Shastra Swadhyay (Gujarati). UpAdAn nimitt sanvAd; UpAdAn nimitt dohA (banArasidas); ChhadhAlA; Paheli dhAl; Biji dhAl; Triji dhAl; Chothi dhAl; Panchami dhAl.

Page 189 of 214
PDF/HTML Page 201 of 226
single page version

બંધ-મોક્ષના પક્ષથી નિશ્ચય તું બંધાય;

સહજ સ્વરૂપે જો રમે, તો શિવસુખરૂપ થાય. ૮૭.

સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવને દુર્ગતિ ગમન ન થાય;

કદી જાય તો દોષ નહિ, પૂર્વ કર્મ ક્ષય થાય. ૮૮.

આત્મ સ્વરૂપે જે રમે, તજી સકળ વ્યવહાર;

સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ તે, શીઘ્ર કરે ભવપાર. ૮૯.

જે સમ્યક્ત્વ પ્રધાન બુધ, તે જ ત્રિલોક પ્રધાન;

પામે કેવળજ્ઞાન ઝટ, શાશ્વત સૌખ્યનિધાન. ૯૦.

અજર અમર બહુ ગુણનિધિ, નિજરૂપે સ્થિર થાય;

કર્મબંધ તે નવ કરે, પૂર્વબદ્ધ ક્ષય થાય. ૯૧.

પંકજ જ્યમ પાણી થકી, કદાપિ નહિ લેપાય;

લિપ્ત ન થાયે કર્મથી, જે લીન આત્મસ્વભાવ. ૯૨.

શમ સુખમાં લીન જે કરે ફરી ફરી નિજ અભ્યાસ;

કર્મક્ષય નિશ્ચય કરી, શીઘ્ર લહે શિવવાસ. ૯૩.

પુરુષાકાર પવિત્ર અતિ, દેખો આતમરામ;

નિર્મળ તેજોમય અને અનંત ગુણગણધામ. ૯૪.

જે જાણે શુદ્ધાત્મને, અશુચિ દેહથી ભિન્ન;

તે જ્ઞાતા સૌ શાસ્ત્રનો, શાશ્વત સુખમાં લીન. ૯૫.

નિજ પરરૂપથી અજ્ઞ જન, જે ન તજે પરભાવ;

જાણે કદી સૌ શાસ્ત્ર પણ, થાય ન શિવપુર રાવ. ૯૬.

તજી કલ્પનાજાળ સૌ, પરમ સમાધિલીન;

વેદે જે આનંદને, શિવસુખ કહેતા જિન. ૯૭.

Page 190 of 214
PDF/HTML Page 202 of 226
single page version

જે પિંડસ્થ, પદસ્થ ને રૂપસ્થ, રૂપાતીત;

જાણી ધ્યાન જિનોક્ત એ, શીઘ્ર બનો સુપવિત્ર. ૯૮.

સર્વ જીવ છે જ્ઞાનમય, એવો જે સમભાવ;

તે સામાયિક જાણવું, ભાખે જિનવરરાવ. ૯૯.

રાગ-દ્વેષ બે ત્યાગીને, ધારે સમતાભાવ;

તે સામાયિક જાણવું, ભાખે જિનવરરાવ. ૧૦૦.

હિંસાદિકના ત્યાગથી, આત્મસ્થિતિકર જેહ;

તે બીજું ચારિત્ર છે, પંચમ ગતિકર તેહ. ૧૦૧.

મિથ્યાત્વાદિક પરિહરણ, સમ્યગ્દર્શન શુદ્ધિ;

તે પરિહારવિશુદ્ધિ છે, શીઘ્ર લહો શિવસિદ્ધિ. ૧૦૨.

સૂક્ષ્મ લોભના નાશથી, જે સૂક્ષ્મ પરિણામ;

જાણો સૂક્ષ્મ-ચરિત્ર તે, જે શાશ્વત સુખધામ. ૧૦૩.

આત્મા તે અર્હંત છે, સિદ્ધ નિશ્ચયે એ જ;

આચારજ, ઉવઝાય ને સાધુ નિશ્ચય તે જ. ૧૦૪.

તે શિવ શંકર વિષ્ણુ ને, રુદ્ર બુદ્ધ પણ તે જ;

બ્રહ્મા ઇશ્વર જિન તે, સિદ્ધ અનંત પણ તે જ. ૧૦૫.

એવા લક્ષણયુક્ત જે, પરમ વિદેહી દેવ;

દેહવાસી આ જીવમાં ને તેમાં નથી ફેર. ૧૦૬.

જે સિદ્ધ્યા ને સિદ્ધશે, સિદ્ધ થતા ભગવાન;

તે આતમદર્શન થકી, એમ જાણ નિર્ભ્રાન્ત. ૧૦૭.

સંસારે ભયભીત જે, યોગીન્દુ મુનિરાજ;

એકચિત્ત દોહા રચે, નિજસંબોધન કાજ. ૧૦૮.

✽

Page 191 of 214
PDF/HTML Page 203 of 226
single page version

ભૈયા ભગવતીદાસજી કૃત

ઉપાદાન-નિમિત્ત સંવાદ

(દોહા)

પાદ પ્રણમિ જિનદેવકે, એક ઉક્તિ ઉપજાય;

ઉપાદાન અરુ નિમિત્તકો, કહું સંવાદ બનાય. ૧.

