PDF/HTML Page 21 of 41
single page version
જ છે. આમ કારણ–કાર્યની મહાન સંધિ છે.
જાણે છે, અને તેઓ સમ્યગ્દર્શનાદિને સાધે છે.
માર્ગને હે જીવો! તમે ભક્તિથી આરાધો.
શુદ્ધઆત્માને એકને જ ભજે છે.
પરમાત્મતત્ત્વના આશ્રયે મોક્ષમાર્ગને પ્રગટ અનુભવો.....સ્વયં સમ્યગ્દર્શનાદિ
મોક્ષમાર્ગરૂપે પરિણમો.
PDF/HTML Page 22 of 41
single page version
છે.
વીતરાગસર્વજ્ઞદેવની પરમભક્તિ અને તેમણે કહેલા અંતર્મુખ વીતરાગમાર્ગની
ઉપાસના તે જ ભવસમુદ્રને તરવાનું કારણ છે. માટે હે ભવ્ય! ભગવાને કહેલા
માર્ગને ઓળખીને ભક્તિથી તેનું સેવન કર...જેથી તારા ભવનો નાશ થશે ને તને
મોક્ષસુખ પ્રાપ્ત થશે.
આત્મતત્ત્વ પોતે જ આનંદની ઉત્પત્તિનું સ્થાન છે.
નથી. નિજ પરમાત્માનું જે પરમ સુખ તેનો જ તે અભિલાષી છે; તેનો સ્વાદ ચાખ્યો છે,
એટલે અંતરમાં ‘આનંદપુત્ર’નો અવતાર થયો છે. જેમ દરિયો પોતે પોતામાં ડોલે તેમ
ધર્મી પોતે પોતાના આનંદસમુદ્રમાં ડોલે છે એટલે કે આનંદને અનુભવે છે. સમ્યક્ત્વની
સાથે જ આવો આનંદ હોય છે.
PDF/HTML Page 23 of 41
single page version
પં. શ્રી બુધજન કવિ રચિત આ અધ્યાત્મભજન, માનનીય પ્રમુખશ્રી
આપવામાં આવ્યું છે. (સં.)
હવે અમને કોઈ ભય નથી.
અંતરાત્મદશા, અને મોક્ષરૂપ પરમાત્મદશા, –એ સર્વ દશા વખતે નિશ્ચયથી આત્માનું જે
શુદ્ધસ્વરૂપ છે તેમાં કોઈ ભેદ નથી; પર્યાયના ભેદે શુદ્ધસ્વભાવમાં પણ ભેદ ગણતાં
પર્યાયબુદ્ધિ થાય છે, અને તે સંસાર છે. પરંતુ અમે તો નિશ્ચયથી એકરૂપ સ્વરૂપ જાણ્યું
છે, તેથી અમને સંસારનો ભય નથી.
આવી મુંઝવણ ને દુઃખ જીવે સહન કર્યું. –પરંતુ હવે જ્ઞાનસ્વરૂપને જાણી લીધું–તેથી
સંસારનો કોઈ ભય ન રહ્યો.
PDF/HTML Page 24 of 41
single page version
રત્નત્રયાત્મક માર્ગ પરમ નિર– નિજશુદ્ધાત્માની પ્રાપ્તિ છે,
પેક્ષ હોવાથી મોક્ષનો ઉપાય છે. –જે પરમ આનંદરૂપ છે.
મોક્ષના આવા માર્ગનું અને તેના ફળનું સાચું કથન જિનશાસનમાં છે. પરથી
બીજાની અપેક્ષા નથી; બીજાનો આશ્રય નથી. પોતાના શુદ્ધ આત્મસ્વભાવના સાચા
શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–એકાગ્રતારૂપ રત્નત્રય તે શુદ્ધ રત્નત્રય છે; આવા શુદ્ધ રત્નત્રય એટલે
નિશ્ચય રત્નત્રય તે મોક્ષનો ઉપાય છે. એમાં પરની કે રાગની ભેળસેળ જરાપણ નથી,
એકલા સ્વદ્રવ્યના જ આશ્રયે છે–તેથી તે શુદ્ધ છે, પરની અપેક્ષારહિત છે. પોતાના
આત્મા સિવાય બીજા કોઈની અપેક્ષા કે આશ્રય મોક્ષમાર્ગમાં નથી; એટલે પરના
આશ્રયે જે ભાવ થાય તે મોક્ષમાર્ગ નથી. સ્વાત્મ–ઉપલબ્ધિ એટલે પોતાના આત્માનું
જેવું સ્વરૂપ છે તેવી પ્રગટ પ્રસિદ્ધિ, તેની પ્રાપ્તિનો માર્ગ સ્વદ્રવ્યના જ આશ્રયે છે. –
આવો માર્ગ આ પરમાગમમાં પ્રસિદ્ધ કર્યો છે.
