Atmadharma magazine - Ank 302 (Original language). Page: 2.

PDF/HTML Page 21 of 53
single page version

: ૧૮ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯પ

સમ્યગ્દર્શન થાય છે ત્યારે....

જુઓ, આ સમ્યગ્દર્શનનો મંત્ર છે.....શ્રી ગુરુઓએ સમ્યગ્દર્શન

માટે ભવ્ય જીવોને આ શુદ્ધનયરૂપ મંત્ર આપ્યો છે; આ મંત્ર વડે જરૂર
સમ્યગ્દર્શન થાય છે. અને જ્યારે સમ્યગ્દર્શન થાય છે ત્યારે.....શું થાય
છે? તે આ સમયસાર કલશ ૧૦ ઉપરનું પ્રવચન આપને કહેશે.

સમ્યગ્દર્શનના ઉપોદ્ઘાતનો આ શ્લોક છે. સમ્યગ્દર્શન કેવા આત્માને પ્રકાશિત

કરે છે? તે કહે છે–

‘આત્મસ્વભાવં પરભાવભિન્નં’–પરભાવોથી ભિન્ન એવા આત્મસ્વભાવને

અનુભવમાં લેતું સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે છે. ‘આપૂર્ણં આદ્યંતવિમુક્તં એકમ્’–આદિઅંતથી
રહિત ને પોતાના ગુણ–પર્યાયોથી પરિપૂર્ણ એવા એક શુદ્ધ અભેદ આત્માને શુદ્ધનય દેખે
છે, ને તે જ સમ્યગ્દર્શન છે. આવા શુદ્ધઆત્માને અનુભવમાં લેતાં જ સમસ્ત સંકલ્પ–
વિકલ્પોની જાળ વિલય પામે છે– ‘વિલીન સંકલ્પ–વિકલ્પજાલં’ જેમાં કોઈ સંકલ્પ–
વિકલ્પ નથી એવા પરિપૂર્ણ શુદ્ધ આત્મસ્વભાવને પરભાવોથી ભિન્ન એકપણે શુદ્ધનય
પ્રકાશે છે (પ્રકાશયન્ શુદ્ધનયોભ્યુદેતિ) એટલે કે જ્ઞાનપર્યાય અંતર્મુખ થઈને અભેદપણે
આવા આત્માને અનુભવે છે. જ્યારે સમ્યગ્દર્શન થાય છે ત્યારે તેમાં આવો આત્મા
અનુભવાય છે. આવી નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિપૂર્વક સમ્યગ્દર્શન થાય છે.

જુઓ, આ કેવો આત્મા અનુભવમાં લેવાથી સમ્યગ્દર્શન થાય છે તેની વાત છે.

બધાય સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવો અંતરમાં આવા પોતાના આત્માને દેખે છે–અનુભવે છે; અને એ
જ વીતરાગના ધર્મની શરૂઆત છે. આવા આત્માને શુદ્ધનયથી અનુભવમાં લીધા વગર
વીતરાગના માર્ગની શરૂઆત થતી નથી.

– ‘આવો માર્ગ વીતરાગનો...ભાખ્યો શ્રી ભગવાન’

ભાઈ, વીતરાગભગવાને કહેલો વીતરાગમાર્ગ શું છે–તેની ઓળખાણ તો કર.

શુદ્ધઆત્માને દેખવો–અનુભવવો તેને ભગવાને જિનશાસન કહ્યું છે. તે જિનની આજ્ઞા
છે; તે જ સમ્યગ્દર્શનની રીત છે.

PDF/HTML Page 22 of 53
single page version

: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૧૯ :

હે ભાઈ! તારે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવું છે ને? તો સન્તોની આ શિખામણ છે

કે તારા આત્માને પરભાવોથી (દેહથી ને રાગથી) ભિન્ન, ને સ્વભાવથી પરિપૂર્ણ

એકરૂપ અંતરમાં શુદ્ધનયવડે દેખ. રાગને સંકલ્પ–વિકલ્પને આત્મા તરીકે ન દેખ,

તેનાથી આત્માને જુદો જાણ. પર્યાયના ભેદમાં પણ ન અટક. અખંડ શુદ્ધ આત્માને

દેખ. એવા આત્માને દેખતાં અપૂર્વ આનંદના અનુભવ સહિત સમ્યગ્દર્શન ને

સમ્યગ્જ્ઞાન થશે.

જેને મોટો કિંમતી હીરો લેવો હોય તેણે તે હીરો ઓળખવો જોઈએ; હાથમાં

કોલસો લઈને માને કે ‘આ હીરો છે’–તો હીરો હાથમાં ન આવે; તેમ જેને

‘ચૈતન્યહીરો’ લેવો છે, જેને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવું છે–તેણે રાગના ડાઘ વગરનો

શુદ્ધ ચૈતન્ય હીરો કેવો છે તે ઓળખવો જોઈએ. રાગાદિ સંકલ્પવિકલ્પને અનુભવે

અને એમ માને કે ‘આવો આત્મા છે’–તો સાચો ચૈતન્યહીરો તેને ન મળે; ભેદના

ને અશુદ્ધના અનુભવથી સમ્યગ્દર્શન ન થાય. જ્ઞાનદર્શનાદિ ગુણોના કે પર્યાયોના

ભેદને ન દેખતાં પોતાના અનંત જ્ઞાનાદિ સ્વભાવોથી અભેદ એકરૂપ આત્માને

સમ્યગ્દર્શન દેખે છે. અનંત ગુણોને અનંત ભેદના વિકલ્પરૂપે ન દેખતાં, એકાકાર

એક વસ્તુને સહજ સ્વભાવરૂપે ધર્મી પોતાને અનુભવે છે, એટલે તે અનુભવમાં

એકપણું પ્રકાશે છે.

જુઓ, આ સમ્યગ્દર્શનનો મંત્ર છે. શ્રી ગુરુઓએ સમ્યગ્દર્શન માટે ભવ્ય જીવોને

આ શુદ્ધનયરૂપ મંત્ર આપ્યો છે; આ મંત્ર વડે જરૂર સમ્યગ્દર્શન થાય છે.

* સત્કાર્યોની અનુમોદના કરનાર તે

સત્કાર્ય તરફ જશે. પણ સત્કાર્યોની ઈર્ષા કરનાર

કદી સત્કાર્ય તરફ નહિ જાય.

* કોઈ ઈર્ષા કરે તેથી ગભરાઈને તારા

PDF/HTML Page 23 of 53
single page version

: ૨૦ : આત્મધર્મ માગશર : ૨૪૯પ

ગુરુદેવ કહે છે: ધન્ય મારગ.....ને ધન્ય ધ્યેય

પ્રવચનસારની આ ૮૦–૮૧–૮૨ મી ગાથાના ભાવો

ગુરુદેવને કેટલા પ્રિય છે, તે ગુરુદેવના પ્રમોદભરેલા ઉપરોક્ત

ઉદ્ગારોથી ખ્યાલમાં આવે છે. ગુરુદેવ કહે છે કે ત્રણકાળના

તીર્થંકરોએ સ્વાશ્રિત નિર્વાણમાર્ગ જે રીતે સાધ્યો ને જગતને પણ

ઉપદેશ્યો, તે નિર્વાણમાર્ગ કુંદકુંદાચાર્યદેવે આ ગાથાઓમાં પ્રસિદ્ધ કર્યો
છે. અહો! ધન્ય એ મારગ! ને ધન્ય ધ્યેયરૂપ શુદ્ધઆત્મા.

સંતો કહે છે કે આવા માર્ગમાં ને આવા ધ્યેયમાં અમારી

મતિને વ્યવસ્થિત કરીને, અમે તે માર્ગને સાધી જ રહ્યા
છીએ....મોક્ષને સાધવાનું કૃત્ય કરાય છે.

હે જીવો! તમે પણ મોક્ષને માટે આ જ માર્ગનો આશ્રય

કરો....મોક્ષને માટે સર્વે તીર્થંકરોએ સેવેલો ને ઉપદેશેલો આ એક જ
માર્ગ છે....બીજો માર્ગ નથી.

– ‘આવો માર્ગ વીતરાગનો, ભાખ્યો શ્રી ભગવાન.’

અર્હન્ત સૌ કર્મોતણો કરી નાશ એ જ વિધિ વડે;
ઉપદેશ પણ એમ જ કરી, નિર્વૃત થયા; નમું તેમને.