પૂછત હૈ કોઊ તહાં, ઉપાદાન કિહ નામ;

કહો નિમિત્ત કહિયે કહા, કબકે હૈં ઇહ ઠામ. ૨.

ઉપાદાન નિજશક્તિ હૈ, જિયકો મૂલ સ્વભાવ;

હૈ નિમિત્ત પરયોગતેં, બન્યો અનાદિ બનાવ. ૩.

નિમિત્ત કહૈ મોકોં સબૈ, જાનત હૈં જગલોય;

તેરો નાઁવ ન જાનહીં, ઉપાદાન કો હોય. ૪.

ઉપાદાન કહૈ રે નિમિત્ત, તૂ કહા કરે ગુમાન;

મોકોં જાનેં જીવ વે, જો હૈં સમ્યક્વાન. ૫.

કહૈં જીવ સબ જગતકે, જો નિમિત્ત સોઈ હોય;

ઉપાદાનકી બાતકો, પૂછે નાંહિ કોય. ૬.

ઉપાદાન બિન નિમિત્ત તૂ, કર ન સકૈ ઇક કાજ;

કહા ભયૌ જગ ના લખૈ, જાનત હૈં જિનરાજ. ૭.

દેવ જિનેશ્વર, ગુરુ યતી, અરુ જિન-આગમ સાર;

ઇહિ નિમિત્તતેં જીવ સબ, પાવત હૈં ભવપાર. ૮.

Page 192 of 214
PDF/HTML Page 204 of 226
single page version

યહ નિમિત્ત ઇહ જીવકો, મિલ્યો અનંતી બાર;

ઉપાદાન પલટ્યો નહીં, તૌ ભટક્યો સંસાર. ૯.

કૈ કેવલિ કૈ સાધુકે, નિકટ ભવ્ય જો હોય;

સો ક્ષાયક સમ્યક્ લહૈ, યહ નિમિત્તબલ જોય. ૧૦.

કેવલિ અરુ મુનિરાજકે, પાસ રહૈં બહુ લોય;

પૈ જાકો સુલટ્યો ધની, ક્ષાયક તાકો હોય. ૧૧.

હિંસાદિક પાપન કિયે, જીવ નર્કમેં જાહિં;

જો નિમિત્ત નહિં કામકો, તો ઇમ કાહે કહાહિં. ૧૨.

હિંસામેં ઉપયોગ જિહં, રહૈ બ્રહ્મકે રાચ;

તેઈ નર્કમેં જાત હૈં, મુનિ નહિં જાહિં કદાચ. ૧૩.

દયા દાન પૂજા કિયે, જીવ સુખી જગ હોય;

જો નિમિત્ત ઝૂઠો કહો, યહ ક્યોં માનૈ લોય. ૧૪.

દયા દાન પૂજા ભલી, જગત માંહિં સુખકાર;

જહઁ અનુભવકો આચરન, તહઁ યહ બંધ વિચાર. ૧૫.

યહ તો બાત પ્રસિદ્ધ હૈ, સોચ દેખ ઉરમાહિં;

નરદેહીકે નિમિત્ત બિન, જિય ક્યોં મુક્તિ ન જાહિં. ૧૬.

દેહ પીંજરા જીવકો, રોકૈ શિવપુર જાત;

ઉપાદાનકી શક્તિસોં, મુક્તિ હોત રે ભ્રાત! ૧૭.

ઉપાદાન સબ જીવપૈ, રોકનહારો કૌન;

જાતે ક્યોં નહિં મુક્તિમેં, બિન નિમિત્તકે હૌન. ૧૮.

ઉપાદાન સુ અનાદિકો, ઉલટ રહ્યો જગમાહિં;

સુલટત હી સૂધે ચલે, સિદ્ધલોકકો જાહિં. ૧૯.

Page 193 of 214
PDF/HTML Page 205 of 226
single page version

કહું અનાદિ બિન નિમિત્ત હી, ઉલટ રહ્યો ઉપયોગ;

ઐસી બાત ન સંભવૈ, ઉપાદાન તુમ જોગ. ૨૦.

ઉપાદાન કહે રે નિમિત્ત, હમપૈ કહી ન જાય;

ઐસે હી જિન કેવલી, દેખૈ ત્રિભુવનરાય. ૨૧.

જો દેખ્યો ભગવાનને, સો હી સાંચો આહિ;

હમ તુમ સંગ અનાદિકે, બલી કહોગે કાહિ. ૨૨.

ઉપાદાન કહે વહ બલી, જાકો નાશ ન હોય;

જો ઉપજત વિનશત રહૈ, બલી કહાંતેં સોય. ૨૩.

ઉપાદાન તુમ જોર હો, તો ક્યોં લેત અહાર?

પરનિમિત્તકે યોગસોં, જીવત સબ સંસાર. ૨૪.

જો અહારકે જોગસોં, જીવત હૈં જગમાહિં;

તો વાસી સંસારકે, મરતે કોઊ નાહિં. ૨૫.