તું ત્વરાથી સ્વદ્રવ્યનો આશ્રય કર ને પરદ્રવ્યનો આશ્રય ત્વરાથી છોડ. સ્વદ્રવ્યની
અનુભૂતિ તો સ્વદ્રવ્યના જ આશ્રયે થાય ને! –એ તો સ્પષ્ટ વાત છે.
સ્વભાવથી પૂરા સામર્થ્યવાળો છે. –તેના જ અનુભવથી મોક્ષનો પરમાનંદ સધાય છે,
પછી બીજા કોઈની પણ અપેક્ષા મને નથી. મોક્ષમાર્ગમાં પર તરફ ઝુકાવ જ નથી,
PDF/HTML Page 25 of 41
single page version
આત્મા જ છે, બીજું કોઈ મારા મોક્ષનું કારણ નથી. પોતાના આત્મામાં જેણે પૂર્ણતા દેખી
તે પોતાના સિવાય બીજાનો આશરો કેમ લ્યે! જે બીજાના આશ્રયે મોક્ષનું સાધન કરવા
માંગે છે તેણે પોતાના પૂર્ણ સ્વભાવને જાણ્યો જ નથી; પૂર્ણ સ્વભાવ જાણે તે બીજા પાસે
ભીખ માંગે નહીં, પરાશ્રયે મોક્ષમાર્ગ માને નહીં. રાગનો એક કણિયો પણ સારો માને
તો રાગ વગરના સ્વભાવને તેણે માન્યો નથી. શુદ્ધ આત્માની ઉપલબ્ધિ શુદ્ધ આત્માના
જ આધારે છે. માટે હે જીવ! આવા સ્વાશ્રિત જિનમાર્ગને પામીને તું તારી બુદ્ધિને
પોતાના શુદ્ધાત્મામાં જોડ; પરાશ્રયની બુદ્ધિને તોડ અને અંતર્મુખ થઈને શુદ્ધરત્નત્રયમાં
તારા આત્માને જોડ. ભગવાનનો માર્ગ તો નિજાત્મામાં જ એકાગ્ર થવાનો છે. પરના
આશ્રયે રાગ થાય તેને કાંઈ ભગવાને મોક્ષનો ઉપાય કહ્યો નથી. અંતરમાં રાગાદિથી
પાર એવું જે પોતાનું સહજ પરમ ચૈતન્ય તત્ત્વ, તેમાં એકાગ્ર થતાં પરમ શાંત ચૈતન્ય
વીતરાગરસ અનુભવાય છે ને તે જ મોક્ષનો ઉપાય છે. બધાય તીર્થંકર ભગવંતોએ
આચરેલો અને ઉપદેશેલો એવો આ એક જ સ્વાશ્રિત મોક્ષમાર્ગ છે.
રત્નત્રય માર્ગને આરાધો, અને બીજા પરાશ્રિતભાવોને છોડો, આવા સ્વાશ્રિત
મોક્ષમાર્ગથી વિપરીત જે કોઈ ભાવો છે તે છોડવા યોગ્ય છે. આવો વીતરાગી મોક્ષમાર્ગ
તે જ ખરેખર સારભૂત છે, ને તે મોક્ષાર્થી જીવે ચોક્કસ કરવા જેવું કર્તવ્ય છે. વચ્ચે
વ્યવહાર અને પરાશ્રય આવી જાય તે કાંઈ સારભૂત નથી, મોક્ષને માટે તે કાંઈ કર્તવ્ય
નથી; મોક્ષનો માર્ગ તેની અપેક્ષા વગરનો છે. અહો, પરમ વૈરાગ્ય પરિણતિરૂપ, અને
સર્વથા અંતર્મુખ એવો મોક્ષનો માર્ગ ભગવાને કહ્યો છે, તે જ માર્ગ સાધીને
વીતરાગમાર્ગી સંતોએ આ પરમાગમોમાં પ્રસિદ્ધ કર્યો છે. આવા માર્ગનું શ્રવણ કરવું તે
પણ મહાન ભાગ્ય છે, અને આત્મામાં આ માર્ગનો નિર્ણય કરતાં તો મોક્ષના દરવાજા
ખુલી જાય છે; તેનું ફળ આત્માના પૂર્ણાનંદના અનુભવરૂપ મોક્ષ છે.