આચાર્યદેવ પ્રમોદથી કહે છે કે અહો, તે તીર્થંકરભગવંતોને નમસ્કાર હો–કે જેમણે

શુદ્ધોપયોગવડે કર્મક્ષય થવાનો માર્ગ ઉપદેશ્યો અને પોતે તે જ માર્ગ સાધીને મુક્તિ

પામ્યા. જુઓ, અહીં મોહક્ષયનો ઉપદેશ કરનારા અરિહંતોને નમસ્કાર કર્યા તેમાં

પોતાની જવાબદારી છે, –એટલે કે પોતે પણ તેવા મોહક્ષયના માર્ગમાં શુદ્ધોપયોગવડે

પરિણમી જ રહ્યા છે,–એવા ભાવનમસ્કાર છે. णमो अरिहंताणं ખરૂં

PDF/HTML Page 24 of 53
single page version

: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૨૧ :

ધન્ય તે મારગ.......ને ધન્ય ધ્યેય

ત્યારે કહેવાય કે જ્યારે અરિહંત જેવો પોતાનો શુદ્ધઆત્મા અનુભવમાં લ્યે. તેમ અહીં

કહે છે કે અહો, જે આ શુદ્ધોપયોગરૂપ મોક્ષમાર્ગ છે તે જ સર્વે તીર્થંકરભગવંતોએ સેવેલો

ને ઉપદેશેલો માર્ગ છે, અને અમે પણ શુદ્ધોપયોગ પ્રગટ કરીને તીર્થંકરોના તે જ માર્ગે

જઈ રહ્યા છીએ. તીર્થંકરોનો અને અમારો એક જ માર્ગ છે; મોક્ષના બે માર્ગ નથી.

સાધકદશાનો કાળ અસંખ્ય સમયનો જ હોય; અત્યાર સુધીનો અનંતકાળ વીત્યો

તેમાં અનંતા જીવો સાધક થઈને મોક્ષ પામ્યા. તેમાં અનંતાજીવો તીર્થંકર પણ થયા. એ

બધાય જીવો કઈ રીતે મોક્ષ પામ્યા? ને કેવો ઉપદેશ આપ્યો? તો કહે છે કે અરિહંતો

જેવા પોતાના શુદ્ધાત્માની ઓળખાણવડે પ્રથમ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરીને, અને પછી

શુદ્ધોપયોગવડે તેમાં લીનતા વડે રાગદ્વેષનો ક્ષય કરીને, સર્વે અરિહંતોએ મુક્તિ પ્રાપ્ત

કરી, અને દિવ્યધ્વનિવડે સમવસરણમાં શ્રોતાજનોને પણ બધાય તીર્થંકરોએ એ જ

ઉપદેશ આપ્યો. અહો, આવો ઉત્તમ માર્ગ ભગવંતોએ બતાવ્યો. તેમને નમસ્કાર હો.

જુઓ, અનંતા તીર્થંકરોએ શું કર્યું ને શું કહ્યું–તે વાત આચાર્યભગવાને અહીં

પ્રસિદ્ધ કરી.

PDF/HTML Page 25 of 53
single page version

: ૨૨ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯પ

પ્રશ્ન:– કુંદકુંદાચાર્ય તો હમણાં બે હજાર વર્ષ પહેલાં થયા, ને એ વખતે તો

પંચમકાળ હતો, અહીં કોઈ તીર્થંકર તો ન હતા;–તો બધાય તીર્થંકરોએ શું કર્યું ને શું

કહ્યું–તે વાતની તેમને કેવી રીતે ખબર પડી?

ઉત્તર:– એક તો તેમણે વિદેહક્ષેત્રે બિરાજમાન તીર્થંકર શ્રી સીમંધર ભગવાનના

દર્શન સાક્ષાત્ કર્યા હતા, તેમની વાણી પણ સાક્ષાત્ સાંભળી હતી; બીજું પોતાના

આત્મામાં શુદ્ધોપયોગરૂપ નિજવૈભવવડે તેમણે અંતરમાં મોક્ષમાર્ગ સાક્ષાત્ અનુભવ્યો

હતો. તે અનુભવેલા માર્ગની નિઃશંકતાથી કહે છે કે મોક્ષનો માર્ગ ત્રણે કાળે આવો જ છે,

ત્રણેકાળના જીવોને માટે આ એક જ મોક્ષમાર્ગ છે, બીજો માર્ગ નથી.

ભગવાને જે મોક્ષમાર્ગ ઉપદેશ્યો તે કોઈ કલ્પનાથી નથી ઉપદેશ્યો, પણ પોતે જાતે

અનુભવેલો માર્ગ ઉપદેશ્યો છે; જે માર્ગે પોતે મોક્ષ સાધ્યો તે જ માર્ગ ઉપદેશ્યો. એ જ

રીતે (આચાર્યદેવ કહે છે કે) અમે પણ સ્વાનુભવથી તે માર્ગ જોયો છે; અંતરમાં દેખેલો

ને અનુભવેલો તે માર્ગ અમે અહીં પ્રસિદ્ધ કર્યો છે. અહો, આ માર્ગ કોઈ સાધારણ નથી;

આ તો અનંતા તીર્થંકરો–કેવળીભગવંતોએ સેવેલો ને ઉપદેશેલો માર્ગ છે, ચાર

જ્ઞાનધારક ગણધરોએ જે ઝીલ્યો છે, ઈન્દ્રો અને ચક્રવર્તીઓ અત્યંત ભક્તિથી જે માર્ગને

આદરે છે; સર્વે મુમુક્ષુઓને માટે ત્રણેકાળે આ એક જ મોક્ષમાર્ગ છે.

(ગુરુદેવ કહે છે–વાહ, ધન્ય એ માર્ગ!)

અહા, અનંતા તીર્થંકરભગવંતો જેના જ્ઞાનમાં બેઠા, તેનું જ્ઞાન તો રાગથી છૂટું

પડીને મોક્ષ તરફ ચાલ્યું, હવે તે જ્ઞાનમાં અનંત ભવ કરવાનું હોય જ નહિ; જે જ્ઞાનમાં

ભવરહિત ભગવાનની પ્રતીત બેઠી તે જ્ઞાનમાં ‘મારે અનંતભવ હશે’ એવી શંકા હોય

નહિ, તેને અલ્પભવ જ હોય, ને ભગવાનના જ્ઞાનમાં પણ એમ જ દેખાય.

અરે, જગતને કેવળજ્ઞાનની ખબર નથી; કેવળજ્ઞાનને પ્રતીતમાં લેનારા

મતિશ્રુતજ્ઞાનની કેટલી તાકાત છે તેની પણ ખબર નથી. એ મતિશ્રુતજ્ઞાન તો

કેવળજ્ઞાનની જાતના થયા, કેવળજ્ઞાનને ભવ હોય તો એને ભવ હોય! એ તો ભવથી ને

ભવના કારણથી (–રાગથી) જુદું પડીને મોક્ષનું સાધક થયું, વીતરાગવિજ્ઞાન થયું.

કેવળજ્ઞાન તે પૂર્ણ વીતરાગવિજ્ઞાન જ છે, ને આ સાધકનું જ્ઞાન ભલે અલ્પ હોય છતાં તે

પણ વીતરાગવિજ્ઞાન જ છે. આવા જ્ઞાનમાં જ સર્વજ્ઞની સાચી પ્રતીત થઈ છે.

“અનંતા તીર્થંકરો થઈ ગયા, અનંતા થશે” એવો સ્વીકાર કરનાર જ્ઞાનની

તાકાત કેટલી? રાગમાં અટકેલું જ્ઞાન તે નહિ કબુલી શકે, કેમકે તે તો અરિહંતને

ઓળખતું જ નથી. અરિહંતને ઓળખતાં શુદ્ધઆત્મા ઓળખાય; અને જે જ્ઞાને

PDF/HTML Page 26 of 53
single page version

: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૨૩ :

અંતર્મુખ થઈને શુદ્ધાત્માને ઓળખ્યો તે જ્ઞાન જ પૂર્ણ શુદ્ધતાને પામેલા અનંતા

તીર્થંકરોનો યથાર્થ સ્વીકાર કરી શકે.

