Atmadharma magazine - Ank 270 (Original language). Page: 2.

PDF/HTML Page 21 of 53
single page version

: ૧૮ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨

ઉત્તર:– જગતમાં છ દ્રવ્ય છે, આકાશદ્રવ્ય સૌથી મોટું દ્રવ્ય છે; જીવદ્રવ્ય સૌથી

મહત્તાવાળું છે, કેમકે તેમ જ બધા દ્રવ્યોને જાણનાર છે; પુદ્ગલપરમાણુ તથા કાળાણું એ

સૌથી નાના છે.

૧૯ પ્રશ્ન:– હળવો સ્પર્શ તે અનુજીવી ગુણ કે પ્રતિજીવી?

ઉત્તર:– હળવો સ્પર્શ તે ગુણ નથી, પર્યાય છે. પુદ્ગલ દ્રવ્યના સ્પર્શ નામના

અનુજીવી ગુણની તે પર્યાય છે.

૨૦ પ્રશ્ન:– સૂક્ષ્મત્વ એટલે શું? સૂક્ષ્મત્વ તે આત્માનો અનુજીવી ગુણ છે’ એ

વાક્્ય બરાબર છે?

ઉત્તર:– સૂક્ષ્મત્વ એટલે ઈન્દ્રિયોના વિષયરૂપ સ્થૂલતાનો અભાવ; સૂક્ષ્મત્વ તે

આત્માનો અનુજીવી ગુણ નથી પણ પ્રતિજીવી ગુણ છે.

૨૧ પ્રશ્ન:– કાળદ્રવ્ય કોને કહે છે?

ઉત્તર:– વસ્તુઓના પરિણમનમાં જે નિમિત્ત થાય તેને કાળ દ્રવ્ય કહેવાય છે.

સમય, મિનિટ, કલાક વગેરે તેની પર્યાય છે.

૨૨ પ્રશ્ન:– ચંદ્ર ઉગ્યો, સૂર્ય આથમ્યો–તેમાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ કઈ રીતે છે તે ગોઠવો?

ઉત્તર:– ચંદ્ર અને સૂર્ય બંને જુદી જુદી વસ્તુ છે, ઉત્પાદ વ્યય–ધુ્રવ એક જ વસ્તુમાં

હોય છે, બે જુદી વસ્તુમાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ લાગુ પડી શકે નહિ.

૨૩ પ્રશ્ન:– જીવ દ્રવ્યમાં બે અગુરુલઘુત્વગુણો છે, તે સામાન્ય છે કે વિશેષ? અને

અનુભવી છે કે પ્રતિજીવી?

ઉત્તર:– જીવ દ્રવ્યમાં એક અગુરુલઘુત્વગુણ સામાન્ય છે અને એક વિશેષ છે;

તેમાંથી જે સામાન્ય છે અનુજીવી અને વિશેષ છે તે પ્રતિજીવી છે.

૨૪ પ્રશ્ન:– ધર્માસ્તિકાય અહીંથી જિન મંદિર સુધી જાય તો તેમાં તેને કયું દ્રવ્ય

નિમિત્ત થાય?

ઉત્તર:– ધર્માસ્તિકાય દ્રવ્ય સ્થિર છે, તે ગતિ કરતું જ નથી; પણ ગતિ કરનારો

બીજાને નિમિત્ત થવારૂપે તે પરિણમે છે.

૨પ પ્રશ્ન:– નિગોદને સ્થાવર જીવ કહી શકાય કે નહિ? અને સ્થાવર જીવને

નિગોદ કહી શકાય કે નહિ?

ઉત્તર:– નિગોદને સ્થાવર જીવ કહી શકાય છે પણ બધા સ્થાવરને નિગોદ કહી

શકાતા નથી. નિગોદ સિવાય બીજા સ્થાવર પણ છે

૨૬ પ્રશ્ન:– અસ્તિકાય કેટલા છે? કેટલા નથી?

ઉત્તર:– કાળ સિવાયના પાંચ દ્રવ્યો અસ્તિકાય છે; કાળ દ્રવ્ય અસ્તિકાય નથી

એક પુદ્ગલ પરમાણુ પણ અસ્તિકાય નથી. પરંતુ તેનામાં સ્કંધરૂપ થવાની શક્તિ

હોવાથી ને અસ્તિકાયમાં ગણાય છે.

૨૭ પ્રશ્ન:– અસ્તિકાય તે દ્રવ્ય ગુણ છે, કે પર્યાય છે?

PDF/HTML Page 22 of 53
single page version

: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૧૯ :

ઉત્તર:– અસ્તિકાય તે અનેક પ્રદેશવાળું દ્રવ્ય છે. જે દ્રવ્ય અનેક પ્રદેશવાળું હોય

તેને અસ્તિકાય કહેવાય છે.

૨૮ પ્રશ્ન:– વેદનીય કર્મના નાશથી ક્્યો ગુણ પ્રગટે છે? તે અનુજીવી છે કે

પ્રતિજીવી?

ઉત્તર:– અવ્યાબાધ ગુણ પ્રગટે છે, તે પ્રતિજીવી ગુણ છે.
૨૯ પ્રશ્ન:– અભયત્વ તે અનુજીવી છે કે પ્રતિજીવી?
ઉત્તર:– અભયત્વ તે અનુજીવી છે, કેમકે તે કોઈ પરના અભાવની અપેક્ષા

રાખતું નથી.

૩૦ પ્રશ્ન:– કોઈ ત્યાગી હોય પણ મિથ્યાદ્રષ્ટિ હોય તેને વધારે પાપ કે લડાઈમાં

ઉભેલા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ચક્રવર્તીને વધારે પાપ?

ઉત્તર:– મિથ્યાદ્રષ્ટિને મિથ્યાત્વનું અનંત પાપ ક્ષણે ક્ષણે લાગે છે અને

સમ્યગ્દ્રષ્ટિને લડાઈ વખતે પણ તે અનંત પાપ તો ટળી જ ગયું છે તેથી તે બેમાંથી

મિથ્યાદ્રષ્ટિને જ વધારે પાપ છે. મિથ્યાદ્રષ્ટિને સાચું મુનિપણું હોય નહિ.

(બાકીનો ભાગ આવતા અંકે)

હે જીવ! ત્રણ લોકમાં સૌથી ઉત્તમ મહિમાવંત પોતાનો

આત્મા છે. તેને તું ઉપાદેય જાણ; એ મહા સુંદર ને સુખરૂપ છે.
જગતમાં સર્વોત્કૃષ્ટ એવા આત્માને તું સ્વાનુભવગમ્ય કર.
તારો આત્મા જ તને આનંદરૂપ છે, કોઈ પરવસ્તુ તને

આનંદરૂપ નથી. આત્માનો આનંદ જેણે અનુભવ્યો છે તે
ધર્માત્માનું ચિત્ત બીજે ક્્યાંય ઠરતું નથી, ફરી ફરીને આત્મા
તરફ જ વળે છે. આત્માનું અસ્તિત્વ જેમાં નથી, આત્માનું
જીવન જેમાં નથી એવા પર દ્રવ્યોમાં ધર્મીનું ચિત્ત કેમ ચોંટે?
આનંદનો સમુદ્ર જ્યાં દેખ્યો છે ત્યાં જ તેનું ચિત્ત ચોંટયું છે.

PDF/HTML Page 23 of 53
single page version

: ૨૦ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨

અશુદ્ધતાને ટાળવાનો

સાચો ઉપાય

(સમયસાર કલશટીકા–પ્રવચન ૨૧૮–૨૧૯–૨૨૦)

* * *

શુદ્ધ સ્વરૂપનો અનુભવ કરવો તે જ

અશુદ્ધતા ટાળવાનો ઉપાય છે. પરદ્રવ્યથી રાગ–
દ્વેષ માને તેને અશુદ્ધતા કદી મટે નહિ. જે પરને
પોતાનું માને તેને અશુદ્ધતા ન થાય તો બીજું શું
થાય? પરના કારણે જે અશુદ્ધતા માને તેને
અશુદ્ધતા ટાળવાનો અવસર આવે નહિ, કેમકે
અશુદ્ધતા પરથી માની એટલે અશુદ્ધતાને ટાળવા
માટે તે પર સામે જ જોયા કરે, ને પર સામે જોયે
અશુદ્ધતા કદી મટે નહિ. શુદ્ધસ્વભાવપણે પોતાને
અનુભવે તો જ અશુદ્ધતા મટે. માટે
શુદ્ધસ્વભાવનો અનુભવ કરવો તે જ અશુદ્ધતાને
ટાળવાનો ઉપાય છે–એમ હે જીવ! તમે જાણો.

जीव पुद्गल धर्म काल आकाशका अखंड धारारूप परिणाम अपने–अपने

स्वरूपसे है ऐसा ही अनुभवमें निश्चित होता है और ऐसे ही वस्तु सधती है,
अन्यथा विपरीत है।

વસ્તુસ્વરૂપની સાચી દ્રષ્ટિ જોતાં દરેક દ્રવ્ય પોતે પોતાના પરિણામની

અખંડધારામાં વર્તે છે, એટલે આત્માને રાગદ્વેષનું ઉત્પાદક અન્યદ્રવ્ય જરાપણ નથી.
દ્રવ્ય જ પોતાની પરિણામધારામાં વર્તે છે ત્યાં બીજો તેમાં શું કરે? કાંઈ ન કરે,–આવું
વસ્તુસ્વરૂપ નિશ્ચિત છે. અને આ રીતે જ વસ્તુ સધાય છે એટલે વસ્તુસ્વરૂપની સાચી
શ્રદ્ધા થાય છે. આનાથી વિપરીત માને તો તે વસ્તુસ્વરૂપ નથી.

અનુભવથી એમ નક્કી થાય છે–એટલે કે

PDF/HTML Page 24 of 53
single page version

: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૧ :

વસ્તુસ્વરૂપના સાચા જ્ઞાનથી એમ નક્કી થાય છે કે દરેક વસ્તુની પર્યાય તેના પોતાથી

થાય છે, વસ્તુ સત્ છે,–તો તેની પર્યાય તેનાથી હોય કે બીજાથી હોય? શું વસ્તુના

પરિણામના પ્રવાહની ધારા કોઈથી તૂટી શકે છે? નહિ, તોપછી વસ્તુના પરિણામને

બીજો કઈ રીતે કરે? કોઈ રીતે કરી શકે નહિ.