PDF/HTML Page 26 of 41
single page version
નિયમ–સાર છે એટલે શુદ્ધ સ્વાભાવિક એવી નિર્વિકલ્પ રત્નત્રય પરિણતિ તે
નિયમસાર છે.....તે જ નિર્વાણરૂપ મોક્ષસુખનું કારણ છે....એટલે મોક્ષને તે
નિયમથી કર્તવ્ય છે.
શુદ્ધજ્ઞાનચેતનાસ્વરૂપ છે તે મોક્ષમાર્ગનું કારણ છે, એટલે તેને ‘કારણનિયમ’
કહેવાય છે. તેના આશ્રયે ‘કાર્યનિયમ’ રૂપ મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે છે. મોક્ષમાર્ગના
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર પ્રગટ કરવા માટે પોતાના આવા સ્વભાવ સિવાય બીજા
કોઈનો આશ્રય નથી, બીજું કોઈ કારણ નથી. આ શુદ્ધ કારણ પોતામાં ત્રિકાળ છે,
તેમાં અંતર્મુખ થઈને તે કારણને સેવતાં કાર્ય પ્રગટે છે–એટલે મોક્ષમાર્ગ થાય છે.
છે, મોક્ષને માટે નિયમથી કરવા જેવું તે કાર્ય છે, અને તેના આશ્રયભૂત ત્રિકાળી
શુદ્ધજ્ઞાનચેતના તે ‘કારણનિયમ’ છે.
રત્નત્રયનો જ મોક્ષમાર્ગમાં સ્વીકાર કરીને વ્યવહાર રત્નત્રય પણ કાઢી નાંખ્યા.
અહો, આવો સુંદર માર્ગ આચાર્યદેવે આ નિયમસારમાં ખુલ્લો કર્યો છે. સુંદર અને
PDF/HTML Page 27 of 41
single page version
આનંદરૂપ છે માટે સુંદર છે. સૂક્ષ્મ હોવા છતાં પોતાને સ્વાનુભવગમ્ય થાય તેવો માર્ગ
છે. મુમુક્ષુઓ આ માર્ગને જ અનુભવીને મોક્ષ પામ્યા છે.
ત્રિકાળી કારણ પણ બતાવીને મુનિરાજે કારણ–કાર્યની અદ્ભુત સંધિ કરી છે. ત્રિકાળી
શુદ્ધદ્રવ્ય તે કારણ, તેના આશ્રયે પ્રગટેલી શુદ્ધપર્યાય તે કાર્ય; જેણે શુદ્ધ કારણનો સ્વીકાર
કર્યો તેને શુદ્ધકાર્ય હોય જ–એટલે મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે જ; કાર્યવગર કારણનો સ્વીકાર કર્યો
કોણે? ઉપયોગ અત્યંત અંતર્મુખ થઈને જ્યાં સ્વભાવના આશ્રયે મોક્ષમાર્ગરૂપ કાર્ય
પ્રગટ્યું ત્યાં ધર્મી કહે છે કે ‘અહો! આ મારા કાર્યનું કારણ! –આમ ધર્મી જીવ કાર્ય–
કારણની અપૂર્વ સંધિસહિત મોક્ષને સાધે છે.
શુદ્ધરત્નત્રયકાર્ય, તેનું કારણ પણ પોતામાં ત્રિકાળ છે, તેને કારણ નિયમ કહેવાય છે. તે
‘કારણ’ તો ત્રિકાળ છે; તેને કાંઈ નવું કરવાનું નથી; પણ તે કારણનો સ્વીકાર કરીને
તેના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શનાદિ કાર્ય પ્રગટ કરવું તે ચોક્કસ કરવા જેવું કાર્ય છે, તેને
‘કાર્યનિયમ’ કહેવાય છે. આ કાર્ય તે જ મોક્ષનો માર્ગ છે, અને પરમ અતીન્દ્રિયસુખની
અનુભૂતિ તે માર્ગનું ફળ છે. આવા સુંદર માર્ગ અને માર્ગફળને જાણીને મારા પરમ
તત્ત્વના સેવનથી હું મોક્ષસુખને પ્રાપ્ત કરું છું. વચ્ચે વ્યવહાર અને વિકલ્પો આવે તેને હું
મોક્ષમાર્ગમાં સ્વીકારતો નથી, તેને છોડીને પરમાત્મતત્ત્વના આશ્રયે જ હું મોક્ષસુખને
સાધું છું.
અંતર્મુખ સ્વભાવ–આશ્રિત નિરાલંબી માર્ગ છે. આવા સુંદર માર્ગનો સંતો સાધે છે ને
જગતને દેખાડે છે.