ભગવાન મોક્ષ પામ્યા છે ને ભગવાનની વાણી મોક્ષમાર્ગ દેખાડનારી છે.

ભગવાનનો ઉપદેશ મોક્ષમાર્ગને જ પોષનારો છે. શુદ્ધોપયોગરૂપ મોક્ષમાર્ગ–તેનો જ

ઉપદેશ ભગવાને કર્યો છે. –ચારે અનુયોગના ઉપદેશમાં આવું જ તાત્પર્ય છે. તેને બદલે

રાગને મોક્ષનું સાધન મનાવવાનો આશય જે કાઢે તે જીવ ભગવાનના ઉપદેશને

સમજ્યો જ નથી, ભગવાનને તેણે ઓળખ્યા નથી, ભગવાન કેવા માર્ગે મોક્ષ પામ્યા

તેની તેને ખબર નથી. ને ભગવાને કેવો માર્ગ બતાવ્યો તેની પણ તેને ખબર નથી. અહીં

તો આચાર્યદેવ પોતે મોક્ષમાર્ગને અનુભવીને કહે છે કે આવો જ માર્ગ બધાય

ભગવંતોએ સેવ્યો છે, ને ઉપદેશમાં પણ આવો જ માર્ગ બતાવ્યો છે.

“આવો માર્ગ વીતરાગનો.....ભાખ્યો શ્રી ભગવાન”

આવો છે તીર્થંકરોનો માર્ગ!

ધન્ય એ માર્ગ!

નમસ્કાર હો એ માર્ગને...અને તેના પ્રણેતા ભગવંતોને!

ચાલો જઈએ...આપણે પણ એ ભગવંતોના મારગે.

“સોનાનો ભાવ શું?”

એક દિવસ ચર્ચાની શરૂઆતમાં ગુરુદેવે કહ્યું–મારે એક પ્રશ્ન પૂછવો છે!

સભાજનો આશ્ચર્યથી પ્રશ્ન સાંભળવા આતૂર બન્યા, કે ગુરુદેવ શું પૂછશે?

ત્યાં તો ગુરુદેવે પૂછ્યું–‘સોનાનો ભાવ શું છે?’

ઘડીભર તો સૌ વિચારમાં પડી ગયા.

તમેય વિચારમાં પડી ગયા છો?–તો

‘સોનાનો ભાવ’ જાણવા માટે જુઓ પાનું : ૨પ

PDF/HTML Page 27 of 53
single page version

: ૨૪ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯પ

આત્મા કેવડો? અનંતગુણ

જેવડો...

ગુણ કેવડો?
અનંતી પૂર્ણ નિર્મળપર્યાય પ્રગટે

એવડો.

જ્ઞાનની પૂર્ણપર્યાય કેવળજ્ઞાન,

એવી અનંત કેવળજ્ઞાન પર્યાયો થવાનું
સામર્થ્ય એક જ્ઞાનગુણમાં.

ચારિત્રની પૂર્ણપર્યાય વીતરાગતા,

એવી અનંત વીતરાગપર્યાયો થવાનું
સામર્થ્ય એક ચારિત્રગુણમાં.
આમ ચારિત્રની वीतरागता અને જ્ઞાનની

विज्ञानता,–એમ બે ગુણથી જ આત્માને

વીતરાગવિજ્ઞાનપણું પ્રાપ્ત છે, ને તેનાથી

આત્માને પૂજ્યતા–મહાનતા–મંગળપણું છે.

(મંગલમય મંગલકરણ વીતરાગવિજ્ઞાન,–)

(તીનભુવનમેં સાર વીતરાગવિજ્ઞાનતા)

જ્યાં ચારિત્ર અને જ્ઞાન એ બે ગુણની

અવસ્થાથી પણ આત્માને આવી વીતરાગ–

વિજ્ઞાનતા પ્રાપ્ત છે, ત્યાં અનંતગુણો ને તેની

અનંતી નિર્મળપર્યાયોવડે આત્માની
મહાનતાની તો શી વાત!

આવા અનંત મહિમાવંત

વીતરાગવિજ્ઞાનઘન આત્માનો અનુભવ તે

જૈનશાસન છે. આવડો મોટો આત્મા તે
જૈનશાસનનો આત્મા છે.

જે જ્ઞાનમાં આવા આત્માનો

અનુભવ થયો તે અંતર્મુખજ્ઞાન (ભાવશ્રુત)

પોતે જિનશાસન છે. તે ભાવશ્રુતજ્ઞાન પોતે

આત્મા જ છે, તે આત્મા સાથે અભેદ છે માટે

તે આત્મા જ છે. આવા આત્માની અનુભૂતિ

જે જૈનશાસનની અનુભૂતિ; અને તે જ
મોક્ષમાર્ગ.

ભાઈ! તારો આત્મા, તું પોતે

આવો છો....અચિંત્ય ગંભીરતા તારા

સ્વભાવમાં ભરેલી છે. તેને અંતરમાં

લક્ષગત કર....તો તને જૈનશાસન સમજાય.

આવા આત્માને પોતાના અંતરમાં લક્ષમાં

લીધા વગર જૈનશાસન સમજાય નહિ.

અહો! શુદ્ધ આત્માના અનુભવમાં આખું
જૈનશાસન સમાઈ જાય છે.

જય હો...આવા જૈનશાસનનો!

નમસ્કાર હો...આવું જૈનશાસન દેખાડનારા
વીતરાગવિજ્ઞાની સંતોને.

PDF/HTML Page 28 of 53
single page version

: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૨પ :

કારતક વદ ચોથે રાત્રે તત્ત્વચર્ચા વખતે ગુરુદેવે પૂછ્યું ‘સોનાનો ભાવ શું?’
શ્રોતાએ જવાબ આપ્યો–સોનાનો ભાવ હમણાં શું ચાલે છે તે ખબર નથી.
બીજા ભાઈ કહે કે આજે છાપામાં ભાવ વાંચ્યા નથી.
ગુરુદેવ કહે–સોનાનો ભાવ તો સોનામાં હોય, સોનાનો ભાવ કાંઈ સોનાથી જુદો

ન હોય.

સોનાનાં રજકણોમાં જે વર્ણ–ગંધ–રસ–સ્પર્શ છે તે જ સોનાનો ભાવ છે. ભાવ

એટલે વસ્તુના ગુણ.

જેમ આત્માનો ભાવ શું? કે જ્ઞાન–દર્શન–ચારિત્ર વગેરે અનંતગુણો તે જ

આત્માનો ભાવ છે. અરે, તારા આત્માનો ભાવ શું તેની પણ તને ખબર નથી?

દરેક વસ્તુના ગુણ તે જ તેનો સ્વભાવ છે.
આત્માનો ભાવ તો અનંત જ્ઞાનાદિરૂપ ત્રિકાળ છે. ક્ષણિક રાગાદિ વિકાર તે

આત્માનો ખરો ભાવ નથી, તે રાગભાવવડે આત્માની ખરી કિંમત અંકાતી નથી. વસ્તુને

તેના સાચા ભાવવડે ઓળખવી જોઈએ.

જેમ લાખ રૂા. ની કિંમતનો હીરો હોય ને તેની કિંમત પાંચ પૈસા ટાંકે–તો તેને

હીરાના ભાવની ખબર નથી. તેમ ચૈતન્યહીરો અનંત જ્ઞાનસમ્પન્ન, તેની કિંમત રાગ

જેટલી ટાંકે તો તેને ચૈતન્યહીરાના સાચા ભાવની ખબર નથી; આત્માનો ભાવ,

આત્માનો ગુણ તેણે જાણ્યો નથી. વસ્તુનો ‘ભાવ’ જાણ્યા વગર વસ્તુની પ્રાપ્તિ થાય

નહિ.

દરેક વસ્તુમાં પોતાના દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાળ–ભાવ હોય છે, ને તેનાવડે તે વસ્તુ

ઓળખાય છે.

આત્મા ગુણ પર્યાયને ધારણ કરનાર દ્રવ્ય છે.
અસંખ્ય અરૂપી–ચૈતન્યપ્રદેશ તે તેનું ક્ષેત્ર છે.

PDF/HTML Page 29 of 53
single page version

: ૨૬ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯પ

વર્તમાન જે પર્યાયમાં તે વર્તે છે તે તેનો કાળ છે.
જ્ઞાનાદિ જે અનંતગુણો તે આત્માનો ભાવ છે.
આ રીતે “સોનાના ભાવ” ના દ્રષ્ટાન્તે ગુરુદેવે આત્માના ભાવ સમજાવ્યા હતા.

