PDF/HTML Page 1 of 21
single page version
PDF/HTML Page 2 of 21
single page version
નહિ કરે તો પછી ફરીથી કયારે આવો અવસર
મળવાનો છે? પોતાનો જેવો ખરો સ્વભાવ છે
તેવો ઓળખીને તેનો આદર કરવો–શ્રદ્ધા
કરવી, તે જ આ મનુષ્યપણામાં જીવનું કર્તવ્ય
છે. અરે પ્રાણીઓ! આત્માનો શુદ્ધસ્વભાવ
સમજ્યા વગર અનંતકાળમાં બીજા બધા
ભાવો કર્યાં છે; એ કોઈ ભાવો ઉપાદેય નથી,
આત્માનો નિશ્ચયસ્વભાવ જ ઉપાદેય છે–એમ
તમે શ્રદ્ધા કરો!
PDF/HTML Page 3 of 21
single page version
અંક આટલો મોડો પ્રસિદ્ધ કરવો પડયો છે.–આ માટે સૌ ગ્રાહકો પાસે હાર્દિક ક્ષમા માંગીએ છીએ. આ અંક
જલદી છાપીને પ્રસિદ્ધ કરી આપવા માટે ‘અનેકાન્ત મુદ્રણાલય’ (મોટા આંકડિયા) ના સ્ટાફે જે મહેનત લીધી
છે તે બદલ તેને ધન્યવાદ ઘટે છે.
(૧) ચૈત્ર સુદ આઠમના રોજ વનમાં દીક્ષા–કલ્યાણક બાદ સાવરકુંડલાના ભાઈ શ્રી જગજીવન કરસનદાસ
છે. સોનગઢના પ્રતિષ્ઠા–મહોત્સવ પ્રસંગે પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી કાનજીસ્વામીના પાવન હસ્તે આ બંને જિનબિંબોની
પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. પ્રભુજી પધાર્યા તે પ્રસંગે ત્યાંના મુમુક્ષુસંઘને ઘણો ઉલ્લાસ હતો. મોરબીના આંગણે પ્રભુજી
પધાર્યા એ ત્યાંના મુમુક્ષુઓના ધનભાગ્ય છે!
ખર્ચ આપે છે. આ માટે તેમનો આભાર માનવામાં આવે છે.
શ્રી અમૃતચંદ્રસૂરિકૃત આત્મખ્યાતિ નામની સંસ્કૃત ટીકા પણ છાપવામાં આવી છે. આ નવી આવૃત્તિની કિંમત
રૂા. ૬–૦–૦ રાખવામાં આવી છે.
વિદ્યાર્થી દીઠ આખી ફીનું રૂા. ૭પ) રાખેલ છે. અહીં, અંગ્રેજી પહેલા ધોરણથી શરૂ કરી, એસ. એસ. સી. (મેટ્રીક)
સુધીના અભ્યાસ માટે હાઇસ્કૂલ છે.
તેઓએ નીચેના સરનામે લખી સંસ્થાના ધારાધોરણ તથા પ્રવેશપત્ર મંગાવી ભરી મોકલવાં.
PDF/HTML Page 4 of 21
single page version
તો તેની શોભામાં ખૂબ જ વૃદ્ધિ થઈ છે. મહાવિદેહમાં વિચરતા ગગનવિહારી સીમંધરનાથ ભગવાન આ
માનસ્તંભમાં બિરાજમાન છે. ખરેખર, મહાવિદેહમાં સીમંધર ભગવાન પોતાના દિવ્યધ્વનિ દ્વારા જે ધર્મ પ્રરૂપી
રહ્યા છે તે જ ધર્મના સ્તંભ અહીં પૂ. ગુરુદેવશ્રીએ રોપ્યાં છે,–એમ આ માનસ્તંભ સૂચવી રહ્યો છે. માનસ્તંભની
ભવ્યતા નીરખતાં ભક્તજનોને અતિઆનંદ થાય છે અને અંતરમાં એવી ઊર્મિ જાગે છે કે અહો! જાણે
મહાવિદેહનો જ એક માનસ્તંભ અહીં આવ્યો હોય! અને વળી માનસ્તંભમાં ઊંચે ઊંચે આકાશમાં બિરાજમાન
સીમંધર ભગવાનને નીરખતાં એવું લાગે છે કે જાણે મહાવિદેહમાં વિચરી રહેલા સીમંધર ભગવાન અહીંથી
દેખાતા હોય! આવા આ પાવન માનસ્તંભની છાયામાં આવતાં જ શાંત....શાંત ઊર્મિઓથી હૃદય અત્યંત
વિશ્રાંતિ પામે છે.
માસમાં માનસ્તંભ કરવાનો નિર્ણય થતાં તરત જ ભારતના વિધવિધ સ્થળોના ભક્તજનોએ માનસ્તંભ માટે રૂા.
એક લાખ ઉપરાંત ફંડ કરીને એ નિર્ણયને ઊમંગપૂર્વક વધાવી લીધો....ને ભક્તજનો ના અંતરમાં દસ દસ વર્ષથી
ઘૂંટાયેલી ભાવના પૂરી થવાનો ધન્ય અવસર આવ્યો.
નાઠાને માનસ્તંભનો ઓર્ડર અપાયો.......
પીઠિકાના ચણતરનો પ્રારંભ થતો ત્યારે મંડળના બધા ભક્તજનો હાથોહાથ ચણતરકામ કરીને પોતાનો
ઉલ્લાસ વ્યક્ત કરતા હતા. એ વખતે ભક્તોને માનસ્તંભની લગની લાગી હતી. માનસ્તંભના વેગનના
સમાચાર આવતાં આનંદ ફેલાઈ જતો. માનસ્તંભના નાના મોટા દરેક સામાનને ભક્તજનો બહુમાન પૂર્વક
નીરખી નીરખીને જોતાં
PDF/HTML Page 5 of 21
single page version
આ વર્ષના કારતક સુદ બીજે એક સાથે બે વેગન આવવાની વધાઈ મળતાં ઘણો હર્ષ થયો હતો. અને કારતક
સુદ ત્રીજે ઘણા ઉલ્લાસપૂર્વક પ્રતિમાજીનો ગ્રામપ્રવેશ થયો તેમ જ તે જ દિવસે પૂ. બેનશ્રીબેનના સુહસ્તે
માનસ્તંભનો પ્રથમ આરસ સ્થાપિત થયો હતો. માનસ્તંભમાં એક મોટો સાથીયાવાળો લગભગ ૨પ૦ મણનો
અખંડ પથ્થર છે, તે ઉતારતી વખતનો પ્રસંગ આજે પણ ભૂલાતો નથી. ભગવાનની બેઠકનું સ્થાપન માગસર સુદ
એકમે થયું. ત્યારબાદ માગસર સુદ ચોથના રોજ ભગવાનની દેરીનું સ્થાપન થયું.
આનંદ પામતા, કોઈ કહેતા કે આ માનસ્તંભ પૂર્ણ થઈ ગયા પછી તેની યાત્રા કરવી તે તો ધનભાગ્ય છે જ, પણ
અત્યારે માનસ્તંભને તૈયાર થતો નજર સમક્ષ નીહાળવો તે પણ અહોભાગ્ય છે! આ પછી, માનસ્તંભની પાંચમા
વેગનની પરિસ્થિતિ અને તેની શોધ માટે તાર ઉપર તાર છૂટતા તે પ્રસંગ પણ ભૂલાય તેવો નથી.
જોવા આવે અને ‘આ શું છે’ એમ પૂછે ત્યારે ‘ધર્મનો સ્તંભ, ધર્મનું ટાવર, ધર્મનો વૈભવ, ખુલ્લું જિનમંદિર’
વગેરે નામથી તેઓને સમજાવતા. જેમ જેમ માનસ્તંભનું કામ પૂરું થવા આવ્યું તેમ તેમ તેની પ્રતિષ્ઠાના મુહૂર્ત
માટે ભક્તો આતુરતાથી રાહ જોવા લાગ્યા. ચારે બાજુના ભક્તજનો માનસ્તંભનો પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ જોવા માટે
તલસી રહ્યા હતા. અનેક ચિત્ર–વિચિત્ર પ્રસંગોથી માનસ્તંભનો ઈતિહાસ રચાતાં રચાતાં છેવટે ચૈત્ર સુદ દસમને
બુધવાર તા. ૨પ–૩–પ૩નું પ્રતિષ્ઠા મુહૂર્ત નિશ્ચિત થયું. અને હજારો ભક્તજનોએ અપૂર્વ ઉલ્લાસથી એ મહોત્સવ
ઊજવ્યો. એ મહોત્સવનો આનંદ–એનો મહિમા અદ્ભુત હતો. તેનું પૂરું વર્ણન તો કેમ થાય? એ તો નજરે
નીહાળનાર જાણે. અહીં તેના મુખ્ય મુખ્ય પ્રસંગોની કેટલીક યાદીઓ જ આપી છે.
