Page 505 of 540
PDF/HTML Page 514 of 549
single page version
અનન્ય છે. આહા... હા! આવી વાત! દરેક દ્રવ્ય (ની વાત છે.) દાખલો જીવનો આપશે. પણ દરેક
દ્રવ્ય, સામાન્ય છે એ તો તેનું તે જ છે. વિશેષ છે (તે) અન્ય-અન્ય છે. છતાં તે વિશેષ - પર્યાય તે
સ્વકાળે, અન્ય-અન્ય હોવા છતાં દ્રવ્યથી અનન્યમય છે. દ્રવ્યથી જુદી નથી. આહા... હા... હા! આ તો
દરેક દ્રવ્યનું સ્વરૂપ (આવું છે.) આત્માને પરદ્રવ્ય હારે કાંઈ સંબંધ નથી. આહા... હા! (આત્માને)
કર્મની હારે, શરીરની હારે, દેશની હારે, કુટુંબ હારે, આબરુ હારે, પૈસા હારે, પગાર હારે, (પુત્ર-
પુત્રીઓની હારે) કાંઈ સંબંધ નથી. દરેક દ્રવ્ય (નું) પોતાનું સ્વરૂપ કાયમ રહીને, અનેરી-અનેરી,
અન્ય-અન્ય અવસ્થા થાય, એ અપેક્ષાએ અન્ય પણ કહેવાય, અને એની ને એની (અવસ્થાઓ) છે
માટે અનન્ય છે. એની છે - એ દ્રવ્ય પોતે જ પર્યાયપણે આવ્યું છે. આહા...હા...હા! આવી વાત!
આવી વહેંચણી (દરેકે-દરેક દ્રવ્યની!) આખી દુનિયાની વહેંચણી થઈ ગઈ! આહા...હા!
हवदि य अण्णमणण्णं तक्काले तम्मयत्तादो ।। ११४।।
છે અન્ય, જેથી તે સમય તદ્રૂપ હોઈ અનન્ય છે. ૧૧૪.
આહા... હા! ચાહે તો હિંસાના પરિણામ હો, (ચાહે) દયાના હો, પૂજાના-ભક્તિના પરિણામ,
રૌદ્રધ્યાનના પરિણામ હો - એ પરિણામ દ્રવ્યની પર્યાયમાં છે. અનેરી-અનેરી અવસ્થા (ઓ)
Page 506 of 540
PDF/HTML Page 515 of 549
single page version
પરની હારે કાંઈ સંબંધ નહીં. પર અન્ય છે એ જુદી ચીજ. અને દ્રવ્યની પર્યાય અન્ય-અન્ય થાય છે
એ જુદી ચીજ. આહા... હા! દરેક દ્રવ્યની પર્યાય અન્ય-અન્ય થાય છે. છતાં તે અનન્ય છે. અન્ય છે
તે અનન્ય છે. બીજા પદાર્થો અન્ય છે એ અનન્ય નથી એ તદ્ન ભિન્ન છે. આહા... હા! સમજાય છે?
અન્વયી ગુણો વસેલા (તે કેટલા છે?) અનંત-અનંત અત્યંત અનંત! આહા... હા! ચાહે તો આત્મા
હો કે આકાશ હો કે ચાહે પરમાણુ હો (તેમાં) અનંત-અનંત અત્યંત અનંત ગુણથી ભરેલી (વસ્તુ)
છે માટે તેને વસ્તુ કીધી. વસ્તુમાં વસેલી શક્તિઓ છે. એ પોતાની છે. એ શક્તિઓ બીજાની
શક્તિઓમાં વસે અને બીજાની શક્તિ અહીંયાં આવે એમ નથી. આહા... હા! (જીવને) નજીકમાં
નજીકનું શરીર, નજીકમાં નજીકનો દીકરો, સ્ત્રી કે કુટુંબ - છતાં ઈ ચીજ તદ્દન જુદી (છે.) એનું
વિશેષપણું (દરેક) દ્રવ્યનું અન્ય-અન્ય હોવા છતાં, તે દ્રવ્યથી અનન્ય છે, તે (કાંઈ) જુદી નથી તે
પર્યાયો. જેમ જુદું દ્રવ્ય તદ્દન અન્ય છે એમ આ પર્યાય અનેરી-અનેરી થાય, માટે (તદ્દન) અન્ય જ
છે એમ નહીં. (પર્યાય અપેક્ષાએ) અન્ય (અન્ય) પણ કહેવાય છે. (કેમકે) પહેલી નહોતી ને થઈ
એ અપેક્ષાએ. (પરંતુ) દ્રવ્ય એમાં વર્તે છે માટે અનન્ય પણ છે. આહા... હા! આવું છે
(વસ્તુસ્વરૂપ!) કો’ ચીમનભાઈ! ઝીણું છે ભાઈ!