* * *

ઘણીવાર લોકો કહે છે કે કોઈ અમારો ભાવ પૂછતું નથી!
પણ ભાઈ! તેં પોતે કદી તારો ‘ભાવ’ પૂછ્યો છે? તારો પોતાનો ‘ભાવ’ શું છે

તેની તને ખબર છે? હજી તને જ તારા ભાવની ખબર નથી,–પહેલાં તું તો તારા ભાવને

જાણ. બીજા ભલે પૂછે કે ન પૂછે, પણ તારો ભાવ તો તારામાં છે. અનંત જ્ઞાન–દર્શન–

આનંદના ભાવો તારામાં ભર્યા છે–તેનો અપાર મહિમા છે. જડભાવથી જુદો ને

રાગભાવથી પણ જુદો, પરમ આનંદથી ભરેલો તારો ચૈતન્યભાવ છે.–એ જ તારો સાચો

ભાવ છે.

પુણ્યવડે શુભરાગવડે તું આત્મા લેવા માંગીશ, તો તે ખોટો ભાવ છે, આત્માનો

તે સાચો ભાવ નથી.

જ્ઞાનરૂપ ભાવ તે જ આત્માનો સાચો ભાવ છે, તે ભાવદ્વારા આત્માની પ્રાપ્તિ

(અનુભવ) થાય છે.

આવા તારા આત્મભાવને તું જાણ!

અમર થવાની સહેલી રીત

તમારે અમર થવું છે?....................હા.
તો, જે કોઈ નાશવંત–મૃત્યુ પામનાર પદાર્થો છે તેનાથી તમારી ભિન્નતા

જાણો....બસ, પછી તમારું મૃત્યુ કદી નહિ થાય. અમરપણું પ્રાપ્ત થઈ જશે.–કેમકે

આત્મા તો અમર છે, ને જે મરે છે તે આત્મા નથી. બાકી, મરે એવી વસ્તુ

સાથે જો મિત્રતા રાખશો તો તમે અમર ક્યાંથી થઈ શકશો?

PDF/HTML Page 30 of 53
single page version

: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૨૭ :

સાચું સુખ ને તેનું સાચું સાધનન

(પ્રવચનસર ગથ ૬૯ – ૭૦)

* શુદ્ધોપયોગ તે તો જ્ઞાનથી અને સુખથી અવિરુદ્ધ છે. પણ શુભરાગ તે તો

જ્ઞાનથી અને સુખથી વિરુદ્ધ છે. માટે અતીન્દ્રિય સુખના અભિલાષી જીવે શુભરાગ
છોડવા યોગ્ય છે અને શુદ્ધોપયોગ જ અંગીકાર કરવા યોગ્ય છે.

* શુભોપયોગનું સાધ્ય તો ઈન્દ્રિયસુખ છે, ઈન્દ્રિયસુખ કહો કે સંસાર કહો; તે

શુભોપયોગવડે સધાય છે, પણ શુભોપયોગ વડે કાંઈ સાચું સુખ કે મોક્ષ નથી સધાતો.

મોક્ષ તો શુદ્ધોપયોગ વડે જ સધાય છે. શુદ્ધોપયોગનું સાધ્ય અતીન્દ્રિય સુખરૂપ મોક્ષ;
અને શુભોપયોગનું સાધ્ય ઈન્દ્રિયસુખરૂપ સંસાર.

* કોઈ કહે કે–વીતરાગી દેવ–ગુરુની ભક્તિના શુભરાગમાં અમારો હેતુ તો

મોક્ષનો છે! તો કહે છે કે ભાઈ! રાગ કદી મોક્ષનો હેતુ થઈ શકતો નથી. શુભ રાગને

હેતુ બનાવીને તેના વડે મોક્ષ સાધવા માંગે તેને મોક્ષના સાચા હેતુની ખબર નથી.

રાગને મોક્ષનો હેતુ માનતાં મોક્ષની ને માર્ગની શ્રદ્ધામાં વિપરીતતા થાય છે. મોક્ષનું

સાચું કારણ તો રાગ વગરનો શુદ્ધ ઉપયોગ જ છે, તેને ઓળખે તો જ મોક્ષની ને તેના
માર્ગની સાચી શ્રદ્ધા થાય.

* અરે, હજી તો મોક્ષનો સાચો હેતુ શું છે તેને પણ જીવો ઓળખતા નથી.

આચાર્યદેવ કહે છે કે ભાઈ! જે શુભને તું અજ્ઞાનથી મોક્ષનું સાધન માને છે તે શુભ વડે

તો ઈન્દ્રિયસુખની સામગ્રી સધાય છે, કાંઈ મોક્ષ કે અતીન્દ્રિયસુખ તેના વડે સધાતું નથી.

મોક્ષનું પરમસુખ શુદ્ધોપયોગ વડે જ સધાય છે. આ રીતે સાચા સાધનને ઓળખ્યા
વગર સાધ્યની સિદ્ધિ થાય નહિ.

* મોક્ષના સાચા સાધનને ઓળખ્યા વગર, બહારના બીજા કલ્પિત સાધનો

અનંત વાર જીવે કર્યા, પણ તેનાથી જરાય સુખ ન સધાયું, તેનાથી માત્ર બહારની

અનુકૂળ સામગ્રી મળી એટલે કે ઈન્દ્રિયવિષયો મળ્‌યા ને તેમાં સુખ માનીને સંસારમાં જ

જીવ રખડ્યો અનુકૂળ વિષયો તરફનું વલણ તે પણ દુઃખ જ છે. જગત જેને સુખ કલ્પે

છે એવું ઈન્દ્રિયસુખ તે ખરેખર તો દુઃખ જ છે, સ્વસન્મુખ થઈને ચૈતન્યની પરમ શાંતિનું

વેદન તે જ સાચું સુખ છે, ને તેની પ્રાપ્તિ શુદ્ધોપયોગ વડે જ થાય છે.

PDF/HTML Page 31 of 53
single page version

: ૨૮ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯પ

ગુરુદેવને અત્યંત પ્રિય એવી ૮૦–૮૧–૮૨મી ગાથા જ્યારે

પ્રવચનમાં વંચાતી હોય ત્યારે, અનંતા તીર્થંકરોના સ્વાશ્રયરૂપ

ઉપદેશનો ધોધ જાણે એક સાથે સંભળાતો હોય એમ અતિશય પ્રમોદથી

તેઓ ખીલી ઊઠે છે...અને ગુરુદેવના શ્રીમુખથી તે સાંભળતાં એવા

ભાવ ઉલ્લસે છે કે વાહ! અરિહંતદેવનો આવો સુંદર માર્ગ! તે મને

પ્રાપ્ત થયો. અરિહંતોના આ માર્ગમાં મોહને જીતવો સાવ સુગમ છે.

અરિહંતભગવાન–કે જેમણે શુદ્ધોપયોગના બળવડે મોહને જીતી લીધો

છે ને આત્માની પૂર્ણ શુદ્ધતા પ્રગટ કરી છે, તેમને આદર્શરૂપ બતાવીને

૮૦મી ગાથામાં આચાર્યદેવ કહે છે કે આવા અરિહંત ભગવાનના દ્રવ્ય–

ગુણ–પર્યાયને ઓળખતાં તારા આત્માનું શુદ્ધસ્વરૂપ પણ ઓળખાશે,

કેમકે આત્માનું પરમાર્થસ્વરૂપ અરિહંત જેવું જ છે. જેણે સંસારની ચાર

ગતિમાં ન અવતરવું હોય, ને અરિહંતપણે અવતરવું હોય,

સર્વજ્ઞદશાપણે ઊપજવું હોય, તેઓ અરિહંત જેવા જ નિજસ્વરૂપને

ઓળખીને તેમાં પર્યાયને અંતર્મગ્ન કરો.–આમ કરવાથી સમ્યગ્દર્શનાદિ

થશે, ને મોહને જીતાશે. અરિહંતોના માર્ગને અનુસરવાની આ રીત છે;

ને આ જ સાચું णमो अरिहंताणं છે.