PDF/HTML Page 28 of 41
single page version
જ્ઞાન તે સાચું જ્ઞાન છે, તે જ મોક્ષનું સાધન છે. જે જ્ઞાનઉપયોગ અત્યંત અંતર્મુખ થઈને
પોતાના શુદ્ધ જ્ઞાયકતત્ત્વની ઉપાસના કરે છે તે જ્ઞાન જ મોક્ષનું કારણ છે, તે જ
નિયમથી કર્તવ્ય છે. બહિર્મુખ કોઈપણ વિકલ્પ તે મોક્ષને માટે કર્તવ્ય નથી. માટે કહે છે
કે હે મોક્ષાર્થી જીવો! તમે ઉપયોગને અંતરમાં વાળીને સ્વદ્રવ્યને ત્વરાથી ગ્રહણ કરો ને
પરદ્રવ્યનું ગ્રહણ ત્વરાથી છોડો.
સ્વદ્રવ્યનું અવલંબન લીધું તેમાં જરાય પરદ્રવ્યનું અવલંબન નથી, આવા ઉપયોગ વડે
આત્માનું સમ્યગ્જ્ઞાન થાય છે. –આવો અંતર્મુખી મોક્ષમાર્ગ છે.
નથી. મોક્ષને સાધનારું જ્ઞાન પરદ્રવ્યના અવલંબન વગરનું છે. દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર કે
રાગાદિ એ બધાયથી પાર એકલા શુદ્ધ સ્વદ્રવ્યને જ અવલંબતો ઉપયોગ મોક્ષને
સાધે છે.
નથી; ઉપયોગમાં થોડુંક આત્માનું અવલંબન અને થોડુંક દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનું
અવલંબન,–એમ બે અવલંબન નથી, એકલું સ્વદ્રવ્યનું જ આલંબન છે. બહારનું
અવલંબન જરા પણ તેમાં નથી, એટલે બહિર્મુખ કોઈપણ ભાવ (અશુભ કે શુભ)
તે આત્માને મોક્ષનું સાધન નથી. આત્માલંબી વીતરાગભાવ એકલો જ મોક્ષનું
સાધન છે.
PDF/HTML Page 29 of 41
single page version
અતીન્દ્રિય માર્ગનો નિર્ણય કરીને અંદર સ્વદ્રવ્યના આલંબનનો વારંવાર પ્રયોગ
કરવો જોઈએ.
શુદ્ધ જીવાસ્તિકાય કહો કે કારણપરમાત્મા કહો, –એવો જે પોતાનો પરમ
જ્ઞાયકસ્વભાવ તેના જ અંતર્મુખ અવલંબને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ મોક્ષમાર્ગ
પ્રગટે છે. તેમાં સમ્યગ્જ્ઞાનનું સર્વથા અંતર્મુખપણું બતાવ્યું. હવે સમ્યગ્દર્શનનું
સ્વરૂપ સમજાવે છે.
નથી; એવા જીવને શુદ્ધ અંતરતત્ત્વના આનંદનું જન્મધામ એવું પોતાનું શુદ્ધ
જીવાસ્તિકાય દ્રવ્ય–તેના અવલંબને જે શ્રદ્ધા થાય છે તે સમ્યગ્દર્શન છે.
સમ્યક્શ્રદ્ધામાં પોતાના શુદ્ધ આત્મા સિવાય બીજા કોઈનું આલંબન નથી. અંદરમાં
પણ ‘આ પર્યાય વડે આ દ્રવ્યને પકડું’ એવો ભેદ નથી. સ્વદ્રવ્યનું અવલંબન થયું
ત્યાં શુદ્ધ પર્યાય વર્તે જ છે.
છે. –એમ અંર્તદ્રષ્ટિ વડે પ્રતીત કરી તે સમ્યગ્દર્શન છે. તે સમ્યગ્દર્શનની સાથે જ
આત્મામાંથી અતીન્દ્રિય આનંદનો જન્મ થાય છે; સમ્યગ્દર્શન થતાં આનંદનો જન્મ
થયો...આત્મામાંથી આનંદપુત્રનો અવતાર થયો. પોતાને માટે ધર્મીને જગતમાં
બીજા કોઈની અપેક્ષા નથી. જેમ દરિયો પોતે પોતામાં ડોલે તેમ ધર્મી પોતે
પોતાના આનંદસમુદ્રમાં આનંદ અનુભવે છે. કસ્તુરીમૃગની જેમ અજ્ઞાની બહારમાં
પોતાનો આનંદ શોધે છે, ધર્મી તો જાણે છે કે મારો અસંખ્યપ્રદેશી આત્મા જ મારા
આનંદની ઉત્પત્તિનું સ્થાન છે, મારા આત્મામાં જ આનંદ ભર્યો છે. –આમ અત્યંત
અંતર્મુખ થઈને પોતાના શુદ્ધ સ્વભાવની નિર્વિકલ્પ પ્રતીતિ તે સમ્યગ્દર્શન છે.