દ્રવ્યનું સ્વતઃ સામાન્ય-વિશેષસ્વરૂપ છે. આહા... હા! એ વિશેષપણું-જેમ સામાન્યપણું એકરૂપ સ્વનું છે
એમ વિશેષપણું પરના સંયોગે થાય છે કે પરથી થાય છે? એમ નથી. એ વિશેષ અવસ્થા દરેક દ્રવ્યની
તે તે સમયે, પહેલાં નહોતી ને થઈ, માટે તે અનેરા દ્રવ્યના સંબંધે થઈ એમ નથી. આહા... હા! આમ
અન્યને એકદમ’ અકસ્માત બીજી લાગે પર્યાય! છતાં તે પર્યાય, પહેલી નહોતી (ને થઈ) અપેક્ષાએ
- વિશેષપણે જોઈએ તો તે અન્ય છે. પણ તે વિશેષપણું - સામાન્ય ત્યાં વર્તે છે માટે સામાન્યથી
અનન્ય છે. સામાન્યથી (તે) જુદી ચીજ નથી. આહા...! જેમ બધી ચીજો તદ્દન જુદી છે (એમ આ
પર્યાય જુદી નથી વસ્તુથી.) આહા... હા! એક આત્માને અને બીજા આત્માને કાંઈ સંબંધ નથી.
સામાન્યપણે બેય એક ને વિશેષપણે જુદા એમેય નથી, પરની હારે. આહા... હા! અથવા સામાન્યપણે
જુદા ને વિશેષપણે એક, એમે ય નથી. શું કીધું ઈ? અનંત જે આત્માઓ અને અનંત પરમાણુઓ છે.
એ સામાન્યપણે જુદા અને વિશેષપણે એક એમેય નથી, તેમ સામાન્યપણે જુદા છે
Page 507 of 540
PDF/HTML Page 516 of 549
single page version
છે. સામાન્ય દ્રવ્યથી તે તે પર્યાયનો કાળ - સ્વકાળ, ‘ક્રમાનુપાતી’ કાલ આવી ગયું છે. (ગાથા-
૧૧૩માં) તે સમયે, તે પર્યાય ક્રમે-સ્વકાળે ક્રમાનુસાર આવવાની તે આવી, તેથી તેને પહેલી પર્યાયની
અપેક્ષાએ અન્ય કહીએ. પણ વસ્તુની અપેક્ષાએ અનન્ય છે. આહા... હા... હા! એ પર્યાય કોઈ બીજા
(દ્રવ્ય) થી થઈ છે (એમ નથી.) આહા...! આ વાત બેસવી (આકરી છે.) ભાષા! ભાષા તો ભલે
સહેલી છે. આહા...! પણ એનો ‘ભાવ’ કઠણ છે!! ‘કળશટીકા’ માં (કળશ-૬૦માં) કહ્યું છે
જ્ઞાન ક્રોધરૂપે પરિણમ્યું છે. તેથી જ્ઞાન ભિન્ન, ક્રોધ ભિન્ન – એવું અનુભવવું ઘણું જ કઠણ છે. ઉત્તરઃ
આમ છે કે સાચે જ કઠણ છે, પરંતુ વસ્તુનું શુદ્ધ સ્વરૂપ વિચારતાં ભિન્નપણારૂપ સ્વાદ આવે છે.
પરથી જુદું જણાય છે. કઠણ તો છે. પણ, ભગવાન આત્મા, સામાન્યપણે દ્રવ્ય જે છે તેને જોતાં -
જોનારી પર્યાય ભલે એની - પણ એ જુએ છે સામાન્યને, અને તે પર્યાય એમ માને છે (જાણે છે) કે
હું તો અખંડ એકસ્વરૂપે બિરાજમાન છું. પર્યાય એમ જાણે છે. આહા... હા! કેમ કે પર્યાયનો વિષય જે
છે - એકલો પર્યાયનો વિષય પર્યાય ન રહેતાં, પર્યાયનો વિષય ત્રિકાળી દ્રવ્ય (થાય) છે. આહા...
હા... હા! ત્રિકાળી દ્રવ્ય વસ્તુ જે છે મહાપ્રભુ! (એ પર્યાયનો વિષય થાય છે.) અહીંયાં દાખલો
જીવનો આપશે. વાત સર્વદ્રવ્યની કહેવી છે. દ્રષ્ટાંત જીવનું આપશે. લોકોને ખ્યાલમાં આવી શકે માટે
(જીવનું દ્રષ્ટાંત આપશે.)