*
જે જાણતો અર્હંતને ગુણ દ્રવ્ય ને પર્યયપણે,
તે જીવ જાણે આત્મને, તસુ મોહ પામે લય ખરે.

PDF/HTML Page 32 of 53
single page version

: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૨૯ :

*
જેવા

અરિહંત

તેવો જ

હું

*
અરિહંતને

જાણતાં

આત્મા

જણાયછે.

ભગવાન અરિહંતદેવની સાથે મેળવીને આત્માનું સ્વરૂપ સમજાવે છે. અરિહંત જેવું

શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ જાણતાં જીવને જરૂર સમ્યગ્દર્શન થાય છે ને મોહનો ક્ષય થાય છે.

‘णमो अरिहंताणं’ સાચું ક્યારે કહેવાય? કે અરિહંતદેવ જેવા પોતાના શુદ્ધ

આત્માને જાણે ત્યારે.

પરમાર્થે આ આત્મા અરિહંતભગવાન જેવો જ છે, બંનેના શુદ્ધસ્વરૂપમાં કાંઈ ફેર

નથી. એટલે અરિહંતને જાણતાં પોતાનો શુદ્ધ આત્મા પણ જણાય છે.

અરિહંતનું સ્વરૂપ ઓળખે નહિ, આત્માનું શુદ્ધસ્વરૂપ ઓળખે નહિ,–તો તેણે

અરિહંતને નમસ્કાર કઈ રીતે કર્યા?

અરિહંત તો શુદ્ધઆત્મા છે. તેનું દ્રવ્ય શુદ્ધ ચેતનારૂપ, તેના ગુણ શુદ્ધ ચૈતન્યરૂપ,

અને તેની પર્યાય પણ શુદ્ધ ચેતનારૂપ,–તેમના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયમાં ક્યાંય રાગ નથી, આવા

સર્વ પ્રકારે શુદ્ધ અરિહંતના આત્માને જાણતાં જીવ પોતાના આત્મામાં પણ રાગથી ભિન્ન

શુદ્ધચૈતન્યસ્વરૂપને જરૂર ઓળખી લ્યે છે. ને આવી ઓળખાણ થતાં પર્યાય અંતર્લીન

થઈને સમ્યગ્દર્શન થાય છે; પછી તેને મિથ્યાત્વ રહેતું નથી. પર્યાય તો અંતરમાં શુદ્ધઆત્મા

તરફ વળી ગઈ પછી મોહ શેમાં રહે? આ રીતે મોહની સેના જીતાય છે.

* અરિહંતને રાગ છે?..........ના;
તો મારા શુદ્ધસ્વરૂપમાં પણ રાગ નથી.
*અરિહંતને પૂરું જ્ઞાન ને વીતરાગતા છે.
તો મારું સ્વરૂપ પણ કેવળજ્ઞાન ને વીતરાગતા છે.

PDF/HTML Page 33 of 53
single page version

: ૩૦ : આત્મધર્મ માગશર : ૨૪૯પ

જેમ
वंदित्तु सव्वसिद्धे દ્વારા સિદ્ધ ભગવાનને સાધ્યરૂપે આત્મામાં સ્થાપ્યા

એટલે કે જેવા સિદ્ધ તેવો હું–એમ સિદ્ધસમાન પોતાનું શુદ્ધસ્વરૂપ ઓળખી લીધું, ને
સાધકભાવ શરૂ થયો.

તેમ અહીં અરિહંતદેવના સ્વરૂપની ઓળખાણ દ્વારા, તેમના જેવો જ પોતાનો

શુદ્ધઆત્મા છે–એમ નિર્ણય કરતાં સમ્યગ્દર્શન થાય છે, ને મોહનો ક્ષય થાય છે.

અહા, કુંદકુંદાચાર્યદેવની શૈલી જ કોઈ અપૂર્વ અલૌકિક છે. ચારેકોરથી વાત કરીને

અંદર શુદ્ધઆત્મામાં લઈ જાય છે.

દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયસ્વરૂપ આત્મા વસ્તુ છે. અરિહંત ભગવાનને તે દ્રવ્ય–ગુણ–

પર્યાય ત્રણેય શુદ્ધ છે; તેને જે ખરેખર જાણે છે, એટલે કે શરીરવડે કે સમવસરણાદિ

વિભૂતિવડે નહિ પણ તેમના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય વડે અરિહંતદેવનું સ્વરૂપ જાણે છે, તે

શુદ્ધઆત્માનું સ્વરૂપ જાણે છે એટલે ખરેખર પોતાના આત્માનું પરમાર્થ સ્વરૂપ તે જાણી

લ્યે છે;–કેમકે આ આત્માનું પરમાર્થ સ્વરૂપ પણ અરિહંત જેવું જ છે, તેમાં કાંઈ તફાવત

નથી; માટે એકનું સ્વરૂપ જાણતાં બીજાનું સ્વરૂપ પણ જણાઈ જાય છે. આવું સ્વરૂપ

જાણ્યા વગર શુદ્ધ ઉપયોગ થઈ શકે નહિ. આવું શુદ્ધ સ્વરૂપ સમજે તો જ શુદ્ધોપયોગ

થાય, ને તો જ મોહનો ક્ષય થાય.–આવા ઉપાયથી જ તીર્થંકરો મોહક્ષય કરીને મુક્તિ
પામ્યા છે, ને આવો જ ઉપદેશ જગતને ઉપદેશ્યો છે.

પોતાનો આત્મા અરિહંત જેવો શુદ્ધ જાણ્યો એટલે હવે અરિહંતદેવ જેવી પૂર્ણ દશા

પ્રગટ કરવા માટે સ્વસન્મુખ પોતાના આત્મામાં જ જોવાનું રહ્યું, કેમકે પોતાનો પૂર્ણ આત્મા

છે તેમાંથી જ પોતાની પૂર્ણ પર્યાય આવે છે, બહારથી નથી આવતી; રાગમાંથી નથી

આવતી; અરિહંતમાં રાગાદિ પરભાવો નથી, એટલે અરિહંત જેવો પોતાને જાણતાં પોતામાં
પણ રાગાદિ પરભાવોનું કર્તૃત્વ ન રહ્યું. સાધક થઈને તે પણ સર્વજ્ઞપદ લેવા તરફ ચાલ્યો.

આચાર્યદેવ કહે છે કે આ રીતે શુદ્ધાત્માને પ્રતીતમાં લઈને મોહ ઉપર વિજય

મેળવવા માટે મેં કમર કસી છે. જેમ બહાદુર પુરુષ શત્રુને જીતવા માટે કમર કસે તેમ

PDF/HTML Page 34 of 53
single page version

: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૩૧ :

મોહને મૂળમાંથી ઉખેડીને શુદ્ધ આત્માની પ્રાપ્તિ કરવા માટે મુમુક્ષુએ સર્વ ઉદ્યમથી કટિબદ્ધ

થઈને કમર કસી છે...હવે તેની પર્યાયમાં મોહ ટકી શકે નહિ. મોહને જીતવાની આ રીત
ચાલે છે.

દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયથી આત્માને જાણનાર ધર્મી વિચારે છે કે વર્તમાન પર્યાયમાં

મને અરિહંત જેવું કેવળજ્ઞાન જોકે પ્રગટ નથી પણ દ્રવ્ય–ગુણમાં શક્તિપણે તો હું

અરિહંત જેવો જ પરિપૂર્ણ છું, મારા પૂર્ણસ્વભાવના અવલંબને મારી પર્યાય પણ પૂર્ણ

શુદ્ધ અરિહંત જેવી જ થઈ જશે. આમ સ્વશક્તિનો નિર્ણય કરીને અંતરસ્વભાવમાં

ઝંપલાવે છે, એટલે કે પર્યાયને દ્રવ્યસ્વભાવમાં એકાગ્ર કરે છે ત્યાં તત્ક્ષણ શુદ્ધોપયોગ

વડે મોહનો નાશ થઈને અપૂર્વ સમ્યગ્દર્શન થાય છે. અનંતા જીવો આ રીતે સમ્યગ્દર્શન

કરીને, મોહનો ક્ષય કરીને, મોક્ષ પામ્યા છે. અનંતા તીર્થંકરોએ આવો જ મોહક્ષયનો
ઉપદેશ આપ્યો છે.

