Atmadharma magazine - Ank 277 (Original language). Page: 2.

PDF/HTML Page 21 of 46
single page version

: કારતક : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : ૧૭ :

કહે છે; આ સંન્યાસવડે રત્નત્રયની ઉત્કૃષ્ટ શુદ્ધતા થાય છે તથા કર્મરૂપી શત્રુનો ઘણો

નાશ થાય છે; આ સંન્યાસના ધારક મુનિરાજ નગર–ગામ વગેરે સંસારી પ્રાણીઓને

રહેવાના સ્થાનથી દૂર એકાંતમાં વસે છે. આવો પ્રાયોપગમન–સંન્યાસ ધારણ કરનાર તે

વજ્રનાભિમુનિરાજ પોતે પોતાના શરીરનો કોઈ ઉપચાર કરતા ન હતા, તેમજ બીજા

પાસે પણ કાંઈ ઉપચાર–સેવા કરાવવાની ઈચ્છા રાખતા ન હતા. જેમ શત્રુના

મૃતકલેવરને જોઈને કોઈ મનુષ્ય નિરાકુળ–નિશ્ચિંત થઈ જાય, તેમ તેમણે આ શરીરને

મૃતકકલેવરવત્ જાણીને તેનું મમત્વ છોડી દીધું હતું ને અત્યંત નિરાકુળ થઈ ગયા હતા.

જોકે તેમનું શરીર ઘણું જ દુબળું થઈ ગયું હતું તોપણ સ્વાભાવિક ધૈર્યના

અવલંબનવડે ઘણા દિવસો સુધી નિશ્ચલ ચિત્તે બેસી રહ્યા. માર્ગથી ચ્યુત ન થવાય તથા

કર્મોની અતિશય નિર્જરા થાય તે હેતુથી તેઓ ક્ષુધા–તૃષા વગેરે બાવીસ પરીસહોને

સહતા હતા. ઉત્તમ ક્ષમા, માર્દવ, આર્જવ, શૌર્ય, સત્ય, સંયમ, તપ, ત્યાગ, અકિંચન્ય

અને બ્રહ્મચર્ય–એ દશ ધર્મોનું તે મહા વિદ્વાન મુનિરાજ પાલન કરતા હતા, કે જે ધર્મો

ગણધરોને પણ અત્યંત ઈષ્ટ છે. તેઓ બાર વૈરાગ્ય–અનુપ્રેક્ષાઓનું નિરંતર ચિન્તન

કરતા હતા:–
(૧) સંસારના સુખ, આયુ, બળ ને સંપદા તે બધું અનિત્ય છે.
(૨) જન્મ, વૃદ્ધાવસ્થા કે મરણ તેમાં જીવને કોઈ શરણ નથી.
(૩) મિથ્યાત્વાદિના કારણે થતું પંચવિધ સંસારભ્રમણ અત્યંત દુઃખરૂપ છે.
(૪) જ્ઞાન–દર્શનસ્વરૂપ આત્મા સદા એકલો છે.
(પ) શરીર, ધન, ભાઈ, સ્ત્રી વગેરેથી તે સદા જુદો–અન્ય છે.
(૬) નવદ્વારોથી અશુચી ઝરે છે તેથી શરીર સદા અપવિત્ર છે.
(૭) અજ્ઞાનાદિના કારણે જીવને સદા પુણ્ય–પાપરૂપ કર્મનો આસ્રવ થાય છે.
(૮) સમ્યક્ત્વ સહિત સમિતિ–ગુપ્તિવડે કર્મનો સંવર થાય છે.
(૯) સમ્યક્ત્વ સહિત તપથી નિર્જરા થાય છે.
(૧૦) ૩૪૩ ઘનરાજુપ્રમાણ લોક શાશ્વત, અકૃત્રિમ છે.
(૧૧) રત્નત્રયરૂપ બોધિની પ્રાપ્તિ ભવસમુદ્રમાં અત્યંત દુર્લભ છે.
(૧૨) રત્નત્રયાદિ ધર્મવડે જ જીવનું કલ્યાણ છે.

એ પ્રમાણે, તત્ત્વચિન્તનપૂર્વક તેમણે બાર ભાવનાઓ ભાવી. શુભ ભાવનાઓ

અર્થાત્ પવિત્ર ભાવનાઓને ધારણ કરનારા તે વજ્રનાભિ મુનિરાજ લેશ્યાની અતિશય

વિશુદ્ધિને પામ્યા, અને ઉપશમ શ્રેણીમાં બીજીવાર આરૂઢ થયા. પૃથક્ત્વ–વિતર્ક નામના

શુક્લધ્યાનને

PDF/HTML Page 22 of 46
single page version

: ૧૮ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩

પૂર્ણ કરીને તેઓ ઉત્કૃષ્ટ સમાધિરૂપ વીતરાગભાવને પામ્યા; ને ઉપશાન્તમોહ નામના
૧૧ મા ગુણસ્થાને પ્રાણ છોડીને સર્વાર્થસિદ્ધિમાં અહમિન્દ્ર પદને પામ્યા.

[સર્વાર્થસિદ્ધિમાં ૩૩ સાગરોપમના અસંખ્યાતા વર્ષો સુધી ઈન્દ્રિયવિષયો

વગરનું જે સુખ તેમણે ભોગવ્યું તેનું હવે વર્ણન કરીને, તેના ઉદાહરણથી
આત્માના અતીન્દ્રિય સુખનું સ્વરૂપ સમજાવશે, ને બાહ્યવિષયો સુખનું કારણ નથી
એમ બતાવશે.]

લોકના અગ્રભાગરૂપ જે સિદ્ધોનું ધામ તેનાથી એ સર્વાર્થસિદ્ધિવિમાન માત્ર

બાર યોજન નીચે છે. આ સર્વાર્થસિદ્ધિના અંતિમ અવતારમાં બિરાજમાન આપણા
ચરિત્રનાયક અહીંથી ચ્યવીને આપણા ભરતક્ષેત્રની અયોધ્યાપુરીમાં ઋષભદેવ
તીર્થંકર તરીકે અવતરશે ને મોક્ષમાર્ગ ખુલ્લો મુકીને જગતના જીવોનું

કલ્યાણ કરશે.

भ...ज...न

જીવ તું ભ્રમત સદીવ અકેલા; સંગ–સાથી કોઈ નહિ તેરા... જીવ!
અપના સુખદુઃખ આપહીં ભુગતે હોય કુટુંબ ન ભેલા...
સ્વાર્થ ભયે સબ બિછુર જાત હૈ વિઘટ જાત જ્યોં મેલા... જીવ!
રક્ષક કોઈ ન પૂરણ હૈ જબ આયુ–અંતકી વેલા...
ફૂટત પાળી બંધત નહીં જૈસે દુદ્ધર જલકા ઢેલા... જીવ.
તન ધન જોબન વિનશી જાત જ્યોં ઈન્દ્રજાલકા ખેલા...
‘ભાગચંદ’ ઈમિ લખિ કરી ભાઈ, હો સતગુરુકા ચેલા... જીવ તું.

PDF/HTML Page 23 of 46
single page version

: કારતક : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : ૧૯ :

પરમ શાંતિ દાતારી

અધ્યાત્મ ભાવના

(લેખાંક: ૪૨) (અંક ૨૭૬ થી ચાલુ)

ભગવાન શ્રી પૂજ્યપાદસ્વામીરચિત સમાધિશતક ઉપર પૂ. કાનજીસ્વામીનાં

અહીં શિષ્ય પૂછે છે કે–પ્રભો! દેહમાં આત્મભાવનાથી જીવ ભવભ્રમણ કરે છે, અને

શુદ્ધાત્મામાં જ આત્મભાવનાથી જીવ મોક્ષ પામે છે–એમ આપે સમજાવ્યું; પરંતુ આત્માને મોક્ષ

પામવા માટે કોઈ બીજા ગુરુ તો જોઈએ ને? તેના ઉત્તરમાં શ્રી પૂજ્યપાદસ્વામી કહે છે કે–

नयत्यात्मानमात्मैव जन्मनिर्वाणमेव च ।
गुरुरात्मात्मनस्तस्मात् नाम्योस्ति परमार्थतः ।।७५।।

આત્મા પોતે જ પોતાને પોતાના અજ્ઞાનવડે જન્મમાં ભમાવે છે, ને પોતાના

ભેદજ્ઞાનવડે મોક્ષ પમાડે છે. આ રીતે પોતાના ભાવવડે પોતે જ પોતાના સંસાર કે મોક્ષને કરે

છે, તેથી પરમાર્થે આત્મા પોતે જ પોતાનો ગુરુ છે, બીજા કોઈ પરમાર્થે ગુરુ નથી.

વ્યવહારમાં ગુરુ–શિષ્યનો સંબંધ છે. જે હિતોપદેશ આપીને આત્માનું કલ્યાણ કરે તે

ગુરુ કહેવાય; પણ ગુરુએ જે હિતોપદેશ આપ્યો તે ઝીલ્યો કોણે? ને તે પ્રમાણે આચરણ કર્યું

કોણે? આત્મા પોતે જ્યારે તે ઉપદેશ ઝીલીને, અને તે પ્રમાણે આચરણ કરીને પોતાનું

કલ્યાણ પ્રગટ કરે, ત્યારે તેનું હિત થાય; આ રીતે આત્મા પોતે જ પોતાના હિતનો કર્તા

હોવાથી પોતે જ પરમાર્થે પોતાનો ગુરુ છે. શ્રી ગુરુએ તો હિતોપદેશ આપ્યો, પણ તે પ્રમાણે

જીવ પોતે સમજે નહિ તો?–તો તેનું હિત થાય નહિ. પોતે સમજે તો જ હિત થાય, ને તો જ

શ્રીગુરુનો ઉપકાર કહેવાય. (સમજ્યા વણ ઉપકાર શો?)