એવું કાંઈ નથી. આહા...હા...હા! ‘સર્વ દ્રવ્યો’ એટલે
સામાન્ય, (ને પલટવાની અપેક્ષાએ વિશેષ.) આહા...હા! દરેક વસ્તુ નહીં પલટવાની અપેક્ષાએ
સામાન્ય, પલટવાની અપેક્ષાએ વિશેષ. બે (પડખાં) થઈને એનું સ્વરૂપ (જ) એ બે (પડખાંમાં) છે.
પરની હારે એને કાંઈ સંબંધ નથી. આહા...હા!
પાડો છો.
આવી પ્રભુ! આહા...હા...હા...હા! સમજાય છે કાંઈ?
Page 508 of 540
PDF/HTML Page 517 of 549
single page version
(ધ્રુવની) છે છતાં એક સમય છે. અને તેને પૂર્વની પર્યાયની અપેક્ષાએ અન્ય પણ કહીએ. અને
આત્માની અપેક્ષાએ (આત્મા) અંદર વર્તે માટે અનન્ય પણ કહીએ. પરને અને આત્માને કે પરમાણુ
ને કે આત્મા, આત્માને કે બીજા પરમાણુને (કાંઈ સંબંધ નથી.) આહા... હા! આ વાત બેસવી
(આકરી બહુ) લોકોને ઈ વિચારેય ક્યાં? વખત ન મળે ને ક્યાં (વિચાર) કરે? એ દુનિયાની
જંજાળમાં? આહા... હા! (નકામો) વખત ગાળી જિંદગી ચાલી જાય છે. અને પછી અવતાર! ઘણાંના
અવતાર પશુ થવાના, તિર્યંચમાં જવાના. આહા... હા! કારણ કે ધરમ નથી, તેમ આ શું વસ્તું છે?
તેને સમજવાનો વિકલ્પ પણ વિશેષે નથી, કે દિવસમાં બબ્બે-ચચ્ચાર કલાક એ શું ચીજ છે આ? તો
તો પુણ્યે ય બાંધે. આહા... હા!
અનુક્રમે જોવામાં સામાન્ય અને વિશેષ.
આંખ્યું ને સર્વથા બંધ કરીને, પર્યાય છે ખરી. છે પણ તેને જોવા તરફની આંખ્યું ને - દ્રષ્ટિને બંધ
કરી. આહા... હા! હા! ગજબ વાત છે!! પહેલી તો કીધીઃ કે સામાન્ય-વિશેષ વસ્તુ છે. પણ
વિશેષને જોવાની આંખ્યુંને બંધ કરી આહા... હા! છે? (પાઠમાં) તે પાછી કથંચિત્ બંધ કરીને એમ
નહીં. “પર્યાયાર્થિક ચક્ષુેને સર્વથા બંધ કરીને” જાણવું છે ને...! આહા... હા! “એકલા ઉઘાડેલા
દ્રવ્યાર્થિક ચક્ષુ વડે” એકલી ઉઘાડેલી જ્ઞાનની પર્યાય (વડે) આહા... હા! “દ્રવ્યાર્થિક ચક્ષુ વડે” દ્રવ્ય
જેનું પ્રયોજન છે. દ્રવ્ય
દે. આહા... હા! તો તને સામાન્ય, અવસ્થામાં જણાશે. અવસ્થાને જોવાની આંખ્યું બંધ કરી દે અને
સામાન્યને જો. તો પાછી જોનારી પર્યાય તો રહેશે. આહા... હા! પણ પર્યાયનો જોવાનો (વિષય)
વિશેષ નહીં, સામાન્ય રહેશે. વિશેષને-પર્યાયને જોવાની આંખ્યું સર્વથા બંધ કરી દે. આવી વાત!
આહા... હા! બીજાને જોવાનું બંધ કરી દે એ વાત તો એકકોર (પડી રહી) હેં? આહા... હા!
Page 509 of 540
PDF/HTML Page 518 of 549
single page version
ફકત તારામાં બે પ્રકાર છે. સામાન્યપણું (એટલે) કાયમ રહેવાપણું અને બદલવાપણું - વિશેષપણું
(છે.) ઈ બદલવાપણાની આંખ્યુંને બંધ કરી જઈ (ઉપરાંત) પરને જોવાની આંખ્યુંને બંધ કરી દઈ તો
નહીં જ તે (ઈ તો વસ્તુમાં છે જ નહીં.) આહા... હા... હા! ગજબ વાત છે!! પરને જોવાનું તો બંધ
જ કરી દે. આહા... હા.. હા! થોડે શબ્દે ઘણું છે હો પ્રભુ! આહા... હા!
પરદ્રવ્યને જોવાનું બંધ કરી દઈ. આહા... હા... હા... હા! પ્રભુ! તારામાં જ જ્યાં છે બે (પડખાં)
સામાન્ય ને વિશેષ. ઈ બે છે એમાં ઈ વિશેષને જોવાની આંખ્યું સર્વથા બંધ કરી દઈને - કથંચિત્
બંધ કરીને ને (કથંચિત્) ઉઘાડીને અથવા ગૌણ કરીને ઈ (પણ) અહીંયાં તો નથી (કીધું) આહા...