સિદ્ધચક્રવિધાન પૂજા અને શાંતિજાપનો પ્રારંભ થયો હતો. અનેકવિધ રંગોથી આલેખાયેલું કલામય સિદ્ધચક્રમંડળ
બહુ શોભતું હતું. આ મંડળમાં વચમાં ભગવાનની સ્થાપના અને ફરતા આઠ કોઠાઓ હોય છે. પહેલા કોઠામાં
સિદ્ધ ભગવાનના આઠ ગુણોની સ્થાપના હોય છે અને પછી અનુક્રમે બમણા કરતાં કરતાં છેલ્લા કોઠામાં ૧૦૨૪
ગુણોની સ્થાપના હોય છે, ને તે દરેક ગુણની પૂજા કરવામાં આવે છે. સિદ્ધચક્રપૂજા અધ્યાત્મભાવોથી ભરેલી હતી;
અને અહીં પહેલી જ વાર થતી હોવાથી ખૂબ ઉલ્લાસપૂર્વક કરવામાં આવી હતી. આ પૂજા પાંચ દિવસ ચાલી હતી,
તેમાં છેલ્લે દિવસે ૧૦૨૪ ગુણોની પૂજા એક સાથે અખંડપણે ઉત્સાહપૂર્વક પૂરી કરવામાં આવી હતી. મંગળવારે
આ સિદ્ધચક્રવિધાનપૂજાની પૂર્ણતાના ઉપલક્ષમાં અત્યંત ભક્તિપૂર્વક ૧૦૮ કલશોથી જિનેન્દ્રભગવાનનો
મહાઅભિષેક કરવામાં આવ્યો હતો. દિલ્હીથી આવેલ ચાંદી–સોનાની કલામય ગંધકુટી ઉપર બિરાજમાન
જિનેન્દ્રદેવના અભિષેકનું દ્રશ્ય ઘણું આકર્ષક અને ભક્તિપ્રેરક હતું. સિદ્ધચક્રપૂજન તથા અભિષેક પ્રસંગે પૂ.
ગુરુદેવશ્રી પણ ઉપસ્થિત હતા.
હતા. આ ઉપરાંત બીજા આઠ ઇન્દ્ર–ઇન્દ્રાણીઓ તેમજ કુબેર અને બળદેવ–વાસુદેવ પણ હતા. ભગવાનના
માતાપિતા તરીકે શેઠ શ્રી નાનાલાલભાઈ તથા તેમના ધર્મપત્ની જડાવબેન
PDF/HTML Page 6 of 21
single page version
હતા. ઇન્દ્રોની ઊછામણીમાં રૂા. ૨પ૦૦૦) જેટલી રકમ થઈ હતી. ઇન્દ્રપ્રતિષ્ઠા થયા બાદ પંચકલ્યાણક મહોત્સવ
કરવા માટેની આચાર્યઅનુજ્ઞાની વિધિ થઈ હતી; તેમાં પૂ. ગુરુદેવશ્રીએ પ્રસન્નતાપૂર્વક અક્ષત છાંટીને આજ્ઞા
આપી હતી. આ મંગલ આજ્ઞા બાદ ઇન્દ્રોએ યાગમંડલવિધાન પૂજન કર્યું હતું. યાગમંડલવિધાનમાં ત્રણે
ચોવીસીના તીર્થંકરો, વર્તમાન વિચરતા સીમંધરાદિ તીર્થંકરો તેમ જ પંચ પરમેષ્ઠી ભગવંતોની સ્થાપના કરીને
તેમનું પૂજન કરવામાં આવે છે. પંચકલ્યાણકનાં દ્રશ્યોની શરૂઆત આજથી થઈ હતી. આજે રાત્રે શ્રી નેમિનાથ
ભગવાનના ગર્ભકલ્યાણકની પૂર્વક્રિયાના દ્રશ્યો થયા હતા. સૌથી પ્રથમ મંગલાચરણ તરીકે સોનગઢના બ્રહ્મચર્ય
આશ્રમના કુમારિકા બહેનોએ નેમિનાથ ભગવાનની નીચે મુજબ સ્તુતિ કરી હતી–
સૂતાં રે જાગતાં.....ઊઠતાં બેસતાં, હૈડે રહે તારું ખૂબ રટન......
સૌધર્મેન્દ્ર સુવર્ણમયી નગરી રચવાની કુબેરને આજ્ઞા કરે છે તથા છપ્પન કુમારિકા દેવીઓને માતાની સેવામાં
મોકલે છે; દેવો આવીને મહારાજા સમુદ્રવિજય તથા મહારાણી શિવાદેવીનું સન્માન કરે છે, તથા શ્રી, હીં વગેરે
આઠ દેવીઓ માતાની સેવા કરે છે–એ દ્રશ્ય થયું હતું. આ આઠ દેવીઓ તરીકે સોનગઢના શ્રાવિકા
બ્રહ્મચર્યાશ્રમના બાલ બ્રહ્મચારી બહેનો હતા.
ખાસ જુદી ઢબથી બતાવવામાં આવ્યું હતું, સ્વપ્ન કયાંથી આવે છે ને કયાં ચાલ્યા જાય છે તેની કોઈને ખબર
निर्मल निजातमगुण मनन कर पापताप शमन करूं;
अब रात्रि तम दिघटा सकल ह्यां प्राप्त होत सुकाल है,
चहुं ओर है भगवान सुमरण वृक्ष प्रफुलित पात है।
है समय सामायिक मनोहर ध्यान आतम कीजिये,
है कर्मनाशन समय सुन्दर लाभनिज सुख लीजिये।
સ્વપ્નોનું ફળ વર્ણવીને મહારાજા કહે છે કે હે દેવી! તમારી કુંખે મહાપ્રતાપી શ્રી નેમિનાથ તીર્થંકરનો જીવ આવ્યો
છે. આ વાત સાંભળતાં સભામાં સર્વત્ર આનંદ ફેલાઈ જાય છે, ઈંદ્ર–ઈંદ્રાણી આવીને વસ્ત્રાભૂષણ વગેરેની ભેટ
ધરે છે ને સ્તુતિ કરતાં કહે છે કે હે રત્નકુંખધારિણી દેવી! ત્રિલોકનાથ તીર્થંકર તારી કુંખે પધાર્યા છે....ત્રણ
भेदविज्ञानसे आप पर जानती जैनसिद्धांतका मर्म पहचानतीं,
होत आहार, निहार नहीं धारती, वीर्य अनुपममहा देह विस्तारती;
मात शिवा महा मोक्ष अधिकारिणी, पुत्र जनती जिन्हें मोक्षमे धारिणी
PDF/HTML Page 7 of 21
single page version
દેવી પૂછે છેઃ હે માતા! તારા જેવી ઉત્તમ સ્ત્રી જગતમાં બીજી કોણ છે?
માતા કહે છેઃ તીર્થંકર સમાન પુત્રને જન્મ દેનારી સ્ત્રી જગતમાં ઉત્તમ છે.
બીજી દેવી પૂછે છેઃ હે માતા! કાન હોવા છતાં જગતમાં બહેરો કોણ છે?
માતા જવાબ આપે છેઃ જૈન સિદ્ધાંતને જે સાંભળતો નથી તે બહેરો છે.
વળી બીજી દેવી પૂછે છેઃ હે માતા! દેવેન્દ્ર વગેરે મોટા મોટા પણ જેના દાસ બની જાય એવો ઉત્કૃષ્ટ પુરુષ
દેવી પૂછે છેઃ હે માતા! જગતમાં ખરો સુભટ કોણ છે?
માતા કહે છેઃ વિષય–કષાયોને જીતનાર ધર્માત્મા પુરુષ જ સુભટ છે.
દેવી પૂછે છેઃ હે માતા! આપ બતાવો કે કયો તપસ્વી ભવદુઃખ પામે છે?
માતા ઉત્તર આપે છેઃ હે દેવી! આત્માના અનુભવ વિના જે તપ કરે છે તે ભવદુઃખ સહે છે.
દેવી પૂછે છે, હે માતા! જગતમાં જીવ શેના વગર દુઃખ પામે છે?
માતા કહે છેઃ રત્નત્રયરૂપી ધન વગરનો જીવ દુઃખ પામે છે.
ફરીને દેવી પૂછે છેઃ હે માતા! ‘પુરુષ’ નામ કયારે સફળ થાય?
તરત માતા ઉત્તર આપે છે કે–જ્યારે મોક્ષનો પુરુષાર્થ કરે ત્યારે.
દેવી પૂછે છેઃ હે માતા! શેના વગર નર પશુ સમાન છે?
માતા કહે છેઃ ભેદજ્ઞાનરૂપી વિદ્યા વગર નર પશુ સમાન છે.
વળી દેવી પૂછે છેઃ હે માતા! કયું કાર્ય જગતમાં ઉત્તમ છે?
માતા જવાબ આપે છેઃ હે દેવી! આત્મધ્યાન તે જગતમાં પરમ સુખકારી ઉત્તમ કાર્ય છે.