મારી પર્યાયનું કાર્ય મારું દ્રવ્ય કરે, મારી નિર્મળ પર્યાયની ધારારૂપે હું જ

પરિણમું,–એમ નક્કી કરતાં સ્વભાવસન્મુખ જોવાનું રહ્યું ને પર સાથે એકત્વબુદ્ધિની

મિથ્યા ભ્રાંતિ ટળી ગઈ. આમ વસ્તુસ્વરૂપના નિર્ણયથી મોક્ષમાર્ગ શરૂ થાય છે.–આ રીતે

જ વસ્તુસ્વરૂપ સધાય છે; આનાથી બીજી રીતે માનવા જાય તો તેમાં વિપરીતતા છે.

રાગદ્વેષ પરને કારણે નથી, તેમજ તે શુદ્ધસત્તારૂપ વસ્તુ પણ નથી, એક ક્ષણિક

અશુદ્ધપરિણતિ છે, ને તે ટળી શકે છે. જેમ જીવદ્રવ્ય શુદ્ધસત્તાસ્વરૂપ વિદ્યમાન વસ્તુ છે, તે કદી

ટળે નહિ, તેમ રાગ દ્વેષ કાંઈ દ્રવ્યની જેમ સત્તારૂપ નથી, એ તો ક્ષણપૂરતા પરિણામ છે. જીવ

પોતાના શુદ્ધદ્રવ્યની સન્મુખ થઈને સ્વભાવરૂપ પરિણમે ત્યાં રાગદ્વેષ મટી જાય છે. અને આમ

થવાનું સુગમ છે, કાંઈ મુશ્કેલ કે અશક્્ય નથી. जीव जो अपने स्वभावरूप परिणमे तो

रागद्वेष सर्वथा मिटे। ऐसा होना सुगम है, कुछ मुश्किल नहीं है। ભૂતાર્થરૂપ જે સ્વભાવ

તેના આશ્રયે અભૂતાર્થ એવી અશુદ્ધપરિણતિ મટે છે ને શુદ્ધપરિણતિ થાય છે.

અરે, હજી તો પરદ્રવ્ય પરિણતિને કરે, ને જીવ પરદ્રવ્યની પરિણતિને કરે, એવી

વિપરીતબુદ્ધિમાં અટક્યો તે જીવ સ્વભાવનો આશ્રય ક્્યારે કરે? સ્વ–પરની એકતાબુદ્ધિ

પણ નથી છોડતો તે અંદરમાં સ્વભાવ અને વિભાવ વચ્ચેનું સૂક્ષ્મ પૃથક્કરણ કઈ રીતે

કરશે? ભાઈ તું રાગદ્વેષ અશુદ્ધતારૂપે પરિણમી રહ્યો છે તેને બદલે શુદ્ધતારૂપે પરિણમ,

તો કોણ તને રોકે છે? કોઈ તને રોકતું નથી. તો શા માટે પરનો દોષ કાઢે છે?–માટે કહે

છે કે–સંસાર અવસ્થામાં જીવદ્રવ્ય રાગદ્વેષમોહાદિ અશુદ્ધ ચેતનારૂપ પરિણમે છે, તે

ખરેખર વસ્તુસ્વરૂપ વિચારતાં જીવનો પોતાનો દોષ છે, કર્મ વગેરે પુદ્ગલનો તો તેમાં

કાંઈ દોષ નથી. અજ્ઞાનથી અશુદ્ધતારૂપ પરિણમે છે તેને બદલે પોતે શુદ્ધપરિણતિરૂપ

પરિણમે ને શુદ્ધસ્વરૂપનો અનુભવ કરે તો કોણ તેને રોકે છે? કોઈ રોકતું નથી. તેમ

અશુદ્ધતારૂપ પરિણમતાં કોઈ જીવને બીજું કોઈ અશુદ્ધપણે પરિણમાવતું નથી; શુદ્ધતામાં

બીજાનો જરાય ટેકો નથી તેમ અશુદ્ધતામાં બીજાનો જરાય અપરાધ નથી. શુદ્ધતામાં કે

અશુદ્ધતામાં જીવ પોતે જ સ્વયં પરિણમે છે. પણ આવો વસ્તુસ્વભાવ જેણે નક્કી કર્યો

તેને તો સ્વદ્રવ્ય તરફના ઝુકાવથી શુદ્ધતારૂપ પરિણમન શરૂ થઈ જ જાય છે.

એમ વિદિત થાઓ કે, જીવ રાગાદિ અશુદ્ધતારૂપે પરિણમે છે તે જીવનો જ દોષ

છે, પુદ્ગલદ્રવ્યનો દોષ નથી. માટે મોહાદિ અશુદ્ધપરિણતિનો નાશ થાઓ, ને ‘હું શુદ્ધ

ચૈતન્ય છું’–એમ સ્વભાવનો અનુભવ કરો.

PDF/HTML Page 25 of 53
single page version

: ૨૨ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨

જુઓ, અહીં સ્પષ્ટ જાહેર કરે છે કે, જીવ અજ્ઞાન ભાવે અશુદ્ધતારૂપ થાય છે તે

અશુદ્ધતામાં, જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મના ઉદયનો કે શરીર–મન–વચનનો કે પાંચ ઈન્દ્રિયની

ભોગસામગ્રી વગેરે અનેક સામગ્રીનો એ કોઈનો તો જરાક થોડોક પણ વાંક નથી. વાંક

જીવના અજ્ઞાનનો જ છે. અજ્ઞાન છોડીને પોતે પોતાના શુદ્ધસ્વરૂપનો અનુભવ કરતાં

જીવને અશુદ્ધતા થતી નથી. શુદ્ધસ્વરૂપના અનુભવથી શુદ્ધ– પરિણતિ થાય છે ને

અશુદ્ધપરિણતિ ટળે છે.

અશુદ્ધતા કેમ થઈ?
કે શુદ્ધઆત્માનો અનુભવ ન કર્યો તેથી અશુદ્ધતા થઈ.
તે અશુદ્ધતા કેમ ટળે?
કે શુદ્ધ આત્માનો અનુભવ કરવાથી તે અશુદ્ધતા ટળે.
‘હું તો શુદ્ધ જ્ઞાન છું’ એવા અનુભવ વડે ધર્મી જીવ અશુદ્ધતાને અસ્ત કરે છે.

અશુદ્ધતાનું મૂળકારણ અજ્ઞાન છે; જ્ઞાન થતાં તેનો અસ્ત થઈ ગયો.

જેમ પરદ્રવ્ય જીવને અંશમાત્ર દોષ કરાવતું નથી, તેમ વાણી–ઈન્દ્રિયો–શરીર કે

બહારની સામગ્રી તે કોઈ પર દ્રવ્ય જીવને અંશમાત્ર ગુણ ઉપજાવતું નથી. વાણી

આત્માને જ્ઞાન ઉપજાવે, કે નિંદાના શબ્દો આત્માને દ્વેષ ઉપજાવે–એમ જરાપણ નથી.

ધર્મી તો જાણે છે કે અહા, મારો આનંદ મારી પાસે મારામાં જ છે; બીજો કોઈ

મને આનંદ આપવા સમર્થ નથી, કે બીજો કોઈ મારો આનંદ લૂંટવા સમર્થ નથી. કોઈ

પ્રતિકૂળ સંયોગ આવીને મારા સ્વાનુભવના આનંદને લૂંટી જાય–એમ બની શકે નહિ, ને

કોઈ અનુકૂળ સંયોગ આવીને મને આનંદ આપી શકે એમ પણ બની શકે નહિ જુઓ,

આ સમ્યક્ અભિપ્રાયમાં સ્વભાવતરફના જોરથી વીતરાગતા ઘૂંટાય છે. આ જગતમાં

કોઈ અનુકૂળ સંયોગ મને લલચાવીને રાગ ઉપજાવે, કે પ્રતિકૂળ સંયોગ મને ડરાવીને

દ્વેષ ઉપજાવે એવું છે જ નહિ મારા પરિણામનો દોર મારા જ હાથમાં છે. મારા

પરિણામનો દોર પરના હાથમાં નથી; મારા જેવા પરિણામ હું કરું તેવા થાય.

પ્રશ્ન:– વિકાર કર્મનો ઉદય કરાવે, પણ તેને આત્માનો ન માનવો–એ વાત બરાબર છે?
ઉત્તર:– એ બરાબર નથી. કર્મ જીવને વિકાર કરાવે–એ વાત સાચી નથી. કર્મે

જીવને વિકાર કરાવ્યો–એમ જેણે માન્યું તેને તો જીવના પરિણામ અને કર્મના પરિણામ

એકમેક માન્યા, એટલે બે દ્રવ્યમાં એકતાબદ્ધિ થઈ, એટલે તેને તો ભેદજ્ઞાન જ ન રહ્યું.

જીવ મોહથી જ્યાં પરદ્રવ્યને પોતાનું માનીને અનુભવે ત્યાં તેને રાગદ્વેષમોહરૂપ અશુદ્ધ

પરિણતિ થતાં કોણ રોકે?

પ્રશ્ન:– ઘણીવાર શાસ્ત્રમાં પણ કર્મના ઉદયથી વિકાર થવાનું કહ્યું છે ને?
ઉત્તર:– એ નિમિત્તનું કથન છે. વિકાર જીવના શુદ્ધ સ્વરૂપના આશ્રયે ન થાય, તેથી

PDF/HTML Page 26 of 53
single page version

: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૩ :

તેમાં બીજા નિમિત્તનું જ્ઞાન કરાવવા, કર્મના ઉદયથી થયો એમ કહ્યું. ખરેખર જીવે
પોતાની અશુદ્ધ પરિણતિથી જ વિકાર કર્યો છે. વિકાર કરવામાં જીવના અજ્ઞાનનો જ
અધિકાર છે, તેમાં પરનો અધિકાર નથી, ને શુદ્ધસ્વભાવનો અધિકાર નથી.

