PDF/HTML Page 21 of 37
single page version
‘સ્વસમય’ છે...
સમ્યગ્દર્શનાદિરૂપે પરિણમે ત્યારે તે જીવને ભેદજ્ઞાનજ્યોતિનો ઉદય થયો છે.
આવું ભેદજ્ઞાન તે કેવળજ્ઞાનનું સાધન છે.
છે, ને તેને જ પરસમયપણું કહેવાય છે, રાગથી જુદું ચૈતન્યનું અસ્તિત્વ જ તેને ભાસતું
નથી.
નિજસ્વભાવમાં એકતાપણે પરિણમે છે; નિજસ્વભાવ શું? કે દર્શન–જ્ઞાનસ્વભાવ
નિજસ્વભાવ છે, તેમાં જે પરિણમ્યો તે મોક્ષના માર્ગમાં આવ્યો.
PDF/HTML Page 22 of 37
single page version
ક્ષણે જ તે સ્વભાવમાં એકતારૂપ પરિણમન થયું. જો તેવું પરિણમન ન થાય, ને રાગમાં
પરિણમન તે સ્વસમયપણું છે, અને સ્વ પરની ભિન્નતાનું અજ્ઞાન અને પરમાં એકતારૂપ
પરિણમે છે. જીવ ક્્યાંક એકતા તો કરે છે:–
પરમાં એકતા કરીને પરિણમે તે બંધમાર્ગ.
સ્વસમય અને પરસમય બંનેને જે ઓળખે તે પરસમયથી છૂટીને સ્વસમયરૂપે પરિણમ્યા
PDF/HTML Page 23 of 37
single page version
છે–એમ કાંઈ બે મોક્ષમાર્ગ નથી. એક જ મોક્ષમાર્ગ છે ને બીજો મોક્ષમાર્ગ નથી.
મોક્ષમાર્ગના સહચારી અપેક્ષાએ કે નિમિત્ત અપેક્ષાએ વ્રતાદિને વ્યવહારે મોક્ષમાર્ગ કહ્યો,
ત્યાં એમ સમજવું કે તે ખરેખર મોક્ષમાર્ગ નથી પણ તેની સાથે મોક્ષમાર્ગને દેખીને તેમાં
મોક્ષમાર્ગનો ઉપચાર કર્યો છે. ખરો મોક્ષમાર્ગ તો સમ્યગ્દર્શનાદિ જ છે. શુદ્ધ દ્રવ્યની
દ્રષ્ટિમાં સમકિતીને વ્યવહારનો આશ્રય છે જ નહિ.
યથાર્થ મોક્ષમાર્ગને જ મોક્ષમાર્ગ કહેવો તે નિશ્ચય છે, અને જે ખરેખર મોક્ષમાર્ગ ન હોય
તેમાં મોક્ષમાર્ગનો કોઈ અપેક્ષાએ ઉપચાર કરવો તે વ્યવહાર છે, તે ખરો મોક્ષમાર્ગ
નથી. એમ સમજવું.
ઉપચાર છે, તે કાંઈ મોક્ષનું ખરું કારણ નથી.
સાધન નથી;
PDF/HTML Page 24 of 37
single page version
બંને ભાવો છે. તેમાં જે શુદ્ધતા છે તેની સાથે તો સમકિતીને એકત્વપરિણમન છે,
ને જે અશુદ્ધતા છે તેની સાથે એકત્વપરિણમન નથી તે અપેક્ષાએ સમકિતી
તેનાથી મુક્ત છે.
અશુદ્ધતાને હેયપણે જાણે છે.
પર્યાયમાં એવા બે પ્રકાર એક સાથે હોય છે. જ્ઞાનની પર્યાયમાં એકસાથે બે ઉપયોગ ન
હોય, પણ ચારિત્રની પર્યાયમાં અંશે શુદ્ધતા ને અંશે અશુદ્ધતા બંને એક સાથે સાધકને
હોય છે. જો અંશે શુદ્ધતા ન હોય તો સાધકપણું શેનું? ને જો અંશે અશુદ્ધતા જ હોય તો
પણ સાધકપણું કેમ હોય? જો અંશેય શુદ્ધતા ન હોય ને એકલી અશુદ્ધતા જ હોય તો
તો મિથ્યાદ્રષ્ટિપણું હોય, અને જો અંશેય અશુદ્ધતા ન હોય ને પૂર્ણ શુદ્ધતા જ હોય તો
તો સિદ્ધદશા હોય. માટે સાધકને તો અંશે શુદ્ધતા પણ હોય છે ને અંશે અશુદ્ધતા પણ
હોય છે.