શ્રી ગુરુ તો એવો હિતોપદેશ આપે છે કે ‘અરે જીવ! તું દેહથી પાર ને રાગથી પાર

ચૈતન્યતત્ત્વ છો; ચૈતન્યવીણા વગાડીને તારા આત્માને તું જગાડ; અંતર્મુખ શ્રદ્ધાવડે તારા

ચૈતન્યની વીણાનો ઝણકાર કર...’ શ્રીગુરુનો આવો હિતોપદેશ સાંભળવા છતાં જીવ પોતે

જાગૃત થઈને જ્યાં સુધી આત્માને પહેચાનતો નથી ત્યાં સુધી તેનો ઉદ્ધાર થતો નથી. હા,

પાત્ર જીવને દેશનાલબ્ધિમાં જ્ઞાની ગુરુનું નિમિત્ત જરૂર હોય છે, પણ જે જીવ પોતાની

પરિણતિ બદલાવે નહિ તેને શ્રી ગુરુ શું કરે? શ્રી ગુરુ તો ધર્માસ્તિકાયવત્ નિમિત્ત છે; પણ

ભવમાં કે મોક્ષમાં જીવ પોતે જ પોતાને દોરી જાય છે. શ્રીગુરુએ ઉપદેશમાં જેવો શુદ્ધ આત્મા

બતાવ્યો તેવા શુદ્ધઆત્માને પોતે

PDF/HTML Page 24 of 46
single page version

: ૨૦ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩

ઝીલીને અનુભવ કરે ત્યારે શ્રીગુરુની સેવા કરી કહેવાય, અને શ્રીગુરુની સેવાથી મુક્તિ

પામ્યો–એમ નિમિત્તથી કહેવાય.

સમયસારની ચોથી ગાથામાં કહે છે કે વિભાવની કથા જીવોએ પૂર્વે અનંતવાર

અનુભવી છે, તેનો પરિચય કર્યો છે ને તેનું શ્રવણ કર્યું છે, પણ પરથી ભિન્ન પોતાના

એકત્વસ્વભાવની કથા પોતે કદી જાણી નથી, અનુભવી નથી તથા બીજા આત્મજ્ઞ–સન્તોની

સેવા કરી નથી. પોતે જાણ્યું નથી ને જાણનારાની સેવા કરી નથી, –એમ બંને વાત બતાવી.

એટલે જ્ઞાનીના ઉપદેશઅનુસાર પોતે પોતાના આત્માને જાણીને પોતે નિશ્ચયગુરુ થયો, ત્યારે

બીજા જ્ઞાની ગુરુએ તેને આત્મા સમજાવ્યો–એવો વ્યવહાર થયો. પણ જો પોતે જાગીને

આત્માને ન જાણે તો ગુરુની સંગતિનું ફળ શું? ગુરુ એને શું કરે? –એને ખરેખર ગુરુનો

સંગ કર્યો નથી.

કોઈવાર બહારથી સેવા કરવાનો પ્રસંગ આવ્યો, પણ તે વખતે ય જ્ઞાનીના અંતરના

આશયને પોતે સમજ્યો નહિ તેથી સમ્યક્ત્વાદિ પામ્યો નહિ, ને તેથી જ્ઞાનીની ખરેખર

ઉપાસના તેણે કરી–એમ પણ કહેવામાં આવ્યું નહિ. પોતે પોતામાં અંતર્મુખ થઈને જ્ઞાન

પામ્યો ત્યારે જ્ઞાનીની ખરી ઉપાસના કરી એમ કહ્યું. એટલે સ્વ–આત્માની સેવા (શ્રદ્ધા–

જ્ઞાન–અનુચરણ) વડે પોતે પોતાનો પરમાર્થગુરુ જ્યારે થયો ત્યારે વ્યવહારમાં બીજા જ્ઞાની

ગુરુની સેવા સાચી કરી એમ કહેવાયું. અરે જીવ! તને જ્ઞાનીની સાચી સેવા કરતાંય

અનંતકાળમાં ન આવડી. એક વાર જ્ઞાનીને ઓળખીને સાચી સેવા કરે તો તે જીવ પોતે જરૂર

જ્ઞાની થઈ જાય.

[૨૪૮૨ અષાડ વદ ૧૧ ગુરુવાર]

નિશ્ચયથી આત્મા જ આત્માનો ગુરુ છે. સર્વજ્ઞદેવ અને જ્ઞાનીગુરુઓ મળ્‌યા, તેમણે

આત્માના હિતનો ઉપદેશ આપ્યો, પણ જો જીવ પોતે તે સમજીને આત્મજ્ઞાન ન કરે તો દેવ કે

ગુરુ શું કરે? તે પોતે સ્વત: પોતાના સ્વસંવેદનથી જ પોતાને પ્રકાશે છે. જેમ આકાશને રહેવા

માટે બીજો કોઈ આધાર નથી, સ્વયં પોતે પોતામાં જ રહેલું છે, જેમ કાળને પરિણમવા માટે

કોઈ બીજો આધાર નથી, તે સ્વયં પોતાના સ્વભાવથી જ પરિણમે છે, તેમ જ્ઞાનસ્વભાવી

આત્મા સ્વયં પોતાથી જ પોતાને જાણે છે. એ રીતે જેનો જે સ્વભાવ છે તે નિરાલંબી છે.

આત્માને આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટે કોઈ બીજાનું અવલંબન નથી, પોતે પોતાના અવલંબનથી

જ પોતાને જાણે છે. સમવસરણમાં તીર્થંકર પરમાત્મા પણ સિંહાસનથી ચાર આંગળ ઊંચે

આકાશમાં નિરાલંબીપણે બિરાજે છે–

“ઊંચે ચતુરાંગુલ જિન રાજે,

ઈન્દ્રો નરેન્દ્રો મુનિરાજ ધ્યાવે;

જેવું નિરાલંબન આત્મદ્રવ્ય,

તેવો નિરાલંબન જિનદેહ.”

ભગવાનનો આત્મા તો કેવળજ્ઞાન આનંદમય નિરાલંબી થઈ ગયો છે. ને દેહ પણ

નિરાલંબનપણે આકાશમાં રહે છે; બધા

PDF/HTML Page 25 of 46
single page version

: કારતક : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : ૨૧ :

આત્માનો એવો નિરાલંબી સ્વભાવ છે.

હિતોપદેશક ગુરુઓનો હિતકર ઉપદેશ સાંભળીને પણ જ્યાંસુધી જીવ પોતે પરાલંબન

છોડીને સ્વસન્મુખ થઈને આત્મજ્ઞાન ન કરે અને કષાયપરિણતિ પોતે ન છોડે એટલે કે પોતે

પોતાના ઉદ્ધારનો પ્રયત્ન કરે નહિ ત્યાંસુધી અજ્ઞાનભાવને લીધે જીવ સંસારમાં જ રખડે છે; તે

પોતે અજ્ઞાનથી પોતાને સંસારમાં દોરી જાય છે, કર્મ તેને રખડાવતું નથી. અને જ્યારે તે પોતે

સ્વભાવની રુચિ કરીને જાગ્યો ને અંતર્મુખ થઈને આત્માને જાણ્યો ત્યારે તે પોતે પોતાને મોક્ષ

તરફ લઈ જાય છે. ગુરુએ તો ઉપદેશ આપ્યો કે ‘તું તારા સ્વભાવસન્મુખ થા, તેમાં જ તારું હિત

છે’–પણ સ્વસન્મુખ થવાનું તો પોતાના હાથમાં છે; પોતે સ્વસન્મુખ થઈને મોક્ષમાર્ગે પરિણમ્યો

ત્યારે વ્યવહારે એમ કહેવાય કે શ્રીગુરુ મોક્ષમાર્ગે દોરીગયા.–એ નિમિત્તથી કથન છે.

શ્રી પ્રવચનસાર ગા. ૮૦–૮૨ માં આચાર્યદેવે અલૌકિક ઘણી સરસ વાત કરી છે. ત્યાં

કહે છે કે–

जो जाणदि अरहंत दव्वत्त गुणत्त पज्जयत्तेहि।
सो जाणदि अप्पाणं मोहो खलु जादि तस्स लयं।

જે જાણતો અર્હંતને ગુણ–દ્રવ્ય ને પર્યયપણે,
તે જીવ જાણે આત્મને તસુ મોહ પામે લય ખરે.

ભગવાન અરિહંતદેવનો આત્મા દ્રવ્યથી ગુણથી ને પર્યાયથી શુદ્ધ છે; એને જાણતાં ‘હું

પણ આવો જ શુદ્ધસ્વરૂપી છું’ એમ પોતાના આત્માના શુદ્ધસ્વરૂપનું ભાન થાય છે એટલે કે

સમ્યગ્દર્શન થાય છે ને મોહનો નાશ થાય છે.

જુઓ, આમાં પણ સ્વસન્મુખ થઈને પોતાના આત્માને ઓળખ્યો ત્યારે અરિહંતદેવની

ખરી ઓળખાણ થઈ.

ત્યારપછી ૮૨ મી ગાથામાં સ્વાશ્રિત મોક્ષમાર્ગના પ્રમોદપૂર્વક આચાર્યદેવ કહે છે કે–

सव्वेवि य अरहंता तेण विहाणेण खविद कम्मंसा।
किच्चा तथोवदेसं णिव्वादा ते णमो तेसि।।

અર્હંત સૌ કર્મોતણો કરી નાશ એ જ વિધિ વડે,
ઉપદેશ પણ એમજ કરી, નિર્વૃત થયા, નમું તેમને.

જુઓ, આ ભગવાનનો ઉપદેશ!! સ્વસન્મુખ થઈને પુરુષાર્થ કરવાનો ભગવાનનો

ઉપદેશ છે. અહો, ભગવંતો! આપ સ્વાશ્રયના પુરુષાર્થ વડે મુક્તિ પામ્યા અને દિવ્યધ્વનિમાં પણ

આપે સ્વાશ્રયના પુરુષાર્થનો જ ઉપદેશ કર્યો છે. અહો, નાથ! સ્વાશ્રયનો આપનો ઉપદેશ અમને

મળ્‌યો, આપને નમસ્કાર હો! આપના માર્ગે અમે પણ ચાલ્યા આવીએ છીએ.