ક્યાંય શુદ્ધદ્રષ્ટિથી, જીવના શુદ્ધસ્વભાવમાં વિકારનું કર્તૃત્વ નથી–એમ બતાવવા

તે વિકારને કર્મકૃત કહે છે. પણ તેને કર્મકૃત કહીને તે વિકારના કર્તૃત્વ વગરનો શુદ્ધ
આત્મસ્વભાવ દેખાડવો છે. કાંઈ કર્મ વિકાર કરાવે છે માટે તેને તું ટાળી નહિ શકે–એમ
કહેવાનો અભિપ્રાય નથી. વિકારનું કર્તૃત્વ તારા શુદ્ધ સ્વરૂપનું નથી માટે શુદ્ધસ્વરૂપનો
અનુભવ કર તો વિકાર ટળી જશે, એમ સમજાવવાનો આશય છે.

અરે જીવ! તારા વિકારમાં પરનો દોષ કેવો? તારી પર્યાયમાં વિકાર તું કર ને

દોષ બીજા માથે ઢોળ–એ તો અન્યાય છે, એમાં સ્વપરની એકતાબુદ્ધિરૂપ મોટો અપરાધ
છે માટે તે મિથ્યાબુદ્ધિ છોડ. ને વિકાર વગરના તારા શુદ્ધાત્માને દેખ–અનુભવ, એ જ
અશુદ્ધતાને ટાળવાનો ઉપાય છે.

પરના કારણે અશુદ્ધતા માને તેને અશુદ્ધતા ટાળવાનો અવસર આવે નહિ; કેમ કે

અશુદ્ધતાને ટાળવા માટે તે પર સામે જ જોયા કરે, ને પર સામે જોયે અશુદ્ધતા કદી મટે
નહિ.

પરને કારણે જો તું તારી પર્યાય થવાનું માન, તો આચાર્યદેવ કહે છે કે તું ખોટો

છો. તારે સાચો થવું હોય તો પરથી ભિન્ન એવા તારા શુદ્ધ સ્વરૂપને દેખ. પરથી ગુણ–
દોષ માને તે મિથ્યાદ્રષ્ટિજીવ પરદ્રવ્યને પોતાનું માન્યા વગર રહે જ નહિ, એટલે
સ્વદ્રવ્યની શુદ્ધતાને તે અનુભવે નહિ.–એવા જીવને અશુદ્ધતા ન થાય તો બીજું શું
થાય? શુદ્ધસ્વરૂપનો અનુભવ ન હોય ત્યાં અશુદ્ધતા થયા વગર રહે જ નહિ. તે
અશુદ્ધતા ટાળવાનો ઉપાય શું? કે શુદ્ધસ્વરૂપનો અનુભવ કરવો તે જ અશુદ્ધતા
ટાળવાનો ઉપાય છે.

કોટી વર્ષનું સ્વપ્ન પણ જાગૃત થતાં દૂર થાય;
તેમ વિભાવ અનાદિનો જ્ઞાન થતાં દૂર થાય.

જ્યાં આત્મા પોતે પોતાના જ્ઞાન સ્વભાવના

અનુભવમાં સમાયો ત્યાં વિભાવો વિરામ પામી ગયા.
સ્વભાવનો ઉદય થયો ને વિભાવો થયા અસ્ત.

PDF/HTML Page 27 of 53
single page version

: ૨૪ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨

શુદ્ધ નિશ્ચય – વ્યવહારને સમકિતી જ જાણે છે

અધ્યાત્મપદ્ધત્તિથી મોક્ષ સધાય; બંધપદ્ધત્તિથી મોક્ષ ન સધાય

* * *

“સમ્યગ્દ્રષ્ટિ બાહ્ય ભાવને બાહ્ય નિમિત્તરૂપ, માને છે; તે નિમિત્તો અનેકરૂપ છે,

એકરૂપ નથી, તેથી અંતરદ્રષ્ટિના પ્રમાણમાં તે મોક્ષમાર્ગ સાધે છે. સમ્યગ્જ્ઞાન અને
સ્વરૂપાચરણની કણિકા જાગ્યે મોક્ષમાર્ગ સાચો. મોક્ષમાર્ગ સાધવો તે વ્યવહાર, અને શુદ્ધ
દ્રવ્ય અક્રિયરૂપ તે નિશ્ચય–આવા નિશ્ચય–વ્યવહારનું સ્વરૂપ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જાણે છે, મૂઢ
જીવ તે જાણતો નથી ને માનતો પણ નથી. મૂઢ જીવ બંધપધ્ધત્તિને સાધતો થકો તેને
મોક્ષમાર્ગ કહે છે પણ જ્ઞાતા તે વાત માને નહિ.–કેમ? કારણ કે બંધને સાધવાથી બંધ
સધાય પણ મોક્ષ ન સધાય.”

(પરમાર્થવચનિકા)

જુઓ, આ મોક્ષમાર્ગની સરસ વાત! ધર્મી જીવ કયા પ્રકારથી મોક્ષમાર્ગ સાધે છે

ને અજ્ઞાની તેમાં શું ભૂલ કરે છે તે બતાવ્યું છે. ધર્મી જીવને સન્દેહરહિત સ્વાનુભવપૂર્વક
દ્રઢ નિર્ણય છે કે જ્ઞાનસ્વરૂપ જ હું છું, મારો મોક્ષમાર્ગ મારા જ્ઞાનસ્વરૂપના આશ્રયે જ
છે. ત્રિકાળી શુધ્ધ દ્રવ્ય તે મારો નિશ્ચય અને તેના આશ્રયે પ્રગટેલી શુધ્ધપર્યાય તે મારો
વ્યવહાર; એ સિવાય રાગાદિ પરભાવો તે મારાથી બાહ્ય. જુઓ, અહીં વ્યવહાર ક્્યો
લીધો?–કે શુધ્ધ દ્રવ્યના આશ્રયે નિર્મળ પર્યાય વડે મોક્ષમાર્ગને સાધવો તે ધર્મીનો
વ્યવહાર છે. અજ્ઞાનીને આવો વ્યવહાર હોતો નથી, ને આવા વ્યવહારને તે જાણતો પણ
નથી.

શુધ્ધ દ્રવ્ય તે નિશ્ચય ને શુધ્ધ પરિણતિ તે વ્યવહાર, એમ કહીને નિશ્ચય–વ્યવહાર

બંનેને એક જ વસ્તુના અંગ બતાવ્યા, અને રાગાદિ અન્ય ભાવોને વ્યવહાર ન કહ્યો
પણ ‘નિમિત્ત’ કહીને તેને ભિન્ન બતાવ્યા. આમાં ઘણી સરસ વાત છે. આ વ્યવહાર
પોતામાં છે ને નિમિત્ત પરમાં છે. નિશ્ચય–વ્યવહાર બંને એક પ્રકારનાં–એક જાતનાં છે,
ને પરભાવરૂપ

PDF/HTML Page 28 of 53
single page version

: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૫ :

નિમિત્તો તો અનેક પ્રકારનાં છે. જેને બાહ્ય દ્રવ્ય નિમિત્ત છે, તેના આધારે કાંઈ
મોક્ષમાર્ગ નથી, તેમ અંદરનો શુભરાગ તે પણ બાહ્યદ્રવ્યની જેમ જ નિમિત્ત છે; તેના
આધારે મોક્ષમાર્ગ નથી. મોક્ષમાર્ગથી તો જેમ અન્ય દ્રવ્ય બાહ્ય (ભિન્ન) છે, તેમ
શુભરાગ પણ બાહ્ય છે, ભિન્ન છે. અંતરદ્રષ્ટિ વડે ધર્મી જીવ આવા મોક્ષમાર્ગને સાધે છે.

સ્વભાવની અંતરદ્રષ્ટિ પૂર્વક જ મોક્ષમાર્ગ સધાય છે, એ અંર્તદ્રષ્ટિ વગર મોક્ષમાર્ગ
સધાતો નથી.

આવી અંતરદ્રષ્ટિ વગર અજ્ઞાની શુભરાગ કરે અને એ વ્યવહારરત્ન ત્રયાદિના

શુભરાગને જ મોક્ષમાર્ગ માની લ્યે પણ એ કાંઈ મોક્ષમાર્ગ નથી, એ તો માત્ર ભ્રમ છે.
સમ્યગ્દર્શન થાય ને સ્વાનુભવની પત્રિકા કણિકા જાગે ત્યારે જ મોક્ષમાર્ગ સાચો. એના
વિના મોક્ષમાર્ગ ખોટો એટલે કે મોક્ષમાર્ગ નહિ. અરે, સમ્યગ્દર્શન અને સ્વાનુભવ
વગર, એકલા શુભરાગને મોક્ષમાર્ગ માનવો તે તો વીતરાગ જૈનમાર્ગની વિરાધના છે.
જિન ભગવાને એવો મોક્ષમાર્ગ કહ્યો નથી. જિન ભગવાને તો સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન
ચારિત્રને મોક્ષમાર્ગ કહ્યો છે–કે જે સ્વાનુભવ પૂર્વક જ હોય છે. સ્વરૂપાચરણરૂપ ચારિત્ર

તે પણ ચોથા ગુણસ્થાને સ્વાનુભવપૂર્વક જ પ્રગટે છે. સ્વાનુભવ વગર શું શુભરાગ
કરતાં કરતાં મોક્ષમાર્ગ પ્રગટી જાય એમ કદી બનતું નથી. અહીં તો કહે છે કે તે શુભરાગ
બાહ્ય નિમિત્તરૂપ છે, અને તે પણ કોને?–કે અંતરદ્રષ્ટિથી જે મોક્ષમાર્ગને સાધે છે તેને તે
શુભભાવ બાહ્ય નિમિત્ત છે, અજ્ઞાનીને તો તે મોક્ષમાર્ગનું નિમિત્ત પણ નથી. ઉપાદાનમાં
જ તે મોક્ષમાર્ગને નથી સાધતો પછી મોક્ષમાર્ગનું નિમિત્ત તેને કેવું? અધ્યાત્મપધ્ધતિ જ
તેને નથી, એકલી બંધપધ્ધતિમાં જ તે રાચી રહ્યો છે.