સૂર સોમ મણિ અગ્નિકે, નિમિત લખૈં યે નૈન;

અંધકારમેં કિત ગયો, ઉપાદાન દ્રગ દૈન. ૨૬.

સૂર સોમ મણિ અગ્નિ જો, કરૈં અનેક પ્રકાશ;

નૈનશક્તિ બિન ના લખૈ, અંધકાર સમ ભાસ. ૨૭.

કહૈ નિમિત્ત વે જીવ કો મો બિન જગકે માહિં?

સબૈ હમારે વશ પરે, હમ બિન મુક્તિ ન જાહિં. ૨૮.

ઉપાદાન કહૈ રે નિમિત્ત! ઐસે બોલ ન બોલ;

તોકો તજ નિજ ભજત હૈં, તેહી કરૈં કિલોલ. ૨૯.

કહૈ નિમિત્ત હમકો તજે, તે કૈસેં શિવ જાત?

પંચમહાવ્રત પ્રગટ હૈં, ઔર હુ ક્રિયા વિખ્યાત. ૩૦.

Page 194 of 214
PDF/HTML Page 206 of 226
single page version

પંચમહાવ્રત જોગત્રય, ઔર સકલ વ્યવહાર;

પરકો નિમિત્ત ખપાયકે, તબ પહુંચેં ભવપાર. ૩૧.

કહૈ નિમિત્ત જગ મૈં બડો, મોતૈં બડો ન કોય;

તીન લોકકે નાથ સબ, મો પ્રસાદતૈં હોય. ૩૨.

ઉપાદાન કહૈ તૂ કહા, ચહુંગતિમેં લે જાય;

તો પ્રસાદતૈં જીવ સબ, દુઃખી હોહિં રે ભાય. ૩૩.

કહૈ નિમિત્ત જો દુઃખ સહૈ, સો તુમ હમહિ લગાય;

સુખી કૌનતૈં હોત હૈ, તાકો દેહુ બતાય. ૩૪.

જા સુખકો તૂ સુખ કહૈ, સો સુખ તો સુખ નાહિં;

યે સુખ, દુખકે મૂલ હૈં, સુખ અવિનાશી માહિં. ૩૫.

અવિનાશી ઘટ ઘટ બસૈ, સુખ ક્યોં વિલસત નાહિં?

શુભનિમિત્તકે યોગ બિન, પરે પરે વિલલાહિં. ૩૬.

શુભનિમિત્ત ઇહ જીવકો, મિલ્યો કઈ ભવસાર;

પૈ ઇક સમ્યક્ દર્શ બિન, ભટકત ફિર્યો ગંવાર. ૩૭.

સમ્યક્ દર્શ ભયે કહા ત્વરિત મુક્તિમેં જાહિં;

આગે ધ્યાન નિમિત્ત હૈ, તે શિવકો પહુંચાહિં. ૩૮.

છોર ધ્યાનકી ધારના, મોર યોગકી રીતિ;

તોર કર્મકે જાલકો, જોર લઈ શિવપ્રીતિ. ૩૯.

તબ નિમિત્ત હાર્યો તહાં, અબ નહિં જોર બસાય;

ઉપાદાન શિવલોકમેં, પહુંચ્યો કર્મ ખપાય. ૪૦.

ઉપાદાન જીત્યો તહાં, નિજ બલ કર પરકાસ;

સુખ અનંત ધ્રુવ ભોગવૈ, અંત ન બરન્યો તાસ. ૪૧.

Page 195 of 214
PDF/HTML Page 207 of 226
single page version

ઉપાદાન અરુ નિમિત્ત યે, સબ જીવનપૈ વીર;

જો નિજશક્તિ સંભારહીં, સો પહુંચેં ભવતીર. ૪૨.

ભૈયા મહિમા બ્રહ્મકી, કૈસે બરની જાય;

વચન-અગોચર વસ્તુ હૈ, કહિવો વચન બનાય. ૪૩.

ઉપાદાન અરુ નિમિત્તકો, સરસ બન્યો સંવાદ;

સમદ્રષ્ટિકો સુગમ હૈ, મૂરખકો બકવાદ. ૪૪.

જો જાનૈ ગુણ બ્રહ્મકે, સો જાનૈ યહ ભેદ;

સાખ જિનાગમસોં મિલે, તો મત કીજ્યો ખેદ. ૪૫.

નગર આગરો અગ્ર હૈ, જૈની જનકો વાસ;

તિહં થાનક રચના કરી, ‘ભૈયા’ સ્વમતિપ્રકાસ. ૪૬.

સંવત વિક્રમ ભૂપકો, સત્રહસૈ પંચાસ;

ફાલ્ગુન પહિલે પક્ષમેં, દશોં દિશા પરકાશ. ૪૭.

❁

Page 196 of 214
PDF/HTML Page 208 of 226
single page version

વિદ્વદ્વર્ય પંડિત બનારસીદાસજી કૃત

ઉપાદાન-નિમિત્તના દોહા

ગુરુ-ઉપદેશ નિમિત્ત બિન, ઉપાદાન બલહીન;

જ્યોં નર દૂજે પાંવ બિન, ચલવેકો આધીન. ૧.