ઇત્યાદિ પ્રકારે દેવીઓ પ્રશ્ન પૂછતી અને માતા પ્રસન્નતાપૂર્વક તેના સુંદર જવાબ આપતા; દેવીઓ કહે છેઃ
નાથુલાલજીએ કહ્યું કે
બંને બેનો માનસ્તંભ ઉપર પધાર્યા હતા. ત્યાં, નીચે ઊભેલા હજારો ભક્તજનોની નજર પણ ન પહોંચે એટલે
ઊંચે ઊંચે આકાશમાં અતિશય ભક્તિ અને પ્રમોદભાવથી તેઓશ્રીએ માનસ્તંભની શુદ્ધિ કરી હતી. એ પવિત્ર
હસ્તોથી થતી માનસ્તંભશુદ્ધિનું પાવન દ્રશ્ય નીરખનારા પણ ભક્તિરસમાં રંગાઈને પાવન થઈ જતા હતા.
પણ કંપાયમાન થાય છે. અહો! જેનો જન્મ થતાં ઇન્દ્રના આસન પણ કંપી ઊઠે એવો જેનો પ્રભાવ.....તે
તીર્થંકરના જન્મોત્સવની શું વાત! સૌધર્મેન્દ્રનું સિંહાસન ડગમગ થતાં, તે અવધિજ્ઞાનથી ભગવાન શ્રી નેમિનાથ
તીર્થંકરનો જન્મ થવાનું જાણે છે ને દેવોની સભામાં ભગવાનના જન્મકલ્યાણકનો ઉત્સવ મનાવવા માટે આનંદનું
વાતાવરણ છવાઈ
PDF/HTML Page 8 of 21
single page version
જાય છે. ચારે બાજુ મંગલનાદ થાય છે; સૌધર્મેન્દ્ર તથા શચી ઇન્દ્રાણી ઐરાવત હાથી ઉપર આવીને નગરને ત્રણ
मंगलकारी पुन्यवती तूं, पुत्रवती शुचि ज्ञानमती तूं।
तव दर्शनसे हम सुख पाये, हर्ष हृदयमें नाहिं समाये,
धन्य धन्य माता हम जाना, देख तुझे अरू श्री भगवाना।।
PDF/HTML Page 9 of 21
single page version
સોના–ચાંદીના પારણીયે પ્રસન્નવદન પ્રભુજી ઝૂલી રહ્યા હતા. એ નાનકડા ભગવાનને નીરખતાં જ હૈયામાં સ્નેહ
અને ભક્તિ ઊભરાઈ જતાં હતાં.....અને એમ થતું હતું કે અહો! ભગવાન થવા માટે એનો અવતાર છે...ધન્ય
એનો અવતાર! એ મોટો થઈને મુનિ થશે અને આત્માના આનંદમાં ઝૂલતાં ઝૂલતાં કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરીને
અનેક ભવ્ય જીવોને ભવસમુદ્રથી પાર કરશે.–આવા પ્રભુજીના પારણાંને પૂ. બેનશ્રી–બેનજી જેવા પવિત્રાત્માઓ
જ્યારે હૈયાના ઉમળકાથી વાત્સલ્યપૂર્વક ઝૂલાવી રહ્યા હતા ત્યારે તો, જાણે કે તીર્થંકરની માતાના હાથે
તીર્થંકરપ્રભુ પારણે ઝૂલી રહ્યા હોય–એવું એ દ્રશ્ય હતું.....એ પાવન દ્રશ્ય જોતાં એમ થતું હતું કે અહો! તીર્થંકરના
મહિમાની તો શું વાત? પરંતુ જે હાથ તીર્થંકરનું પારણું ઝુલાવી રહ્યા છે તે હાથ પણ ધન્ય છે!!
ભગવાન વગેરે તીર્થંકરો જે કુળમાં જન્મ્યા તે જ કુળમાં આજે નેમિનાથ ભગવાને જન્મ લઈને આપણા કુળને
પાવન કર્યું છે.
કૃષ્ણ જેવું બળ તમારામાં નથી. આ ઉત્તર સાંભળતાં જ નેમિકુમાર જઈને કૃષ્ણનો શંખ ફૂંકવો વગેરે કાર્યો કરે છે;
તેમનું દિવ્યબળ જોતાં કૃષ્ણને ચિંતા થાય છે, તેથી નેમિકુમાર વૈરાગ્ય પામીને દીક્ષા લઈ લ્યે એવી યુક્તિ વિચારે
છે. રાજકુમારી રાજીમતી સાથે નેમિકુમારના વિવાહની તૈયારી થાય છે, ને દેશોદેશના રાજાઓ ભેટ લઈને આવે
છે,–આ બધાં દ્રશ્યો થયાં હતાં.
બિરાજી રહ્યા હતા ને સારથી રથના ઘોડાને ધીરેધીરે ચલાવી રહ્યો હતો.....એ રીતે શ્રી નેમિકુમારની જાન
જૂનાગઢ તરફ જઈ રહી હતી. આ વખતે રથમાં બિરાજમાન ભગવાનની અત્યંત ધીરગંભીર મુદ્રા જોતાં એમ
આશ્ચર્ય થતું હતું કેઃ અરે! આ ભગવાન તે શું રાજીમતીને પરણવા જાય છે?–કે મુક્તિને વરવા જાય છે!
જે રસ્તેથી પસાર થઈ રહ્યો છે તેની બાજુમાં પીંજરે પૂરાયેલા પશુઓ કરુણ પોકાર કરી રહ્યા હતા. પશુઓનો
કરુણ પોકાર સાંભળતાં નેમપ્રભુ સારથીને પૂછે છે કે અરે સારથી! આ પશુડાંને અહીં કેમ પૂર્યાં છે? સારથી
જવાબ આપે છે કે હે નાથ! આ પશુઓની હિંસા કરવા માટે અહીં પૂર્યાં છે, આપના લગ્નપ્રસંગે તેમની હિંસા
થશે. સારથીની વાત સાંભળતાં જ–અરે! મારાં લગ્ન નિમિત્તે આ નિર્દોષ જીવોની હિંસા!!–એમ વિચારી
ભગવાન એકદમ વૈરાગ્ય પામી જાય છે....અને કહે છે કે ‘અરે સારથી! રથને પાછો વાળ! હવે રથને આગળ ન
ચલાવીશ.....મારે નથી પરણવું.....હું દીક્ષિત થઈને સંયમ અંગીકાર કરીશ.’ ભગવાનની દીક્ષાની વાત સાંભળતાં
જ સારથી એકદમ ગદગદિત થઈ જાય છે ને આંસુઝરતી આંખે ભગવાનને ખૂબખૂબ વિનવે કે ‘હે નાથ! આપ
દીક્ષા ન લ્યો....આપ ઘેર પાછા પધારો....હે પ્રભો! આપના વિના અમે ઘેર જઈશું અને શિવાદેવી મને પૂછશે કે
‘મારા નેમિકુમાર કયાં?’–તો હું શો જવાબ આપીશ! ‘નેમિકુમાર દીક્ષિત થઈ ગયા’ એમ હું કહીશ તો તે
સાંભળતાં જ શિવાદેવી માતા મૂર્ચ્છા ખાઈને જમીન પર ગિર પડશે...’–આમ કહેતાં કહેતાં સારથી પોતે પણ
મૂર્ચ્છિત થઈને ભગવાનના ચરણોમાં ઢળી પડે છે. આ વખતનું એકદમ કરુણ દ્રશ્ય બધાનાં હૈયાંને હચમચાવી દેતું
હતું...છતાં વિશેષતા તો એ હતી કે આ દ્રશ્ય જોનારા બધા જ્યારે કરુણતાથી પીગળી જતા હતા ત્યારે પણ
ભગવાન નેમિકુમાર તો અત્યંત ધીર–ગંભીર
PDF/HTML Page 10 of 21
single page version
પણે પોતાની વૈરાગ્યભાવનામાં અચલ જ હતા.–છેવટે,
જૂનાગઢના રાજમહેલના આંગણે આવેલો એ રથ
પાછો ફરીને અદ્રશ્ય થઈ ગયો.......
સાક્ષાત્ નજર સામે જ વૈરાગ્ય પામતા હોય–એવું તે
વખતે લાગતું હતું. પશુઓના પોકારનું દશ્ય પણ
આબેહૂબ હતું.
સખી પાસેથી ભગવાનના વૈરાગ્યના સમાચાર
સાંભળતા પોતે પણ વૈરાગ્ય પામીને સંયમની ભાવના
ભાવે છે–એ પ્રસંગ પડદા પાછળથી જ સંવાદ અને
કાવ્ય દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. આ વખતે ખૂબ
જ ભાવભીની શૈલીથી એક વૈરાગ્યમય કાવ્ય ગવાયું
હતું. તે કાવ્ય સાંભળતાં આખી સભા વૈરાગ્યથી ગદગદ
થઈને ડોલી ઊઠી હતી. એ કાવ્ય નીચે મુજબ હતું–
ભગવાન ઉપશમભાવથી અંતરમાં બાર
વૈરાગ્યભાવનાઓનું ચિંતવન કરી રહ્યા છે, ત્યાં
ભગવાનના વૈરાગ્યની ખબર પડતાં જ લૌકાંતિકદેવો
આવીને પ્રભુચરણે પુષ્પાંજલિ અર્પીને સ્તુતિ કરે છે–
(લૌકાંતિકદેવો તરીકે સોનગઢના બાલબ્રહ્મચારી
ભાઈઓ વગેરે હતા)
વંદો વંદો પરમ વીરાગી ત્યાગી જિનને રે.....