સમ્યગ્દર્શન આનંદની અનુભૂતિ સહિત પ્રગટે છે તેથી તેની સાથે આનંદના
જન્મની
PDF/HTML Page 30 of 41
single page version
પોતામાં અનુભવી લીધું છે, પોતાનું સર્વસ્વ પોતામાં દેખી લીધું છે. –‘શુદ્ધ–બુદ્ધ–
ચૈતન્યઘન સ્વયં જ્યોતિ સુખધામ’ આ રીતે સ્વાશ્રિત સુંદર મોક્ષમાર્ગના સમ્યગ્જ્ઞાન
અને સમ્યગ્દર્શનની વાત કરી; હવે સમ્યક્ચારિત્રની વાત કરે છે.
કારણપરમાત્મા છે તેના શ્રદ્ધા–જ્ઞાનપૂર્વક તેમાં અવિચળ સ્થિતિ તે ચારિત્ર છે; આમાં
રાગ નથી; આવું ચારિત્ર મોક્ષને માટે કર્તવ્ય છે. સ્વરૂપમાં લીનતારૂપ વીતરાગચારિત્રને
નિયમ કહ્યો પણ શુભરાગ–પંચમહાવ્રતાદિ વિકલ્પોને નિયમ ન કહ્યો; એટલે મોક્ષને માટે
વીતરાગચારિત્રને જ કારણ કહ્યું. શુભને કારણ ન કહ્યું. રત્નત્રયરૂપ જે આવો સુંદર
માર્ગ છે તે પરમ નિરપેક્ષ છે. અને રાગના અભાવથી તે શુદ્ધ છે; આવા શુદ્ધરત્નત્રયને
નિયમ–સાર કહેવાય છે. અને તે નિયમથી કર્તવ્ય છે.
રત્નત્રય સાથે ‘સાર’ વિશેષણ લગાડીને તે વિપરીત ભાવોનો પરિહાર કર્યો છે,
વિપરીત ભાવ વગરનાં એટલે કે રાગના વગરનાં એવા જે શુદ્ધ–સારભૂત–નિર્વિકલ્પ
વીતરાગી રત્નત્રય તે જ મોક્ષનું સાક્ષાત્ કારણ હોવાથી મુમુક્ષુને કર્તવ્ય છે, તેનાથી જ
અતીન્દ્રિય મોક્ષસુખ પ્રાપ્ત થાય છે.
અંતર્મુખ કરીને પોતાના પરમ તત્ત્વને જાણ્યું. પરમ–આત્મસુખનો જ અભિલાષી થઈને
અંતરમાં આનંદના ધામ એવા પોતાના શુદ્ધ જીવની પરમ શ્રદ્ધા કરી, અને તે જ
કારણપરમાત્મામાં સ્થિરતાં કરી, –આવા શુદ્ધ રત્નત્રય તેમાં ક્્યાંય રાગ ન આવ્યો.
પરદ્રવ્યનું અવલંબન ન આવ્યું, એકલા સ્વદ્રવ્યના અવલંબને જ આવા શુદ્ધ રત્નત્રયરૂપ
મોક્ષમાર્ગ છે, અને તે જ ભવના નાશ માટે ભવ્ય જીવોનું કર્તવ્ય છે, તેથી મુનિરાજ કહે
છે કે–
PDF/HTML Page 31 of 41
single page version
અનુભવ કરો.
આવા શુદ્ધ માર્ગનું અને તેના ઉત્તમ ફળનું સ્વરૂપ વીતરાગી સંતોએ ભવ્ય
વિના સમકિતકે ચેતન જનમ વિરથા ગંવાતા હૈ!
તુઝે સમજાએં ક્્યા મૂરખ! નહીં તું દિલમેં લાતા હૈ!
હૈ દર્શન–જ્ઞાન ગુણ તેરા, ઈસે ભૂલા હૈ કયોં મૂરખ!
અરે. અબ તો સમઝ લે તું, ચલા સંસાર જાતા હૈ!
તેરે મેં ઔર પરમાતમ મૈં કુછ નહીં ભેદ અય ચેતન!
રતન આતમકો મૂરખ કયોં કાંચ બદલે બિકાતા હૈ?
(કવિએ ઠપકો આપીને સમ્યક્ત્વની કેવી પ્રેરણા કરી છે!)
PDF/HTML Page 32 of 41
single page version
જાણનારા બીજા તારી નિંદા કરે તોપણ તું ક્ષમા રાખજે. અરિહંતો ક્ષમામાં શૂરવીર છે,
તેનો ભક્ત એવો તું પણ ક્ષમામાં શૂરવીર થા! ક્રોધ કરે તે વીર નથી, તે તો નિર્બળ છે.