અભૂતાર્થ કહ્યો છે, ને સમકિતી તેમાં લીન નથી, તેનાથી જુદો છે, તેનાથી મુક્ત છે.
આમ એક જ પરિણતિમાં ભિન્ન ભિન્ન ભાવોને યથાર્થ ઓળખવા તે ભેદજ્ઞાન છે.
લાગ્યો? ભાઈ, શરણભૂત તો શુદ્ધઆત્મા છે; અને તે શુદ્ધઆત્માને દેખનારો શુદ્ધનય
ભૂતાર્થ છે, તે શુદ્ધનયપરિણતિ શુદ્ધઆત્મા સાથે એકાકાર થઈ તેની તેને પણ ભૂતાર્થ
કહી દીધી છે. અને એના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શનાદિ છે. અશુદ્ધતા તે શરણરૂપ નથી. તે
અશુદ્ધતાને દેખનારો વ્યવહારનય અભૂતાર્થ છે, અશરણ છે, તેના આશ્રયે
સમ્યગ્દર્શનાદિ નથી.
PDF/HTML Page 25 of 37
single page version
જૈનશાસનને દેખે છે, તેણે સમસ્ત શાસ્ત્રોનો નીચોડ જાણ્યો છે. શ્રુતજ્ઞાનને અંતર્મુખ
જ જૈનશાસનની અનુભૂતિ છે. તે જ મોક્ષમાર્ગ છે. તેમાં સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર
હૃદયમાં કોતરવા જેવા છે–
વખતે વિચારવાને પોતાનું નિર્વીયપણું જોઈને ઘણો જ ખેદ થાય છે,
શૌર્ય ઉપજાવી, તે વિષયાદિ સામે અતિ હઠ કરીને તેને હઠાવે છે. ત્યાં
જ અંતે જય પામ્યા છે.
PDF/HTML Page 26 of 37
single page version
અરિહંતપણું છે. તે અરિહંત દશા પ્રગટાવનાર આત્માઓએ પૂર્વે શું કર્યું હતું? ક્યા
ઉપાય કરવાથી તેમને અરિહંતદશા પ્રગટી હતી, તે પ્રથમ જાણવાની જરૂર છે.
જાણ્યું અને સાચી શ્રદ્ધા કરી, “હું શુદ્ધ સ્વભાવી આત્મા છું, પરવસ્તુથી હું જુદો છું, મારી
શુદ્ધતા મારા સ્વભાવના અવલંબનથી પ્રગટે છે, પણ પર વસ્તુથી મારી શુદ્ધ દશા
પ્રગટતી નથી, તથા રાગ થાય તે મારું મૂળ સ્વરૂપ નથી, પર વસ્તુ મારું કાંઈ કરતી
નથી અને હું પરવસ્તુનું કાંઈ કરી શકતો નથી” આ પ્રમાણે તે આત્માઓએ યથાર્થપણે
જાણ્યું અને માન્યું. ત્યાર પછી તે જ શ્રદ્ધા અને જ્ઞાનને ઘૂંટતા ઘૂંટતા ક્રમે ક્રમે સ્વભાવ
તરફથી સ્થિરતા વધતી ગઈ તેમ તેમ રાગદ્વેષ છ્રૂટતો ગયો. છેવટે પરિપૂર્ણ પુરુષાર્થ દ્વારા
સંપૂર્ણ સ્વરૂપસ્થિરતા કરીને તે આત્માઓએ વીતરાગતા અને કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કર્યું.
સંપૂર્ણ વીતરાગતા અને સંપૂર્ણ જ્ઞાન એ જ આત્માની અરિહંતદશા છે. આ રીતે
અરિહંતદશા પ્રગટ કરનાર આત્માઓએ સર્વથી પહેલાં આત્માની રુચિવડે સાચાં શ્રદ્ધા
જ્ઞાન કર્યાં અને પછી સ્થિરતા વડે વીતરાગતા અને સંપૂર્ણજ્ઞાનરૂપ અરિહંતદશા પ્રગટ
કરી. અરિહંતદશા પ્રગટ થતાં પૂર્વના પુણ્યના કારણે દિવ્યધ્વનિ છૂટી તે દિવ્યધ્વનિમાં
ભગવાને શું કહ્યું?