મોક્ષમાર્ગમાં વચ્ચે શુભરાગને નિમિત્તરૂપ કહ્યો, તે શુભરાગ બધા મોક્ષમાર્ગીને

એક જ પ્રકારનો હોય–એમ નથી, તેમાં અનેક પ્રકારનો હોય છે. સ્વભાવના પરિણામ
એક સરખા હોય પણ વિકારના પરિણામ બધાને એકસરખા ન હોય. દ્રવ્યસ્વભાવ

ત્રિકાળ એક સરખો છે; અખંડ અક્રિયા શુધ્ધ દ્રવ્ય તે નિશ્ચય, ને તેના આશ્રયે મોક્ષમાર્ગ
સાધવો તે વ્યવહાર. મોક્ષમાર્ગ એટલે નિશ્ચય–રત્નત્રયપરિણતિ, તે ધર્મીને વ્યવહાર છે.
અને જે વ્યવહારરત્નત્રય (શુભરાગરૂપ) છે તે બાહ્યનિમિત્તરૂપ છે. અહીં
મોક્ષમાર્ગપર્યાયને વ્યવહાર કહ્યો, આ મોક્ષમાર્ગ કાંઈ રાગવાળો નથી; વ્યવહારરત્નત્રય
રાગરૂપ છે તે બંધપધ્ધત્તિમાં છે, ને નિશ્ચય રત્નત્રય મોક્ષમાર્ગપધ્ધતિમાં છે. મોક્ષમાર્ગનું
ને નિશ્ચય–વ્યવહારનું આવું સ્વરૂપ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જાણે છે; મૂઢ–અજ્ઞાનીને તેની ખબર
પડતી નથી, અને સાંભળવામાં આવે તો પણ તેને એ વાત બેસતી નથી; એ તો
બંધપધ્ધત્તિને (રાગને) સાધતો થકો

PDF/HTML Page 29 of 53
single page version

: ૨૬ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨

એને જ મોક્ષમાર્ગ માને છે. પણ જ્ઞાની એ વાત માને નહિ. ભાઈ, રાગ તો બંધભાવ
છે, એના વડે મોક્ષ ક્્યાંથી સધાય? અરે, બંધભાવ અને મોક્ષભાવ વચ્ચેનો પણ જેને
વિવેક નથી એને શુધ્ધાત્માનું વીતરાગી સંવેદન ક્્યાંથી થાય? અને સ્વાનુભવના
કિરણ ફૂટયા વગર મોક્ષમાર્ગનો પ્રકાશ ક્યાંથી પ્રગટે? અજ્ઞાનીને સ્વાનુભવનો
કણિયો પણ નથી, તો પછી મોક્ષમાર્ગ કેવો? સ્વાનુભવ વગર જે કાંઈ પણ ભાવ કરે
તે બધાય ભાવો બંધપધ્ધત્તિમાં સમાય છે, તેનાથી બંધન સધાય છે, તે કોઈ ભાવ
મોક્ષમાર્ગમાં આવતા નથી, તેનાથી મોક્ષ સધાતો નથી.

જેમ રાજમાર્ગની સીધી સડકમાં વચ્ચે કાંટા–કાંકરા ન હોય, તેમ મોક્ષનો આ

સીધો–સ્પષ્ટ રાજમાર્ગ, તેમાં વચ્ચે રાગની રુચિરૂપ કાંટા–કાંકરા નથી. સંતોએ
શુધ્ધપરિણતિરૂપ રાજમાર્ગે મોક્ષને સાધ્યો છે, ને એ જ માર્ગ જગતને દર્શાવ્યો છે.

પ્રશ્ન:– આ રાજમાર્ગ છે તો બીજો કેડીમાર્ગ હશે ને?
ઉત્તર:– કેડીમાર્ગ તે કાંઈ રાજમાર્ગથી વિરુદ્ધ તો ન જ હોય. રાજમાર્ગ જતો

હોય પૂર્વ તરફ ને કેડીમાર્ગ જાય પશ્ચિમમાં–એવું તો ન બને. ભલે કેડીમાર્ગ હોય પણ
તેની દિશા તો રાજમાર્ગ તરફની જ હોય. તેમ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન ઉપરાંત
શુધ્ધોપયોગી ચારિત્ર દશા તે તો મોક્ષનો સીધો–રાજમાર્ગ છે, તેના વડે તે ભવે જ
કેવળજ્ઞાન ને મોક્ષ પામી શકાય છે; અને એવી ચારિત્રદશા વગરના જે સમ્યગ્દર્શન–
જ્ઞાન છે તે હજી અપૂર્ણમોક્ષમાર્ગ હોવાથી તેને કેડીમાર્ગ કહેવાય. તે એકાદ બે ભવમાં
મોક્ષમાર્ગ પૂરો કરીને મોક્ષને સાધશે. પૂરો મોક્ષમાર્ગ કે અધૂરો મોક્ષમાર્ગ,–પણ એ
બંનેની દિશા તો સ્વભાવ તરફની જ છે, રાગ તરફની એક્કેયની દિશા નથી.
રાગાદિભાવો તો મોક્ષમાર્ગથી વિપરીત છે એટલે કે બંધમાર્ગ વડે મોક્ષમાર્ગ સધાય
નહીં. મોક્ષમાર્ગના આશ્રયે બંધન ન થાય, ને બંધ માર્ગના આશ્રયે મોક્ષ ન થાય.

શું શુભરાગ તે મોક્ષનું કારણ થશે? તો કહે છે કે ના; રાગ વખતે રાગનો

નિષેધ કરનારો ક્્યો ભાવ છે? રાગનો નિષેધ કરનારો ભાવ જાગ્યા વગર
વીતરાગભાવરૂપ મોક્ષમાર્ગને સાધશે કોણ? રાગ વખતે તેનો નિષેધ કરનારા જે
સમ્યગ્દર્શન ને સમ્યગ્જ્ઞાન છે તે જ મોક્ષમાર્ગ છે. આવા સમ્યગ્દર્શન ને સમ્યગ્જ્ઞાન
જાગ્યા ત્યારે જ સાચો મોક્ષમાર્ગ શરૂ થયો. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ સ્વાનુભવના પ્રમાણમાં
મોક્ષમાર્ગ સાધે છે. શુભરાગના પ્રમાણમાં કાંઈ મોક્ષમાર્ગ સધાતો નથી, એ તો
બંધપધ્ધતિ છે.

PDF/HTML Page 30 of 53
single page version

: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૭ :

“તો શું સમ્યગ્દ્રષ્ટિ અધ્યાત્મના જ વિચારમાં રહેતા હશે? શું બંધપધ્ધત્તિના

વિચાર જ તેમને આવતા નહિ હોય?” એમ કોઈને પ્રશ્ન ઊઠે તો તેનું સમાધાન કરતાં

કહે છે કે–

જ્યારે જ્ઞાતા કદાચિત બંધપધ્ધતિનો વિચાર કરે ત્યારે તે જાણે કે આ બંધપદ્ધતિથી

મારું દ્રવ્ય અનાદિકાળથી બંધરૂપ ચાલ્યું આવ્યું છે; હવે એ પધ્ધતિનો મોહ તોડીને વર્ત.

આ પધ્ધતિનો રાગ પૂર્વની જેમ હે નર! તું શા માટે કરે છે?–આમ ક્ષણમાત્ર પણ

બંધપધ્ધતિને વિષે તે મગ્ન થાય નહિ. તે જ્ઞાતા પોતાનું સ્વરૂપ વિચારે, અનુભવે, ધ્યાવે

ગાવે, શ્રવણ કરે, તથા નવધાભક્તિ, તપ–ક્રિયા એ પોતાના શુધ્ધસ્વરૂપની સન્મુખ થઈને

કરે,–એ જ્ઞાતાનો આચાર છે. એનું જ નામ મિશ્રવ્યવહાર છે.”

જુઓ, આ સાધક જીવનો વ્યવહાર ને એની વિચારશ્રેણી! એને સ્વભાવનો

કેટલો રંગ છે! વારંવાર એનો જ વિચાર, એનું જ મનન, એના જ ધ્યાન–અનુભવનો

અભ્યાસ, એનાં જ ગુણગાન ને એનું શ્રવણ, સર્વ પ્રકારે એની જ ભક્તિ; જે કાંઈ

ક્રિયામાં પ્રવર્તે છે તેમાં સર્વત્ર શુધ્ધસ્વરૂપની સન્મુખતા મુખ્ય છે. એના વિચારમાં પણ

સ્વરૂપના વિચારની મુખ્યતા છે, તેથી કહ્યું કે “જ્ઞાતા” કદાચિત’ બંધપદ્ધત્તિનો વિચાર

કરે”....ત્યારે પણ તેનાથી છૂટવાના જ વિચાર કરે છે. અજ્ઞાની તો બધુંય રાગની

સન્મુખતાથી કરે છે, શુદ્ધસ્વરૂપની સન્મુખતા તેને નથી. તે કર્મબંધન વગેરેના વિચાર

કરે તો તેમાં જ મગ્ન થઈ જાય છે ને અધ્યાત્મ તો એકકોર રહી જાય છે. અરે ભાઈ

એવી બંધપદ્ધત્તિમાં તો અનાદિથી તું વર્તી જ રહ્યો છે.....હવે તો એનો મોહ છોડ.

અનાદિથી એ પદ્ધત્તિમાં તારું જરાય હિત ન થયું, માટે એનો મોહ તોડીને હવે તો

અધ્યાત્મપદ્ધતિ પ્રગટ કર. જ્ઞાનીએ તે તેનો મોહ તોડયો જ છે ને અધ્યાત્મપદ્ધતિ કરી

છે, પણ હજી રાગની કંઈક પરંપરા બાકી છે તેને અધ્યાત્મની ઉગ્રતા વડે છેદવા માંગે છે.

એટલે રાગની પદ્ધત્તિમાં તે એકક્ષણ પણ મગ્ન થતો નથી.–જુઓ, આ મોક્ષના સાધકની

દશા! તું રુચતાં જગતની રુચિ આળસે સૌ’...શુદ્ધઆત્મારૂપ સમયસારની જ્યાં રુચિ

થઈ ત્યાં પરભાવની રુચિ રહે નહિ; અરે, જગત આખાની રુચિ છૂટી જાય. જેને

અંશમાત્ર પણ રાગની રુચિ રહે તેના પરિણામ ચૈતન્ય તરફ વળી શકે નહિ, ને

મોક્ષમાર્ગને તે સાધી શકે નહિ.