હૌં જાનૈ થા એક હી, ઉપાદાનસોં કાજ;

થકૈ સહાઈ પૌન બિન, પાની માંહિ જહાજ. ૨.

જ્ઞાન નૈન કિરિયા ચરણ, દોઊ શિવમગ ધાર;

ઉપાદાન નિહચૈ જહાઁ, તહાઁ નિમિત્ત વ્યવહાર. ૩.

ઉપાદાન નિજ ગુણ જહાં, તહં નિમિત્ત પર હોય;

ભેદજ્ઞાન પરમાણ વિધિ, વિરલા બૂઝૈ કોય. ૪.

ઉપાદાન બલ જહઁ તહાઁ, નહિં નિમિત્તકો દાવ;

એક ચક્રસોં રથ ચલે, રવિકો યહૈ સ્વભાવ. ૫.

સધૈ વસ્તુ અસહાય જહઁ, તહાઁ નિમિત્ત હૈ કૌન;

જ્યોં જહાજ પરવાહમેં, તિરૈ સહજ બિન પૌન. ૬.

ઉપાદાનવિધિ નિરવચન, હૈ નિમિત્ત-ઉપદેશ;

બસૈ જુ જૈસે દેશમેં, ધરૈ સુ તૈસે ભેષ. ૭.

❁

Page 197 of 214
PDF/HTML Page 209 of 226
single page version

શ્રી

છહઢાળા

મંગલાચરણ

(સોરઠા છંદ)

તીન ભુવનમેં સાર, વીતરાગ-વિજ્ઞાનતા;
શિવસ્વરૂપ શિવકાર, નમહું ત્રિયોગ સમ્હારિકૈં.

✽

પહેલી ઢાળ

સંસારકે દુઃખોંકા વર્ણન

(ચૌપાઇ છન્દ)

જે ત્રિભુવનમેં જીવ અનન્ત,

સુખ ચાહૈં દુખતૈં ભયવન્ત;

તાતૈં દુખહારી સુખકાર,

કહૈં સીખ ગુરુ કરુણા ધાર. ૧.

તાહિ સુનો ભવિ મન થિર આન,

જો ચાહો અપનો કલ્યાન;

મોહ-મહામદ પિયો અનાદિ,

ભૂલ આપકો ભરમત વાદિ. ૨.

Page 198 of 214
PDF/HTML Page 210 of 226
single page version

તાસ ભ્રમનકી હૈ બહુ કથા,

પૈ કછુ કહૂં કહી મુનિ યથા;

કાલ અનન્ત નિગોદ મંઝાર,

બીત્યો એકેન્દ્રી તન ધાર. ૩.

એક શ્વાસમેં અઠદસ બાર,

જન્મ્યો મર્યો, ભર્યો દુખભાર;

નિકસિ ભૂમિ જલ પાવક ભયો,

પવન પ્રત્યેક વનસ્પતિ થયો. ૪.

દુર્લભ લહિ જ્યોં ચિન્તામણી,

ત્યોં પર્યાય લહી ત્રસતણી;

લટ પિપીલ અલિ આદિ શરીર,

ધર ધર મર્યો સહી બહુ પીર. ૫.

કબહૂં પંચેન્દ્રિય પશુ ભયો,

મન બિન નિપટ અજ્ઞાની થયો;

સિંહાદિક સૈની હ્વૈ ક્રૂર,

નિબલ પશુ હતિ ખાયે ભૂર. ૬.

કબહૂં આપ ભયો બલહીન,

સબલનિ કરિ ખાયો અતિદીન;

છેદન ભેદન ભૂખ પિયાસ,

ભાર-વહન હિમ આતપ ત્રાસ. ૭.

વધ બંધન આદિક દુખ ઘને,

કોટિ જીભતૈં જાત ન ભને;

અતિ સંક્લેશ ભાવતૈં મર્યો,

ઘોર શ્વભ્રસાગરમેં પર્યો. ૮.

Page 199 of 214
PDF/HTML Page 211 of 226
single page version

તહાં ભૂમિ પરસત દુખ ઇસો,

બીચ્છૂ સહસ ડસે નહિં તિસો;

તહાં રાધ-શ્રોણિતવાહિની,

કૃમિકુલકલિત દેહદાહિની. ૯.

સેમર તરુ દલજુત અસિપત્ર,

અસિ જ્યોં દેહ વિદારૈં તત્ર;

મેરુ સમાન લોહ ગલિ જાય,

ઐસી શીત ઉષ્ણતા થાય. ૧૦.

તિલ તિલ કરૈં દેહકે ખંડ,

અસુર ભિડાવૈં દુષ્ટ પ્રચણ્ડ;

સિન્ધુનીરતૈં પ્યાસ ન જાય,

તોપણ એક ન બૂંદ લહાય. ૧૧.

તીન લોક કો નાજ જુ ખાય,

મિટૈ ન ભૂખ કણા ન લહાય,

યે દુખ બહુ સાગર લૌં સહૈ,

કરમ જોગતૈં નરગતિ લહૈ. ૧૨.