પોતાના સંપૂર્ણ જ્ઞાન અને વીતરાગતાનો કર્તા છે. દિવ્યધ્વનિ તો પરમાણુઓની
અવસ્થા છે. પરંતુ ભગવાનની પૂર્ણ દશાનું નિમિત્ત પામીને તે વાણીમાં પણ પૂર્ણ કથન
આવે છે. જે ઉપાય કરવાથી પોતાની પૂર્ણ અરિહંત દશા પ્રગટ કરી તે ઉપાયનું કથન તે
વાણીમાં
PDF/HTML Page 27 of 37
single page version
આવે છે. અરિહંત ભગવંતો દિવ્યધ્વનિ દ્વારા કહે છે કે...........
શકે છે. મારી પરિપૂર્ણદશા મેં મારા સ્વભાવમાંથી પ્રગટ કરી છે, કોઈ પરવસ્તુમાંથી
મારી પૂર્ણદશા આવી નથી. અને જગતના સર્વે જીવોની દશા પોતાના સ્વભાવમાંથી જ
પ્રગટે છે. પરદ્રવ્યોથી હું જુદો છું, કોઈ પરવસ્તુનું હું કરી શકતો નથી તેમ જગતના બધા
જીવો પરવસ્તુનું કરી શકતા નથી. જેમ મારામાં રાગદ્વેષ નથી તેમ જગતના બધા
જીવોનું સ્વરૂપ પણ રાગરહિત સંપૂર્ણ છે. આ પ્રમાણે પ્રથમ સ્વાધીન સ્વરૂપને જાણીને
તેની શ્રદ્ધા કરો અને તે જ સ્વભાવની શ્રદ્ધાજ્ઞાનના દ્રઢ અભ્યાસવડે સ્થિરતા કરીને
રાગનો નાશ કરતાં વીતરાગતા થઈ કેવળ જ્ઞાનદશા પ્રગટ થાય છે. આ જ અરિહંતદશા
પ્રગટ કરવાનો ઉપાય છે–એમ શ્રી અરિહંત ભગવાને કહ્યું છે.
અરિહંત ભગવાન આત્મા હતા અને આત્મામાંથી જ તેમણે અરિહંતદશા
એમ સ્વભાવને જાણીને પછી તેઓએ સ્થિરતા દ્વારા રાગ છોડ્યો હતો, અને
કેવળજ્ઞાન–અરિહંતદશા પ્રગટ કરી હતી. માટે જીવોએ પહેલાં સાચાં
શ્રદ્ધાજ્ઞાન કરવાં જોઈએ અને ત્યારપછી સ્થિરતાદ્વારા રાગના ત્યાગનો
પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
PDF/HTML Page 28 of 37
single page version
વાતાવરણમાં ધીર–ગંભીર–શાંત શૈલિથી ગુરુદેવ અલિંગગ્રહણના ૨૦ બોલનું જે રહસ્ય
ખોલે છે તે ખરેખર આ કાળનો એક વિરલ વૈભવ છે... તેમાંય જ્યારે જ્યારે ચોથા
બોલનું વિવેચન શ્રવણ કરીએ છીએ ત્યારે એમ લાગે છે કે જાણે ચોથા કાળમાં જ બેઠા
બેઠા કોઈ મહાન શ્રુતધર પાસેથી આ શ્રવણ કરી રહ્યાં છીએ. એનો થોડોઘણો નમુનો
અહીં આપ્યો છે. (આત્મધર્મ અંક ૨૪૧–૪૨–૪૩ માં આ સંબંધી લેખો આપ્યા છે.)
નથી. એટલે ઈન્દ્રિયજ્ઞાન તે આત્મા નથી. અતીન્દ્રિયજ્ઞાન તે આત્મા છે. બીજી રીતે
કહીએ તો, જેટલો વ્યવહારનો વિષય છે તે ખરેખર આત્મા નથી, શુદ્ધનયનો જે વિષય
છે તે જ પરમાર્થ આત્મા છે. ઈન્દ્રિયોથી તો અત્યંત વિભક્તપણું સાધ્યું છે, તો તે ઈન્દ્રિયો
આત્મામાં પ્રવેશવાનું સાધન કેમ હોય? તે ચૈતન્યનું ચિહ્ન કેમ હોય? ચેતન સ્વભાવી
આત્મા એવો પરાધીન કેમ હોય તે જાણવા માટે તેને પરદ્રવ્યનું ગ્રહણ કરવું પડે?