પરમાર્થે તો આત્મા પોતે પોતાના સ્વાશ્રયથી જ મુક્તિ પામે છે તેથી પોતે જ પોતાનો

દેવ ને પોતે જ પોતાનો ગુરુ છે, અને જેમણે સ્વાશ્રયનો ઉપદેશ આપ્યો એવા સર્વજ્ઞદેવ તથા

જ્ઞાનીગુરુઓ તે વ્યવહારથી દેવગુરુ છે, એટલે તેમના પ્રત્યે વિનયબહુમાન કરે છે. આ રીતે

સ્વાશ્રયનો પ્રયત્ન કરનાર જીવ નિમિત્તરૂપ દેવ–ગુરુ વગેરેનો પણ જેમ છે તેમ વિવેક કરે છે.

પરંતુ બંધમાં કે મોક્ષમાં આત્મા પોતે જ પોતાને પરિણમાવે છે, બીજો કોઈ તેના બંધ–મોક્ષનો

કર્તા નથી. (૭પ)

PDF/HTML Page 26 of 46
single page version

: ૨૨ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩

દશ પ્રશ્ન દશ ઉત્તર

(ગુરુદેવના પ્રવચનમાંથી)

પ્ર:– મોક્ષમહેલમાં જવાની સીધી સડક કઈ?
ઉ:– આત્માના આનંદનો નિર્વિકલ્પ અનુભવ તે મોક્ષની સીધી સડક છે.
પ્ર:– મુનિન્દ્રોના ચિત્તકમળમાં કોનો વાસ છે?
ઉ:– અત્યંત સૌખ્યસ્વરૂપ એવું શુદ્ધ પરમાત્મતત્ત્વ મુનિન્દ્રોના ચિત્તકમળમાં વસે છે.
પ્ર:– જ્ઞાનીના ચિત્તકમળમાં કોણ વસે છે?
ઉ:– જ્ઞાનીના જ્ઞાનકમળમાં પણ એ પરમાત્મતત્ત્વ જ વસે છે. માછલું કે દેડકું અંતરાત્મા

હોય તો તેના જ્ઞાનકમળમાં પણ એ પરમાત્મતત્ત્વ જ વસે છે.

પ્ર:– આત્મામાં શું ભર્યું છે?
ઉ:– અતીન્દ્રિય આનંદના સમુદ્રો આત્મામાં ભર્યા છે.
પ્ર:– જગતમાં સર્વોત્કૃષ્ટ કળા કઈ?
ઉ:– જેના વડે પરમાત્મતત્ત્વ જણાય એવી અધ્યાત્મકળા એ જ સર્વોત્કૃષ્ટ કળા છે.
પ્ર:– મોક્ષની પરીક્ષામાં પાસ કોણ? નાપાસ કોણ?
ઉ:– જેના વડે પરમાત્મતત્ત્વ જણાય એવી ભેદજ્ઞાન–વિદ્યા જેને આવડે તે પાસ; બાકી

બધા નાપાસ.

પ્ર:– જીવે કયા કાર્યની હોંશ કરવી?
ઉ:– પોતાના સ્વરૂપને સાધવાની હોંશ કરવી; બહારના ભાવોની હોંશ ન કરવી.
પ્ર:– અજ્ઞાની પાસે જુનામાં જુનું કર્મ કેટલા કાળ પહેલાનું હોય?
ઉ:– વધુમાં વધુ ૭ ચોવીસી જેટલું (૭૦ કોડાકોડી સાગર) જુનું કર્મ હોઈ શકે. એથી

વધારે જુનું કોઈ કર્મ કોઈજીવ પાસે હોય નહિ. અને આત્મબળવડે જીવ તે બધા

કર્મોને અલ્પકાળમાં તોડી નાંખે એવી જીવની તાકાત છે.

પ્ર:– આત્મા પાસે ક્યારે જવાય?
ઉ:– બધા વિકલ્પોથી નવરો થાય, ને નિર્વિકલ્પ થઈને અંદર જાય ત્યારે આત્મા જણાય.

વિકલ્પ પાસે રોકાઈ રહે તો આત્મા પાસે ક્યાંથી આવે.

પ્ર:– જીવને વિરલ શું છે?
ઉ:– શુદ્ધાત્મતત્ત્વના ઉપદેશનું શ્રવણ, તેનો પ્રેમ, તેની લગની ને તેનો અનુભવ જીવને

વિરલ છે.

जय जिनेन्द्र

PDF/HTML Page 27 of 46
single page version

: કારતક : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : ૨૩ :

‘ગણપ્રમદ અતશય રહ.

રહે અંતર્મુખ યોગ’

ગુણીજનોના ગુણગાનનું આ દશક સત્સંગની પ્રેરણા આપનારું

ને ગુણની પુષ્ટિ કરનારું હોવાથી સૌને ગમશે.

(૧) ગુણની પ્રાપ્તિ

સમ્યગ્દ્રષ્ટિને જ્યાં પોતાના અનંત આત્મિક ગુણોનું

સ્વામીત્વ પ્રગટ્યું ત્યાં વિકારનું સ્વામીત્વ તેને કેમ રહે? ગુણની

પ્રાપ્તિ જેને થઈ તે દોષનો સ્વામી કેમ થાય? અહા,

અનંતગુણનિધાન આત્મા જેણે દેખ્યો તેના આહ્લાદની શી વાત!

(૨) ગુણની પુષ્ટિ

ધર્માત્મા–ગુણીજનોના આશ્રયનો જેને ભાવ છે તેના

ભાવમાં ગુણની વૃદ્ધિ થાય છે ને દોષની હાની થાય છે. ધર્માત્માના

સમ્યક્ત્વ–વૈરાગ્ય વગેરે ગુણો પ્રત્યેની પરમપ્રીતિ–બહુમાન તે

મુમુક્ષુને પણ તેવા ગુણોની પ્રાપ્તિનું ને પુષ્ટિનું કારણ થાય છે.

(૩) ગુણની પ્રીતિ

ગુણ અને દોષ વચ્ચે જેને વિવેક છે એટલે જેને ગુણ ગમે

છે ને દોષ નથી ગમતા તે જીવ જ્યાં ગુણને દેખે ત્યાં ઉત્સાહથી

જાય છે એટલે કે ગુણીજનોનો સત્સંગ તેને ગમે છે, દોષનો પોષક

એવો કુસંગ તેને ગમતો નથી.

(૪) ગુણીજનોની છાયામાં વસવું

પ્રવચનસારમાં ગુણીજનોના સત્સંગનો ઉપદેશ આપતાં

શ્રમણને સંબોધીને કહે છે કે જો શ્રમણ દુઃખથી પરિમુક્ત થવા

ઈચ્છતો હોય તો તે સમાનગુણવાળા શ્રમણના સંગમાં અથવા

PDF/HTML Page 28 of 46
single page version

: ૨૪ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩

અધિક ગુણવાળા શ્રમણના સંગમાં નિત્ય વસો. સમાનગુણવાળાના
સંગથી ગુણની રક્ષા થાય છે ને અધિકગુણવાળાના સંગથી ગુણની
વૃદ્ધિ થાય છે. (આ વાત બધા મુમુક્ષુને લાગુ પડે છે.)

(પ) સત્પુરુષની પ્રસન્નતા

શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી જગત કરતાં સત્પુરુષનો વિશેષ મહિમા

બતાવતાં કહે છે કે–

દેવ–દેવીની તુષમાનતાને શું કરીશું?

જગતની તુષમાનતાને શું કરીશું?

તુષમાનતા સત્પુરુષની ઈચ્છો.

(૬) આત્મજ્ઞસંતોની ઉપાસના

જીવે આત્માનું શુદ્ધ એકત્વસ્વરૂપ કદી જાણ્યું નથી, અને

તે એકત્વસ્વરૂપને અનુભવનારા આત્મજ્ઞસન્તની ઉપાસના
કદી કરી નથી. જો આત્મજ્ઞપુરુષને ઓળખીને તેની ઉપાસના
કરે તો પોતાને પણ એકત્વસ્વરૂપની અનુભૂતિ થાય જ.
એકત્વસ્વભાવના અતીન્દ્રિય આનંદના પ્રચુર સંવેદનરૂપ
આત્મવૈભવ જેમને પ્રગટ્યો છે એવા સંતો આત્માનું
એકત્વસ્વરૂપ દેખાડે છે, તેને ઓળખતાં આત્મવૈભવ પ્રગટે છે.
આત્મજ્ઞસંતની ઉપાસના કરે અને આત્મવૈભવ ન પ્રગટે એમ
બને નહિ.

(૭) ગુણની અનુમોદના

ગુણીજનનું અનુમોદન કરનાર આગળ વધે છે; ઈર્ષા

કરનાર અટકી જાય છે.
* ગુણની જેણે ઈર્ષા કરી તેને દોષ વહાલા લાગ્યા,

એટલે તે તો દોષમાં અટકી જશે.

* ગુણની જેણે અનુમોદના કરી તેને ગુણ વહાલા લાગ્યા,

એટલે તે દોષથી પાછો ફરીને ગુણમાં આગળ વધે છે.

PDF/HTML Page 29 of 46
single page version

: કારતક : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : ૨પ :

(૮) गुणीषु प्रमोद

સમ્યક્ત્વાદિ રત્નત્રયગુણના ધારક. એવા ગુણીજનો પ્રત્યે

ધર્મીને પ્રમોદ હોય છે; એ રત્નત્રયને તથા તેના આરાધક

ગુણીજનોને દેખીને તેને અંતરમાં પ્રેમ–હર્ષ–ઉત્સાહ ને બહુમાન

જાગે છે, તેને વાત્સલ્ય ઉલ્લસે છે. ગુણીજનો પ્રત્યે જેને પ્રમોદ ન

આવે, તો સમજવું કે તે જીવને ગુણના મહિમાની ખબર નથી, તેને

પોતામાં ગુણ પ્રગટ્યા નથી. પોતામાં જેને ગુણ પ્રગટ્યા હોય તેને

તેવા ગુણ બીજામાં દેખતાં પ્રમોદ આવ્યા વિના

રહે નહિ.