ક્ષમા આત્માનો સ્વભાવ છે, તેનાથી આત્માની મહાનતા છે. મારા ચૈતન્યમાં જગતના
શબ્દોનો પ્રવેશ જ ક્્યાં છે? પછી શબ્દ કહેનાર પ્રત્યે હું ક્રોધ કેમ કરું? ક્રોધ કરનાર પોતે
પોતાને નુકશાન કરે છે, માટે હે જીવ! ક્રોધના પ્રસંગ ઉપસ્થિત થવાના પ્રસંગે તું તારા
ચૈતન્યના શાંત ક્ષમાજળવડે તે ક્રોધાગ્નિને બુઝાવી દેજે; ભેદજ્ઞાનની ભાવનાના બળે
ક્ષમારૂપી અમૃતનું આત્મામાં સીંચન કરજે.
ભાવ. વિશુદ્ધચિત્તથી એટલે કે સમ્યગ્દર્શનાદિ નિર્મળ પરિણામ સહિત થઈને તું ઉત્કૃષ્ટ
વૈરાગ્યની ભાવના કર. મુનિ થતી વખતે આખા જગતથી ઉદાસ થઈને સ્વરૂપમાં જ
રહેવાની કેવી ઉગ્ર ભાવના હતી! જાણે સ્વરૂપથી બહાર હવે કદી આવવું જ નથી. –
આવા ઉત્તમ વૈરાગ્યપ્રસંગની ભાવના ફરીફરી ભાવીને હે જીવ! તું તારા રત્નત્રયથી
નિર્મળતા કર; સમ્યક્ત્વાદિના પ્રયત્નકાળને યાદ કરીને આત્માની આરાધનાને દ્રઢ કર.
એવા વૈરાગ્યને તું સદાય નિરંતર ધ્યાનમાં રાખીને વારંવાર ભાવના ભાવજે.
વૈરાગ્યભાવનાને શિથિલ થવા દઈશ નહિ. જે આરાધના ઉપાડી તેને જીવનપર્યંત
નિર્વહન કરજે. આરાધક જીવને તીવ્ર રોગ વગેરે પ્રતિકૂલ પ્રસંગે વૈરાગ્યની ધારા વિશેષ
ઉપડે છે. પ્રતિકૂળતા આવે ત્યાં આર્તધ્યાન ન કરે પણ સ્વભાવ તરફ ઝૂકે ને તીવ્ર
વૈરાગ્યવડે રત્નત્રયની આરાધના પુષ્ટ કરે. મુનિની જેમ શ્રાવકને પણ આ ઉપદેશ લાગુ
પડે છે. હે જીવ! સમ્યગ્દર્શનની નિર્મળતા પ્રગટ કરી, સંસારને અસાર જાણી, અંતર્મુખ
થઈને સારભૂત એવા ચૈતન્યની ભાવના ભાવ, વૈરાગ્યના પ્રસંગને યાદ કરીને તેની
ભાવના ભાવ કે જેથી તારા રત્નત્રયની શુદ્ધતા થઈને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય, સાર શું
અને અસાર શું એને ઓળખીને તું સારભૂત આત્માની ભાવના કર.
PDF/HTML Page 33 of 41
single page version
અહીં રજુ કરતાં ‘આત્મધર્મ’ ગૌરવ અનુભવે છે. આપણા યુવાન
બંધુઓ તેમજ વડીલો પણ આ પત્ર દ્વારા ઉત્તમ પ્રેરણા મેળવશે.
તામિલમિત્રોને વધારે કઈ રીતે સમજાવું? તેમ છતાં માંસ ખાવાથી, સિનેમા જોવાથી શું
ફળ આવે છે તે તેમને સમજાવું છું ને તેઓ પ્રેમથી સાંભળે છે, અને ‘આત્મા અમર છે,
દેહથી જુદો છે’ એ વાત તેઓ ધીરે ધીરે શીખી રહ્યા છે.
અનેરા આનંદમાં ડોલવા લાગે છે......પારસપ્રભુના દશભવ વાંચીને દરેક વાંચક કંઈ ને
કંઈ શીખ્યા હશે....હું તો તેમાંથી ઉત્તમ ક્ષમાનો ધર્મ’ શીખ્યો છું.
મોકલું છું. (શક્્યતા હશે તો આ વાર્તા વૈશાખ માસના અંકમાં છાપીશું.)