અહા, દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયરૂપ વસ્તુસ્વરૂપનો અલૌકિક ઉપદેશ અરિહંતદેવના

શાસનમાં જ છે,–તેને જાણતાં મોહનો નાશ થાય છે. સમ્યગ્દર્શનનો ઉદ્યમ કરનાર જીવ

પહેલાં તો દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયરૂપ નિજઆત્માને મનવડે ઓળખી લ્યે છે,–હજી સાથે વિકલ્પ

છે એટલે કહ્યું કે મનવડે જાણી લ્યે છે; હજી સાક્ષાત્ નિર્વિકલ્પ થઈને નથી જાણ્યું પણ

જ્ઞાન સાથે હજી વિકલ્પ છે. આટલો નિર્ણય કરીને પછી અંતરસ્વભાવમાં ઝૂકે છે ને ત્યારે
સમ્યગ્દર્શન થાય છે.

શરીરની ક્રિયાવાળો કે રાગવાળો આત્મા માનતો તે વાત તો ક્યાંય છૂટી ગઈ;

અલ્પજ્ઞ જેટલો છું એવી બુદ્ધિ પણ ન રહી; હવે તો સામે અરિહંતનું પૂર્ણસ્વરૂપ લક્ષમાં

લઈને તેની સાથે પોતાના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયને સરખાવીને આત્મસ્વરૂપને નિર્ણયમાં લીધું

છે–“આવો નિર્ણય તે સમ્યગ્દર્શનની ભૂમિકા છે.” મારું દ્રવ્ય કેવું? કે અરિહંત ભગવાન

જેવું ચૈતન્યમય મારું દ્રવ્ય છે; મારા ગુણો કેવા? કે અન્વયરૂપ કાયમ રહેનારા

ચૈતન્યગુણો છે; અને વ્યતિરેકરૂપ જે ચૈતન્યપરિણમન તે પર્યાયો છે. જ્ઞાનની પર્યાયો

જ્ઞાનરૂપ છે. આમ જ્ઞાનમય પોતાના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયને જાણતાં સ્વસન્મુખપરિણતિ

થાય છે, દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયરૂપ આત્માને એક કાળે જ જાણી લેતો તે જીવ અંતર

ચેતનસ્વભાવમાં જ પર્યાયને લીન કરે છે, ત્યાં ગુણગુણી ભેદની વાસના પણ રહેતી

નથી. ગુણભેદ ને પર્યાયભેદ બંનેનું લક્ષ છોડીને એકલા આત્માને જ અનુભવે છે. આવા

અનુભવકાળમાં સમ્યગ્દર્શન થાય છે.

PDF/HTML Page 35 of 53
single page version

: ૩૨ : આત્મધર્મ માગશર : ૨૪૯પ

દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય ત્રણેને જાણ્યા ખરા, ત્રણેને જાણીને પોતાનું સ્વરૂપ અરિહંત

જેવું છે તેનો નિર્ણય કર્યો, પણ પછી દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય એવા ત્રણ ભેદના વિકલ્પમાં નથી
ઊભો રહેતો, પણ ગુણ–પર્યાયોને અંદર સંકેલીને અભેદ આત્માને જાણે છે; ત્યાં
નિર્વિકલ્પ ચૈતન્યસ્વભાવના અનુભવ સહિત સમ્યગ્દર્શન થાય છે.

અહીં મોતીના હારનું દ્રષ્ટાંત આપીને સમ્યગ્દર્શનની રીત સમજાવી છે.

સમ્યગ્દર્શન પામેલા જીવો તે પામવાની રીત સમજાવે છે. સમ્યગ્દર્શનનો આ અફર ઉપાય
છે. આ ઉપાય વડે સમ્યગ્દર્શન થાય જ.

જેમ ઊંચા મોતીનો સાચો હાર લેવો હોય, તે હાર લેનાર પ્રથમ તો તેના મોતી

વગેરેનો વિચાર કરે છે. હારમાં મોતી કેટલા, તેની કિંમત કેટલી, કેટલો કાળ તે ટકશે,
તેની ચમક કેવી છે,–એ બધા પડખાંનો વિચાર હારનું સ્વરૂપ નક્કી કરવા માટે કરે છે,
પણ પછી હાર ખરીદ કરીને, જ્યારે તે પહેરે છે ત્યારે મોતી વગેરેના વિચારને છોડીને
કેવળ હાર પહેર્યાનું સુખ ભોગવે છે; તેમ ચૈતન્યના ચિંતામણિનો સાચો હાર એવો આ
આત્મા; તેનો જે અનુભવ કરવા માંગે છે તે જીવ પ્રથમ તો તેનાં ગુણો તથા પર્યાયોનો
વિચાર કરે છે; મારું દ્રવ્ય કેવું? કે અરિહંત ભગવાન જેવું; જડથી ભિન્ન, રાગથી ભિન્ન;
મારામાં ગુણો કેટલા? તે ગુણોનું કાર્ય શું? તેનો કાળ કેટલો? કે ત્રિકાળ. તેનું પરિણમન
તે પર્યાય. આમ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયના બધા પડખાંનો વિચાર કરીને આત્માનું સ્વરૂપ
નક્કી કરે છે. પણ પછી તેના વિચારમાં જ રોકાઈ રહેતો નથી, પરંતુ પર્યાયોને આત્મામાં
જ અંતર્ગત કરીને સમાવી દે છે, ને ગુણોના ભેદનું પણ લક્ષ છોડીને, એક અભેદરૂપ
આત્માને શુદ્ધપણે અનુભવમાં લ્યે છે, ત્યારે તો તે અનુભવનો આનંદ જ છે; ભેદના
વિકલ્પો તે વખતે નથી. આવી દશા થાય ત્યારે સમ્યગ્દર્શન થયું કહેવાય; ત્યારે મોહનો
નાશ થાય છે.–આ મોહને જીતવાની રીત છે.

આચાર્યદેવ કહે છે કે મોહની સેનાને જીતવાનો આવો ઉપાય મેં મેળવ્યો છે.

પોતાને સમ્યગ્દર્શન થયું છે–એમ પોતે નિઃશંક જાણે છે. આ રીતે પોતે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ
કરીને જગત સમક્ષ તેનો ઉપાય ખુલ્લો કર્યો છે; સન્તોએ શુદ્ધાત્માના અનુભવની રીત
બતાવીને જગત ઉપર મોટો ઉપકાર કર્યો છે...મોક્ષમાર્ગને જીવંત રાખ્યો છે.

PDF/HTML Page 36 of 53
single page version

: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૩૩ : A

(નાના–મોટા સર્વે જિજ્ઞાસુઓનો પ્રિય વિભાગ)

* નિજાનંદ ભાઈ–મુંબઈ: ગુરુદેવ સાથે થયેલ યાત્રાની નોંધ આપે તૈયાર કરેલ

છે તે બદલ ધન્યવાદ! તે અહીં જોવા મોકલશો એટલે યોગ્ય કરીશું. અંજલિ અંક બાબત

મુંબઈના બાલવિભાગના પ્રતિનિધિઓનો સંપર્ક સાધશો.

* મુંબઈથી બલુભાઈ ચુનીલાલ શાહ (જેમણે હમણાં મલાડમાં જિનમંદિરનું

શિલાન્યાસ કર્યું) તેઓ પ્રમોદથી લખે છે કે “આત્મધર્મમાં પુનરાવર્તનરૂપ પરીક્ષાનો

વિભાગ શરૂ કર્યો તે માટે ધન્યવાદ! વાંચકવર્ગ શું વાંચી ગયો, કેટલું પચાવી ચિંતન કર્યું

તેની સુંદર કસોટી મુકી છે. વાંચેલું ફરી સુંદર રીતે ઘૂંટાય છે. દિનપ્રતિદિન જે ઉચ્ચજ્ઞાન

આત્મધર્મ આપી રહ્યું છે ને સુંદર વાંચન પીરસાઈ રહ્યું છે તે એટલું હૃદયગમ્ય છે કે

બીજી નકલ ક્યારે આવે એવી અધીરાઈ વાંચક વર્ગને ઉદ્ભવે છે.” (આ વિભાગમાં

બીજા કેટલાય જિજ્ઞાસુઓએ રસ બતાવ્યો છે ને ઉત્સાહથી ભાગ લીધો છે.)