–નેમિનાથ પ્રભુજી તપોવનમાં સંચરે રે....
નેમિનાથ ભગવાન! વિવાહ સમયે વૈરાગ્ય ધારણ
કરીને આપશ્રી જગતને વીતરાગતાનો એક ભવ્ય
આદર્શ આપી રહ્યા છો.....આ સંસારના ભોગ ખાતર
આપનો અવતાર નથી પણ આત્માના મોક્ષ ખાતર
આપનો અવતાર છે. આ ભવ તન અને ભોગથી
વિરક્ત થઈને આત્માના ચિદાનંદ સ્વભાવમાં પુર્ણપણે
સમાઈ જવા માટે આપશ્રી જે વૈરાગ્યચિંતન કરી રહ્યા
છો તેને અમારી અત્યંત અનુમોદના છે. પ્રભો!
આપના રોમે રોમે વૈરાગ્યની છાયા છવાઈ ગઈ છે,
આપના પ્રદેશે પ્રદેશે વીતરાગભાવ ઉલ્લસી રહ્યો છે.
ધન્ય છે પ્રભો! આપની વૈરાગ્યભાવનાને ધન્ય
છે.........હે નાથ! આપ ભગવતી દિગંબર મુનિદશા
અંગીકાર કરીને આત્માના અતીન્દ્રિય આનંદમાં ઝુલતાં
ઝુલતાં અપ્રતિહતભાવે કેવળજ્ઞાન પામો અને અમારા
જેવા ભવ્ય જીવોને માટે મોક્ષના દરવાજા ખુલ્લાં
કરો..... આપના જેવું પવિત્ર વૈરાગ્યજીવન અમને પણ
પ્રાપ્ત થાવ......’
–એ પ્રમાણે લૌકાંતિક દેવોના વૈરાગ્યસંબોધન બાદ
નેમિનાથ પ્રભુજી દીક્ષા માટે વનમાં જવા તૈયાર થાય
છે. દેવો દીક્ષા કલ્યાણક ઊજવવા આવે છે ને પ્રભુજીને
પાલખીમાં બિરાજમાન કરીને સહસ્રામ્રવનમાં લઈ જાય
છે–એ દ્રશ્ય થયું હતું. દીક્ષા માટે ભગવાનની
વનયાત્રાનું દ્રશ્ય
PDF/HTML Page 11 of 21
single page version
પણ અદ્ભુત હતું. સેંકડો આમ્રવૃક્ષની ઘટાવાળા એક સુંદર વનમાં દીક્ષાવિધિ થઈ હતી. જાણે વૈરાગ્યનો મહા
ગંભીર સમુદ્ર પડયો હોય એવું એ વનનું વાતાવરણ હતું. વનમાં જઈને એ વૈરાગ્યમૂર્તિ ભગવાને વસ્ત્રાભૂષણ
વગેરે છોડી દીધા અને પૂ. ગુરુદેવે પ્રભુજીનો કેશલોંચ કર્યો. પ્રભુજીનો કેશલોંચ કરવા ઊભા થયા ત્યારે ગુરુદેવના
રોમેરોમ વૈરાગ્યરસથી ભીંજાઈ ગયા હતા. પહેલાં થોડીવાર તો એકીટશે ભગવાનની વૈરાગ્યમુદ્રાને જોઈ જ રહ્યા
ત્યારે ચારે બાજુનું વાતાવરણ વૈરાગ્યથી સ્તબ્ધ થઈ ગયું હતું....પછી પ્રસન્નવદને ખૂબ જ ગંભીરભાવપૂર્વક પુ.
ગુરુદેવશ્રીએ તીર્થંકરભગવાનનો કેશલોંચ કર્યો–તે વખતનું વૈરાગ્યપ્રેરક દ્રશ્ય જોતાં મુમુક્ષુઓના રોમાંચ ઉલ્લસી
જતા હતા અને મુખમાંથી ‘ધન્ય....ધન્ય’ ના ઉદ્ગાર નીકળી જતા હતા. કેશલોંચ પછી સિદ્ધ ભગવંતોને
જ્ઞાનસમુદ્ર આજે અધ્યાત્મરસની વીતરાગી લહરીઓથી ઊછળતો હતો. એક તો ગીરનારના સહસ્રાવન જેવું
ભવ્ય આમ્રવન....વળી નેમનાથ ભગવાનની દીક્ષાઓ વૈરાગ્ય પ્રસંગ......અને તેમાં વળી પુ. ગુરુદેવશ્રીનું
પ્રવચન.... પછી શું બાકી રહે! એ વખતે તો, હજારો શ્રોતાજનોથી ખીચોખીચ ભરેલા આખા વનને ગુરુદેવ
વૈરાગ્યભાવનામાં ઝૂલાવી રહ્યા હતા.....પ્રવચનના શબ્દે શબ્દે વૈરાગ્યના અદ્ભુત ઝણકાર ઊઠતા હતા.....તે
સાંભળતાં શ્રોતાજનોનાં હૃદય પણ ઊછળી જતા હતા અને એમ થતું હતું કે જીવન કૃતાર્થ થયું....ધન્ય આજનો
પ્રસંગ...ને ધન્ય આજનું પ્રવચન! એ પ્રવચનનો ઝણઝણાટ હજી પણ અનેક ભક્તજનોના હૃદયમાં તાજો જ
છે....અને પ્રવચન સમયની પુ. ગુરુદેવની વૈરાગ્યમસ્તીથી ભરપુર ખૂબજ પ્રસન્ન–પ્રસન્ન મુદ્રા અત્યારે પણ નજર
સમક્ષ તરવરી રહી છે. દીક્ષાવનના આ પ્રસંગનો ખ્યાલ તો જેણે નજરે જોયો હોય તેને જ આવે.
હતા. નેમિનાથ ભગવાને આ સૌરાષ્ટ્રમાં જ દીક્ષા લીધી હતી. ભગવાને જ્યાં દીક્ષા લીધી હતી તે ગીરનારનું
સહસ્રાવન તો અહીંથી પ૦–૬૦ કોસ દૂર છે....ને ભગવાને તો હજારો વર્ષો પહેલાં શ્રાવણ સુદ છઠ્ઠે દીક્ષા લીધી
હતી તથા અત્યારે તો ભગવાન સિદ્ધાલયમાં બિરાજે છે, પરંતુ–જુઓ ને! આપણે તો અહીં જ સહસ્રાવન છે....
આજે જ આપણે શ્રાવણસુદ છઠ્ઠ છે ને આજે જ અહીં ભગવાનની દીક્ષા થાય છે. અહો! આજે તો જાણે નેમિનાથ
ભગવાન સાક્ષાત્ અહીં પધાર્યા હોય ને આપણે સામે દીક્ષા લેતા હોય–એવું લાગે છે....’ પૂ. ગુરુદેવના આ
ઉદ્ગાર સાંભળતાં હજારો શ્રોતાજનો ખૂબ જ આનંદિત થયા હતા અને તાલીઓ તથા હર્ષનાદથી વનને ગજાવી
દીધું હતું.....જાણે ખરેખર ભગવાન પ્રત્યક્ષ પધાર્યા હોય–એવું ઉલ્લાસમય વાતાવરણ તે વખતે સભામાં ફેલાઈ
પહેલાં પણ કષાયની મંદતારૂપે બ્રહ્મચર્ય વગેરેનો શુભભાવ આવે તેનો નિષેધ નથી. જોકે મંદકષાય તે કાંઈ ધર્મ
નથી, ધર્મ તો તેનાથી જુદી ચીજ છે; રાગરહિત ચૈતન્યતત્ત્વની રુચિ અને સમજણથી જ ધર્મની શરૂઆત થાય છે,
અને પછી જ શ્રાવક કે મુનિદશા હોય છે; છતાંપણ વિષયકષાયના તીવ્ર પાપ છોડીને શુભભાવ કરે તેનો નિષેધ
ન હોય.
PDF/HTML Page 12 of 21
single page version
ફર્યા....ભગવાનના કેશને ઇન્દ્રે ક્ષીર સમુદ્ર તરીકે એક કૂવામાં પધરાવી દીધા.