હા! (શ્રોતાઃ) આપ તો હમણાં જ સમ્યગ્દર્શન થવાની વાત કરો છો...! (ઉત્તરઃ) હેં? વસ્તુ ઈ છે.
ત્રણલોકના નાથની દિવ્યધ્વનિ છે. આહા...! જગતના ભાગ્ય છે, (આ) વાણી રહી ગઈ છે!
કુંદકુંદાચાર્ય તો નિમિત્ત છે! આહા... હા! એને સાંભળવાનો ને વિચારવાનો અવસર લેવો નહીં. પ્રભુ!
તારે ક્યાં જાવું છે? ક્યાં રહેવું છે?
તો તારામાં નથી (તેથી) તેની તો વાત જ અમે નથી કરતા. આહા...! સમજાણું કાંઈ...?
(જયારે) પર્યાયને જોવાની (આંખ્યું) બંધ કરી દીધી એટલે સ્વને જોવાનું ઉઘડયું જ્ઞાન. આહા... હા...
હા! સમજાણું કાંઈ...? આહા...! શું ટીકા! આવી વાત ક્યાં છે? ભરતક્ષેત્રમાં! આહા.. હા! દિગંબર
સંતોએ તો અમૃતના સાગર રેલ્યાં છે! થોડા શબ્દમાં ઘણું છે!! શું કહીએ એની ગંભીરતા!!
આહા...!
વડે.” “જયારે અવલોકવામાં આવે છે.” જુઓ, એમાં પરની વાત નથી લીધી. કે પર્યાયનયને બંધ
કરીને પરને જોવું. આહા... હા... હા! પર્યાયાર્થિક નયને બંધ કરી દઈને. ઓહોહોહો! અમૃત રેડયાં છે
પ્રભુએ! અરે... રે! જગતને (પોતાની ખબર નથી!) કહે છે કે તારામાં બે પ્રકાર - સામાન્ય અને
વિશેષ. જીવમાં ઊતારે છે હોં? સામાન્ય વાત તો બધાની (બધા દ્રવ્યોની) કરે છે. પણ ઉતારે છે
જીવમાં. જીવમાં ઉતારીને કહે છે કે સર્વ દ્રવ્યોમાં એમ સમજી લેવું. આહા... હા! જયસેનાચાર્યની
Page 510 of 540
PDF/HTML Page 519 of 549
single page version
પુરુષો વડે આહા... હા! ચિંતા વિનાના પુરુષો વડે આહા...! નિભુત પુરુષો વડે કરીને આ વસ્તુ
વિચારાય છે (અર્થાત્ સ્વરૂપમાં એકાગ્ર થનારા પુરુષો વડે, ચિંતા વિનાના પુરુષો વડે આ વસ્તુ
વિચારાય છે.) આહા... હા!
દ્રવ્યને જોઈ શકે તે રીતે જ્ઞાનને ખુલ્લો પ્રગટ કરીને -પર્યાયને જોવાનું નહીં’, પણ દ્રવ્યને જોવાની
પર્યાયનો-ઉઘાડ કરીને (એકાગ્ર થવા કહે છે) “એકલા ઉઘાડેલા” ઉઘાડેલા પાછા કીધું છે હોં! પ્રગટ
કરીને... આહા... હા! આ વસ્તુ છે વસ્તુ! એની કહે છે પર્યાયને જોવાની આંખ્યું બંધ કરી, અને
દ્રવ્યાર્થિક -(એકલા) ઉઘાડેલા ચક્ષુ વડે (જો.) નયનું જ્ઞાન ઉઘડેલું છે. દ્રવ્યાર્થિક નય જે જોવે છે ત્યાં
(તે જ્ઞાન) ઉઘડેલું છે. પર્યાયને જયારે (જોવાનું) બંધ કરી દીધું છે ત્યારે એને સ્વને જોવાનું જ્ઞાન
ઉઘડયું છે. આહા... હા... હા! હા...!
પર્યાય છે ને...! આહા... હા!
પર્યાય જ છે. આહા... હા! પર્યાયને જોવાની (પર્યાયનય) બંધ કરી દઈને, દ્રવ્યને જોવાની ઉઘાડેલી
જ્ઞાનની પર્યાયથી આહા... હા! શું ભર્યું છે!! હવે આમ ને આમ વાંચી જાય. પ્રવચનસાર વાંચી ગયો,
એક જણો કે’ તો’ તો સમયસાર, મહારાજ બહુ વખાણ કરે છે ને... (હું તો) પંદર દિ’ માં વાંચી
ગયો છું કહે. બાપા! પંદર દિ’ શું? ભાઈ! એ ગહન વાત નો પાર આવે એવું નથી પ્રભુ! (દ્રષ્ટિ
મળ્યા વિના જન્મારો ય વાંચે તો.) આહા... હા!