* જોરાવરનગરથી સુરેશ અને વિલાબેન લખે છે કે–“કારતકનું આત્મધર્મ અને

તેમાં ‘બે સખીનો સંવાદ’ વાંચી ખૂબ આનંદ થયો...એમની સાથે અમે પણ સુવર્ણધામમાં

પહોંચીને આત્માના અનુભવની વાત સાંભળીએ અને વહાલા ગુરુદેવના દર્શન કરીએ

એવી ભાવના થાય છે.

* સંસ્કારી કુટુંબનો એક બાળક (જેને ઈંગ્લીશ આવડતું હતું પણ ગુજરાતી

બરાબર આવડતું ન હતું–) ઉત્સાહથી બાલવિભાગનો સભ્ય થવા આવ્યો.....સભ્ય કાર્ડમાં

નામ ભર્યું. “....એચ. શાહ” જ્યારે તેનું સભ્ય–પત્રક (આંબાના ઝાડવાળું) આપવા માટે

તેમાં લખ્યું કે..... એચ. જૈન”–ત્યારે જાણે કે તેમાં ભૂલ થઈ હોય તેમ તે બોલી ઉઠયો કે

‘જૈન નહિ પણ શાહ લખો.’ તેને સમજાવ્યું કે ‘ભાઈ! આપણે બધાય જૈન છીએ.’–શાહ

હોય, મહેતા હોય કે દોશી હોય–પહેલાં આપણે બધા જૈન છીએ. ત્યારે તેને સન્તોષ થયો.

અહીં આ પ્રસંગ એટલા માટે રજુ કર્યો છે કે આપણા ઉગતા બાળકોને જૈનધર્મના

સંસ્કારની કેટલી જરૂરીયાત છે–તે ગંભીરપણે સમાજના ધ્યાનમાં આવે. “જૈન છું, ને જૈન

એટલે જિનવરનો સન્તાન”–એ દ્રઢ સંસ્કાર બાળપણથી જ આપવાની જરૂર છે.

* માળીયા (અમરાપુર) થી બીપીન

PDF/HTML Page 37 of 53
single page version

: ૩૪ : A આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯પ

જૈન લખે છે–“મારા હાથમાં આત્મધર્મ

આવતાં ઘણો આનંદ થાય છે. પ્રશ્નોને

કારણે આત્મધર્મ ફરીથી વાંચવામાં બહુ

મજા આવે છે.”

* કલકત્તાથી જ્યોત્સ્નાબેન (નં.

૧પ૨૯) લખે છે–“જન્મદિવસે ગુરુદેવનો

ફોટો મળ્‌યો અને સાથેનું લખાણ વાંચીને

અનહદ આનંદ થયો. તે પ્રમાણે હું જરૂર

ઉત્સાહથી આગળ વધીને મારા જીવનને

ઉજ્જવળ બનાવીશ. મેં સમયસારની ૧૪૪

ગાથા (અર્થસહિત) તથા પ્રશ્નોત્તરમાળાના

૩૮ પ્રશ્નોત્તર મોઢે કર્યા છે. હજી પૂરું કરવા

પ્રયત્ન કરું છું.” (તમારા ધાર્મિકઉત્સાહ

માટે ધન્યવાદ!

* ઈન્દોરથી મીરાબેન (નં. ૭૪૧)

લખે છે: “ઉપકાર–અંજલિનું લખાણ મોકલ્યું

છે. આત્મધર્મ તથા તેમાં અમારો પ્રિય

બાલવિભાગ ઉત્સાહથી વાંચીએ છીએ. આ

વખતે ‘પુનરાવર્તનરૂપ પરીક્ષા’ ના નવા

તરીકાથી બહુ મજા આવી, ને તેના જવાબ

શોધવા પહેલાનું આત્મધર્મ ફરી વાચ્યું. આ

પ્રમાણે દરેક આત્મધર્મમાં આવે તો કેવી

મજા!” (બહુ મજા...બેન, તમારી ભાવના

પ્રમાણે દરેક અંકમાં પ્રશ્નો આવશે.)

* રતિલાલ એન. જૈન રખિયાલ સ્ટેશનથી

લખે છે કે “બાલવિભાગની પ્રેરણા

અનુસાર અમારા ગામમાં જૈન પાઠશાળા

ચાલુ થઈ છે ને પચાસ જેટલા વિદ્યાર્થીઓ

ભાગ લ્યે છે; બધા ઘણા

ઉત્સાહથી ભણીએ છીએ. કેટલાક

વિદ્યાર્થીઓ તો એક માઈલ ચાલીને

દરરોજ ભણવા આવે છે. પાઠશાળા

ભણાવવાનું કાર્ય નેમિચંદભાઈએ સંભાળી

લીધું છે.” (ધન્યવાદ! સભ્યોની પૂરી

વિગત અને સરનામા મોકલાવશોજી.)

* કલકત્તાના આપણા પ્રતિનિધિનું

પૂરું સરનામું નીચે મુજબ છે. (સૌએ તેમનો

સંપર્ક સાધવો–(ભરતકુમાર એન. જૈન ૧૨B.

લોઅર ચિત્તપુર રોડ ટીરેટા બજાર, થર્ડ ફલોર

(રૂમ નં. ૩૧ સાઉથ.) કલકત્તા : ૧

* દીવાળીના ધાર્મિક તહેવાર પ્રસંગે

પંચપરમેષ્ઠીના ચિત્ર સહિત અભિનંદનની

ઉત્તમ ભેટ મળવાથી તેમજ જન્મદિવસની

ભેટ મળવાથી ગામેગામના સભ્યો બહુજ

ખુશી થયા છે...ને સેંકડો બાળકોના

ઉત્સાહભર્યા પત્રો આવ્યા છે. ઉત્સાહ બદલ

બધા સભ્યોને ફરી ધન્યવાદ!

* રૂપાબેન (B. Sc) અને જયશ્રીબેન જૈન,

રાંચીના આપણા આ ઉત્સાહી સભ્યો લખે છે

કે “અમે બાલવિભાગની ચારેય આદર્શ

વાતોનું પાલન કરીએ છીએ. ઉપકાર–

અંજલિ પણ હોંશથી તૈયાર કરીએ છીએ.

બધા સભ્યો (ઉપકાર–અંજલિમાં) લખે તો

કેટલો સરસ ગ્રંથ રચાઈ જાય!” (આવા

સેંકડો સુશિક્ષિત ભાઈ–બહેનો જે ઉત્સાહથી

પોતાના જીવનને ધર્મરંગે રંગી રહ્યા છે,

તેઓ માત્ર આપણા બાલવિભાગનું જ નહિ

પરંતુ

PDF/HTML Page 38 of 53
single page version

: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૩પ :A

સમસ્ત જૈનસમાજનું ગૌરવ વધારી રહ્યા

છે. આ ઘણી આનંદની વાત છે.)

* ભાવનગરના મયંકકુમાર જૈન

(નં. ૨૮૯) ધાર્મિક ક્કકામાં ભાવના

ભાવતાં લખે છે કે–ઘરે ઘરે આત્મધર્મ

વંચાય એવી ભાવના છે. દેહનો સંયોગ

હોવા છતાં આત્મા દેહથી જુદો છે;

જ્ઞાનસ્વભાવી આત્મા પરનો કર્તા નથી.

અમે શરીર નથી પણ અમે જીવ છીએ.

* બાબુભાઈ જૈન (પાવાગઢ–

સિદ્ધક્ષેત્ર)–તરફથી નમોક્કારમંત્રના પ્રચાર

સંબંધી યોજના મળી છે, તે સંબંધી

વિચારીશું.

* અમદાવાદના સભ્ય. નં. ૧૦૦

તરફથી તેમજ બીજા ઘણા સભ્યો તરફથી

ઉપકાર– અંજલિના સુંદર લખાણો મળ્‌યા છે.

બીજા બધા સભ્યો પણ માહ સુદ પુનમ

સુધીમાં જરૂર લખી મોકલો. ભારતના

(તેમજ વિદેશના પણ) બધા જ સભ્યો

જરૂર ભાગ લ્યે. લખતાં ન આવડે તો

ગભરાશો નહિ, અમે તે સુધારી લઈશું.

તમારે તો તમારી ભાવનાઓ વ્યક્ત કરવાની

છે. (લખાણ સોનગઢ સંપાદકને, અથવા

પોતાના ગામના પ્રતિનિધિને આપવું.)