ભગવાન પધારે અને આપણે ભગવાનને ભક્તિપૂર્વક આહારદાન દઈએ....અહો, ધન્ય તે અવસર ને ધન્ય તે
કાળ.....કે જ્યારે મુનિ ભગવંતના પાવન કરકમળમાં આ હાથથી આહારદાન આપીએ!’ પ્રભુજી જે રસ્તે
વિચરતા તે રસ્તે ઊભેલા ભક્તજનો ભગવાનને આહાર માટે પડગાહન કરતા હતા. એ રીતે વિચરતાં વિચરતાં
ભગવાન ‘શ્રાવિકા બ્રહ્મચર્યાશ્રમ’ પાસે પધાર્યા; ત્યાં બેનશ્રી ચંપાબેન અને બેનજી શાંન્તાબેન વગેરે ભક્તજનો
ભાવના ભાવતાં ઊભાં હતાં. પોતાના આંગણે ભગવાનને નીહાળતાં જ અત્યંત ભક્તિપૂર્વક હૃદયના ઉમળકાથી
બંને બહેનોએ પડગાહન કર્યુંં.–‘હે ભગવાન! નમોસ્તુ! નમોસ્તુ! નમોસ્તુ! પધારો......પધારો....અમારા આંગણે
પધારો.....હે પ્રભો! અત્ર તિષ્ઠ તિષ્ઠ......મનશુદ્ધિ–વચનશુદ્ધિ–કાયશુદ્ધિ–આહારશુદ્ધિ......હે નાથ! અમારા
આંગણાને પાવન કરો!’ ભગવાન ત્યાં ઊભા રહી ગયા એટલે ખૂબ જ પ્રસન્નતાપૂર્વક ભગવાનને પ્રદક્ષિણા
કરી...... અંતરની ભક્તિ અને પ્રમોદના બળને લીધે સહેજે એ પ્રદક્ષિણા દેવાઈ જતી હતી....ભગવાન અંદર
પધાર્યા ત્યાં એક મહા પવિત્ર સ્થાનમાં પ્રભુજીને બિરાજમાન કરીને, ખૂબ જ ભાવપૂર્વક પાદપ્રક્ષાલન પૂજન વગેરે
નવધાભક્તિ કરી.....અને પછી બંને બેનોએ હૈયાના ઉમળકાથી અતિશય ભક્તિપૂર્વક ભગવાનના કરકમળમાં
આહારદાન આપ્યું. અહો.....એ જીવનનો ધન્ય પ્રસંગ હતો....એ પાવન પ્રસંગ નીહાળતાં નીહાળતાં હજારો
ભક્તજનો એ આહારદાનનું અનુમોદન કરી રહ્યા હતા....પૂ. ગુરુદેવશ્રી પણ આહારદાનનો પ્રસંગ ભક્તિપૂર્વક
નીહાળતા હતા. શ્રાવિકાબ્રહ્મચર્યાશ્રમમાં પુ. બેનશ્રી–બેનના આંગણે એક ભવ્ય સુશોભિત મંડપમાં ભગવાનના
का प्रथम आहार हो रहा है
અદ્ભુત સુયોગ ત્યાં થઈ ગયો હતો...ચારે બાજુ
વિકલ્પો નથી હોતા, તેમ ભગવાનને આહારદાન દેતી વખતે અપુર્વ ભક્તિના ઉલ્લાસને લીધે ભાવનિક્ષેપ અને
સ્થાપનાનિક્ષેપનો ભેદ ભુલાઈ જતો હતો ને સાક્ષાત્ ભગવાનને જ આહાર દેતા હોઈએ–એવો આહ્લાદ થતો
હતો. આજે પણ, એ ધન્ય પ્રસંગની વાત નીકળતાં જ બંને બહેનો અત્યંત પ્રમોદ અને ઉલ્લાસથી ગદગદ થઈને
કહે છે કેઃ ‘અહો! અમારી ઘણા વખતની ભાવના હતી તે પુરી થઈ.....ભગવાનને આહાર દેતી વખતે તો જાણે
સાક્ષાત્ તીર્થંકરભગવાન જ આંગણે પધાર્યા હોય–એમ થતું હતું.....ને સહેજે સહેજે ભાવો ઉલ્લસી જતા
હતા....અહો! રત્નત્રયધારક સાક્ષાત્ મોક્ષમાર્ગ અમારે આંગણે આવ્યો......અમારા આંગણે તીર્થંકરના પગલાં
થયાં......મુનિરાજના પવિત્ર ચરણથી અમારું આંગણું પાવન થયું....ભગવાનને આહાર દેવાથી અમારા હાથ
તેમની સન્મુખમાં જ બેસી ગયા.........તે વખતે ગુરુદેવ ભગવાનની સાથે જાણે કે અંતરની કોઈ ઊંડી ઊંડી વાતો
કરી રહ્યા હોય!–એવું એ
PDF/HTML Page 13 of 21
single page version
દ્રશ્ય લાગતું હતું. આહારદાનમાં નવધાભક્તિનાં પ્રસંગે
પણ ભગવાન શ્રી નેમિનાથ મુનિરાજ પ્રત્યે ગુરુદેવને
એવો ભાવ ઉલ્લસી ગયો હતો કે એ મુનિરાજના
પવિત્ર ચરણોદકને ભક્તિપુર્વક હાથમાં લઈને પોતાના
મસ્તકે ચડાવ્યું હતું.
ભગવાન પધાર્યા અને ભગવાનને પ્રથમ આહારદાનનો
મહાન લાભ મળ્યો તેના હર્ષમાં પૂ. બેનશ્રી ચંપાબેન
તથા પૂ. બેન શાન્તાબેન–બંનેએ પોતપોતાના તરફથી
ઉલ્લાસપૂર્વક દાનની રકમો જાહેર કરી હતી અને બીજા
ભક્તજનોએ પણ ઉલ્લાસપુર્વક તેને અનુમોદન
આપીને તે જ વખતે હજારો રૂા. ના દાનની જાહેરાત
કરી હતી.
ગુરદેવ આહાર કરે.....પૂ. ગુરુદેવશ્રીએ આ વિનંતિનો
સ્વીકાર કરતાં તેઓશ્રીના આહારનો પવિત્ર પ્રસંગ
પણ બેનશ્રી–બેનને ત્યાં જ થયો હતો. એક તો
ભગવાનના આહારનો પ્રસંગ, અને વળી ગુરુદેવના
આહારનો પ્રસંગ.....એક સાથે આવા બે મહાન
લાભનો અપુર્વ પ્રસંગ બને પછી ઉલ્લાસમાં શું ખામી
રહે!! એ ઉલ્લાસ અંતરમાં સમાતો ન હતો. તે
વખતનો એ બંને બહેનોનો ઉમંગ તો તેઓ જ
જાણે...આહારપ્રસંગ પછી લાંબો વખત સુધી ચાલેલી
અસાધારણ ભક્તિ અને દૂરદૂર સંભળાતા જયકાર એ
ઉમંગની સાક્ષી પૂરતા હતા. આ પાવન પ્રસંગ જેમણે
નજરે જોયો હશે તેઓ તેની સ્મૃતિથી હજી પણ
આહ્લાદિત થતા હશે.
बना आज है परम सुहाना
बहन–द्वै वरदत्तराय
रत्नराशि हरि ने बरसाई
पुलकित हैं नरनार
हुआ आज यह मंगल घरमां
धन्य मोक्षविहारी नाथ
सब से प्रथम मंगलकारा
हिरदे हरख न माय
થયો હતો. પ્રતિષ્ઠામાં આ અંકન્યાસવિધિ ઘણો
મહત્વનો ગણાય છે. પ્રતિષ્ઠામાં એકંદર ૩૨ પ્રતિમાઓ
હતા, તેમાંથી સીમંધર ભગવાનના આઠ પ્રતિમા
માનસ્તંભમાં બિરાજમાન કરવા માટેના હતા.
જિનશાસનના પરમ પ્રભાવી ગુરુદેવશ્રીના મહામંગલ
કરકમળથી સોનાની સળી વડે એ વીતરાગી જિનબિંબો
ઉપર મહાપવિત્ર ભાવથી જ્યારે ૐ વગેરે મંત્રાક્ષરો
અંકિત થતા હતા ત્યારે ગુરુદેવના પાવન હસ્તે થઈ
રહેલા એ મહાકાર્યનું પાવન દ્રશ્ય હજારો ભક્તજનો
ખૂબ જ ઉલ્લાસથી નિહાળી રહ્યા હતા અને જયજયકાર
નાદથી વધાવતા હતા.....દિગંબર જૈનશાસનની
પ્રભાવનાના જેવાં મહાન કાર્યો ભગવાન શ્રી
કુંદકુંદાચાર્યદેવ અને નેમિચંદ્રાચાર્યદેવના સુહસ્તે થયાં
તેવા જ મહાન કાર્યો અત્યારે કહાન ગુરુદેવના સુહસ્તે
નજર સમક્ષ બની રહ્યાં હતાં. અને એ નીરખી–
નીરખીને ભક્તો ઉમંગથી નીચેનું કાવ્ય ગાતા હતા–
મહા મંગળ વિધિથાય છે...મહામંગળ વિધિ થાય છે...
શ્રી માનસ્તંભ બન્યો છે સુવર્ણના મંદિરીયે....શ્રી૦
શ્રી જિનવર મુખડાં નીરખી ગુરુવરના દીલડાં હરખે. (૨)
એ પુનિત હૃદયોમાંહી શ્રી જિનવરજી બિરાજે... શ્રી૦...
PDF/HTML Page 14 of 21
single page version
પુનિત અંતર–આતમથી અંકન્યાસવિધિ થાય છે....શ્રી૦.....