(૯) ગુણીજનોનો સંગ

ભગવતી આરાધનામાં કહે છે કે ચરિત્રરહિત તથા

જ્ઞાનદર્શનથી રહિત એવા ભ્રષ્ટ મુનિઓ લાખો કરોડો હોય તો

પણ તેના કરતાં સુશીલ એવા ઉત્તમ આચારના ધારક એક જ

હોય તે શ્રેષ્ઠ છે; કેમ કે સુશીલ એવા જે ભાવલિંગી તેના આશ્રયે

શીલ એટલે કે દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર વૃદ્ધિને પામે છે. (ભાવાર્થ–)

જેનાથી સત્યાર્થ ધર્મ પ્રવર્તે તે તો એક પણ શ્રેષ્ઠ છે; અને જેનાથી

સત્યાર્થ ધર્મ નષ્ટ હોય, વિપરીત માર્ગે પ્રવર્તે એવા લાખો–કરોડો

પણ શ્રેષ્ઠ નથી.

(ભગવતી આરાધના–ગા. ૩પ૯)

(૧૦) ગુણીજનોના આશ્રયે ગુણની પુષ્ટિ થાય છે.

કોઈ એમ કહે કે, સત્યાર્થ સંયમી તો અમારો આદર કરતા

નથી, ને પાર્શ્વસ્થ (ભ્રષ્ટ) મુનિ બહુ આદર કરે છે, પ્રીતિ કરે છે!

–તો તેને કહે છે કે હે ભાઈ! દુર્જન વડે કરવામાં આવતી જે પૂજા–

આદર તેના કરતાં સંયમી જનો વડે કરવામાં આવતું અપમાન

પણ શ્રેષ્ઠ છે. કેમ કે દુર્જનની સંગતિ તો આત્માના જ્ઞાન–દર્શનનો

નાશ કરે છે,ને સંયમીઓની સંગતિ આત્માના જ્ઞાન–દર્શનાદિક

સ્વભાવને પ્રગટ કરે છે. ઊજ્વળકરે છે.

(ભગવતી આરાધના ગા. ૩૬૦)

માટે શ્રેષ્ઠ ગુણધારક સન્તજનોનો જ આશ્રય કરો એવો

ઉપદશ છ.

PDF/HTML Page 30 of 46
single page version

: ૨૬ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩

અનુભવનો.ઉપદેશ

માતાની જેમ વાત્સલ્યથી હિતની શિખામણ આપતાં

આચાર્યદેવ કહે છે કે હે ભાઈ! આવો અવસર પામીને તું દેહાદિથી

ભિન્ન તારા ચૈતન્યતત્ત્વને દેખ. જીવનમાં આ જ કરવા જેવું છે.
અરે, તેં દુનિયાને દેખી, પણ દેખનારા એવા તને પોતાને તેં ન
દેખ્યો. પરની પ્રસિદ્ધિ કરી પણ પોતાની પ્રસિદ્ધિ ન કરી. અહા,

ચૈતન્યતત્ત્વ એવા આનંદથી ભરેલું છે કે જેના સ્મરણમાત્રથી
શાંતિ મળે, તો તેના સીધા અનુભવના આનંદની તો શી વાત?
પોતે પોતાને જાણતાં પરમ આનંદ થાય છે. અરે, આત્માના
અનુભવનો આવો સરસ યોગ ને આવો ઉત્તમ ઉપદેશ, તે પામીને

હવે ઉત્કૃષ્ટ પ્રયત્નવડે આત્માને અનુભવમાં લે...એકવાર આત્માની
ખુમારી ચડાવીને ઉદ્યમ કર.

(સમયસાર કલશ : ૨૩ ઉપરના પ્રવચનમાંથી)

ભાઈ, તને આનંદસહિત આત્માનો અનુભવ થાય ને તારો મોહ તૂટે–એવી વાત

સંતો તને સંભળાવે છે.

હે ભાઈ! આ ચૈતન્યત્ત્વ અંદરમાં દેહથી ભિન્ન, આનંદથી ભરેલું કેવું છે તેનો

અનુભવ કરવા માટે તું કુતૂહલ કર...જગતના બાહ્યપદાર્થોમાં તને આશ્ચર્ય લાગે છે ને

તેને જોવાનું કુતૂહલ થાય છે, પણ અંદરમાં ચૈતન્યતત્ત્વ મહા આશ્ચર્યકારી છે તેને

જાણવાનું કુતૂહલ કર. બહારના પદાર્થોને તે જાણવામાં કાંઈ આનંદ નથી, અંદર

ચૈતન્યતત્ત્વ એવું છે કે જેને જાણતાં આનંદ થાય છે. અહો, આવું આનંદકારી

ચૈતન્યતત્ત્વ તેને જાણવા માટે એકવાર તો એવી દરકાર કર–કે મરણ જેટલાં કષ્ટ આવે

તોપણ તેના અનુભવનો પ્રયત્ન છૂટે નહિ.

અરે, જગતની ચાહના છોડીને ચૈતન્યની ચાહના તો કર. આ જગતના પદાર્થોને

જાણવામાં તને કુતૂહલ થાય છે પણ એ બધાયનો જાણનારો તું પોતે કોણ છો? તેને

જાણવામાં તો જિજ્ઞાસા કર. અનંતકાળથી નહિ જાણેલું આવું આ ગુપ્ત ચૈતન્યતત્ત્વ, તેને

જોતાં જ પરદ્રવ્યો ઉપરથી તારો મોહ છૂટી જશે, પરદ્રવ્ય મારું એવી તારી મોહબુદ્ધિ

PDF/HTML Page 31 of 46
single page version

: કારતક : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : ૨૭ :

છૂટી જશે ને તને તારું ચૈતન્યતત્ત્વ પરદ્રવ્યોથી જુદું વિલસતું–શોભતું દેખાશે. ભગવાને
જેવો ઉપયોગસ્વરૂપ આત્મા જોયો છે તેવો આત્મા તારા અંતરમાં વિલસી રહ્યો છે.

“મરીને પણ તું આવા તત્ત્વને દેખ” એટલે એવો ઊગ્ર પ્રયત્ન કર કે મરણ

જેટલી પ્રતિકૂળતા ઊભી થાય તોપણ દેહથી જુદા આત્માને અંતરમાં દેખવાની ધગશ
છૂટે નહિ. “મરીને પણ” એટલે આત્માને તો કાંઈ મરણ નથી, પરંતુ મરીને પણ એટલે
કે દેહની દરકાર છોડીને, દેહથી ભિન્ન આત્માને જાણવાની દરકાર કર. દેહની જેટલી
દરકાર કરી તેના કરતાં અનંતગુણી આત્માની દરકાર કરીને આત્માને જાણ આવો
પ્રયત્ન કરીશ તો જરૂર અંદર તને દેહથી જુદો આત્માનો વિલાસ દેખાશે;–કે જેને જોતાં
જ તારો દેહ સાથે એકમેકપણાનો મોહ તરત જ છૂટી જશે. અરે જીવ! તું વિચાર તો
કર કે–

“હું કોણ છું? ક્યાંથી થયો? શું સ્વરૂપ છે મારું ખરું?”

શું આ દેહ હું છું? શું લક્ષ્મી હું છું? શું આ કુટુંબ વગેરે હું છું?–નહિ; એ તો બધા

સંયોગી પદાર્થો છે, તે તો આવે છે ને પાછા ચાલ્યા જાય છે; આત્મા તો સદા ટકનાર
અસંયોગી વસ્તુ છે. કોઈ સંયોગમાં એનું સુખ નથી. સુખસ્વરૂપ તો આત્મા પોતે જ છે.
બહારમાંથી સુખ શોધવા જતાં પોતે પોતાના સુખસ્વભાવને ભૂલી જાય છે. ભાઈ, સુખ
તો કાંઈ બીજામાંથી આવે? સુખસ્વરૂપ તો આત્મા પોતે છે, પોતે પોતાને જાણતાં આનંદ
થાય છે. પણ એને માટે આ દુનિયાની દરકાર છોડીને ચૈતન્યદરિયામાં ડુબકી માર.

અરે, તેં દુનિયાને દેખી, પણ દેખનારા એવા તને પોતાને તેં ન દેખ્યો! પરની

પ્રસિદ્ધિ કરી કે ‘આ છે’ પણ પોતાની પ્રસિદ્ધિ ન કરી કે– ‘આ જાણનારો હું છું’.
જાણનારને જાણ્યા વગર આનંદ થાય નહિ. અહા, ચૈતન્યતત્ત્વ એવા આનંદથી ભરેલું છે
કે જેના સ્મરણમાત્રથી પણ શાંતિ મળે, તો તેના સીધા અનુભવના આનંદની તો
શી વાત?

તારો આત્મા અતીન્દ્રિય આનંદથી ભરેલો ભગવાન છે, તે મૂર્તદ્રવ્યોથી જુદો છે,

રાગથી જુદો છે. મૂર્તદ્રવ્યોનો તું પાડોશી થઈ જા. પાડોશી એટલે જુદો; ચૈતન્યપ્રકાશની
અપેક્ષાએ રાગ પણ અચેતન છે, તે પણ ચૈતન્ય સાથે એકમેક નથી પણ ભિન્ન છે. શરીર
અને રાગ બધાને એકકોર એકબાજુ રાખીને, આ બાજુ બધાથી ભિન્ન તારા
ચૈતન્યતત્ત્વને દેખ; અરે, આત્માના અનુભવનો આવો સરસ યોગ, ને ભેદજ્ઞાનનો
આવો ઉત્તમ ઉપદેશ, તે પામીને હવે એકવાર આત્માને અનુભવમાં લે; ઉત્કૃષ્ટ પ્રયત્ન
કરીને આત્માને દેહાદિથી ભિન્ન જાણ.