જનની-ઉદર વસ્યો નવ માસ,

અંગ સકુચતૈં પાયો ત્રાસ;

નિકસત જે દુખ પાયે ઘોર,

તિનકો કહત ન આવે ઓર. ૧૩.

બાલપનેમેં જ્ઞાન ન લહ્યો,

તરુણ સમય તરુણી-રત રહ્યો;

અર્દ્ધમૃતકસમ બૂઢાપનો,

કૈસે રૂપ લખૈ આપનો. ૧૪.

Page 200 of 214
PDF/HTML Page 212 of 226
single page version

કભી અકામનિર્જરા કરૈ,

ભવનત્રિકમેં સુર તન ધરૈ;

વિષય-ચાહ-દાવાનલ દહ્યો,

મરત વિલાપ કરત દુખ સહ્યો. ૧૫.

જો વિમાનવાસી હૂ થાય,

સમ્યગ્દર્શન બિન દુખ પાય;

તઁહતેં ચય થાવર તન ધરૈં,

યોં પરિવર્તન પૂરે કરૈં. ૧૬.

✽

બીજી ઢાળ

સંસાર(ચર્તુગતિ)મેં ભ્રમણકે કારણ

(પદ્ધરી છંદ)

ઐસે મિથ્યા દ્રગ-જ્ઞાન-ચર્ણ,

-વશ ભ્રમત ભરત દુખ જન્મ-મર્ણ;

તાતૈં ઇનકો તજિયે સુજાન

સુન તિન સંક્ષેપ કહૂં બખાન. ૧.

જીવાદિ પ્રયોજનભૂત તત્ત્વ,

સરધૈં તિનમાંહિ વિપર્યયત્વ;

ચેતનકો હૈ ઉપયોગ રૂપ,

બિનમૂરત ચિન્મૂરત અનૂપ. ૨.

પુદ્ગલ નભ ધર્મ અધર્મ કાલ,

ઇનતૈં ન્યારી હૈ જીવ ચાલ;

તાકોં ન જાન વિપરીત માન,

કરિ કરૈ દેહમેં નિજ પિછાન. ૩.

Page 201 of 214
PDF/HTML Page 213 of 226
single page version

મૈં સુખી દુખી, મૈં રંક રાવ,

મેરે ધન ગૃહ ગોધન પ્રભાવ;

મેરે સુત તિય, મૈં સબલ દીન,

બેરૂપ સુભગ મૂરખ પ્રવીન. ૪.

તન ઉપજત અપની ઉપજ જાન,

તન નશત આપકો નાશ માન;

રાગાદિ પ્રગટ યે દુઃખ દૈન,

તિનહીકો સેવત ગિનત ચૈન. ૫.

શુભ-અશુભ બંધકે ફલ મંઝાર,

રતિ-અરતિ કરૈ નિજપદ વિસાર;

આતમહિતહેતુ વિરાગ-જ્ઞાન,

તે લખૈં આપકૂં કષ્ટદાન. ૬.

રોકે ન ચાહ નિજશક્તિ ખોય,

શિવરૂપ નિરાકુલતા ન જોય;

યાહી પ્રતીતિજુત કછુક જ્ઞાન,

સો દુઃખદાયક અજ્ઞાન જાન. ૭.

ઇન જુત વિષયનિમેં જો પ્રવૃત્ત,

તાકો જાનો મિથ્યાચરિત્ત;

યોં મિથ્યાત્વાદિ નિસર્ગ જેહ,

અબ જે ગૃહીત સુનિયે સુ તેહ. ૮.

જો કુગુરુ કુદેવ કુધર્મ સેવ,

પોષૈ ચિર દર્શનમોહ એવ;

અંતર રાગાદિક ધરૈં જેહ,

બાહર ધન-અંબરતૈં સનેહ. ૯.

Page 202 of 214
PDF/HTML Page 214 of 226
single page version

ધારૈં કુલિંગ લહિ મહતભાવ,

તે કુગુરુ જન્મજલ ઉપલનાવ;

જો રાગદ્વેષ મલકરિ મલીન,

વનિતા ગદાદિજુત ચિહ્ન ચીન. ૧૦.

તે હૈં કુદેવ તિનકી જુ સેવ,

શઠ કરત ન તિન ભવભ્રમણ છે વ;

રાગાદિ ભાવહિંસા સમેત,

દર્વિત ત્રસ થાવર મરણ ખેત. ૧૧.

જે ક્રિયા તિન્હૈં જાનહુ કુધર્મ,

તિન સરધૈ જીવ લહૈ અશર્મ;

યાકૂં ગૃહીત મિથ્યાત્વ જાન,

અબ સુન ગૃહીત જો હૈ અજ્ઞાન. ૧૨.

એકાન્તવાદ-દૂષિત સમસ્ત,

વિષયાદિકપોષક અપ્રશસ્ત;

કપિલાદિ-રચિત શ્રુતકો અભ્યાસ,

સો હૈ કુબોધ બહુ દેન ત્રાસ. ૧૩.

જો ખ્યાતિ લાભ પૂજાદિ ચાહ,

ધરિ કરન વિવિધ વિધ દેહદાહ;

આતમ-અનાત્મકે જ્ઞાનહીન,

જે જે કરની તન કરન છીન. ૧૪.