શ્રી વિદેહક્ષેત્રમાંહી સીમંધરનાથ બિરાજે.......(૨)
અમી દ્રષ્ટિ વરસાવે શ્રી મંગલવિધિમાંહી.......શ્રી૦.........
જિનવરવૈભવ બતાવ્યા જિનસ્તંભને થંભાવીઆ.....શ્રી૦.......
શ્રી જિનવર લોચન સોહે ગુરુદેવના મનડાં મોહે......(૨)
જિનેન્દ્ર પધાર્યા દ્વારે તુજ મહિમા અદ્ભુત આજે.....શ્રી૦.......
એકાગ્રનયને પ્રભુજીની મુદ્રા નીહાળે.....ને પછી જાણે કે ભગવાનની પરમ ઉપશાંત વીતરાગી મુદ્રા નીહાળીને પ્રસન્ન
થયા હોય તેમ અંતરના ઉમળકાથી પ્રતિમાજી ઉપર મંત્રાક્ષરો લખે. મંત્રાક્ષર લખ્યા પછી ફરી પાછા ભગવાનની મુદ્રા
સામે તાકી તાકીને એકાગ્રતાથી જોઈ રહે.....ત્યારે તો જાણે ગુરુદેવના હૈયામાંથી ‘અહો! મારા
સીમંધરનાથ.......પધારો....પધારો!’ એવો ધ્વનિ ઊઠતો હોય–એમ લાગતું હતું. એ પ્રમાણે પ્રતિમાજીને ફરી ફરીને
નીરખતા જાય ને મંત્રાક્ષર કરતા જાય. આ રીતે અંકન્યાસવિધિ કરીને પધાર્યા ત્યારે ગુરુદેવ ખૂબ જ પ્રસન્નતાપૂર્વક
હર્ષિત થતા હતા–મહાવિદેહી સીમંધર ભગવાન અહીં પધારતા હોય ત્યારે ગુરુદેવના હૈયામાં હરખ કેમ સમાય!
ઇત્યાદિ વાત ચાલતી હતી અને શ્રોતાઓ તે સાંભળવામાં એકાગ્ર હતા, ત્યાં તો અચાનક આશ્ચર્યકારી ખળભળાટ
થયો અને ચારેબાજુ મંગલનાદ થવા લાગ્યા. હજી તે ખળભળાટ શમે તે પહેલાં તો સામે ભગવાનનું ભવ્ય
સમવસરણ દેખાયું અને ખબર પડી કે અહો! નેમિનાથ ભગવાનને કેવળજ્ઞાન થયું. આ પ્રસંગે સમવસરણની
સુંદર રચના થઈ હતી. વિવિધ પ્રકારની રંગબેરંગી રચનાઓથી શોભતા સમવસરણની મધ્યમાં ગંધકુટી ઉપર
ભગવાન બિરાજતા હતા. ભગવાનને જોતાં જ ગુરુદેવે પાટ ઉપરથી ઉતરીને ભક્તિપૂર્વક નમસ્કાર કર્યા. ભવ્ય
જીવોના ટોળેટોળાં ભગવાનની દિવ્યધ્વનિ સાંભળવા ઉત્સુક બન્યા....આ પ્રસંગે ભગવાનની દિવ્યધ્વનિ તરીકે પૂ.
ગુરુદેવશ્રીએ અપૂર્વ પ્રવચન કરતાં કહ્યું કેઃ ‘ભગવાનનો ઉપદેશ ધર્મવૃદ્ધિનું જ નિમિત્ત છે. ભૂતાર્થસ્વભાવના જ
આશ્રયે લાભ થવાનું ભગવાને કહ્યું છે. જે જીવ શુદ્ધનયથી ભૂતાર્થસ્વભાવનો આશ્રય કરીને પોતાના આત્મામાં
સાંજે વિદ્યાર્થી–બાળકોએ વૈરાગ્ય અને તત્ત્વચર્ચાથી ભરપૂર એક સંવાદ કર્યો હતો. તેમાં, જંગલમાં
ઉદયસુંદર કહે છે કે ‘તમારે તો મુનિ નથી થવું ને!’ એ વાત સાંભળીને વજ્રબાહુકુમાર વૈરાગ્યપૂર્વક દીક્ષા
ઉલ્લાસપૂર્વક નીચેની ધૂન ગવાતી હતી–
ગીરનારગીરી પર નેમ જિણંદા ભેટંત ટળે ભવફંદા રે.....
જિણંદ પદધારી રાગદ્વેષ નિવારી ઘાતિ કરમ ક્ષયકારી રે...
સહસ્રાવને કેવળ પ્રગટાવી કલ્યાણ મંગલ જયકારી રે......
ઈંદ્રાદિક સૂર અસંખ્ય આવે સમવસરણ વિરચાવે રે.......
PDF/HTML Page 15 of 21
single page version
ગીરનારજીની યાત્રા કરી રહ્યા છે;–એ દેખાવ પણ થયો હતો.
સાંભળીને પોતાનો હર્ષ વ્યક્ત કરતાં આદરપૂર્વક તેમણે પૂ. ગુરુદેવશ્રીને કહ્યું કેઃ ‘આજના પ્રવચનમાં તો એકલી
મલાઈ જ પીરસાતી હતી.’ તેમ જ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવની ભવ્યતા જોઈને તેમણે પોતાનો હર્ષ બતાવ્યો હતો. આ
ઉપરાંત વલભીપુર–વળાના ઠાકોરસાહેબ શ્રી ગંભીરસિંહજી પણ પધાર્યા હતા અને તેમણે પણ પૂ. ગુરુદેવ પ્રત્યે
પોતાનો ભક્તિભાવ વ્યક્ત કર્યો હતો.
રથયાત્રાની ઊછામણીમાં લગભગ રૂા. ૩૪૦૦૦) ની બોલી થઈ હતી.
થઈને પ્રભુજી પોતે વિહાર કરીને માનસ્તંભ ઉપર પધારતા હોય!
કરકમળથી થઈ. ગુરુદેવે ભગવાનની પ્રતિષ્ઠા અતિશય ભાવપૂર્વક કરી હતી. પોતાના સુહસ્તે પ્રભુજીને સ્થાપિત
કરતા હતા ત્યારે ખૂબ જ પ્રસન્ન–પ્રસન્ન દેખાતા હતા.....જાણે સાક્ષાત્ સીમંધરભગવાનનો અહીં ભેટો થયો–તેનો
આનંદ ગુરુદેવના હૈયે સમાતો ન હતો તેથી તેઓ અત્યંત હર્ષિત થતા હતા. પહેલાં માનસ્તંભના ઉપરના ભાગમાં
પ્રતિમાજીનું સ્થાપન થયું હતું....આકાશમાં પૂ. ગુરુદેવ જ્યારે ભગવાનને સ્થાપિત કરી રહ્યા હતા ત્યારે નીચે
ઊભેલા હજારો ભક્તજનો તે પાવનદ્રશ્ય જોવા માટે ખૂબ જ તલસી રહ્યા હતા....માનસ્તંભની ઊંચી ઊંચી ટોચ
ઉપર બધાયની મીટ મંડાઈ રહી હતી.....માનસ્તંભમાં ઊંચે પ્રભુજીને બિરાજમાન કરીને ગુરુદેવ નીચે પધારતા
હતા ત્યારે જયજયકારપૂર્વક ભક્તો હોંશથી તેઓશ્રીને વધાવતા હતા. પછી ગુરુદેવશ્રીએ પોતાના પાવન
કરકમળથી માનસ્તંભમાં નીચેના ભાગની દેરીઓમાં પ્રભુજીનું સ્થાપન કર્યું. પ્રભુજીને સ્થાપિત કરીને તરત ખૂબ
જ આનંદપૂર્વક તેઓ ભગવાનની નિકટમાં જ બેસી જતા....સીમંધરભગવાન સાથે ગુરુદેવના મિલનનું એ પાવન
દ્રશ્ય ભક્તજનો આશ્ચર્યપૂર્વક જોઈ રહેતા.
ભક્તિપૂર્વક નમસ્કાર હો....જેમની ઊંડી ઊંડી ભક્તિના પ્રભાવે ભગવાન ભરતે પધાર્યા તે સંતોને નમસ્કાર હો!
અભિષેક જોતાં એવું લાગતું હતું કે જાણે સ્વર્ગેથી ઊતરીને આકાશમાં દેવો ભગવાનનો અભિષેક કરી રહ્યા હોય!
ભવ્ય રથયાત્રામાં શ્રી જિનેન્દ્રદેવ તથા તેમની આસપાસના ભક્તિનાં દ્રશ્યો અદ્ભુત હતા. ભગવાનની આગળ
આગળ હાથી ઉપર ઊંચે ઊંચે ધર્મધ્વજ લહેરાતો હતો ને હાથી ઉપર ધર્માત્માઓ બિરાજતા હતા.–ઇત્યાદિ પાવન
PDF/HTML Page 16 of 21
single page version
દ્રશ્યોની સ્મૃતિ આજે પણ ભક્તોના હૈયામાં આનંદ ઉપજાવે છે.