PDF/HTML Page 32 of 46
single page version

: ૨૮ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩

(વાંચકોના વિચારને રજુ કરતો સૌનો પ્રિય વિભાગ)

“છોટે બચ્ચોંકો શિક્ષા (ધાર્મિક શિક્ષણ) દેનેકે લિયે યહ નીતિ બડી અચ્છી હૈ”–

બાલવિભાગને માટે આ પ્રશસ્ત ઉદ્ગાર શ્રી. દીપચંદજી શેઠીયાજીના છે. તેઓ હમણાં સોનગઢ

આવ્યા હતા. તેમના પૌત્રી પ્રતિભાબેન બાલવિભાગના સભ્ય છે ને ખૂબ ઉત્સાહથી ભાગ

લઈ રહ્યા છે.

* પૂર જોશે આગળ વધતા આનંદકારી બાલવિભાગમાં મને ઘણો જ રસ અને

જાણવાની જિજ્ઞાસા છે. માટે સભ્યમાં મારું નામ દાખલ કરશો.

* ભાવનગરથી એક બહેન લખે છે કે હું કોલેજમાં ભણું છું પરંતુ મને

બાલવિભાગમાં બહુ રસ છે, અને રસપૂર્વક આત્મધર્મનું અધ્યયન કરું છું. (No 755)

* ઘણા સભ્યો લખે છે કે આત્મધર્મ વાંચીને આનંદ ઊછળે છે; ને હવે અમે આખું

આત્મધર્મ વાંચીએ છીએ. દીવાળીની ભેટમાં મહાવીર ભગવાનનું પુસ્તક મળ્‌યું તે વાંચીને બહુ

જ આનંદ થયો. દીવાળીની ભેટમાં આવું સરસ પુસ્તક અમને મળ્‌યું તેથી ઘણા ખુશી થયા છીએ.

* જેતપુરથી મુકેશકુમાર જૈન (No. 185)ઉત્સાહ વ્યક્ત કરતાં લાંબા પત્રમાં

લખે છે કે આત્મધર્મના અંકો વાંચીને ધર્મ–સંબંધી ઘણું જ્ઞાન મળે છે. મારા જેવા લગભગ

પંદરહજાર વિદ્યાર્થીઓ હોંશથી આત્મધર્મ વાંચીને જ્ઞાન મેળવે છે. ગુરુદેવના પ્રવચનમાંથી

દશધર્મનું સ્વરૂપ વાંચતાં ઘણો આનંદ થયો. આવી અમૃતસમાન વાણીની જીવનમાં ઘણી

અગત્યતા છે.

વળી તેઓ લખે છે કે “ભગવાન ઋષભદેવ જેવા મહાન ધર્મપુરુષની આવી સરસ

કથાએ વાંચકોના દિલ જીતી લીધા છે. સાથે સાથે આત્મધર્મમાં હમણાં જે સુંદર ચિત્રો આવે

છે તે પણ ઘણા બોધદાયક હોવાથી જોઈને આનંદ થાય છે. તે ચિત્રોવડે ઘણું જાણવાનું મળે છે.

બાળકોને ચિત્રો જોવા બહુ જ ગમે છે; તેથી મારી વિનંતી છે કે બને તેટલા વધુ ચિત્રો આપશો.”

“વાંચકો સાથે વાતચિત” દ્વારા પંદરસો બાલમિત્રોની સાથે તથા સર્વે વાંચકો સાથે

સંપર્ક ધરાવો છો, તે આત્મધર્મની ને બાલવિભાગની સફળતાનું મૂળ છે, તેથી આ વિભાગ

અમને બહુ ગમે છે.

ખરેખર આખું આત્મધર્મ જ જ્યાં સુંદર છે ત્યાં તેના ક્યા વિભાગના વખાણ કરું? ને

ક્યા વિભાગના ન કરું?

હજારો બાલમિત્રોમાં બચપણથી જ ધર્મનાં બીજ રોપવાનો જે પ્રયત્ન કરી રહ્યા

(આટલું લખ્યા પછી પત્રલેખકભાઈએ આત્મધર્મ પાક્ષિક થાય એવી ભાવના વ્યક્ત કરી છે.)

PDF/HTML Page 33 of 46
single page version

: આસો : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૯ :

ભાઈશ્રી, આત્મધર્મને પાક્ષિક બનાવવાની જરૂર છે તે સાચી વાત છે, સંસ્થાએ પણ તે

ધ્યેય સ્વીકાર્યું છે, પણ તેનો અમલ કરવો એ સંસ્થાના અધિકારીઓના હાથમાં છે. આપણે સૌ
ભાવના ભાવીએ, બાકી આપના જેવા હજારો જિજ્ઞાસુઓ ઉત્સાહભેર ધાર્મિક અભ્યાસમાં જે રસ
લઈ રહ્યા છો તે જ આત્મધર્મના પ્રોત્સાહનનું કારણ છે. અને આ બધાયનું મૂળ પ્રેરણા–સ્થાન
તો ગુરુદેવ છે–કે જેઓ આપણા જીવનનું માર્ગદર્શન કરીને ઉન્નત્તિમાર્ગે લઈ જાય છે.

પ્ર:– ઉત્તમ અંગોમેં ગંધોદક ક્યોં લગાયા જાતા હૈ ઔર તિલક ક્યોં કિયા જાતા હૈ? (નં. ૩૧૮)
ઉ:– ગંધોદક એટલે ભગવાનના અભિષેકનું પાણી; તેને ભક્તિપૂર્વક મસ્તકે ચડાવીને

આપણે ભગવાનનું બહુમાન કરીએ છીએ, અને ભાવના ભાવીએ છીએ કે હે પ્રભો! આપ તો
પવિત્ર છો જ, ને આપના ચરણોથી સ્પર્શાયેલા આ પવિત્ર જળને મારા મસ્તકે ચઢાવીને હું મારા
કલંકને ધોઈ નાંખું છું. અને આપના દર્શનથી જાણે કે મને મોક્ષનું યુવરાજપદ મળ્‌યું હોય એવા
આનંદપૂર્વક હું આ તિલક કરું છું.

જિનમંદિરની કોઈ વસ્તુ શ્રાવકે લેવાય નહિ; પરંતુ બે વસ્તુ લેવાની છૂટ: એક તો

ગંધોદક અને બીજું ચંદન (તિલક માટે.)

પ્ર:– ધ્યાન ક્યોં ઔર કૈસે લગાયા જાતા હૈ?
ઉ:– ધ્યાન આત્માકે આનંદકે લિયે કિયા જાતા હૈ; અને આખા જગતથી વિમુખ થઈને ને

નિજસ્વભાવની સન્મુખ થઈને ધ્યાન થાય છે. વિશેષ સ્પષ્ટતાકે લિયે બાહુબલી ભગવાનકો
થોડી દેર તક દેખલો!

સાત વર્ષના એક સભ્ય પૂછે છે કે મેરેકો અભી સમ્યગ્દર્શન હો સકતા હૈ ક્યા? ભૈયા!

ધર્મકાળ વખતે તો આ ભરતભૂમિમાં આરાધક જીવો અવતરતા; ને તમારા કરતાંય નાની
ઉંમરમાં સમ્યગ્દર્શનસહિત પા–પા પગલી માંડીને આ પૃથ્વીને પાવન કરતા હતા. આ ભવમાં
સમ્યક્ત્વની અખંડ આરાધના પ્રાપ્ત કરશો તો ભવિષ્યના ભવમાં સમ્યક્ત્વ માટે તમારે ૮ વર્ષના
થવાની રાહ જોવી નહિ પડે. અત્યારે તો જરાક ધીરજ રાખીને ધર્માત્માની સેવા કરો.

પ્ર:– સુખી કેમ થવાય?
ઉ:– આપણા આત્મામાં સુખ ભર્યું છે, તેને ઓળખવાથી સુખી થવાય.
પ્ર:– આત્માને કઈ રીતે ઓળખવો?
ઉ:– જ્ઞાનીના સત્સંગે ભેદજ્ઞાનના ઉગ્ર અભ્યાસ વડે ને સાચી આત્મલગની વડે આત્મા

ઓળખાય.

બંધુઓ,
બાલવિભાગના સભ્યને તેના જન્મદિવસે બાલવિભાગ તરફથી એક અભિનંદનકાર્ડ

તથા નાનકડી ભેટરૂપે એક ફોટો મોકલીએ છીએ. પણ કેટલાક સભ્યોના જન્મદિવસની નોંધ
અમારી પાસે નથી, તો સભ્યનંબર સહિત આપનો જન્મદિવસ લખી મોકલશો. ગુજરાતી તિથિ
પ્રમાણે લખી શકાય તો સારું, ને તિથિ ન મળે તો તારીખ લખવી. સાથે પૂરું સરનામું લખવું.

PDF/HTML Page 34 of 46
single page version

: ૩૦ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩

આભાર અને વિનંતી

બાલવિભાગના ઘણા સભ્યો તરફથી જન્મદિવસની ખુશાલીમાં ભેટની રકમો સંસ્થાને

મળી છે તેમજ જિજ્ઞાસુઓ તરફથી બીજી પણ સેંકડો રૂપિયાની રકમો આત્મધર્મના વિકાસ માટે
મળી છે–તે બદલ સૌનો આભાર! ખાસ કરીને નાનકડા બાળકો નાની રકમદ્વારા પણ જે ધાર્મિક
ઉત્સાહ તથા આત્મધર્મ પ્રત્યેની લાગણી વ્યક્ત કરી રહ્યા છે તે પ્રશંસનીય છે. (આ બધી

રકમોની યાદી અગાઉ આપણે આત્મધર્મમાં આપતા; પણ હમણાં તે યાદી મળી શક્તી ન હોવાથી
આપી શક્તા નથી. બાળકોની નાની રકમને, નાની ન ગણતાં તેની પાછળની ભાવના ઘણી
મહાન છે–એમ ગણીને પૂર્વવત તેની યાદી આપવાનું ચાલુ રાખવામાં આવે ને એ રીતે બાળકોની
ધાર્મિક લાગણીને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે એવી હજારો બાળકો વતી સંસ્થાને વિનંતી કરીએ છીએ.