હા! આ એનું લખાણ છે વજુભાઈનું મોરબીવાળા વાંચે છે ને... (વ્યાખ્યાન). એનું લખાણ
Page 511 of 540
PDF/HTML Page 520 of 549
single page version
અહીંયાં તો કહે છે કે ઈ છ-પદના ભેદ છે. (શ્રોતાઃ) ઈ ભેદ તો રાગ છે, એને વિચારવાથી તો રાગ
(વિકલ્પ) ઉત્પન્ન થાય... (ઉત્તરઃ) આહા...! (ભેદને જોવાની) એ આંખ્યું ને બંધ કરી દઈને...
આહા... હા! ‘એકલા ઉઘાડેલા દ્રવ્યાર્થિક ચક્ષુ વડે.” (અવલોકન કર.) બહેનું-દીકરિયું ને ઝીણું પડે
ધ્યાન રાખીને સાંભળવું. બાપુ! આ તો અમૃતના ઘર છે બાપુ, માંડ માંડ આવ્યું છે! બે’ ન-દીકરી,
માતાઓને ઝીણું પડે થોડું, ધી... રે થી સાંભળવું - વિચાર કરવો. આહા...! અરે, આવા સમય ક્યારે
આવે ભાઈ! આહા... હા!
જ્ઞાન, પાછું છે તો ઈ પર્યાય, ‘પણ પર્યાય પર્યાયને ન જોતાં, પર્યાય દ્રવ્યને જોતાં’ - એમ કહેવું છે.
આહોહો! આહા... હા... હા! ગજબ વાત છે ભાઈ! મીઠાલાલજી! સમજાય છે ને? વસ્તુ છે ઈ
ભગવાન આત્મા, એમાં સામાન્ય અને વિશેષ બે પડખાં ખરાં. છતાં વિશેષ પડખાંને જોવાની આંખ્યું
તો સર્વથા બંધ કરી દે. પરને જોવાની વાતું તો નહીં પણ તારી પર્યાયને જોવાનું સર્વથા બંધ કરી દે.
આહા... હા! અને એકલા ઉઘડેલા દ્રવ્યાર્થિક (એટલે) એકલા દ્રવ્યને જાણવાનું જે જ્ઞાન ઉઘડેલું જે છે.
આહા... હા... હા! ગજબ ભર્યું છે ને...!
(નહીં), પણ દ્રવ્યનું જેને પ્રયોજન છે એવું જ્ઞાન ઉઘડયું છે. આહા... હા! હેં? આવી વાતું છે.
દેવીલાલજી! આહા... હા! સંતોએ તો અમૃત રેડયાં છે! શબ્દે-શબ્દમાં કેટલી ગંભીરતા ને કેટલી ઊંડપ
છે? આહા... હા! ભલે (સમજણમાં) થોડો વખત લાગે. સત્યને સમજવા માટે પણ બરાબર થોડું
(પણ) સત્ય સમજવું જોઈએ. આહા... હા!
બંધ કરી દઈને, આહા... હા... હા! બીજાને જોવાનું ને ભગવાનને જોવાનું તે (તો) બંધ કરીજ દઈને,
પણ તારી પર્યાય છે તેને જોવાની આંખ્યું બંધ કરી દઈને આહા... હા! વિમલચંદજી! વિમલચંદ
(આત્મા) ની વાત હાલે છે અહીંયાં. આહા... હા... હા! પ્રભુ! તારી વાત તો જો (અનિર્વચનીય)
આચાર્યો-સંત કહી શક્યા નથી. ગંભીર વાત! છોડીને બેઠા (છે મૌન જંગલમાં.) આહા... હા!
પર્યાયને (જોવાનું) સર્વથા બંધ કરી દઈને પ્રભુ શું કહેવું છે તારે આ! આત્માને જોવા માટે એની
પર્યાયને જોવાની આંખ્યું સર્વથા બંધ કરી દઈ અને જયારે હવે દ્રવ્યાર્થિકને (દ્રવ્યને) જોવું છે ને...! તો
ઈ તો (જોવાનું) પર્યાયમાં આવે કે નહીં? (જોવાનું કાર્ય તો પર્યાયનું છે.) તેથી કહે છે
Page 512 of 540
PDF/HTML Page 521 of 549
single page version
આહા... હા! આવી વાતો સાંભળવા મળે નહીં અને માણસ પછી કહે એ એકાંત છે ત્યાં એકાંત છે.