સીતા જિનેન્દ્રભક્તિ અને તત્ત્વચર્ચાપૂર્વક વનમાં વિચરી રહ્યા છે, તેમ જ ભરતની વિરહવેદના, કૈકેયી માતાનો
પશ્ચાત્તાપ, કૌશલ્યા માતાની ઉદાસીનતા, નારદજીના મુખેથી મહાવિદેહના તથા રામચંદ્રજી વગેરેના સમાચાર,
રામ વગેરેનું અયોધ્યામાં આગમન, અને તે જ વખતે દેશભૂષણ કેવળીના આગમનના સમાચાર મળતાં ભરતનું
દીક્ષા માટે ગમન તથા કૈકેયી માતાનું પણ દીક્ષા માટે ગમન–એ પ્રસંગો મુખ્યપણે બતાવવામાં આવ્યા હતા. રાત્રે
સારી રીતે અને ભક્તિપૂર્વક કરાવ્યો હતો; તેમાં દરેક પ્રસંગે ટૂંકવિવેચન કરીને સમજાવતા હતા અને તેમાં
વારંવાર પૂ. ગુરુદેવ પ્રત્યે બહુમાન વ્યક્ત કરતા હતા. પૂ. ગુરુદેવશ્રીના અધ્યાત્મપ્રવચનો સાંભળવાનો તેમને
ઘણો પ્રેમ હતો, અને ગુરુદેવના પ્રવચનોની પ્રધાનતા રાખીને જ બધા કાર્યક્રમો ગોઠવતા હતા. પંડિતજીએ
કોઈપણ જાતની ભેટનો સ્વીકાર કર્યા વગર, ઈંદોરથી આવીને પ્રતિષ્ઠા–મહોત્સવનો સર્વ વિધિ ઘણી સારી
રીતે કરાવી આપ્યો તે માટે તેમનો ઘણો આભાર માનવામાં આવે છે. પૂ. ગુરુદેવશ્રી દ્વારા થઈ રહેલી મહાન
પ્રભાવના અને સૌરાષ્ટ્રના દિગંબર જૈન સમાજનો ઉત્સાહ દેખીને પંડિતજી તેમ જ દૂરદૂરથી આવેલા બધા
ભક્તજનો ખૂબ જ આનંદિત થયા હતા.
ભક્તિ કરતા ત્યારે તો સારાય વાતાવરણમાં ભક્તિનો ઉલ્લાસ ફેલાઈ જતો હતો. તેમ જ ડો. શ્રી સૌભાગ્યમલજી
દોસી (મંત્રી) પોતાની ખાસ કાર્યકુશળતાથી બધા પ્રસંગોને વિશેષ શોભાવતા હતા. અજમેર ભજનમંડળીના
ઘણા ભાઈઓ શ્રીમંતો છે, માત્ર ભગવાનની ભક્તિ અને પ્રભાવનાના હેતુએ તેઓ દૂર દૂરથી આવ્યા હતા. પૂ.
ગુરુદેવશ્રીનાં પ્રવચનો સાંભળીને તેઓ ઘણા પ્રસન્ન થયા હતા. ગુરુદેવ પ્રત્યે મંડળીને ઘણો ભક્તિભાવ છે તેથી
સોનગઢથી પાછા જતી વખતે તેઓ ભક્તિની લાગણીવશ ગદગદ થઈ ગયા હતા, રથયાત્રા દરમિયાન
અવિરતપણે પ્રભુજી સામેની ભક્તિ, જન્માભિષેક પ્રસંગે ભક્તિની ધૂન, પારણાઝૂલનની ભક્તિ અને ‘ગોદી
લેલે...’ નું આનંદકારી દ્રશ્ય, ભગવાનના વૈરાગ્ય પ્રસંગે નેમકુમાર અને સારથીનો સંવાદ તેમ જ રાજીમતી અને
તેના પિતાજી વચ્ચેનો સંવાદ, આહારદાન પ્રસંગની ભક્તિ તથા માનસ્તંભમાં પ્રતિષ્ઠા વખતની ભક્તિ–વગેરે
દરેક પ્રસંગે ભક્તિની ધૂન મચાવીને મહોત્સવને ખૂબ દીપાવ્યો હતો, તે માટે અજમેર ભજનમંડળીનો પણ ખાસ
આભાર માનવામાં આવે છે.
વગેરે દૂર દૂર વસનારા ભક્તજનોએ પણ ખૂબ જ ઉલ્લાસ અને ભક્તિપૂર્વક લાભ લીધો હતો. પાંચ–છ હજાર
ઉપરાંત માણસો આવ્યા હતા. અનેક ત્યાગીઓ તેમ જ વિદ્વાનો પણ પ્રતિષ્ઠામહોત્સવમાં આવ્યા હતા અને
મહોત્સવ જોઈને ઘણા આનંદિત થયા હતા. ગુરુદેવના અપૂર્વ આત્મસ્પર્શી પ્રવચનોથી પ્રભાવિત થઈને લગભગ
વીસ જેટલા ત્યાગીવર્ગે ગુરુદેવના આભારસૂચક એક ઠરાવ કરીને સભામાં વાંચ્યો હતો. મહોત્સવ દરમિયાન
ઊછામણી વગેરેમાં લગભગ સવાલાખ રૂા. ની આવક થઈ હતી.
PDF/HTML Page 17 of 21
single page version
કલ્યાણક ઊજવવાનું થતા તે ખાસ ઉલ્લાસપૂર્વક ઊજવાયા હતા. પંચકલ્યાણકમાં જે એક એકથી ચડિયાતા દ્રશ્યો
થયા તે તો નજરે નીહાળનાર જ જાણે. અને તેની સાથે સાથે પૂ. ગુરુદેવશ્રીના શ્રીમુખથી જે અધ્યાત્મરસની ધારા
વહેતી તેનો સ્વાદ તો સાક્ષાત્ સાંભળનાર જ જાણે. એ મહાન વસ્તુને અહીં ઉતારવાનું સામર્થ્ય આ નાનકડી
કલમમાં કયાંથી હોય?
જેમ સ્વપ્નમાં સુંદર નગરીની રચના દેખાય તેમ અહીં તેવી નગરી સાક્ષાત્ દેખાતી હતી–એ નગરીનું નામ હતું
‘વિદેહધામ’.....અને વિદેહની જેમ ત્યાં ખરેખર ધર્મકાળ વર્તતો હતો. જુદા જુદા દેશના અનેક ત્યાગીઓ,
વિદ્વાનો વગેરે પાંચ–છ હજાર ઉપરાંત શ્રોતાઓની સભામાં પણ કયાંય વિરોધનું નામનિશાન જણાતું ન હતું.
આવો મોટો સમુદાય હોવા છતાં ગુરુદેવના પ્રવચન સમયે આખું વાતાવરણ ધીરગંભીર શાંતિમય બની રહેતું; સૌ
પ્રસન્નતાપૂર્વક પ્રવચન સાંભળવામાં મુગ્ધ બની જતા હતા અને આશ્ચર્યથી ડોલી ઊઠતા કે ‘અહો! આ જ ખરું
સમજવાનું છે.’ ગુરુદેવના પ્રવચન સાંભળવામાં લોકોને એટલો બધો રસ આવતો હતો કે પંચકલ્યાણકના
અનેકવિધ કાર્યક્રમોમાં પણ પ્રવચન માટે તલસતા અને વારંવાર પૂછતા કે
રહ્યો છે....સત્યના જિજ્ઞાસુ અનેક જીવો છે....અપૂર્વ આધ્યાત્મિક તત્ત્વનું પ્રેમપૂર્વક શ્રવણ કરનાર જિજ્ઞાસુ
જીવોનો આવો ભવ્ય મેળો આ કાળે અજોડ હતો....સર્વત્ર જૈનધર્મમય વાતાવરણ હતું. ઘણા લોકો એમ કહેતા કે
અમે તો સ્વર્ગપુરીમાં આવ્યા છીએ, કોઈ કહેઃ અમે ધર્મપુરીમાં આવ્યા છીએ, તો કોઈ કહે–અમે વિદેહધામમાં
આવ્યા હોઈએ–એવું લાગે છે. એ રીતે ચારે તરફથી સર્વ લોકોના મુખે આનંદ–આનંદના જ સૂર નીકળતા હતા.
હતા અને બીજી તરફ ગુરુદેવના અદ્ભુત પ્રવચનો શાંતઅધ્યાત્મરસમાં ઝુલાવતા હતા–આવા અપૂર્વ સુમેળથી
મુમુક્ષુઓ પોતાને ધન્ય....ધન્ય...સમજતા હતા.
વિજયાનગરી, અયોધ્યાનગરી, સુસીમાનગરી, પુંડરીકિણીનગરી, કુંદકુંદનગર, કહાનનગર, વગેરેથી ‘વિદેહધામ’
લોકો પણ અતિશય ભક્તિને લીધે ઠેઠ માનસ્તંભ ઉપર ઊંચેઊંચે હોંશથી પહોંચી જતા હતા. જાણે તીર્થની યાત્રા
કરવા માટે ડુંગર ઉપર જતા હોય–એવો એ દેખાવ હતો.