મદ્રાસથી સ. નં. ૭૨૦ લખે છે–જન્મદિવસે મળેલી ભેટમાં વહાલા વિદેહીનાથના દર્શન

કરતાં ઘણો જ આનંદ થયો. સોનગઢમાં બિરાજતા સીમંધરપ્રભુના મને અહીં દૂર દેશમાં બેઠાબેઠા

મારા જન્મદિવસે દર્શન થયા તેથી ઘણો આનંદ થયો. મારા વડીલોને અને વિદ્યાર્થીમિત્રોને આ
ભેટ દેખાડી, તે જોઈને સૌ પ્રસન્ન થયા, ને આપણા બાલવિભાગની સૌએ પ્રશંસા કરી.

(તમારા મિત્રના સભ્ય થવા બાબત પૂછયું, તેમને ધર્મના અભ્યાસનો પ્રેમ હોય તો તે

ખુશીથી સભ્ય થઈ શકે છે.)

બાળકોને જૈનસંસ્કારની જરૂર

પ્રશ્ન:– ઈશ્વર આ જગતના કર્તા નથી, તો કઈ રીતે છે! તે બાળકોની સમજમાં આવે તે

રીતે સમજાવશો. (No. 1575)

ઉત્તર:– ભાઈ, આ પ્રશ્ન ઘણાને ઊઠે છે ને આ વાત દરેકે દરેક જૈનબાળકે ખાસ

સમજવાની છે. ‘ઈશ્વર’ નું સ્વરૂપ ઓળખશો તો તરત સહેલાઈથી સમજાઈ જશે કે તે ઈશ્વર
આ જગતના કર્તા નથી. અહીં ટૂંકમાં સમજાવીએ પ્રથમ તો ઈશ્વર એટલે શું? આત્માની પૂર્ણ
શક્તિ જેને પ્રગટી ગઈ હોય, શુદ્ધસ્વભાવ જેને ખીલી ગયો હોય તેને ઈશ્વર કહેવાય છે. એટલે

સિદ્ધભગવાન અને અરિહંત ભગવાન તે ઈશ્વર છે. ઋષભદેવભગવાન મહાવીરભગવાન
રામચંદ્રભગવાન સીમંધરભગવાન–એ બધાય ઈશ્વરો છે. આવા ઈશ્વરને ‘મુક્તજીવ’ કહેવાય છે.
આપણે આત્માને ઓળખીને મોક્ષ પામીએ તો આપણે પણ ઈશ્વર થઈએ.

હવે આવા ઈશ્વર તો મુક્ત છે, એમને રાગ–દ્વેષ જરાય હોતા નથી; તો પછી અમથા

અમથા જગતને બનાવવાની ઉપાધિ તે શા માટે લ્યે? ઈશ્વર તો પરમ વીતરાગ, તે જગતમાં
નરકને, સર્પને, વીંછીને, કે કસાઈ વગેરેને શા માટે બનાવે? માટે ઈશ્વર તો પોતે પોતાના શુદ્ધ
સ્વરૂપમાં રહેનારા છે, તે જગતના કર્તા નથી.

બીજું– ‘જગત’ એટલે શું? તે સમજીએ તોપણ તરત ખ્યાલમાં આવી જશે કે આ

જગતને કોઈએ બનાવ્યું નથી. ‘જગત’ એટલે ઘણાય જીવ અને અજીવ પદાર્થોનો સમૂહ. તે જીવ
અને અજીવ બધાય પદાર્થો સ્વયંસિદ્ધ સદાય

PDF/HTML Page 35 of 46
single page version

: કારતક : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : ૩૧ :

અસ્તિત્વવાળાં છે. ને દરેક જીવ પોતપોતાના કરેલા કર્મઅનુસાર એક ગતિમાંથી બીજી

ગતિમાં પોતાની મેળે જાય છે ને સુખ–દુઃખને ભોગવે છે. આ રીતે જીવ પોતે જ પોતાના

સુખદુઃખને કરે છે, કોઈ ઈશ્વર તેને દુઃખ કે સુખ આપતા નથી. ઈશ્વર આખા જગતને જાણે છે

ખરા પણ જગતનું કાંઈ કરતા નથી.

બંધુઓ, જો આપણે પણ પરમેશ્વર થવું હોય એટલે કે મુક્ત થવું હોય, તો આપણે

જ્ઞાનસ્વરૂપને ઓળખવું જોઈએ ને પરના કર્તૃત્વની બુદ્ધિ છોડવી જોઈએ. (જેમ આપણા કર્તા

બીજા નથી, તેમ બીજાના કર્તા આપણે નથી.)

અહીં એક પ્રસંગ યાદ આવી જાય છે–બનારસમાં એકવાર એક જૈન–પંડિતજીએ

પોતાની આઠ–દશ વર્ષની બાળકીને પૂછયું–બેટી! તુઝે કિસને બનાઈ? બાળકીએ જવાબ
આપ્યો કે ભગવાનને મુઝે બનાઈ!–એ સાંભળ્‌યું ને પંડિતજી ચોંકી ઊઠયા. અરે! જૈનબાળકને

આ સંસ્કાર!! અને પછી તો જૈનધર્મના મૂળ સંસ્કારમાં કુઠારઘાત સમાન એવા સંસ્કારો

બાળકોમાં ન પડે તે માટે તેમણે પોતાની લડકીને સ્કૂલ છોડાવીને ઘરે જ અભ્યાસ કરાવ્યો.

જોકે આજે પણ હજી એ સ્થિતિમાં બહુ ઝાઝો ફેર નથી. છતાં પૂ. ગુરુદેવના પ્રતાપે

આજે જૈનત્વ જાગી ઊઠયું છે, જૈન બાળકો પણ જાગવા માંડયા છે; ને આપણે બાલવિભાગ
દ્વારા બાળકોમાં નાનપણથી જ સાચા ધાર્મિક સંસ્કારો રેડવાની ઝુંબેશ ચલાવી રહ્યા છીએ.

જેથી આ કળિયુગના ધર્મવિરુદ્ધ સંસ્કારોથી આપણાં બાળકો નાનપણથી જ બચી શકે, ને

જૈનધર્મના મૂળભૂત સંસ્કારનું તેનામાં સીંચન થાય. આ નાનકડા છતાં અત્યંત આવશ્યક

કાર્યમાં જો સૌ સાધર્મીઓને વડીલો ઉત્સાહથી આશીર્વાદ અને સહકાર આપે તો આપણા

આજનાં બાલુડાં મોટા થશે ત્યારે જૈનધર્મના સંસ્કારવડે જૈનશાસનને જરૂર શોભાવશે.

જૈન બાળકોને ધર્મના સંસ્કારો આપવા માટે જૈનસમાજના બધા ફિરકા કેવા એકમત

છે, અને તે બધામાં પણ આત્મધર્મના બાલવિભાગનું કેવું અગ્રસ્થાન છે–તે આપણને

‘સ્થાનકવાસી જૈન’ પત્રના સંપાદકજીના નીચેના શબ્દોથી ખ્યાલમાં આવશે. તેઓ લખે છે કે–”

સોનગઢથી પ્રગટ થતાં આત્મધર્મ–માસિકમાં બાલવિભાગ શરૂ કરીને ઘણું સરલ

માસિક બનાવવામાં આવેલ છે. પુલરૂપે ૧૬૦૦ જેટલા બાલસભ્યો થયા છે. બાલવિભાગમાં

સારૂં એવું દાન પણ મળી રહ્યું છે. દેરાવાસી સમાજમાં પણ એક સ્વતંત્ર માસિક કુમારો માટે
પ્રગટ થાય છે, તથા સુઘોષામાં પણ બાલવિભાગ આપવામાં આવે છે. દરેકમાં બાળકો–કુમારો

સારો રસ લઈને ધર્મની વાતો જાણતા થયા છે...આપણા સન્તાનોને ધર્મવાન બનાવવા હોય

ખરૂં જ છે કે બાળકોને ધર્મના સંસ્કાર આપવામાં જરા પણ ઉપેક્ષા કરવા જેવી નથી.

સ્કૂલનું વિશેષ ભણતર એને મળે કે ન મળે પણ ધાર્મિક સંસ્કાર તો તેને જરૂર મળવા જ

જોઈએ–એવું તેનું મહત્વ સ્વીકારીને બાળકોને ધર્મ સંસ્કાર આપવા માટે સૌએ જાગૃત થવાની

જરૂર છે, ને તેવી પ્રવૃત્તિઓમાં સૌએ ઉત્સાહથી સાથ આપવા જેવું છે. जय जिनेन्द्र

PDF/HTML Page 36 of 46
single page version

: ૩૨ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩

ભરવાડમાંથી ભગવાન –

[૨]

તે ભદ્રિક ગોવાળને વનમાંથી શાસ્ત્ર મળ્‌યું, તે શાસ્ત્ર અત્યંત

ભક્તિપૂર્વક તેણે મુનિરાજને વોરાવ્યું; એ વખતે જ્ઞાનના બહુમાનના ભાવો
એને જાગ્યા; ‘જ્ઞાયક’ ના બીજડા આત્માના ઊંડાણમાં રોપાઈ ગયા.

પછી તે ગોવાળનો જીવ મરીને શેઠને ત્યાં અવતર્યો ને અગિયાર વર્ષની

ઉમરે તો જિનચન્દ્રસ્વામી પાસે દીક્ષા લઈને મુનિ થયો...એ જ આપણા
ભગવાન કુંદકુંદાચાર્યદેવ! (આટલી કથા ગતાંકમાં આવી ગઈ છે.)