તે સબ મિથ્યાચારિત્ર ત્યાગ,

અબ આતમ કે હિતપંથ લાગ;

જગજાલ-ભ્રમણકો દેહુ ત્યાગ,

અબ દૌલત ! નિજ આતમ સુપાગ. ૧૫.

Page 203 of 214
PDF/HTML Page 215 of 226
single page version

ત્રીજી ઢાળ

સચ્ચા સુખ દો પ્રકારકા, મોક્ષમાર્ગ કથન,

સમ્યક્દર્શનકી મહિમા

(નરેન્દ્ર છન્દઃ જોગીરાસા)

આતમકો હિત હૈ સુખ, સો સુખ આકુલતા બિન કહિયે,

આકુલતા શિવમાંહિ ન તાતૈં, શિવમગ લાગ્યો ચહિયે;

સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચરણ શિવ-મગ, સો દ્વિવિધ વિચારો,

જો સત્યારથરૂપ સો નિશ્ચય, કારણ સો વ્યવહારો. ૧.

પરદ્રવ્યનતૈં ભિન્ન આપમેં રુચિ, સમ્યક્ત્વ ભલા હૈ,

આપરૂપકો જાનપનોં સો, સમ્યગ્જ્ઞાન કલા હૈ;

આપરૂપમેં લીન રહે થિર, સમ્યક્ચારિત સોઈ,

અબ વ્યવહાર મોખમગ સુનિયે, હેતુ નિયતકો હોઈ. ૨.

જીવ અજીવ તત્ત્વ અરુ આસ્રવ, બંધ રુ સંવર જાનો,

નિર્જર મોક્ષ કહે જિન તિનકો, જ્યોં કા ત્યોં સરધાનો;

હૈ સોઈ સમકિત વ્યવહારી, અબ ઇન રૂપ બખાનો,

તિનકો સુન સામાન્ય – વિશેષૈં, દિઢ પ્રતીત ઉર આનો. ૩.

બહિરાતમ, અંતર-આતમ, પરમાતમ જીવ ત્રિધા હૈ,

દેહ-જીવકો એક ગિને બહિરાતમ તત્ત્વમુધા હૈ;

ઉત્તમ મધ્યમ જઘન ત્રિવિધકે અન્તર-આતમ જ્ઞાની,

દ્વિવિધ સંગ બિન શુધ-ઉપયોગી મુનિ ઉત્તમ નિજધ્યાની. ૪.

મધ્યમ અન્તર-આતમ હૈં જે, દેશવ્રતી, અનગારી,

જઘન કહે અવિરત સમદ્રષ્ટિ, તીનોં શિવમગચારી;

સકલ નિકલ પરમાતમ દ્વૈવિધ, તિનમેં ઘાતિનિવારી,

શ્રી અરિહન્ત સકલ પરમાતમ, લોકાલોક નિહારી. ૫.

Page 204 of 214
PDF/HTML Page 216 of 226
single page version

જ્ઞાનશરીરી ત્રિવિધ કર્મમલ, વર્જિત સિદ્ધ મહંતા,

તે હૈં નિકલ અમલ પરમાતમ, ભોગૈં શર્મ અનંતા;

બહિરાતમતા હેય જાનિ તજિ, અન્તર-આતમ હૂજૈ,

પરમાતમકો ધ્યાય નિરંતર, જો નિત આનંદ પૂજૈ. ૬.

ચેતનતા બિન સો અજીવ હૈ, પંચ ભેદ તાકે હૈં,

પુદ્ગલ પંચ વરન-રસ, ગંધ દો, ફરસ વસુ જાકે હૈં;

જિય-પુદ્ગલકો ચલન-સહાઈ, ધર્મદ્રવ્ય અનુરૂપી,

તિષ્ઠત હોય અધર્મ સહાઈ, જિન બિન-મૂર્તિ નિરૂપી. ૭.

સકલ દ્રવ્યકો વાસ જાસમેં, સો આકાશ પિછાનો,

નિયત વર્તના નિશિ-દિન સો, વ્યવહારકાલ પરિમાનો;

યોં અજીવ, અબ આસ્રવ સુનિયે, મન-વચ-કાય ત્રિયોગા,

મિથ્યા અવિરત અરુ કષાય, પરમાદ સહિત ઉપયોગા. ૮.

યે હી આતમકો દુખ કારણ, તાતૈં ઇનકો તજિયે,

જીવ પ્રદેશ બંધૈ વિધિસોં સો, બંધન કબહું ન સજિયે;

શમ-દમતૈં જો કર્મ ન આવૈ; સો સંવર આદરિયે,

તપ-બલતૈં વિધિ-ઝરન નિરજરા, તાહિ સદા આચરિયે. ૯.

સકલ કર્મતૈં રહિત અવસ્થા, સો શિવ, થિર સુખકારી,

ઇહિવિધ જો સરધા તત્ત્વનકી, સો સમકિત વ્યવહારી;

દેવ જિનેન્દ્ર, ગુરુ પરિગ્રહ બિન, ધર્મ દયાજુત સારો,

યેહુ માન સમકિતકો કારણ, અષ્ટ-અંગ-જુત ધારો. ૧૦.

