગઢ રહીને પ્રવચનાદિનો લાભ
મુંબઈ મુકામે બ્રેઈન હેમરેજની ટૂંકી બિમારીથી સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે.
PDF/HTML Page 52 of 53
single page version
વડીલસમાન હતા; છેવટ સુધી ગુરુદેવને યાદ કરીને દર્શનની ભાવના ભાવતા હતા.
૧૧–૭૦ના રોજ સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે, અવારનવાર તેઓ સોનગઢ આવતા હતા.
ના રોજ સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે.
પામ્યા છે. તેઓ લાંબા વખતથી ગુરુદેવના પરિચયમાં હતા ને બોટાદસંઘમાં એક
વડીલસમાન હતા. માહમાસમાં ગુરુદેવનું બોટાદ પધારવાનું નક્કી થતાં તેમને ઘણો
ઉલ્લાસ થયો હતો.
સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે.
–અનિત્યસંસારમાં જન્મ–મરણનું ચક્ર નિરંતર ચાલ્યા જ કરે છે; તેમાં વીતરાગી દેવ–
ધન્ય છે. સ્વર્ગસ્થ આત્માઓ વીતરાગી દેવ–ગુરુ–ધર્મના શરણે જન્મ–મરણથી છૂટવાનો માર્ગ
પામો!
અંદાજ પાંચમી તારીખ સુધીમાં આપને મળી જવું જોઈએ.
* કારતકથી આસો સુધીનું વર્ષ ગણાય છે. વાર્ષિક લવાજમ ચાર રૂપિયા ગમે
ત્યારે ભરી શકાય છે. પાછલા અંકો સીલકમાં હોય તો અપાય છે.
* અંક ન મળ્યો હોય તો, તરતમાં જણાવવાથી ફરી મોકલવામાં આવે છે.
* આપે હજી સુધી લવાજમ ન ભર્યું હોય તો વેલાસર ભરી દેવું જોઈએ–જેથી
અગત્યના અંકોથી વંચિત રહેવું ન પડે.
* પુસ્તક વીતરાગવિજ્ઞાન (છહઢાળા પ્રવચન) ભાગ ત્રીજો તૈયાર થાય છે.
આપના ઘરમાં જૈનસંસ્કારોની ઉત્તમ સુગંધ ફેલાવવા માટે આત્મધર્મ મંગાવો.
લવાજમ મોકલવાનું સરનામું–
PDF/HTML Page 53 of 53
single page version
નિશ્ચયમાર્ગમાં ભલા પ્રકારે દેખાડેલું જીવ અને કર્મના વિભાગનું જ્ઞાન, તથા
આત્મામાં સ્વયં નિજસત્તાના આધારે પરમાત્મા બનવાની પૂર્ણ તાકાત વિદ્યમાન છે; એકેક
જૈનસિદ્ધાંતના પ્રચારમાં લાગી જાઓ. –જૈનોને જૈનત્વનાં ઉત્તમ સંસ્કાર આપો......ને