રાગની રુચિ છોડીને ધર્મી જીવ ચૈતન્યના પ્રેમમાં એવો મગ્ન છે કે વારંવાર તેનું જ

સ્વરૂપ વિચારે છે, ઉપયોગને ફરીફરી આત્મા તરફ વાળે છે, ક્્યારેક નિર્વિકલ્પ અનુભવ

કરે છે, એકાગ્રતાથી એને ધ્યાવે છે. ‘ચેતનરૂપ અનુપ અમૂરત.....સિદ્ધસમાન સદા પદ

મેરો’–એમ સિદ્ધ જેવા નિજસ્વરૂપનો અનુભવ કરે છે; એની વાત સાંભળતાં પણ તે

ઉત્સાહિત થાય છે. એનાં ગુણગાન ને મહિમા કરતાં તે ઉલ્લસિત થાય છે. અહા, મારી

PDF/HTML Page 31 of 53
single page version

: ૨૮ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨

ચૈતન્યવસ્તુ અચિંત્ય મહિમાવંત, એની પાસે રાગાદિ પરભાવો તો અવસ્તુ છે,–એ

અવસ્તુની રુચિ કોણ કરે? એનો મહિમા, એનાં ગુણગાન કોણ કરે? સમ્યગ્દ્રષ્ટિ તો

પોતાના શુદ્ધસ્વરૂપની ભક્તિ કરે છે. શુભરાગ અને સાથે ભૂમિકાયોગ્ય શુદ્ધપરિણતિ તે

જ્ઞાનીનો આચાર છે, તેનું નામ મિશ્રવ્યવહાર છે. મિશ્ર એટલે કંઈક અશુદ્ધતા ને જે

શુદ્ધતા; તેમાં જે અશુદ્ધઅંશ છે તે ધર્મીને આસ્રવ–બંધનું કારણ છે ને જે શુદ્ધઅંશ છે તે

સંવર–નિર્જરાનું કારણ છે.–આ રીતે આસ્રવ–બંધ ને સંવર–નિર્જરા એ ચારે ભાવો

ધર્મીને એક સાથે વર્તે છે. અજ્ઞાનીને મિશ્રભાવ નથી, એને તો એકલી અશુદ્ધતા છે;

સર્વજ્ઞને મિશ્રભાવ નથી, એમને એકલી શુદ્ધતા છે. મિશ્રભાવ સાધકદશામાં છે. તેમાં

શુદ્ધપરિણતિઅનુસાર તે મોક્ષમાર્ગને સાધે છે.–એમ જાણવું.

અહા, ધર્માત્માની આ અધ્યાત્મકળા...અલૌકિક છે....આવી અધ્યાત્મકળા

શીખવા જેવી છે, ને એનો પ્રચાર કરવા જેવું છે. ખરું સુખ આ અધ્યાત્મકળાથી જ

પ્રાપ્ત થાય છે. અધ્યાત્મ વિદ્યા સિવાય બીજી લૌકિક વિદ્યાઓની કિંમત ધર્મમાં કાંઈ

નથી. सा विद्या या विभुक्तयે–આત્માને મોક્ષનું કારણ ન થાય એવી વિદ્યાને તે વિદ્યા

કોણ કહે?–વિદ્યાહીન હોય તે કહે!

જેણે અધ્યાત્મવિદ્યા જાણી છે એવા જ્ઞાનીને મિશ્રવ્યવહાર કહ્યો, એટલે શુદ્ધતા ને

અશુદ્ધતા બંને એક સાથે તેને છે, પણ તેથી કાંઈ તે શુદ્ધતા ને અશુદ્ધતા એકબીજામાં

ભળી જતાં નથી. જે શુદ્ધતા છે તે કાંઈ અશુદ્ધતારૂપ થઈ જતી નથી, ને જે અશુદ્ધતા

(રાગાદિ) છે તે કાંઈ શુદ્ધતારૂપ થઈ જતી નથી. એકસાથે હોવા છતાં બંનેની જુદી જુદી

ધારા છે. આ રીતે ‘મિશ્ર’ એ બંનેનું જુદાપણું બતાવે છે, એકપણું નહિ. તેમાંથી જે

શુદ્ધતા છે તેના વડે ધર્મી જીવ મોક્ષમાર્ગને સાધે છે.

વસ્ત્ર અને શરીર શરીર અને આત્મા

ભેદજ્ઞાન માટે આ દ્રષ્ટાંત છે
આપને આ ચિત્રોમાં સમજાય છે કાંઈ!
વાંચવાથી બરાબર સમજાશે.

–અને આ સિદ્ધાન્ત છે.
–નહિતર આવતા અંકમાં ગુરુદેવનું પ્રવચન

PDF/HTML Page 32 of 53
single page version

: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૯ :

તમારો પત્ર મળ્‌યો–

પ્રિય બાલબંધુઓ,
તમારા તરફથી સેંકડો પત્રો મળ્‌યા છે, તેમાંથી ઘણા પત્રોમાં પ્રશ્ન પણ પૂછેલા છે.

એ બધાયના જવાબ આગામી અંકમાં આપીશું. હમણાં તો તમે બધા પણ પરીક્ષાની
તૈયારીમાં છો છતાં પણ તમે બાલવિભાગને તો નથી જ ભૂલ્યા એની મને ખાતરી છે.

આવતા મહિને વૈશાખ સુખ બીજે ગુરુદેવના જન્મોત્સવ વખતે જે આત્મધર્મ પ્રસિદ્ધ થશે
તેમાં તમારા બધાના જવાબો વાંચીને તમને જરૂર આનંદ થશે. ત્યાં સુધી ધીરજ રાખશો
અને નવા પત્રોનો હૂમલો હમણાં બંધ રાખશો. વૈશાખ સુદ બીજ પછી તમારે જેટલું લખવું
હોય તેટલું ખુશીથી લખજો. હા, કોઈને નવા સભ્ય થવાનું હોય તો તે ખુશીથી લખે.

–તમારો ભાઈ,

અમે બાળવિભાગનાં સભ્યો

‘બાલવિભાગ’ બધા બાળકોને ખૂબ જ ગમ્યો છે, જિનવરનાં સંતાન થવું કોને

ન ગમે? રોજેરોજ નવાનવા સભ્યો આવતા જાય છે. સભ્ય નં. ૩૨૨ સુધીનાં નામ
આત્મધર્મમાં આવી ગયા છે. ત્યારપછી તા. ૮–૩–૬૬ સુધીમાં મળેલા બધા નામો અહીં
આપ્યા છે. કોઈ સભ્યનું નામ રહી ગયું હોય તો ફરીને અમને લખી મોકલશો. તમારો
સભ્ય નંબર યાદ રાખશો અને દરેક વખતે લખશો.

૩૨૩ પ્રદીપકુમાર ચંદુલાલ જૈન મોરબી ૩૨૮ ભાવના અંબાલાલ જૈન વીંછીયા

૩૨૪ નરેશ મીઠાલાલ જૈન જંત્રાલ ૩૨૯ જયેન્દ્ર પ્રાણલાલ જૈન ”

૩૨પ શોભના મથુરદાસ જૈન જામનગર ૩૩૦ લલીત પ્રાણલાલ જૈન ”

૩૨૬ સ્મિતા દામોદરદાસ જૈન અમદાવાદ ૩૩૧ બકુલ પ્રાણલાલ જૈન ”

૩૨૭ આશા અંબાલાલ જૈન વીંછીયા ૩૩૨ નયના પ્રાણલાલ જૈન ”

PDF/HTML Page 33 of 53
single page version

: ૩૦ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨

૩૩૩ સરોજ ભીખાલાલ જૈન ગઢડા ૩૬૭ મયુરી જયંતિલાલ જૈન અમદાવાદ

૩૩૪ મહેન્દ્ર ભીખાલાલ જૈન ” ૩૬૮ બીના છબીલદાસ જૈન વઢવાણ શહેર

૩૩પ ઈલા ભીખાલાલ જૈન ” ૩૬૯ ભૂપતલાલ મોહનલાલ જૈન બગસરા

૩૩૬ મુકેશ ભીખાલાલ જૈન ” ૩૭૦ અર્ચનાબેન સી. જૈન મુંબઈ

૩૩૭ કંચનબેન સોમચંદ જૈન તલોદ ૩૭૧ ભરત ઈશ્વરલાલ જૈન જામનગર

૩૩૮ અતુલ અનંતરાય જૈન સોનગઢ ૩૭૨ જયેશ વૃજલાલ જૈન અમદાવાદ

૩૩૯ દીપક મનસુખલાલ જૈન ગોંડલ ૩૭૩ માલતી વૃજલાલ જૈન ”

૩૪૦ જયેશ જયંતીલાલ જૈન વઢવાણ ૩૭૪ ભોપાભાઈ મોતીલાલ જૈન લીમડી

૩૪૧ કલ્પના જયંતીલાલ જૈન વઢવાણ ૩૭પ કાન્તિલાલ મનજીભાઈ જૈન દામનગર

૩૪૨ મુન્ના જયંતિલાલ જૈન ભીવન્ડી ૩૭૬ અરુણા શાંતિલાલ જૈન અમદાવાદ

૩૪૩ મહેશ વેણીલાલ જૈન મુંબઈ–૩ ૩૭૭ રાજેશ મનસુખલાલ જૈન ગોંંડલ

૩૪૪ વસંતલાલ મગનલાલ જૈન ચોરવાડ ૩૭૮ નરેશ મનસુખલાલ જૈન ”

૩૪પ શરદ વિજયલાલ જૈન મુંબઈ–૧૯ ૩૭૯ રાજેન્દ્ર વસંતલાલ જૈન અમદાવાદ

૩૪૬ જયશ્રી ચીમનલાલ જૈન વીંછીયા ૩૮૦ દિપિકાબેન વીરચંદ જૈન મુડેટી

૩૪૭ મીનાક્ષી ચીમનલાલ જૈન ” ૩૮૧ જીલકર એસ. વોરા રાજકોટ

૩૪૮ શાંતિલાલ ચીમનલાલ જૈન જાવરા ૩૮૨ પ્રદીપ શાંતિલાલ જૈન અમદાવાદ

૩૪૯ ગીરીશચંદ્ર છોટાલાલ જૈન લાઠી ૩૮૩ જિતેન્દ્ર શાંતિલાલ જૈન ”