બાપુ! એકાંત છે સાંભળ ભાઈ! આહા... હા! બાપુ, તારા ઘરની વાતું છે ભાઈ! ઓહોહોહો! સંત કહે
છે કે તારી પર્યાયને જોવાનું તો સર્વથા બંધ કરી દે. આહા... હા... હા! અને દ્રવ્યને જોવાનું ઉઘડેલું જે
જ્ઞાન (દ્રવ્યાર્થિક ચક્ષુ વડે અવલોક.) આહા... હા... હા! સમજાય છે કાંઈ?
ને...! પર્યાયને, પર્યાય તરીકે જોવાનું બંધ કરી દે. અને દ્રવ્યને જોવાની ઉઘડેલી પર્યાય વડે અવલોકન
કર. આહા... હા... હા! આવી વાતું છે. “જયારે અવલોકવામાં આવે છે ત્યારે નારકપણું.” જીવ ઉપર
લીધું હવે. કહેવું છે તો સર્વ દ્રવ્યનું, પણ સમજાય એટલે એકદમ જીવને (ઉદાહરણમાં લીધું) મૂળમાં
અહીંયાં આ સમજાય તો બરાબર (સર્વદ્રવ્યોનું) સમજે.
એમાં આવી શકે જ નહીં. આહા... હા! સમજાણું કાંઈ?
તારે શું કહેવું છે? સિદ્ધની પર્યાયને જોવાની દ્રષ્ટિ-પર્યાય નયને, (એટલે) પર્યાયને જોવાની આંખ્યું
સર્વથા બંધ કરી દઈને, સુમનભાઈ? ઈ તમારા કાયદા-ફાયદામાં નથી આવું ક્યાંય! આહા...! તો
આવ્યા બરાબર ઠીક! ભાગ્યશાળી! ટાણે આ વાત આવી, આવી છે (અપૂર્વ વાત!) આહા...! જેવું
ઊડું ભાસે છે ઈ ભાષા એટલી બધી આવે નહીં. આહા... હા!
તારી (પોતાની) પર્યાય જોવાની આંખ્યું ને સર્વથા બંધ કરી દઈ અને પર્યાયમાં દ્રવ્યને જોવાનું થાય તે
જ્ઞાન ઉઘાડી (આત્મદ્રવ્યને જો.) ઉઘડે જ તે (જ્ઞાન) એમ કહે છે. આમ પર્યાયાર્થિક નયને બંધ કર્યું
એટલે સ્વને જોવાનું જ્ઞાન ઉઘડે અંદર. છે તો ઈ એ ય પર્યાય. પણ (ઈ) પર્યાયનો વિષય પર્યાય
નથી. (પર્યાયનો વિષય દ્રવ્ય છે.) આહા... હા!
Page 513 of 540
PDF/HTML Page 522 of 549
single page version
દઈને, અરે...રે! આહા...હા! પોતાને તો સિદ્ધપર્યાય નથી, પણ શ્રદ્ધામાં એને છે કે સિદ્ધપર્યાય થવાની
છે મારે. છતાં ઈ સિદ્ધપર્યાયને જોવાની આંખ્યું (સર્વથા) બંધ કરી દે. આહા...! અને બીજા સિદ્ધ જે
છે - અનંતા સિદ્ધો
સિદ્ધને જોવાનું ય બંધ કરી દે. આહા... હા! ભાઈ...! આ તો પ્રવચનસાર છે! ભાઈ, આ તો સંતોના
કાળજાં - હૃદય છે!! અરે! એવી વાત સાંભળવા મળે ક્યાં? ભાઈ! આહા...!
(એક) જીવસામાન્યને અવલોકનારા.” જોયું? પર્યાયને (જોવા) તરફની આંખ્યું બંધ કરી દઈ -
પછી તો દ્રવ્ય (ને જોવાની) આંખ્યું બંધ કરી દઈને પર્યાયને જાણ એમે ય કહેશે. જાણવાની અપેક્ષાએ
(આદરવાની અપેક્ષાએ) મૂળ-પહેલું આંહીથી લીધું. દ્રવ્યને જોવાનું (સૌથી પહેલું) કીધું છે. આહા...