એ નાનકડા કુંદકુંદમુનિરાજ આત્માના જ્ઞાન–ધ્યાનમાં મસ્ત રહેવા

લાગ્યા. એમનું જ્ઞાન ખૂબ ખૂબ ખીલવા લાગ્યું...એમનું ચારિત્ર ઉજ્વળ
બન્યું...ને જમીન ઉપર પગ મૂકયા વગર, જમીનથી ચાર આંગળ ઊંચે
આકાશમાં ગમન કરી શકે એવી ઋદ્ધિ પણ તેમને પ્રગટી. એમનો પવિત્ર
આત્મા અંદરમાં તો વિકારને અડતો ન હતો ને બહારમાં ધૂળને અડતો ન
હતો. અપ્રમત્ત ને પ્રમત્ત–એવા ભેદભાવ વગરનો જે એક ‘જ્ઞાયકભાવ’ તેની
ઉપાસનામાં તેઓ લયલીન બન્યા ને પ્રચૂર સ્વસંવેદન વડે આત્માના
અતીન્દ્રિય આનંદને ખૂબ ખૂબ અનુભવવા લાગ્યા; સંસારસમુદ્રનો કિનારો
તેમને એકદમ નજીક આવી ગયો.

આત્માના અનુભવ ઉપરાંત, મહાવીર ભગવાનની પરંપરાથી જે જ્ઞાન

આવ્યું હતું તે જ્ઞાન પણ તેમણે મેળવી લીધું. તે વખતના હજારો મુનિઓમાં
તેઓ મહાન બન્યા...ને એકવાર (માગશર વદ આઠમે) ચતુર્વિધ સંઘે ભેગા
થઈને મોટા ઉત્સવપૂર્વક તેમને આચાર્યપદ ઉપર સ્થાપ્યા. જૈનશાસનનો રથ
તેમને સોંપ્યો...તેઓ જૈનશાસનના નેતા બન્યા... તેમના પ્રતાપે જૈનધર્મની
ખૂબ ખૂબ ઉન્નતિ થઈ, ધર્મની પ્રભાવના થઈ.

જો કે તેમને અગાધ જ્ઞાન હતું, તોપણ હજી કેવળજ્ઞાન ન હતું; તેમજ તે

વખતે આ ભરતક્ષેત્રમાં કોઈ કેવળજ્ઞાની ન હતા. કેવળજ્ઞાનનો આવો વિરહ
તેમને ક્યારેક ખટકતો હતો અરે, અત્યારે સર્વજ્ઞ પરમાત્માના દર્શન

PDF/HTML Page 37 of 46
single page version

: કારતક : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : ૩૩ :

પણ નહીં! વિદેહક્ષેત્રમાં તો સીમંધર ભગવાન વગેરે તીર્થંકર ભગવાન બિરાજી

રહ્યા છે.– એમ યાદ કરીને તેઓ ‘પોન્નૂર’ પાસે બેઠા બેઠા ધ્યાનમાં સીમંધર

ભગવાનના સમવસરણનું ચિંતન કરતા હતા: ‘ત્યાં સર્વજ્ઞદેવની વાણીના ધોધ
છૂટતા હશે, ગણધરો બિરાજતા હશે! ઘણા મુનિવરો આત્મધ્યાન કરી કરીને

કેવળજ્ઞાન પામતા હશે! અહા! કેવાં હશે એ દ્રશ્યો!’

અહીં કુંદકુંદમુનિરાજ સીમંધરનાથનું ધ્યાન ધરે છે, ત્યાં ભગવાનના

સમવસરણમાં એની ખબર પડી. ત્યાંથી બે દેવો ભક્તિપૂર્વક કુંદકુંદસ્વામી પાસે

આવ્યા. તેમની સાથે આકાશમાં વિચરતા વિચરતા કુંદકુંદસ્વામી વિદેહક્ષેત્રમાં

સીમંધર ભગવાનના દર્શન કરવા માટે ચાલ્યા..અહા, ભરતક્ષેત્રના મુનિરાજ

વિદેહક્ષેત્રના તીર્થંકરને ભેટવા આકાશમાર્ગે ચાલ્યા.. ભરતના મુનિરાજ
દેહસહિત વિદેહની યાત્રા કરવા ચાલ્યા...કેવો અદ્ભુત પ્રસંગ! (પછી શું

બન્યું? ........તે આવતા અંકમાં)

સાકરના ભગવાન!

આ આસો સુદ પૂનમે ગુરુદેવે સ્વપ્નમાં એક ભગવાન

દેખ્યા...ભગવાન તો ખરા પણ અદભુત ને આશ્ચર્યકારી! અને વળી એ

શેના બનેલા ખબર છે? સ્ફટિક જેવા ધોળા મજાના સાકરના અખંડ

ગાંગડામાંથી કોતરેલા એ ભગવાન ખડ્ગાસન હતા. સાકરના
ભગવાન એટલે જાણે મીઠા અમૃતરસથી ભરેલા, અતીન્દ્રિય આનંદથી

ભરેલા; ને કારીગરી તો એવી કે જાણે શાશ્વતી રત્નની મૂર્તિ હોય!

અહો, શરદપુનમના એ સ્વપ્નનો મીઠો સ્વાદ...એનો મધુર આહ્લાદ!

ગુરુદેવ એ જિનપ્રતિમાના આનંદકારી દર્શનનું વર્ણન કરતાં

ઉલ્લાસપૂર્વક કહે છે કે એ પ્રતિમાની અદ્ભુતતાનું વર્ણન હું વચનથી
કહી શકતો નથી. આમ દિનરાત જિનગુણચિન્તનમાં મગ્ન ગુરુદેવ

સ્વપ્નમાંય અવારનવાર જિનદેવને દેખે છે. સ્વપ્નમાં એ

અમૃતસ્વાદમય સાકરના જિનપ્રતિમાનું દર્શન કોઈ મીઠા–મધુર

પ્રભાવશાળી ફળની આગાહી સૂચવે છે. ગુરુદેવ આપણને પણ

જિનમાર્ગના અમૃતનો મધુર સ્વાદ ચખાડો.

PDF/HTML Page 38 of 46
single page version

: ૩૪ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩

દેહની સ્તુતિ વડે આત્માની સ્તુતિ થતી નથી, કેમકે દેહ તે આત્મા નથી, તો

તીર્થંકર કેવળીની ખરી સ્તુતિ કઈ રીતે થાય? એવા પ્રશ્નનો ઉત્તર આપતાં ૩૧ મી
ગાથામાં આચાર્યદેવ અલૌકિક રહસ્ય સમજાવે છે કે આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખ
થા તો સર્વજ્ઞની પરમાર્થસ્તુતિ થાય. એ સિવાય એકલા પરસન્મુખભાવથી
(ભાવેન્દ્રિયથી કે દ્રવ્યેન્દ્રિયના અવલંબનથી) સર્વજ્ઞપરમાત્માની સાચી ઓળખાણ કે
સ્તુતિ થતી નથી. એટલે જ્ઞાનસ્વભાવનું અવલંબન કરીને સ્વસન્મુખ થયો, ને રાગથી
ભિન્ન પડીને અતીન્દ્રિયભાવ પ્રગટ કર્યો, તે ભાવવડે સર્વજ્ઞ પરમાત્માની સાચી સ્તુતિ

થાય છે.

સ્તુતિ કરનાર અને જેની સ્તુતિ કરવાની છે તે, એ બંનેનો ભાવ એક જાતનો

થાય ત્યારે સાચી સ્તુતિ થાય. ભગવાન જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, તેમની સ્તુતિ જ્ઞાનવડે થાય,
રાગવડે ન થાય; અંતર્મુખ જ્ઞાયકસ્વભાવના આશ્રયે જ્ઞાનભાવરૂપે પરિણમ્યો ત્યારે
સર્વજ્ઞની સ્તુતિ થઈ; એટલે કે સમ્યગ્દર્શન તે સર્વજ્ઞની પહેલી સ્તુતિ છે. આ સ્તુતિમાં
અંશે ઈન્દ્રિયાતીતપણું થયું છે તેથી જિતેન્દ્રિય છે. જ્ઞાનસ્વભાવની અધિકતાના
અનુભવવડે આવી દશા પ્રગટ કરે ત્યારે સર્વજ્ઞપદનો સાધક થયો, ત્યારે સર્વજ્ઞનો સાચો
ભક્ત થયો. આ સિવાય, સર્વજ્ઞની સ્તુતિ કર્યા કરે પણ પોતામાં સર્વજ્ઞ જેવા
જ્ઞાનભાવનો અંશ પ્રગટ ન કરે તો તેને સર્વજ્ઞની સ્તુતિ કહેવાતી નથી. સર્વજ્ઞની

સ્તુતિનું ફળ તો પોતામાં તેવો ભાવ અંશે પ્રગટ કરવો–તે છે. ને એવો ભાવ પ્રગટ કરીને
જેણે સર્વજ્ઞની સ્તુતિ કરી તે પોતે અલ્પકાળે સર્વજ્ઞ થઈ જશે.