વડીલો પણ પોતાનાં બાળકોને આ સંબંધમાં

પ્રેરણા અને દોરવણી આપશોજી.
* રાજકોટથી કમલેશ જૈન (નં. ૧પ૨)

લખે છે–“જન્મદિવસે અભિનંદનનું કાર્ડ

તથા ગુરુદેવનો ફોટો મળ્‌યો; તેથી

મારો આ વખતનો જન્મદિવસ તે મારી

જીંદગીનો ધન્ય દિવસ બન્યો.”

* અમદાવાદથી પ્રશ્નોના જવાબની

સાથે બોટાદવાળા શ્રી હરજીવનભાઈ લખે

છે કે આત્મધર્મમાં પુનરાવર્તનરૂપ

પરીક્ષાની જે યોજના ચાલુ કરી તે સુંદર

અને મજાની છે; આ ઉપરથી આત્મધર્મનું

વાંચન કરવામાં કાળજી અને સમજણ વધે

છે. આ સુંદર યોજના માટે ધન્યવાદ.

* બાલવિભાગના સભ્ય નં. ૩૧

(ભાવનગર) થી લખે છે કે–“બેસતા વર્ષે

પંચપરમેષ્ઠીનું કાર્ડ મળવાથી ખૂબ આનંદ

થયો. આત્માને ઓળખીને કેવળજ્ઞાન પ્રગટ

કરવું તે સાચું બેસતું વર્ષ છે. બેસતાવર્ષે હું

સિનેમા જોવા જવાનો હતો, પણ ‘અમે

જિનવરનાં સંતાન’–એ વાત યાદ આવતાં

અચકાયો, ને એમ થયું કે સિનેમા જોવા

કરતાં એટલા પૈસા બાલવિભાગમાં કેમ ન

આપું?” (ધન્યવાદ)

[ઘણા બાળકો યુવાનો સરેરાશ અઠવાડિયે

એકવાર સિનેમા જોતા હોય, એટલે વર્ષે

પ૦ લગભગ થાય–જેની ઓછામાં ઓછી

કિંમત પ૦ રૂા. થાય! જો બે હજાર બાળકો

એ રીતે સિનેમા બંધ કરીને બચત કરે તો

કેટલી મોટી બચત થાય! અને સાથેસાથે

તેમના વડીલોને પણ સિનેમા જોવાનું બંધ

કરવાની પ્રેરણા મળે...અને તેમની જે

બચત થાય–તેની ત્રિરાશી ગણવા જેવી છે!

સિનેમા

PDF/HTML Page 39 of 53
single page version

: ૩૬ : A આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯પ

જોવાનું બંધ કરતાં જે પાપ ઓછું થાય તે

તો નફામાં! ]

* મુંબઈથી ભીખાભાઈ લખે છે કે

બાલવિભાગમાં બાળકોને એવો રસ પડે છે

કે મહિનો શરૂ થતાં જ આત્મધર્મની રાહ

જુએ છે. એમાં પીરસાતું તત્ત્વ ઘણું સરસ

અને જ્ઞાનમાં ઉતારવા જેવું હોવાથી તેનાં

વખાણ

કરીએ તેટલા ઓછા છે.
“આત્મધર્મ મળતાં જાણે ગુરુદેવ જ મળ્‌યા–

તેટલો આનંદ થાય છે. દિવાળીની પ્રસાદી

મળી તેથી બહુ મજા આવી, ભેટની

(–ખેડબ્રહ્મા: સભ્ય નં. ૪૯)

બાલવિભાગના નવા સભ્યોનાં નામ આવતા અંકમાં

આપીશું. રખિયાલના સભ્યો (સભ્ય નંબર સહિત) પૂરા

નામ સરનામા અને વિગતો લખી મોકલે.

વિવિધ પત્રોદ્વારા બાળકોની ઉત્તમ ભાવના વ્યક્ત કરતા ઉદ્ગારો ઉપરથી

ખ્યાલમાં આવશે કે આજના જમાનામાં બીજાને માટે દુષ્કર ગણાય એવા ઉત્તમસંસ્કાર

ગુરુદેવના પ્રતાપે આપણા બાળકોમાં કેટલી સુગમતાથી રેડાય છે!

કરીશ.....કે મરીશ?

આત્મહિતનાં કાર્યમાં આળસુ જીવ સદાય ચિંતવ્યા કરે છે કે પછી

ફરીશ... પછી કરીશ... પછી કરીશ...પરંતુ એ વાત ભૂલી જાય છે કે ભવિષ્યમાં
મરી જઈશ,–કેમકે મરણ તો ક્ષણેક્ષણે દોડતું દોડતું નજીક ને નજીક આવી રહ્યું છે.

આ સંબંધી શ્લોક આવે છે કે–

करिष्यामि करिष्यामि करिष्यामीति चिन्तया।
मरिष्यामि मरिष्यामि मरिष्यामीति विस्मृतम्।।

માટે હે ભાઈ! ‘કરીશ–કરીશ’ એવો વિલંબભાવ છોડી દે, ને મરણને યાદ કરીને

વર્તમાનમાં જ આત્મહિતમાં પરિણામ લગાડ. આત્મહિતની ઉત્કૃષ્ટ લગની હોય ત્યાં

ભવિષ્યની રાહ જોવાનો વિલંબ કેમ પાલવે! એ કાર્ય તો અત્યારની ક્ષણે જ કરવાનું હોય.

PDF/HTML Page 40 of 53
single page version

: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૩૩ :

વીતરાગ ભગવાનનો ઉપદેશ એમ છે કે–જેમ

નૌકા પોતે તરવાના સ્વભાવવાળી છે તેમ

જ્ઞાનસ્વભાવી આત્મા પોતે તરવાના સ્વભાવવાળો
છે, એટલે પોતે જ પોતાનો તારણહાર છે.

ભવસમુદ્રને તરવા માટે તું તારા સ્વભાવનું જ

અવલંબન લે.–એ વાત અહીં સમજાવે છે.
(સાગરવાળા શેઠશ્રી ભગવાનદાસજીની ખાસ

માંગણીથી પૂ. ગુરુદેવે ત્રણ વખત અષ્ટપ્રવચનો

તારણસ્વામીના સાહિત્ય ઉપર કર્યા, તેમાંથી પહેલા
આઠ પ્રવચનો ‘અષ્ટપ્રવચન’ પુસ્તકરૂપે છપાઈ ગયા

છે; ને આ બીજા ‘અષ્ટપ્રવચન’ તૈયાર થાય છે;

તેમાંથી થોડોક ભાગ અહીં આપ્યો છે.)

એકેક આત્મદ્રવ્યમાં અનંત ગુણ છે, તેની ખબર વગર સાચું ધ્યાન કે સાધુપણું

થાય નહીં. ‘સાધુ’ એટલે શુદ્ધઆત્માના સાધક,–તેમાં ગૌણપણે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ પણ આવી

જાય છે; તે અનંત ગુણરૂપ પોતાના આત્મદ્રવ્યને સાધીને તેમાં લીન થાય છે.

આત્મામાં કાળથી અનંત, સંખ્યાથી અનંત ને સામર્થ્યથી પણ અનંત ગુણો છે. (–ક્ષેત્રે

અનંત નથી.)–આવા આત્માને ધર્મી સાધે છે. જીવ જ્યારે નિશ્ચયનય દ્વારા પોતાના

આવા આત્માને દેખે છે ત્યારે સમતાભાવ જાગે છે ને રાગદ્વેષ છૂટી જાય છે.

આત્મજ્ઞાનની સાથે વીતરાગભાવરૂપ સમભાવ આવ્યો તે જ સાચો સહકાર છે; તેમાં

જ નિશ્ચય મહાવ્રત આવી જાય છે. રાગાદિ ભાવો તે હિંસા છે, ને વીતરાગભાવ તે

પરમાર્થ અહિંસારૂપ નિશ્ચય મહાવ્રત છે; તે જ સત્ય–સ્વરૂપ છે; તેમાં જ પરભાવોનું

ગ્રહણ ન હોવાથી તે અદત્ત છે; બ્રહ્મસ્વરૂપમાં આચરણરૂપ તે જ બ્રહ્મચર્ય છે; ને તેમાં

પોતાના સ્વરૂપ સિવાય

< Previous Page Next Page >