આ ટાણું આવ્યું છે તો ‘ચૈતન્યહીરા’ નું પારખું કરવું જોઈએ. જેને ખરા
પાંચસો–હજાર–લાખ–કરોડ–અજબ રૂપિયાથી કે સારી સંપત્તિથી કરી શકાય ખરી? તમે
કહેશો કે ના; જે એક જ્ઞાની આપી શકે, જે મહાવીર જેવા વીરો
PDF/HTML Page 34 of 41
single page version
આપી શકે–એવી એ ચૈતન્યહીરાની કિંમત છે. બાકી તો આખી દુનિયાની સંપત્તિ પણ
ચૈતન્યહીરાની તુલનામાં એક પથરાની બરાબરેય નથી. અરે, કાંઈ પથરાથી તે
આત્માની કિંમત થતી હશે? તો ખરેખર શું કિંમત છે ચૈતન્યહીરાની? એ કિંમત તો તું
આનંદ થાય તે અખૂટ આનંદના ધામમાં તું કેલિ કરતો જ રહીશ. પછી જેમ જેમ તું
વધારે ને વધારે આનંદમાં જતો રહીશ તેમ તેમ હે જીવ! તને એમ થશે કે મારા આ
ચૈતન્યહીરાની કિંમત કોઈ શબ્દોથી કે બીજા કોઈ પદાર્થોથી આંકી શકાય તેમ નથી.
એની કિંમત તો કેવળી ભગવાનના આનંદ જેટલી છે–જે આનંદની કોઈ સીમા નથી.
આવડો મોટો કિંમતી ચૈતન્યહીરો તારી પાસે જ હોવા છતાં હે મૂર્ખજીવ! તું બાહ્ય સંપદા
પાસે કેમ ભીખ માંગે છે? સુખ થવું હોય તો આ ચૈતન્યહીરાને દેખ; ફોગટનો સમય
ગુમાવ મા. –હસમુખના જયજિનેન્દ્ર
જે સમયે જે પ્રકારે જેના દ્વારા જે થનાર છે તે થાય જ છે, તેને ટાળી શકાતું
ભય રહ્યો નથી.
જાણનહાર છું. આમ જાણી લીધું છે તેથી હવે અમને સંસારમાં કોઈ ભય નથી.
PDF/HTML Page 35 of 41
single page version
(૧) આત્માના પાંચ ગુણનાં નામ–કે જે પુદ્ગલમાં ન હોય. તે આ પ્રમાણે– જ્ઞાન,
છે, –કેમકે ખરેખર ઈશ્વરે કોઈને બનાવ્યા નથી; ઈશ્વર તો વીતરાગ–સર્વજ્ઞ છે.
છે.
છે એવા જીવ બારમા કે અગિયારમા ગુણસ્થાને હોય છે.
(૪) મહાવીર ભગવાન રત્નત્રયધર્મ વડે કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરીને વિપુલાચલ પર
જગતમાં સદાય હોય જ છે; તેથી તે ગુણસ્થાનોને ‘નિરંતર’ કહેવાય છે. આ
સિવાયનાં આઠ ગુણસ્થાનોવાળા જીવો જગતમાં ક્્યારેક હોય છે ને ક્્યારેક
નથી હોતાં, –તેથી તે આઠ ગુણસ્થાનોને ‘સાંતર, અંતરસહિત’ કહેવાય છે.
પૂર્ણસુખ. આપણામાં–જ્ઞાન રાગ, મોહ, શ્રુતજ્ઞાન, અનંતગુણ, ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ,
અરૂપીપણું, દુઃખ
PDF/HTML Page 36 of 41
single page version
અરિહંતભગવાન કેવળીસમુદ્ઘાત કરે જ છે; તે વખતે તેમના આત્માના અસંખ્યપ્રદેશો
આખા લોકમાં સર્વત્ર વ્યાપે છે; એટલે તે વખતે જ્યાં આપણો આત્મા છે તે જ ક્ષેત્રે
અરિહંત ભગવાનના પણ આનંદમય અસંખ્ય પ્રદેશો આપણા આત્મા સાથે એકક્ષેત્રે
હોય છે; પણ અતીન્દ્રિયજ્ઞાનના અભાવને લીધે આપણે તેમને દેખી શકતા નથી. આ
રીતે દર આઠ વર્ષે અરિહંતપ્રભુના આત્મા સાથે આપણું ક્ષેત્રસ્પર્શન જરૂર થાય છે. અને
જ્યારે અતીન્દ્રિયજ્ઞાન વડે અરિહંત પ્રભુ જેવા આપણા આત્માની આપણે અનુભૂતિ
કરીએ ત્યારે અરિહંત ભગવાનનું ભાવ–સ્પર્શન થયું કહેવાય.