૩પ૦ કમલેશ નાગરદાસ જૈન કલકત્તા ૩૮૪ ભારતી પ્રેમચંદ જૈન સુરત

૩પ૧ દીનકર નવરંગલાલ જૈન લાઠી ૩૮પ અતુલ પે્રમચંદ જૈન સુરત

૩પ૨ વસુમતી નવરંગલાલજૈન ” ૩૮૬ રંજન મનસુખલાલ જૈન ચોટીલા

૩પ૩ ચદ્રકાંત કેશવલાલજૈન રમોસ ૩૮૭ નીલા મહાસુખલાલજૈન ચોટીલા

૩પ૪ મહેન્દ્ર કેશવલાલ જૈન ” ૩૮૮ દીનામનસુખલાલ જૈન ”

૩પપ કનૈયાલાલ ચુનીલાલ જૈન ” ૩૮૯ રાજેન્દ્ર મહાસુખલાલ જૈન ”

૩પ૬ નવીન દામોદરદાસ જૈન અમદાવાદ ૩૯૦ ગુણવંત મીઠાલાલ જૈન સોનાસણ

૩પ૭ યોગેશ દામોદરદાસ જેન ” ૩૯૧ महावीरकुमार रतनलाल जैन कोटा

૩પ૮ સ્મીતા દામોદરદાસ જૈન ” ૩૯૨ વિકાસ વૃજલાલ જૈન મુંબઈ–૨૨

૩પ૯ પ્રજ્ઞા ત્રિભોવનદાસ જૈન રાજકોટ ૩૯૩ ચેતનકુમાર વૃજલાલજૈન ”

૩૬૦ બિપિન ત્રિભોવનદાસ જૈન ” ૩૯૪ કિશોરકુમાર શ્યામદેવ ઉમરાળા

૩૬૧ ભરત ત્રિભોવનદાસ જૈન ” ૩૯પ मायाबेन जैन खंडवा

૩૬૨ ધનરાજ ત્રિભોવનદાસ જૈન ” ૩૯૬ राजाबहादुर फकीरचंद जैन ”

૩૬૩ સુગીકુમાર માણેકલાલ જૈન મુબઈ–૨ ૩૯૭ दिलीपकुमार फकीरचंद जैन ”

૩૬૪ વિદેહી માણેકલાલ જૈન ” ૩૯૮ मधुबाला फकीरचंद जैन ”

૩૬પ રેખાબેન શાંતિલાલ જૈન મુંબઈ–૩ ૩૯૯ इन्द्रकुमार जैन इन्दौर

૩૬૬ રમેશ ચંદુલાલ જૈન અમદાવાદ ૪૦૦ ગીતા નંદલાલ જૈન ઉમરાળા

PDF/HTML Page 34 of 53
single page version

: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૧ :

૪૦૧ જાગૃતિબેન રતિલાલ જૈન મુંબઈ–૪ ૪૩પ શરદચંદ્ર નગીનદાસ જૈન ધંંધુકા

૪૦૨ મુકેશ ચંદ્રકાન્ત જૈન મુંબઈ–૬૪ ૪૩૬ અરવિંદ ધરમચંદ જૈન ચોરીવાડ

૪૦૩ ચેતના ચંદ્રકાંત જૈન ” ૪૩૭ જયબાળા વૃજલાલ જૈન સોનગઢ

૪૦૪ રોહિત રતિલાલ જૈન ” ૪૩૮ અજિતકુમાર વૃજલાલ જૈન ”

૪૦પ જાગૃતિ અશ્વિનકુમાર જૈન અમદાવાદ ૪૩૯ કુંદન મનસુખલાલ જૈન અમદાવાદ

૪૦૬ પ્રીતિ અશ્વિનકુમાર જૈન ” ૪૪૦ પંકજ મનસુખલાલ જૈન ”

૪૦૭ શૈલેષ જયંતિલાલ જૈન દાહોદ ૪૪૧ જયશ્રી મનસુખલાલ જૈન ”

૪૦૮ ભરત કાંતિલાલ મદ્રાસ ૪૪૨ દેવીકા મનસુખલાલ જૈન ”

૪૦૯ અશ્વિન કાંતિલાલ જૈન ” ૪૪૩ નરેન્દ્ર હરગોવિંદદાસ જૈન ”

૪૧૦ નવનીત હરજીવનદાસ જૈન અમદાવાદ ૩૪૪ શશિકલા મગનલાલ જૈન મોણપર મોટી

૪૧૧ વિનય હરજીવનદાસ જૈન ” ૩૪પ પ્રવીણ છોટાલાલ જૈન અમદાવાદ

૪૧૨ યોગેન્દ્ર માનમલ જૈન ઈન્દોર ૩૪૬ પ્રથમેશ હિંમતલાલ જૈન ”

૪૧૩ પંકજ રવિચંદ જૈન અમદાવાદ ૩૪૭ વિમલેશ હિંમતલાલ જૈન ”

૪૧૪ વિજય હરગોવિંદદાસ જૈન ભાવનગર ૪૪૮ માલતી ઉમેદલાલ જૈન રાજકોટ

૪૧પ મુકુન્દ સોમચંદ જૈન જામનગર ૪૪૯ જાગૃતી ઉમેદલાલ જૈન ”

૪૧૬ હંસા એન. જૈન પુના ૪પ૦ વિજય ચંદુલાલ જૈન ”

૪૧૭ શ્રીકાન્ત નાનાલાલ જૈન ” ૪પ૧ હર્ષદા ચંદુલાલ જૈન ”

૪૧૮ આશાબેન જયંતિલાલ જૈન વલસાડ ૪પ૨ શૈલેષકુમાર ધીરજલાલ જૈન લાઠી

૪૧૯ મંજરી પ્રાણલાલ જૈન જામનગર ૪પ૩ પ્રકાશકુમાર હિંમતલાલ જૈન ”

૪૨૧–અ આશા પ્રાણલાલ જૈન ” ૪પ૪ જ્યોતિકા ચંદુલાલ જૈન અમદાવાદ

૪૨૧–બ અજીતલાલ પ્રાણલાલ જૈન ” ૪પપ ચૈતન્યકુમાર પ્રેમચંદ જૈન લાઠી

૪૨૨ चेतनाकुमारी जैन उदयपुर ૪પ૬ પરીન્દા પ્રેમચંદ જૈન ”

૪૨૩ જિતેન્દ્ર રસિકલાલ જૈન રાજકોટ ૪પ૭ શમીષ્ઠા કેશવલાલ જૈન જંત્રાલ

૪૨૪ દિપક રસિકલાલ જૈન ” ૪પ૮ ઈંદીરાબેન શાખચંદ જૈન ”

૪૨પ ચંદ્રકાંત રસિકલાલ જૈન ” ૪પ૯ કીરતિકુમાર કેશવલાલજૈન ”

૪૨૬ દિપક રમણીકલાલ જૈન ગઢડા ૪૬૦ ભારતીબેન નંદલાલ જૈન લીંબડી

૪૨૭ નીતિન રમણીકલાલ જૈન ” ૪૬૧ નિરંજનકુમાર હિંમતલાલ જૈન મહેસાણા

૪૨૮ દિનેશ કલ્યાણચંદ જૈન મુંબઈ–૩ ૪૬૨ જયેશકુમાર હિંમતલાલ જૈન ”

૪૨૯ રમીલા જમનાદાસ જૈન ” ૪૬૩ કુસુમબેન ભાઈચંદ જૈન ફત્તેપુર

૪૩૦ પ્રવીણચં઼દ્ર ચંપકલાલ જૈન બોટાદ ૪૬૪ કીર્તિકુમાર ભાઈચંદ જૈન ફત્તેપુર

૪૩૧ પ્રદીપકુમાર પ્રાણલાલ જૈન મુંબઈ–૭૮ ૪૬પ રમેશકુમાર કાન્તિલાલ જૈન ”

૪૩૨ પંકજકુમાર પ્રાણલાલ જૈન ” ૪૬૬ સરોજબેન અમૃતલાલ જૈન ”

૪૩૩ વિનોદચંદ્ર નગીનદાસ જૈન ધંંધુકા ૪૬૭ જગદીશકુમાર મીઠાલાલ જૈન ”

૪૩૪ પ્રકાશચંદ્ર નગીનદાસ જૈન ” ૪૬૮ સુલોચના મીઠાલાલ જૈન ”

PDF/HTML Page 35 of 53
single page version

: ૩૨ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨

૪૬૯ अविचल त्रिलोकचन्द जैन इन्दोर ૪૯૨ विमलाकुमारी जैन ”

૪૭૦ ममताबेन जैन खंडवा ૪૯૩ प्रेमलता जैन ”

૪૭૧ सुमनकुमारी शांतिकुमार जैन पायगढ ૪૯૪ लीलाकुमारी जैन ”

૪૭૨ રાજેન પ્રફુલચંદ્ર જૈન જમશેદપુર ૪૯પ प्रीतमकुमारी जैन ”

૪૭૩ જયશ્રી અનોપચંદ જૈન રાંચી ૪૯૬ कमलाकुमारी सोभागमलजी जैन ”

૪૭૪ ગુણવંત ચીમનલાલ જૈન હિંમતનગર ૪૯૭ कमलाकुमारी सूरजमलजी जैन ”

૪૭પ અનિલ ચીમનલાલ જૈન ” ૪૯૮ सोभागकुमारी जैन ”

૪૭૬ નિપુર્ણા ચીમનલાલ જૈન ” ૪૯૯ शान्ताकुमारी जैन ”

૪૭૭ અશોક નંદલાલ જૈન વઢવાણ શહેર પ૦૦ पतासी जैन ”

૪૭૮ उमरावकुमारी जैन बडी सादडी પ૦૧ कान्ताकुमारी जैन ”