હા! ભગવાન! આ તો ભગવાનના ઘરની વાતું છે! પામર પ્રાણી! શું કરે એને! આહા...! એવી ચીજ
છે! એમાં એમ અભિમાન કરી નાખે કે આવડે છે મને આ, અમને વાંચ્યું છે ને...! બાપુ! ગર્વ ઊતરી
જાય એવું છે. આહા... હા... હા! ભાઈ! તારી પર્યાયને જોવાનું પણ બંધ કરી દે. અને (છતાં)
જોવાનું રહેશે તો ખરું (પર્યાયને) જોવાનું બંધ કર્યું એટલે દ્રવ્યને જોવાનું ઉઘડેલું જ્ઞાન, એ વડે
કરીને અવલોકવામાં આવતાં પર્યાયોસ્વરૂપ વિશેષોમાં રહેલા - ઇ પાંચેય પર્યાયમાં - વિશેષમાં
રહેલા એક
આહા... હા! દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્ર અને સિદ્ધને ય કાઢી નાખ અહીંથી. ફકત પર્યાયોરૂપ જે સિદ્ધની પર્યાય
છે એવા વિશેષોમાં રહેલા (વળી) એવા વિશેષોમાં રહેલા એક
સાંભળ્યું’ તું! સ્થાનકવાસીમાં ક્યાંય નહોતું? (શ્રોતાઃ) દુનિયાની કોઈ પીઠમાં નથી... (ઉત્તરઃ)
આહા...! ભગવાન ત્રિલોકના નાથની વાણી છે આ. આહા...!
સિદ્ધની પર્યાયમાં પણ દ્રષ્ટિ નથી. પણ એ પર્યાયમાં રહેલો જે આત્મા, છે? (પાઠમાં) સિદ્ધની
પર્યાયમાં - એ પર્યાયોસ્વરૂપ વિશેષોમાં રહેલા
ટીકા!! ગજબ છે!!
Page 514 of 540
PDF/HTML Page 523 of 549
single page version
- બદલ્યા વિનાની રહેનારી એક (રૂપ) ચીજ - અસ્તિ તરીકે બદલ્યા વિનાનું, કાયમ રહેનારું તે
સામાન્ય. આહા... હા! આ તો ક્યાં’ ય વાણીમાં આવ્યું નહીં વેપારના, ધંધામાં આવ્યું નહીં ભાઈ!
આ ભૂકામાં ન આવ્યું. પાવડરનો ધંધો છે ને એને...! (શ્રોતાઃ) પરનો વિષય એ તો છે, એ વિષય
જુદો (ઉત્તરઃ) એને જોવાનું બંધ આંહી તો (કહે છે) આહા...! પાવડર ઈ પરમાણુની પર્યાય છે એને
જોવાનું નહીં આંહી સિદ્ધની પર્યાયને જોવાની ય ના પાડે છે. આહા...! આહા... હા! હા, એમાં રહેલા
(પાંચ પ્રકારની પર્યાયમાં પણ) એક “જીવ સામાન્યને અવલોકનારા અને વિશેષોને નહિ
અવલોકનારા એ જીવોને ‘તે બધું ય જીવદ્રવ્ય છે’ એમ ભાસે છે.” છે? (પાઠમાં) આહા... હા!
તે પર્યાયને (જોવાનું) બંધ કરી દઈને, અને ઉઘડેલા દ્રવ્યાર્થિક નય ને ઉઘડેલા ચક્ષુ વડે, પર્યાયમાં
રહેલા - વિશેષો માં રહેલા ને અવલોકે “એ જીવોને તે બધુંય જીવદ્રવ્ય છે.’ એમ ભાસે છે” આહા...
હા! તે પર્યાય ઉપરની નજરું બંધ કરી દઈ અને દ્રવ્યને જાણનારી પર્યાયને (જે) ઉઘડેલી છે એ દ્વારા
દ્રવ્યને જોતાં ‘તે બધું ય જીવદ્રવ્ય છે’ બસ વસ્તુ! ઈ છે. આહા... હા! સમજાણું કાંઈ?
ભગવાન આત્મા, દ્રવ્ય જે સામાન્ય જે અનંત-અનંત અચિંત્ય અનંત શક્તિઓનો સાગર પ્રભુ!
એકરૂપ! દ્રવ્યાર્થિક નયના ઉઘડેલા જ્ઞાનથી જોતાં ‘તે બધું ય જીવ જ છે’ આહા... હા! સમજાણું કાંઈ?
આમ લાગે ગાથા (ઓ) સાધારણ! પ્રવચનસાર (ની) એના કરતાં સમયસાર આમ છે ને... બાપુ!
બધું ય છે ઈ છે બાપુ! એકે-એક સમયસાર, પ્રવચનસાર, નિયમસાર! એની શું વાતું કરવી?
(અલૌકિક આગમ છે.) ભરતક્ષેત્રમાં ક્યાંય એવી વાત છે નહીં. આહા... હા!