હોય તે વખતનું શાંત–શાંત વાતાવરણ જોતાં ભક્તોના હૃદય થંભી જતા. ગુરુદેવને પણ ત્યાંથી નીચે આવવાનું
મન થતું ન હતું. ‘અહો! આ અતિશય ઉન્નત ધર્મસ્થંભ જોતાં દિન દિન વિશેષ વૃદ્ધિગત થઈ રહેલો ગુરુદેવનો
ધર્મપ્રભાવ ઊંચે ચડી રહ્યો છે.
છાપવાળા છે, તેઓ નિકટ મોક્ષગામી જ હોય છે, તેઓને
PDF/HTML Page 18 of 21
single page version
દીર્ઘ સંસાર હોતો નથી; તેમ આ ૬૩ ફૂટ ઊંચો માનસ્તંભ એમ બતાવે છે કે અહીં આવીને જે યથાર્થ તત્ત્વજ્ઞાન
સમજે તે જીવ પણ અલ્પકાળમાં મોક્ષ પામી જાય છે. માનસ્તંભની ઊંચાઈ અને શ્લાકા પુરુષોની સંખ્યા એ
બંનેનો કુદરતી મેળ થઈ ગયો છે.
વદ પાંચમે) શ્રવણબેલગોલામાં ઈંદ્રગીરી પર્વત ઉપરના લગભગ એક હજાર વર્ષ પુરાણા પ૭ ફૂટ ઊંચા ભવ્ય
બાહુબલી–ગોમટેશ્વર ભગવંતનો મહામસ્તકાભિષેક હતો, ત્યાં હજારો યાત્રાળુઓ સોનગઢ ઊતરતા. મોટર બસ અને
ટ્રેઈન દ્વારા રોજ–રોજ સેંકડો યાત્રાળુઓના સંઘ આવ્યા જ કરતા, અને સોનગઢ યાત્રાળુઓથી ભર્યું જ રહેતું.
મહોત્સવ પહેલાં સ્પેશ્યલ ટ્રેઈન દ્વારા કલકત્તાના (વછરાજજી શેઠના ભાઈ) ગજરાજજી શેઠ તથા તોલારામજી શેઠ
વગેરે સહિત લગભગ પાંચસો માણસોનો સંઘ આવ્યો હતો; શ્રી પરસાદીલાલજી પાટની, પણ સાથે હતા. આ ઉપરાંત
બાબુ કામતાપ્રસાદજી, પં. જુગલકિશોરજી મુખ્તાર. પં. પરમાનંદજી, લાલા રાજકૃષ્ણજી તથા શેઠ છદામીલાલજી વગેરે
પણ આવ્યા હતા; અને સોનગઢના ધર્મમય વાતાવરણથી તથા પૂ. ગુરુદેવશ્રીના સમાગમથી અતિશય પ્રભાવિત થયા
હતા. છદામીલાલજી શેઠ તથા લાલા રાજકુષ્ણજીએ વિહાર માટે વિનતિ કરતાં પૂ. ગુરુદેવને કહ્યું હતું કેઃ
भावना है।’
આવેલા, તેમાંથી ઘણા કહેતા કે
કરતાં તેમની ભ્રમણા દૂર થઈ જતી અને ગદગદ થઈને તેઓ કહેતા–
‘જૈનમિત્ર’ માં લખે છે કેઃ
आई। विद्वानो को अवश्य वहां जाकर लाभ उठाना चाहिए। द्रष्टिप्रधान कथन का निरूपण बहुत तर्कयुक्त
एवम् पूर्ण विवेचन के साथ किया जाता है। वहां के लोगों की वात्सल्यता, जिनेन्द्र भक्ति, वीतरागधर्म की
प्रभावना, जिनवाणी–प्रचारकी भावना, मंदकषायवृत्ति, निष्कपटता तथा सोनगढ़ का जिनमंदिर, समवसरण
की भव्य रचना, कुन्दकुन्द प्रवचनमंडप आदि सभी बातों के कारण सोनगढ़ तीर्थधाम बन गया है। हमारा
तो समाज के सभी धर्मप्रेमी बन्धुओं से अनुरोध है कि एक बार वहां अवश्य जावें। ऐसा निराकुल शांत
वातावरण बहुत कम जगह मिलता है।’
PDF/HTML Page 19 of 21
single page version
મૂંઝાશો નહિ. સત્ય વસ્તુ શું છે તે સમજવાનો હવે પ્રયત્ન કરવો.’
લગભગ બાર હજાર યાત્રાળુઓનું આગમન થયું, અને એકએક યાત્રાળુ ગુરુદેવના ધર્મપ્રભાવથી ખૂબ જ
પ્રભાવિત થયા. આ રીતે યાત્રાળુઓ દ્વારા ગુરુદેવના પરમપાવન પ્રભાવનો સંદેશ ભારતના ખૂણે ખૂણે પહોંચી
ગયો અને ગુરુદેવ દ્વારા થતી ધર્મપ્રભાવનામાં એક મહાન વેગ મળ્યો. પૂ. ગુરુદેવ હવે માત્ર સોનગઢના જ કે
સૌરાષ્ટ્રના જ નથી રહ્યા, પરંતુ તેઓ ભારતભરના દિગંબર જૈન સમાજની એક મહાન વિભૂતિ છે.
પણ પૂ. ગુરુદેવના શાસનને વિશેષ શોભાવી રહ્યા છે. આ માનસ્તંભની શરૂઆતથી પ્રતિષ્ઠા–મહોત્સવની પૂર્ણતા
થઈ ત્યાં સુધીના નાના–મોટા સમસ્ત કાર્યોમાં તેઓશ્રી (પૂ. બેનશ્રી–બેનજી ચંપાબેન અને શાંતાબેને) જે
ભાવના....જે પ્રેરણા અને જે લગનીપૂર્વક દિનરાત સંભાળ કરી છે તેનો ઉલ્લેખ શબ્દો દ્વારા થઈ શકે તેમ નથી.
તેઓશ્રીની અત્યંત ઉલ્લાસવર્દ્ધક પ્રેરણાએ જ બધા કાર્યકરોમાં બળ પુરીને આ મહાન ઉત્સવને સંપુર્ણપણે
દીપાવ્યો છે. માનસ્તંભના કાર્યમાં તેમ જ મહોત્સવની તૈયારીમાં અનેક મહિનાઓ સુધી બંને પવિત્ર બહેનોની
અદ્ભુત લગની અને અવિરત કાર્યશક્તિ જોઈને આશ્ચર્ય ઊપજતું હતું. તેઓશ્રીના શ્રીમુખેથી પંચકલ્યાણક
મહોત્સવ વગેરેના ઉલ્લાસમય સંસ્મરણો સાંભળવા તે પણ એક મહાન સૌભાગ્ય છે.
પ્રભાવક શ્રી કહાનગુરુદેવના પ્રતાપે સ્થપાયેલ આ ધર્મસ્તંભ ભવ્યજીવોને જિનવૈભવ બતાવતો થકો જયવંત
વર્તો....અદ્ભુત આત્મવૈભવના બળથી ધર્મસ્તંભ સ્થાપન કરનાર શ્રી કહાનગુરુદેવ જયવંત વર્તો. ‘હે
કલ્યાણમૂર્તિ ગુરુદેવ! તારો અદ્ભુત આત્મવૈભવ મારું કલ્યાણ કરો!’
૧ શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન......
હતા; આ ઉપરાંત લાડનૂવાળા વછરાજજી શેઠે
પૂજ્ય પરમાગમ શ્રી સમયસારના મૂળ સૂત્રો
ચાંદીમાં કોતરાવીને તે શાસ્ત્રની પણ પ્રતિષ્ઠા
કરાવી હતી.
PDF/HTML Page 20 of 21
single page version
स्पष्ट रीत से समझा।
होने की संभावना है वह जैनधर्म के इतिहासमें स्वर्णाक्षरों से
अमर लेखनी द्वारा अंकित करने योग्य है।
गुरुता को सीमित करना है।
बनकर हम लोगों के पथप्रदर्शक होंगे।
कर तृष्णार्त्त मानवजगत अनंत शांति का पात्र हो–ऐसी हम
सब की आन्तरिक भावना है।
दुलीचन्दः उदासीनाश्रम–ईन्दौर [५] ब्र० राजारामःसागर [६] ब्र०
छोटेलालः सागर [७] ब्र० गोरेलालः उदासीनाश्रम–ईन्दौर [८]
ब्र० जिनदासः उदासीनाश्रम–इन्दौर [९] ब्र० गुणधरलालः
कुरावली–मैनपुरी [१०] फतेहचंदः सहपुरा [११] ब्र० सूर्यपालः
भिण्ड [१२] ब्र० केशवलाल वासनाः चौधरी [१३] ब्र० चुन्नीलालः
सोनासन–ईडर [१४] ब्र० कुमेरदासःएटा [१५] ब्र० कपुरचन्दः
बडौत [१६] ब्र० रामचरनः रिठोरा [१७] पं० राजकुमार शास्त्रीः
गया–बिहार।
वात्सल्यभाव अति प्रशंसनीय हे]