‘નમ: સમયસારાય’ કહો, वंदितु सव्वसिद्धे’ કહો, કે સર્વજ્ઞની સ્તુતિ કહો–

ત્રણેનો ભાવ એક છે; તે ત્રણેમાં આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખ થવાનું આવે છે.
આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખ થઈને જ્યાં દ્રવ્યકર્મ–ભાવકર્મ નોકર્મથી અત્યંત
ભિન્ન શુદ્ધઆત્માને અનુભવમાં લીધો ત્યાં સમયસારને નમસ્કાર થયા, ત્યાં સિદ્ધને
વંદન થયા, અને ત્યાં સર્વજ્ઞની પરમાર્થ સ્તુતિ થઈ. જ્યાં જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખતા
નથી ને રાગાદિમાં એકતા છે ત્યાં સમયસારને (એટલે શુદ્ધાત્માને) સાચા નમસ્કાર

નથી, ત્યાં સિદ્ધને વંદન નથી, ત્યાં સર્વજ્ઞની સાચી ઓળખાણ કે સ્તુતિ નથી.
ઈન્દ્રિયાતીત ભાવવડે અખંડ આત્માને પ્રતીતમાં લીધો ત્યાં દ્રવ્યકર્મ ભાવકર્મ કે નોકર્મમાં
ક્યાંય અંશમાત્ર એકબુદ્ધિ ન રહી, તેનાથી અત્યંત ભિન્નતા થઈ. આવી દશાનું નામ
સર્વજ્ઞની સ્તુતિ છે. આ સ્તુતિમાં પરસન્મુખતા નથી પણ આત્મસન્મુખતા છે.

(૩૧ મી ગાથાના પ્રવચનમાંથી)

PDF/HTML Page 39 of 46
single page version

: કારતક : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : ૩પ :

ગયા અંકના પ્રશ્નોના જવાબ

(૧) જંગલમાં એક મુનિરાજ બેઠા હતા; એક રાજા ત્યાં આવ્યો. વંદન કર્યા, અને પછી પૂછયું

‘પ્રભો? મોક્ષનોમાર્ગ શું છે?’ મુનિ કાંઈ બોલ્યા નહિ પણ ત્રણ આંગળી બતાવી, તે ઉપરથી રાજા
સમજી ગયો કે ત્રણ એટલે સમ્યગ્દર્શન–સમ્યગ્જ્ઞાન ને સમ્યક્ચારિત્ર એ ત્રણ રત્ન, તે મોક્ષમાર્ગ છે.
અને મુનિ કાંઈ બોલ્યા નહિ તે એમ સૂચવે છે કે તે મોક્ષમાર્ગ વિકલ્પ વગરનો છે.–હવે તો રાજાની
જેમ તમે પણ સમજી ગયા ને!

(૨) બાહુબલીકુમારના બાપુજીનું નામ ઋષભદેવ; ભગવાન ઋષભદેવને એકસોએક પુત્રો;

સૌથી મોટા ભરત, ને સૌથી નાના બાહુબલી; એ બધાય મોક્ષમાં ગયા.

(૩) સિદ્ધનગરી અથવા મોક્ષનગરી એવી છે કે ત્યાં ગયા પછી કોઈ જીવ કદી પાછો આવતો

નથી; અને છતાં ત્યાં જવાનું બધાને ગમે છે.

(૪) જેમ સમ્મેદશિખર તે તીર્થંકરોના મોક્ષનું શાશ્વત ધામ છે તેમ અયોધ્યાનગરી તે

તીર્થંકરોના જન્મનું શાશ્વત ધામ છે, તેથી તે પણ આપણું મહાન તીર્થ છે. બંને તીર્થની નીચે (મૂળ
ભૂમિમાં) શાશ્વતો રત્નનો સ્વસ્તિક છે. આદિનાથ, અજિતનાથ, અભિનંદન, સુમતિનાથ, ને
અનંતનાથ–એ પાંચ તીર્થંકરો અયોધ્યામાં જન્મ્યા છે. તે ઉપરાંત ભરતચક્રવર્તી રામચંદ્રજી વગેરે
ઘણા મહાપુરુષો અયોધ્યામાં થયા છે. તે તીર્થને અને તે મહાપુરુષોને નમસ્કાર.

(૧) કરનેવાલા કોઈકા નહીં, (૩) ‘અનંત’ માં જે વસે છે,

દેખનેવાલા સબકા. અનંતગુણનો પિંડ છે,

દેહમેં રહતા, દેહ નહીં. અયોધ્યામાં જન્મ્યા છે,

દરિયા હૈ આનંદકા. પાલેજમાં બિરાજે છે;

અઢી અક્ષરકા નામ હૈ, પાંચ અક્ષરનું નામ છે,

પણ અનંતગુણકા ધામ હૈ.......એ કોણ? ને ચૌદ નંબરનો દેવ છે.......એ કોણ?

(૨) એક ભગવાન એવા (૪) આ વર્ષે ફાગણ સુદ ચૌદશે ગુરુદેવ

કે ભારે જોવા જેવા! ક્યાં વિચરતા હશે?

ચાર અક્ષરનું નામ છે,
યાત્રાનું એ ધામ છે.
એનો પહેલો અક્ષર આપણને બહુ ગમે;
છેલ્લા ત્રણ અક્ષરમાં એક મોટું શહેર વસે–એ કોણ?

(બાલવિભાગના બધા સભ્યોએ જવાબ લખવા જોઈએ. જવાબ તા. પાંચ પહેલાં નીચેના સરનામે

લખો: આત્મધર્મ બાલવિભાગ, સોનગઢ. (સૌરાષ્ટ્ર)

PDF/HTML Page 40 of 46
single page version

: ૩૬ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩

બાલવિભાગના નવા સભ્યો

૧૬૦૨ રાજેશ ધીરજલાલ જૈન જામનગર ૧૬૨૮ અશોકકુમાર જયસુખલાલ જૈન મહુવા

૧૬૦૩ હસમુખરાય પોપટલાલ જૈન મુંબઈ–૨૬ ૧૬૨૯ ભરતકુમાર મૂળજીભાઈ જૈન મહુવા

૧૬૦૪ પ્રવીણચંદ્ર પોપટલાલ જૈન મુંબઈ–૨૬ ૧૬૩૦ નલિનિબેન મૂળજીભાઈ જૈન મહુવા

૧૬૦પ યશવંત એસ. જૈન ઝરીયા ૧૬૩૧ વિપુલકુમાર કનૈયાલાલ જૈન મુંબઈ

૧૬૦૬ કલ્પના એન્ડ વિક્રમ એસ. જૈન મુંબઈ–૨૮ ૧૬૩૨ લલિતચંદ્ર અગરવાલ જૈન ઉદયપુર

૧૬૦૭ અરવિંદકુમાર કેશવલાલ જૈન જંત્રાલ ૧૬૩૩ ચન્દ્રકલા અગરવાલ જૈન ઉદયપુર

૧૬૦૮ સરોજબેન કે. જૈન ” ૧૬૩૪ રમેશચંદ્ર અગરવાલ જૈન ઉદયપુર

૧૬૦૯ ભોગીલાલ ફૂલચંદ જૈન ફતેપુર ૧૬૩પ અજિતકુમાર કેશવલાલ જૈન ફતેપુર

૧૬૧૦ રતિલાલ મણિલાલ જૈન ફતેપુર ૧૬૩૬ કૈલાસબેન કેશવલાલ જૈન ફતેપુર

૧૬૧૧ ઉષાબેન કેશવલાલ જૈન ફતેપુર ૧૬૩૭ શૈલેશકુમાર બાબુલાલ જૈન ફતેપુર

૧૬૧૨ પુષ્પાબેન કેશવલાલ જૈન રાજકોટ ૧૬૩૮ સ્મીતાબેન બાબુલાલ જૈન ફતેપુર

૧૬૧૩ નયનકુમાર મૂળજીભાઈ જૈન વીંછીયા ૧૬૩૯ યશોમતિબેન રમણિકલાલ જૈન મુંબઈ–૪

૧૬૧૪ હસમુખલાલ મૂળજીભાઈ જૈન વીંછીયા ૧૬૪૦ વીણાબેન રમણિકલાલ જૈન મુંબઈ–૪

૧૬૧પ નીલમબેન હસમુખરાય જૈન સાવરકુંડલા ૧૬૪૧ કુંદનબેન રમણિકલાલ જૈન મુંબઈ–૪

૧૬૧૬ મુકેશકુમાર કનકરાય જૈન એડીસા–અબાબા ૧૬૪૨ નયનાબેન રમણિકલાલ જૈન મુંબઈ–૪

૧૬૧૭ સુનીલકુમાર કનકરાય જૈન ” ૧૬૪૩ રાજેન્દ્ર રમણિકલાલ જૈન મુંબઈ–૪

૧૬૧૮ મુનિશકુમાર હરકિશનદાસ જૈન જામનગર ૧૬૪૪ हर्षलताबेन सुमतिलाल जैन घोडनदी

૧૬૧૯ હિતેશકુમાર મહાસુખલાલ જૈન મુંબઈ–૭૭ ૧૬૪પ પ્રકાશકુમાર કાંતિલાલ જૈન વઢવાણ

૧૬૨૦ નિર્મળકુમાર મહાસુખલાલ જૈન મુંબઈ–૭૭ ૧૬૪૬ ઈલાબેન કેશવલાલ જૈન જામનગર

૧૬૨૧ સુમતિપ્રકાશ નેમિચંદ જૈન સોનગઢ ૧૬૪૭ અજયકુમાર રતિલાલ જૈન રાજકોટ

૧૬૨૨ જ્યોતિન્દ્ર મણિલાલ જૈન નરોડા ૧૬૪૮ અનિલકુમાર શાંતિલાલ જૈન જામનગર

૧૬૨૩ નીરંજન ધરમચંદ જૈન જમશેદપુર ૧૬૪૯ જ્યોતિબેન ભીમશીભાઈ જૈન ભટીન્ડા

૧૬૨૪ અજિતકુમાર બી. જૈન મુંબઈ–૪ ૧૬પ૦ હેમલતાબેન ભીમશીભાઈ જૈન ભટીન્ડા

૧૬૨પ પારસકુમાર બી. જૈન મુંબઈ–૪ ૧૬પ૧ પલ્લવીબેન ભીમશીભાઈ જૈન ભટીન્ડા

૧૬૨૬ કિરિટકુમાર મૂળજીભાઈ જૈન મહુવા (બાકીના નામો આવતા અંકે)

૧૬૨૭ વીણાબેન મૂળજીભાઈ જૈન મહુવા

< Previous Page Next Page >