એમ કીધું. ‘જણાય છે એમ કીધું.’ આહા... હા! ધન્ય કાળ! ધન્ય સમય બાપુ અહા! પર્યાયને
જોનારી દ્રષ્ટિને સર્વથા બંધ કરી દઈને અને દ્રવ્યને જોનારા જ્ઞાનને-ઉઘડેલા દ્રવ્યાર્થિક નય વડે, એ
પાંચે પર્યાયોમાં રહેલો (જીવ). પાછો પાંચેય પર્યાયોમાં રહેલો (કીધો અને એક જીવસામાન્યને
Page 515 of 540
PDF/HTML Page 524 of 549
single page version
વ્યવહારે ય રહ્યો નથી (આત્મા). આહા... હા! (છતાં) પોતાની પાંચ પર્યાયમાં રહેલો - “એ
પર્યાયોસ્વરૂપ વિશેષોમાં રહેલા જીવસામાન્યને અવલોકનારા અને વિશેષોને નહિ અવલોકનારા એ
જીવોને ‘તે બધું ય જીવદ્રવ્ય છે’ એમ ભાસે છે.” આહા... હા! આ રીતે જો જુએ તો જીવદ્રવ્ય ભાસે
છે કહે છે. આહા... હા! પ્રભુ! આ પાંચમો આરો છે ને...? આવો હલકો આરો છે એમાં... (કહે છે
કે) આરા-ફારા કંઈ લાગુ પડતા નથી પ્રભુ! આહા...! જેને પર્યાય નયેય લાગુ પડતી નથી. આહા...
હા! પર્યાય નયથી જોવાની વાત કરશે. જાણવા માટે. પણ ઈ પછી કરશે. (પહેલું) આ કરીને. બે
નયમાં પહેલી આ નય લીધી છે. આહા... હા!
જાય છે.) જ્ઞાન (પર્યાય) એને જોવે છે (વજન અહીં છે) (શ્રોતાઃ) દ્રવ્યને જુએ... (ઉત્તરઃ) ઈ જ
જ્ઞાન સાચું છે. છતાં સાચું જ્ઞાન જોવે છે દ્રવ્ય - બધું જીવ (દ્રવ્ય) આ છે. પાંચે ય પર્યાયમાં રહેલું
તત્ત્વ ‘આ’ ‘આ’ છે. આહા... હા! સારી વાત છે. પ્રવચનસાર હમણાં વંચાણું નો’ તું. આંહી વજન
વધારે આંહી છે. (દ્રવ્યને જોવામાં દ્રવ્યાર્થિક નયે.) ઈ તો પર્યાય ભાસે છે એમે ય કહેશે. પર્યાયનયથી
ભાસે છે (કહેશે) જ્ઞાન કરવા (માટે.) આંહી તો પહેલું આ ઉપાડયું (છે) અહીંયાંથી... આહા... હા...
હા! (અનુક્રમના પહેલા ક્રમથી.)
ઉઘડેલા જ્ઞાન વડે અવલોકન કર. ત્યારે તને ભાસશે કે આ જીવ (દ્રવ્ય) આ બધું ય આ છે. આખો
પરમાત્મા-પરમાત્મા (આહા... હા! (દેખાશે.)
શાંતિથી વિચારતા નથી, વાંચતા નથી. એકદમ (વગર વિચાર્યે) કહી નાખે. એ એનું એકાંત છે,
એકાંત છે, એકાંત છે. ભાઈ બાપા! પરિણામ આવશે ભાઈ! પરિણામ તો સત્ય હશે તે આવશે.
અસત્ના અસત્ પરિણામ આવશે બાપુ! આહા... હા! એ એક વાત પહેલી લીધી. હવે પર્યાય જોવાની
વાત લેશે.
કરાવવાનું છે. આહા... હા! પરનું કાંઈ જ્ઞાન કરાવવાની ઈ વાત આંહી નથી. આહા... હા! “અને
જયારે દ્રવ્યાર્થિક ચક્ષુને સર્વથા બંધ કરીને એકલા ઉઘાડેલા પર્યાયાર્થિક ચક્ષુ વડે.” પાછું
Page 516 of 540
PDF/HTML Page 525 of 549
single page version
છે એમ પર્યાયને જોનારું જ્ઞાન છે ને... આહા... હા! “ઉઘાડેલા પર્યાયાર્થિક ચક્ષુ વડે અવલોકવામાં
આવે છે ત્યારે જીવદ્રવ્યમાં રહેલા નારકપણું, તિર્યંચપણું, મનુષ્યપણું, દેવપણું અને સિદ્ધપણું – એ
પર્યાયોસ્વરૂપ અનેક વિશેષોને અવલોકનારા.” જીવદ્રવ્યમાં રહેલા - આ પાંચેય પર્યાયો પાછી
જીવદ્રવ્યમાં (રહેલી) આહા... હા! કાંઈ પરમાં નથી ઈ કાંઈ. હવે આવો ઉપદેશ એટલે અજાણ્યા
માણસને- ક્રિયાકાંડવાળાને એવું લાગે કે આ, શું માંડી છે? બાપા! પ્રભુ! તારા ઘરની વાત માંડી છે
ભાઈ! આહા... હા! તારું ઘર એવડું મોટું છે તેં સાંભળ્યું નથી પ્રભુ! પર્યાયથી વાત આવશે.