વસુ મદ ટારિ, નિવારિ ત્રિશઠતા, ષટ્ અનાયતન ત્યાગો,

શંકાદિક વસુ દોષ વિના, સંવેગાદિક ચિત પાગો;

અષ્ટ અંગ અરુ દોષ પચીસોં, તિન સંક્ષેપૈ કહિયે,

બિન જાનેતૈં દોષગુનન કો, કૈસે તજિયે ગહિયે. ૧૧.

Page 205 of 214
PDF/HTML Page 217 of 226
single page version

જિનવચમેં શંકા ન ધાર વૃષ – ભવસુખ-વાંછા ભાનૈ,

મુનિ-તન મલિન ન દેખ ઘિનાવૈ, તત્ત્વ - કુતત્ત્વ પિછાનૈ;

નિજ ગુણ અરુ પર ઔગુણ ઢાંકે, વા નિજધર્મ બઢાવૈ,

કામાદિક કર વૃષતૈં ચિગતે, નિજ-પરકો સુ દિઢાવૈ. ૧૨.

ધર્મીસોં ગૌ-વચ્છ-પ્રીતિ સમ, કર, જિનધર્મ દિપાવૈ,

ઇન ગુણતૈં વિપરીત દોષ વસુ, તિનકોં સતત ખિપાવૈ;

પિતા ભૂપ વા માતુલ નૃપ જો, હોય ન તો મદ ઠાનૈ,

મદ ન રૂપકૌ, મદ ન જ્ઞાનકૌ, ધન-બલકૌ મદ ભાનૈ. ૧૩.

તપકૌ મદ ન, મદ જુ પ્રભુતાકૌ કરૈ ન, સો નિજ જાનૈ,

મદ ધારૈ તો યહી દોષ વસુ, સમકિતકૌ મલ ઠાનૈ;

કુગુરુ-કુદેવ-કુવૃષસેવકકી, નહિં પ્રશંસ ઉચરૈ હૈ,

જિનમુનિ જિનશ્રુત વિન કુગુરાદિક, તિન્હૈં ન નમન કરે હૈં. 14.

દોષરહિત ગુણસહિત સુધી જે, સમ્યગ્દરશ સજૈ હૈં,

ચરિતમોહવશ લેશ ન સંજમ, પૈ સુરનાથ જજૈ હૈં;

ગેહી પૈ ગૃહમેં ન રચૈં, જ્યોં જલતૈં ભિન્ન કમલ હૈ,

નગરનારિકો પ્યાર યથા, કાદેમેં હેમ અમલ હૈ. ૧૫.

પ્રથમ નરક વિન ષટ્ ભૂ જ્યોતિષ વાન ભવન ષંઢ નારી,

થાવર વિકલત્રય પશુમેં નહિ, ઉપજત સમ્યક્ધારી;

તીનલોક તિહુંકાલ માહિં નહિં, દર્શન – સો સુખકારી,

સકલ ધરમકો મૂલ યહી, ઇસ બિન કરની દુખકારી. ૧૬.

મોક્ષમહલકી પરથમ સીઢી, યા વિન જ્ઞાન-ચરિત્રા,

સમ્યક્તા ન લહૈ, સો દર્શન ધારો ભવ્ય પવિત્રા;

‘દૌલ’ સમઝ સુન ચેત સયાને, કાલ વૃથા મત ખોવૈ,

યહ નરભવ ફિર મિલન કઠિન હૈ, જો સમ્યક્ નહિં હોવૈ. 17.

✽

Page 206 of 214
PDF/HTML Page 218 of 226
single page version

ચોથી ઢાળ

સમ્યગ્જ્ઞાન-ચારિત્રકે ભેદ, શ્રાવકકે વ્રત,

ધર્મકી દુર્લભતા

(દોહા)

સમ્યક્ શ્રદ્ધા ધારિ પુનિ, સેવહુ સમ્યગ્જ્ઞાન;

સ્વ-પર અર્થ બહુધર્મજુત, જો પ્રગટાવન ભાન. ૧.

(રોલા છંદ)

સમ્યક્ સાથૈ જ્ઞાન હોય, પૈ ભિન્ન અરાધૌ,

લક્ષણ શ્રદ્ધા જાન, દુહૂમેં ભેદ અબાધૌ;

સમ્યક્ કારણ જાન, જ્ઞાન કારજ હૈ સોઈ,

યુગપત્ હોતે હૂ, પ્રકાશ દીપકતૈં હોઈ. ૨.

તાસ ભેદ દો હૈં, પરોક્ષ પરતછ તિન માહીં,

મતિ શ્રુત દોય પરોક્ષ, અક્ષ-મનતૈં ઉપજાહીં;

અવધિજ્ઞાન મનપર્જય દો હૈં દેશ-પ્રતચ્છા,

દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-પરિમાણ લિયે જાનૈ જિય સ્વચ્છા. ૩.

સકલ દ્રવ્યકે ગુન અનંત, પરજાય અનંતા,

જાનૈ એકૈ કાલ, પ્રગટ કેવલિ ભગવન્તા;

જ્ઞાન સમાન ન આન જગતમેં સુખકો કારન,

ઇહિ પરમામૃત જન્મજરામૃતિરોગ-નિવારન. ૪.