દ્વારા તમને જવાબ અપાશે. તો તમે અંતરમાં વિચાર કરીને સારા મજાના એક–બે કે
(વધુમાં વધુ) ત્રણ પ્રશ્નો લખી મોકલો; તેમાંથી ઉત્તમ ૨પ પ્રશ્નો પસંદ કરીને તેના
જવાબો તમારા નામસહિત આત્મધર્મમાં આપીશું. તત્ત્વને લગતા પ્રશ્નો ઉપરાંત ધાર્મિક
કોયડા, ઉખાણા વગેરે પણ લખી શકો છો.
ઉત્સાહથી ભાગ લેવા બદલ સૌને ધન્યવાદ! અને આવા જ ઉત્સાહથી સૌ તત્ત્વજ્ઞાનમાં
આગળ વધો એવી શુભેચ્છા. (વાંકાનેર, બડૌત, ઉજેડિયા, બેંગલોર, જાંબુડી, મોરબી,
ફત્તેપુર, મુંબઈ, પાલેજ, લાઠી, અલવર, સાવરકુંડલા, સોનગઢ, સાબલી, ગોરલ,
અમદાવાદ, જામનગર, વઢવાણ, કલકત્તા, રાંચી, રાજકોટ, મુડેટી, ભાવનગર, ગોંડલ,
અમરાપુર, લોહારદા, ખેરાગઢ, મુનાઈ, ઉખરેલી, ગોરેગાંવ, મુડોતા, ઉજેડિયા, કુરાવડ,
નાના જલુન્દ્રા, મલાડ, સાયન, દિલ્હી, વગેરે ગામેથી ૧પ૦ જેટલા બાળકોએ ઉત્સાહથી
જવાબો લખી મોકલ્યા છે.)
PDF/HTML Page 37 of 41
single page version
ધર્મપ્રેમ અને ઉત્સાહ દેખીને હર્ષ થયો હતો. અને ધન્યવાદ સાથે બાળકોને સંપાદક
તરફથી સમ્યગ્દર્શનની આઠ કથાનું એકેક પુસ્તક ભેટ આપવામાં આવશે.
તા. ૧પ મે થી ૪ મે સુધી ચાલશે. પૂ. ગુરુદેવનું સ્વાગત જયપુરમાં રવિવાર તા. ૧૬ મે
વૈશાખવદ છઠ્ઠના રોજ થશે. શ્રી ટોડરમલ–સ્મારકભવનમાં ચાલતી
વીતરાગવિજ્ઞાનવિદ્યાપીઠ દ્વારા તા. ૧પ–પ–૭૧ થી તા. ૪–૬–૭૧ સુધી શિક્ષણવર્ગ
જોડાવા ઈચ્છતા જિજ્ઞાસુઓએ નીચેના સરનામે ખબર આપવા સુચના છે.
જેતપુર (તા. ૧૨–૧૩ ત્યાં તા. ૧૩ મીએ ગીરનારદર્શન)
માળીયા–હાટીના (તા. ૧૪–૧પ)
પોરબંદર (તા. ૧૬ એપ્રીલથી તા. ૨૬ એપ્રીલ સુધી; ત્યાં વૈશાખ સુદ બીજ તા.
ગોંડલ (તા. ૨૭–૨૮)
રાજકોટ પ્રવેશ (તા. ૨૯ એપ્રીલ ગુરુવાર)
જયપુર–સ્વાગત: રવિવાર તા. ૧૬ મે (ત્યાં શિક્ષણવર્ગ ચાલશે.)
PDF/HTML Page 38 of 41
single page version
PDF/HTML Page 39 of 41
single page version
PDF/HTML Page 40 of 41
single page version
નાંખે છે.
એવો મહાન છે કે–તે ધર્મપ્રેમના બળે બીજી બધી ક્ષતિઓ દૂર
કરીને તે જીવ અલ્પકાળમાં જ ધર્માત્મા અને પરમાત્મા બની જશે.
માટે હે જીવો! તમે સાધર્મીના ગુણાંશને મુખ્ય કરીને તેનું પરમ
વાત્સલ્ય કરજો.
જ કહે છે કે–
સાથે રહીને આપણે આત્મકલ્યાણ કરીએ રે.....
સાચું સગપણ અહો! સાધર્મી તણું,
હળી–મળી આપણે સૌ વાત્સલ્યભાવે રહીએ રે.....
સાધર્મી–સંગ દેખી હૈડું મારું હરખે,
બાહ્ય અંતરમાં સહુ સહાય નિત્ય કરીએ રે.....
વિભાવરસનો તો ત્યાગ જ હોજો,
ચિદ્રુપ ચૈતન્યને નિત્ય સમરીએ રે......