૪૭૯ मुन्नाकुमारी एम जैन ” પ૦૨ અતુલ મુકુન્દરાય જૈન મુંબઈ–૨

૪૮૦ मुन्नाकुमारी जी जैन ” પ૦૩ પ્રદીપ મુકુન્દરાય જૈન ”

૪૮૧ देवकुमारी जी जैन ” પ૦૪ નિરૂપમ મુકુન્દરાય જૈન ”

૪૮૨ सुशीलाकुमारी के जैन ” પ૦પ પંકજ મુકુન્દરાય જૈન ”

૪૮૩ शुशीलाकुमारी वी. जैन ” પ૦૬ વર્ષા મુકુન્દરાય જૈન ”

૪૮૪ कौशल्याकुमारी जैन ” પ૦૭ મુદુલા ભૂરાલાલ જૈન ગઢડા

૪૮પ भमिताकुमारी जैन ” પ૦૮ મહેન્દ્ર ભૂરાલાલ જૈન ”

૪૮૬ कमलाकुमारी जैन ” પ૦૯ ચંદ્રકાન્ત રસિકલાલ જૈન ”

૪૮૭ निर्मलाकुमारी जैन ” પ૧૦ નીતિન રમણીકલાલ જૈન ”

૪૮૮ कान्ताबहन जैन ” પ૧૧ દિપક રમણીકલાલ જૈન ”

૪૮૯ रतनप्रभा जैन ” પ૧૨ જિતેન્દ્ર રસિકલાલ જૈન ”

૪૯૦ इन्दुबाला जैन ” પ૧૩ દીપક રસિકલાલ જૈન ”

૪૯૧ निर्मलाकुमारी जैन ” પ૧૪ સુલોચના ચંદુલાલ જૈન ફત્તેપુર

તા. ૮–૨–૬૬ (ફાગણ વદ ૨) સુધીમાં થયેલા બાલવિભાગના સભ્યોનાં નામ

અહીં આપ્યા છે. બધાય ઉત્સાહી બાલસભ્યોને ધન્યવાદ! કોઈનું નામ રહી ગયું હોય તો

ફરીને લખજો. પ૦૬ નંબર સુધીના બધા બાળકોને ‘દર્શનકથા’ નું ભેટપુસ્તક મોકલાઈ
ગયું છે. બધાયને તે વાર્તા ગમી હશે, ને સો જિનેન્દ્ર ભગવાનના દર્શન હોંશથી કરતા
હશો. બાલવિભાગના સભ્ય હજી પણ થઈ શકાય છે. તે માટે તમારું નામ, સરનામું,
ઉમર, અભ્યાસ ને જન્મદિવસ–(સંપાદક આત્મધર્મ–સોનગઢ, સૌરાષ્ટ્ર એ સરનામે)
લખી મોકલે.

PDF/HTML Page 36 of 53
single page version

: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૩ :

વાંચકો સાથે વાતચીત

હજારો જિજ્ઞાસુઓ આત્મધર્મનું પઠન કરે છે; તેમની

સાથે સીધો સંપર્ક રહે અને જિજ્ઞાસુઓ એકબીજાના
વિચારોથી પરિચિત રહે તે હેતુથી આ વિભાગ ચાલુ કરવામાં
આવ્યો છે. આ વિભાગ જિજ્ઞાસુઓને ગમ્યો છે, ને ઘણા પત્રો
તેમજ પ્રશ્નો આવી રહ્યા છે; તેમાંથી ‘આત્મધર્મ’ ને માટે
યોગ્ય લાગે તે અહીં રજુ કરવામાં આવે છે.

ચીમનલાલ તુલસીદાસ જૈન (વઢવાણ) : માહ માસના મંગલ દિવસો

આપને ગમ્યા તે બદલ ધન્યવાદ! આ રીતે દરેક મહિનાના મંગલ દિવસો આપીશું.
પરંતુ દેહમાન–આયુ–માતાપિતા–જન્મનગરી વગેરે બધી વિગતો આપવા આપે સૂચવ્યું,
તે તો આપણે અનુક્રમે ૨૪ તીર્થંકરોના જીવનચરિત્ર પ્રસિદ્ધ કરીશું ત્યારે તેમાં જણાવીશું.
ત્યાર પહેલાં જાણવાની ઈચ્છા હોય તો મહાપુરાણમાંથી, અગર ત્રિલોકપણ્ણત્તિમાંથી
જાણી લેવું જોઈએ પૂજનના પુસ્તકમાં પણ ઘણખરી વિગતો આવે છે.

નીલાબેન જૈન (અમદાવાદ) :– બાલવિભાગમાં અમે ૧ થી ૧૦ શીખવીએ

ત્યાર પહેલાં જ તમે ધર્મનો કક્કો લખી મોકલવા જણાવ્યું ને થોડુક લખી મોકલ્યું તે
બદલ ધન્યવાદ! અમને નિશાળમાં પહેલાં ૧ થી ૧૦૦ શીખવતા ને પછી કક્કો
ભણાવતા; એટલે આપણે આત્મધર્મમાં પણ એ જ ક્રમ રાખેલ છે. બેન, તમે કક્કો
લખવાની હોંશ તો કરી પણ તમને પોતાને હજી કક્કો બરાબર નથી આવડતો, તમ ‘ચ’
પછી ‘ડ’ લખ્યો છે, પણ ‘ચ’ પછી ‘છ’ આવે, ‘ડ’ નહીં (જો કે ઘણાય મેટ્રીકવાળાને
ય આજે તો કક્કો નથી આવડતો!) છતાં તમારો લખેલો પહેલો અક્ષર ‘ક’ અહીં
આપીએ છીએ–“ ક કહે છે: કર આત્માનું ધ્યાન.....ને કેવળજ્ઞાન પામ” (આખો કક્કો
ખુશીથી લખી મોકલજો; સારૂં લાગશે તેટલું લેશું.)

ઘણા સભ્યો બધા વચ્ચે એક જવાબ લખી મોકલે છે, તો અમે ઈનામ મોકલતી

વખતે પણ એ બધા વચ્ચે એક ઈનામ મોકલીએ તો ચાલશેને? દરેક સભ્યે પોતાના
હસ્તાક્ષરમાં લખવાનું છે.

PDF/HTML Page 37 of 53
single page version

: ૩૪ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨

એક કોલેજિયનનો પત્ર

(જે અમારા બાલવિભાગના સભ્ય છે)

(કોલેજમાં ભણતા યુવોનોને ધર્મમાં રસ નથી હોતો–એવી એક ધારણા કેટલાક

લોકોમાં વર્તે છે, પરંતુ અમારા બાલવિભાગના સભ્ય નંબર ૬ નો અહીં રજુ થતો પત્ર
તે ધારણાને જુદી પાડે છે. પત્રલેખક ભાઈ ૨૦–૨૨ વર્ષની વયના છે ને શ્રીમંત પિતાના
એકના એક પુત્ર છે; મુંબઈ જેવા શહેરની કોલેજમાં એન્જીનીયરીંગના બીજા વર્ષમાં
અભ્યાસ કરે છે.–અને છતાં સાથે ધર્મના વિષયમાં પણ કેવો રસ છે–તે અહીં રજુ થતા
તેમના પત્રમાં દેખાશે. બાલવિભાગમાં પૂછાયેલા ૩ પ્રશ્નોના જવાબરૂપે તેમણે લખેલો
પત્ર ધન્યવાદ સાથે અહીં અક્ષરશ: પ્રગટ કર્યો છે. બાલવિભાગના પ૦૦ ઉપરાંત
સભ્યોમાં કોલેજિયનો પણ ઘણા છે, ને બાલમંદિરમાં ભણતા બાળકો પણ છે. બધા
સભ્યો બાલવિભાગમાં બહુ જ ઉત્સાહથી ભાગ લઈ રહ્યા છે.)
(પત્ર)

મુંબઈ તા. ૩૧–૧–૬૯

ગયા અંકથી આત્મધર્મમાં બાલવિભાગ શરૂ થયો છે તે વાંચી આનંદ. તેમાં

પૂછેલા પ્રશ્નોના જવાબ આપવાથી અમારા જેવા મુંબઈમાં રહેતા બાળકોને જૈનધર્મના
મૂળભૂત સિદ્ધાંતો પર વિચાર કરવાની તક મળે છે. હું બાલવિભાગની સફળતા ઈચ્છુ
છું, આત્મધર્મમાં પૂછાયેલા પ્રશ્નોના જવાબ નીચે આપું છું.

વિશ્વ છદ્રવ્યનોનું બનેલું છે. (૧) જીવ, (૨) પુદ્ગલ, (૩) ધર્માસ્તીકાય, (૪)

અધર્માસ્તીકાય, (પ) આકાશ (૬) કાળ.

જવાબ. ૧. છ દ્રવ્યોમાંથી જેનામાં જ્ઞાન, દર્શન, સુખ, વીર્ય વગેરે વિશેષ ગુણો

છે ‘તે જીવ છે.’ જીવ અરૂપી છે. જીવ જ છ એ દ્રવ્યોને પ્રસિદ્ધ કરે છે. જો જીવ ન હોત
તો છ દ્રવ્યોને જાણત કોણ? તેથી જીવ એક ઉત્તમ પદાર્થ છે. જેમ કે હું એક જીવદ્રવ્ય છું.

જવાબ. ૨. જીવ સિવાયના બાકીના જે પાંચ દ્રવ્યો છે તેને ‘અજીવ’ કહેવામાં

આવે છે. તેમનામાં જ્ઞાન, દર્શન વગેરે ગુણો નથી. ‘પુદ્ગલદ્રવ્ય’ તે રૂપી દ્રવ્ય છે.
તેનામાં સ્પર્શ રસ, ગંધ, વર્ણ વગેરે ગુણો છે. જેમકે શરીર, પેન, કાગળ વગેરે
‘ધર્માસ્તીકાય’ જ્યારે જીવ અને પુદ્ગલ સ્વયં પોતાની યોગ્યતાનુસાર ગતિ કરે ત્યારે
નિમિત્ત બને છે. તે એક અરૂપી દ્રવ્ય છે. તેનામાં ગતિહેતુત્વ નામનો વિશેષ ગુણ છે.