કોટિ જન્મ તપ તપૈં, જ્ઞાન વિન કર્મ ઝરૈં જે,

જ્ઞાનીકે છિનમેં, ત્રિગુપ્તિતૈં સહજ ટરૈં તે;

મુનિવ્રત ધાર અનંત બાર ગ્રીવક ઉપજાયૌ,

પૈ નિજ આતમજ્ઞાન વિના, સુખ લેશ ન પાયૌ. ૫.

Page 207 of 214
PDF/HTML Page 219 of 226
single page version

તાતૈં જિનવર-કથિત તત્ત્વ અભ્યાસ કરીજે,

સંશય-વિભ્રમ-મોહ ત્યાગ, આપો લખ લીજે;

યહ માનુષપર્યાય સુકુલ, સુનિવૌ જિનવાની,

ઇહવિધિ ગયે ન મિલે, સુમણિ જ્યોં ઉદધિ સમાની. ૬.

ધન સમાજ ગજ બાજ, રાજ તો કાજ ન આવૈ,

જ્ઞાન આપકો રૂપ ભયે, ફિર અચલ રહાવૈ;

તાસ જ્ઞાનકો કારન, સ્વ-પર વિવેક બખાનૌ,

કોટિ ઉપાય બનાય ભવ્ય, તાકો ઉર આનૌ. ૭.

જે પૂરવ શિવ ગયે, જાહિં, અરુ આગે જૈહૈં,

સો સબ મહિમા જ્ઞાન-તની, મુનિનાથ કહૈં હૈં;

વિષય-ચાહ દવ-દાહ, જગત-જન-અરનિ દઝાવૈ,

તાસ ઉપાય ન આન, જ્ઞાન-ઘનઘાન બુઝાવૈ. ૮.

પુણ્ય – પાપ ફલમાહિં, હરખ-વિલખૌ મત ભાઈ,

યહ પુદ્ગલ-પરજાય, ઉપજિ વિનસૈ ફિર થાઈ;

લાખ બાતકી બાત યહી, નિશ્ચય ઉર લાઓ,

તોરિ સકલ જગદંદ-ફંદ, નિત આતમ ધ્યાઓ. ૯.

સમ્યગ્જ્ઞાની હોય, બહુરિ દિઢ ચારિત લીજૈ,

એકદેશ અરુ સકલદેશ, તસુ ભેદ કહીજૈ;

ત્રસહિંસાકો ત્યાગ, વૃથા થાવર ન સઁહારૈ,

પર-વધકાર કઠોર નિંદ્ય નહિં વયન ઉચારૈ. ૧૦.

જલ-મૃતિકા વિન ઔર નાહિં કછુ ગહૈ અદત્તા,

નિજ વનિતા વિન સકલ નારિસોં રહૈ વિરત્તા;

અપની શક્તિ વિચાર, પરિગ્રહ થોરો રાખૈ,

દશ દિશ ગમન પ્રમાણ ઠાન, તસુ સીમ ન નાખૈ. ૧૧.

Page 208 of 214
PDF/HTML Page 220 of 226
single page version

તાહૂમેં ફિર ગ્રામ ગલી ગૃહ બાગ બજારા,

ગમનાગમન પ્રમાણ ઠાન, અન સકલ નિવારા;

કાહૂકી ધનહાનિ, કિસી જયહાર ન ચિન્તૈ,

દેય ન સો ઉપદેશ, હોય અઘ વનજ-કૃષીતૈં. ૧૨.

કર પ્રમાદ જલ ભૂમિ વૃક્ષ પાવક ન વિરાધૈ,

અસિ ધનુ હલ હિંસોપકરણ નહિં દે યશ લાધૈ,

રાગદ્વેષ-કરતાર, કથા કબહૂં ન સુનીજૈ,

ઔર હુ અનરથદંડ, હેતુ અઘ તિન્હૈં ન કીજૈ. ૧૩.

ધર ઉર સમતાભાવ, સદા સામાયિક કરિયે,

પરવ ચતુષ્ટયમાહિં, પાપ તજ પ્રોષધ ધરિયે;

ભોગ ઔર ઉપભોગ, નિયમકરિ મમત નિવારૈ,

મુનિકો ભોજન દેય ફેર નિજ કરહિ અહારૈ. ૧૪.

બારહ વ્રત કે અતીચાર, પન પન ન લગાવૈ,

મરણ-સમૈ સંન્યાસ ધારિ, તસુ દોષ નશાવૈ;

યોં શ્રાવકવ્રત પાલ, સ્વર્ગ સોલમ ઉપજાવૈ;

તહઁતૈ ચય નરજન્મ પાય, મુનિ હ્વૈ શિવ જાવૈ. ૧૫.

✽

પાંચમી ઢાળ

બારહ ભાવના

(ચાલ છન્દ)

મુનિ સકલવ્રતી બડભાગી, ભવ-ભોગનતૈં વૈરાગી;

વૈરાગ્ય ઉપાવન માઈ, ચિંતૈ અનુપ્રેક્ષા ભાઈ. ૧.

< Previous Page Next Page >