PDF/HTML Page 38 of 53
single page version

: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૫ :

‘અધર્માસ્તીકાય’ જ્યારે જીવ અને પુદ્ગલ ગતિપૂર્વક સ્થિતિ કરે ત્યારે

ઉદાસીન નિમિત્ત બને છે. તે પણ અરૂપી દ્રવ્ય છે. તેનામાં સ્થિતિહેતુત્વ નામનો વિશેષ
ગુણ છે. ‘આકાશ’ ના બે ભેદ છે. તે અરૂપીદ્રવ્ય છે તેનામાં અવગાહનહેતુત્વ નામનો
વિશેષગુણ છે. ‘કાળદ્રવ્ય’ સ્વયં પરિણમતા છદ્રવ્યોને પરિણમવામાં નિમિત્ત બને છે.
તેનામાં પરિણમનહેતુત્વ નામનો વિશેષગુણ છે. તે પણ અરૂપીદ્રવ્ય છે.

જવાબ ૩. આ અવસર્પીણીની ચોવીશીના પ્રથમ તિર્થંકર ‘વૃષભદેવ’ ભગવાન

હતા અને છેલ્લા ચોવીસમાં તિર્થંકર ‘મહાવીર’ ભગવાન હતા. લી. ભરત ખીમચંદ

સભ્ય નં. ૬.

યોગેશકુમાર જૈન (અમદાવાદ) : તમે ધર્મની ભાવના લખી તે બદલ

ધન્યવાદ! તમારી ભાવનાઓ સફળ થાવ! મોટા થાવ ત્યારે આ ભાવના ભૂલી ન જશો
હો! (આ ભાવના બાળપોથીમાં છે, એટલે અહીં નહિ છપાય.)

તરૂણાબેન (અમદાવાદ) : પોતાની બેનપણી વાસંતીબેન ઉપર લખે છે કે–તમે

જે ૧ થી ૧૦ સુધી પાઠ શીખવવાના છો, તો હું પણ નીચે પ્રમાણે ૧ થી ૧૦ સુધીના અંક
વિષે લખી મોકલું છું.

૧ એક કહે છે કે એક અખંડ આત્માનો વિશ્વાસ કર.
૨ બે કહે છે કે સ્વ–પર બંનેનું ભેદવિજ્ઞાન કર.
૩ ત્રણ કહે છે કે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર ત્રણને પ્રાપ્ત કર.
૪ ચાર કહે છે કે અનંત જ્ઞાન–દર્શન–સુખ–બળ એ ચાર પ્રગટ કર.
પ પાંચ કહે છે કે પંચાચારનું પાલન કરી મોક્ષને પામ.
૬ છ કહે છે કે છ દ્રવ્યનું સ્વરૂપ જાણ.
૭ સાત કહે છે કે સાતતત્ત્વનું સ્વરૂપ જાણીને સાત પ્રકૃતિનો ક્ષય કર.
૮ આઠ કહે છે કે સિદ્ધના આઠ ગુણ પ્રગટ કર.
૯ નવ કહે છે કે નવ પદાર્થને ઓળખીને નવલબ્ધિ પ્રગટ કર.
૧૦ દશ કહે છે કે દશધર્મને ધારણ કરીને આત્માનું ધ્યાન ધર.

(બેન, તમારા એકથી દશાના અંક અમને ગમ્યા, તેથી અહીં આપ્યા છે. હવે

આગળ પણ ૧૧ થી ૧૦૦ સુધી લખી મોકલજે. ધન્યવાદ!) – સં)

PDF/HTML Page 39 of 53
single page version

: ૩૬ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨

ત્રણ પ્રશ્નોના ટૂંકા જવાબ

(૧) જીવ કોને કહેવાય? જે જાણે તે જીવ; અથવા જેનામાં જ્ઞાન હોય તે જીવ.
(૨) અજીવ કોને કહેવાય? જેનામાં જ્ઞાન નથી, જે કાંઈ જાણતું નથી તે અજીવ છે.
(૩) આપણા પહેલા અને છેલ્લા ભગવાનનું નામ શું? ચોવેસ તીર્થંકરમાંથી
પહેલા શ્રી ઋષભદેવ ભગવાન; ને છેલ્લા શ્રી મહાવીર ભગવાન.
લગભગ ૩૦૦ સભ્યોએ જવાબો લખી મોકલ્યા છે; તેમાંથી એકાદ બે સિવાય

બધાના જવાબો સાચા છે. આ વખતે તમને પરીક્ષાની તૈયારીમાં રાહત રહે તે માટે નવા
પ્રશ્નો નથી પૂછયા.

પ્રશ્નો સંબંધમાં એક ભાઈ લખે છે કે સહેલાને બદલે અઘરા પ્રશ્નો પૂછો; ભાઈ,

તમારી જિજ્ઞાસાને હિસાબે તમારી વાત બરાબર છે, પરંતુ આપણા બાલવિભાગના
પ૦૦ સભ્યોમાંથી મોટા ભાગના સાવ નાનકડા છે–જેને હજી લખતાં પણ માંડમાંડ

આવડે છે ને છતાં પ્રશ્નોમાં હોંશથી ભાગ લઈ રહ્યા છે. અઘરા પ્રશ્નોથી એવા બાળકોને
ઉત્સાહ તૂટી ન જાય ને તેમને આવડે એ આપણે પ્રથમ જોવાનું છે. અને, તમારી બુદ્ધિની
કસોટી કરે એવા પ્રશ્નો પણ યોગ્ય સમયે જરૂર આપીશું.

પાંચ કોયડાનો જવાબ (પંચપરમેષ્ઠી)

(૧) આકાશમાં વિચરે છે પણ પંખી નથી, દેવ છે પણ એને દેવી નથી;

શરીર છે પણ ખાતા નથી, બોલે છે પણ મોઢું ખોલતા નથી;
ચાલે છે પણ પગલા ભરતા નથી....એ કોણ? (અરિહંતદેવ)

(૨) ભગવાન છે પણ બોલતા નથી, બધું જાણે છે પણ આંખ નથી,

કાંઈ આપતા નથી છતાં બધાને ગમે છે, ને આપણને એની પાસે બોલાવે છે;
–એ કોણ?...... (સિદ્ધભગવાન)

(૩) શાસ્ત્રો બનાવે છે, ઉપદેશ રૂડો આપે છે;

સાધુથી પણ મોટા છે, કુંદકુંદપ્રભુના જોટા છે...એ કોણ છે?...... (આચાર્ય)

(૪) રત્નત્રયના ધારક છે, ભક્તોને ભણાવે છે,

શાસ્ત્રોના અર્ઘ શીખવે છે, શ્રુતજ્ઞાનના દરિયા છે.....એ કોણ? (ઉપાધ્યાય)

PDF/HTML Page 40 of 53
single page version

: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૭ :

(પ) વન જંગલમાં વસે છે, નિજસ્વરૂપને સાધે છે,

રત્નત્રય ધારક છે, પણ ‘આચાર્ય’ નથી........એ કોણ? (સાધુ)

નમસ્કાર–મંત્ર બોલતાં આ પાંચે પરમેષ્ઠીના નામ આવડી જાય છે. તેમને

આપણા નમસ્કાર હો.

ગતાંકમાં ચાર વાત શોધી કાઢવાનું પૂછેલ તેના જવાબ

(૧) પ્રશ્ન:– ૨૪ તીર્થંકર ભગવંતોમાંથી અયોધ્યામાં જન્મ્યા હોય ને સમ્મેદ

શિખરથી મોક્ષ પામ્યા હોય એવા ભગવંતો કેટલા ને ક્્યા ક્્યા છે?

ઉત્તર:– અયોધ્યામાં જન્મીને સમ્મેદશિખરથી મોક્ષ પામેલા ૪ ભગવંતો છે.

અજિતનાથ, અભિનંદન, સુમતિનાથ અને અનંતનાથ;

* ઋષભદેવ પ્રભુ પણ જોકે અયોધ્યામાં જન્મ્યા છે, પરંતુ તેઓ મોક્ષ

સમ્મેદશિખરથી નહિ પણ કૈલાસગિરિથી પામ્યા છે.

* સમ્મેદશિખરથી જો કે વીસ તીર્થંકર મોક્ષ પામ્યા છે પરંતુ તેમાંથી ચાર

તીર્થંકરો જ અયોધ્યામાં જન્મ્યા છે. બાકીનાં ૧૬ તીર્થંકરો શ્રાવસ્તી, કોશામ્બી, કાશી,
ચંદ્રપુરી, કાકન્દી, ભદ્રિકાનગરી, સિંહપુરી, કમ્પિલાનગરી, રત્નપુરી, હસ્તિનાપુરી,
મિથિલા તથા રાજગૃહીમાં જન્મ્યા છે.

(૨) પ્રશ્ન:– ૨૪ તીર્થંકરોમાંથી અયોધ્યામાં જન્મ્યા હોય પણ સમ્મેદશિખરથી

મોક્ષ ન પામ્યા હોય એવા તીર્થંકરો કેટલા ને કયા કયા?

ઉત્તર:– એક ઋષભદેવ ભગવાન જ એવા છે કે જેઓ અયોધ્યામાં જન્મ્યા છે

પણ સમ્મેદશિખરથી મોક્ષ ન પામ્યા.

(૩) પ્રશ્ન:– ૨૪ તીર્થંકરોમાં સમ્મેદશિખરથી મોક્ષ પામ્યા હોય પણ અયોધ્યામાં

જન્મ્યા ન હોય એવા તીર્થંકર કેટલા ને કયા ક્્યા?

ઉત્તર:– એવા તીર્થંકરો ૧૬ છે. સંભવનાથ, પદ્મપ્રભુ, સુપાર્શ્વનાથ, ચંદ્રપ્રભુ,

સુવિધિનાથ, શીતલનાથ, શ્રેયાંસનાથ, વિમલનાથ, ધર્મનાથ શાંતિનાથ કુંથુનાથ,
અરનાથ, મલ્લિનાથ, મુનિસુવ્રત, અને પાર્શ્વનાથ, આ તીર્થંકરો સમ્મેદશિખરથી મોક્ષ
પામ્યા છે પરંતુ અયોધ્યામાં જન્મ્યા નથી, તેમનો જન્મ શ્રાવસ્તી, કૌશમ્બી, કાશી (૨),

< Previous Page Next Page >