જાણનાર આત્મા ઈન્દ્રિયોથી અત્યંત નિરપેક્ષ છે.
PDF/HTML Page 29 of 37
single page version
નથી. સ્વજ્ઞેય આત્મા તો ઈન્દ્રિયાતીત છે.
પ્રવેશી શકે? ઈન્દ્રિયો તે કાંઈ આત્મામાં પ્રવેશવાનો માર્ગ નથી. ઈન્દ્રિય તરફના
વલણવાળા ભાવોથી (કે શુભરાગથી) આત્માનું જ્ઞાન થઈ જશે–એમ જે માને છે તે
ઈન્દ્રિયોથી ને રાગથી ભિન્ન ચૈતન્યભય આત્માને તે જાણતો નથી.
પ્રત્યક્ષ થાય એવો તારો આત્મા છે જ નહિ માટે આત્માને જાણવો હોય તો તું
ઈન્દ્રિયોની પ્રીતિ છોડ..... ને ચૈતન્યની પ્રીતિ કરીને તેની સન્મુખ થા.
થઈ શકતું નથી–કે આણે આત્માને જાણ્યો છે. આ આત્મા જ્ઞાની ધર્માત્મા છે એમ
અનુમાન થઈ શકે ખરું, પણ તે અનુમાન ઈન્દ્રિયગમ્યચિહ્નો વડે નથી થતું, અંતરમાં
ચૈતન્યના લક્ષપૂર્વક જ તેનું અનુમાન થઈ શકે છે. ધર્મી સમ્યગ્દ્રષ્ટિ આત્મજ્ઞાની
લડાઈના પ્રસંગમાં ઊભા હોય, ને અજ્ઞાની મિથ્યાદ્રષ્ટિ ધ્યાનમાં સ્થિર થઈ ગયેલો
દેખાય;–એ રીતે આંખદ્વારા ધર્મી–અધર્મીનું માપ થઈ શકતું નથી. અતીન્દ્રિય ચૈતન્ય તે
ઈન્દ્રિયગમ્ય ચિહ્નવડે અનુમાનમાં કેમ આવે? ઈન્દ્રિયોથી પાર થઈને ચૈતન્ય વડે તે
પ્રત્યક્ષ થાય છે. ઈન્દ્રિયોથી જુદો પડ્યા વગર આત્મા લક્ષમાં આવે કે અનુમાનમાં
આવે–એમ બનતું નથી.
PDF/HTML Page 30 of 37
single page version
નહિ, તેમ આત્માના સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ વગર અનુમાન સાચું હોય નહીં. ભાઈ, તારા
આત્માના અનુભવ વગર બહારના અનુમાનથી તું જ્ઞાનીનું માપ કાઢવા જઈશ તો
ભ્રમણામાં પડીશ. આ આમ ખાય છે, આમ બોલે છે માટે તે ધર્મી નહિ હોય, અને આ
ત્યાગી થઈને બેઠો છે માટે તે ધર્મી હશે–એમ જો તું એકલું અનુમાન કરવા જઈશ તો
વ્યવહારમૂઢતા થશે. ભાઈ, સ્વતત્ત્વનો નિર્ણય તો સ્વ તરફની અવસ્થાથી થાય કે પર
તરફની? સ્વ પરફ ઝૂકીને આત્માનું સ્વસંવેદન કરનાર જ્ઞાનની દશા ભલે અધૂરી હોય
તોપણ સ્વમાં અભેદ થયેલી તે દશાને પ્રત્યક્ષ કહેવામાં આવે છે. ને એવા સ્વસંવેદન
પ્રત્યક્ષવડે પોતાના આત્માનો જે નિર્ણય કરે તે જ બીજા ધર્માત્માને અનુમાનથી
ઓળખી શકે. પ્રત્યક્ષ વગર એકલા અનુમાનમાં આવી જાય–એવો આત્મા નથી.
અનુભવી હોય તે જ અનુભવીને ઓળખે. ‘આ આત્મા સર્વજ્ઞ છે, આ આત્મા મુનિ છે,
આ આત્મા સાધકધર્મી છે, આ આત્મા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે’ એમ એકલા અનુમાનથી જાણી
શકાતું નથી, પણ જે જાત તેમને (સર્વજ્ઞને કે સાધકને) પ્રગટી છે તેવી જાતનો
સ્વસંવેદનનો અંશ પોતામાં પ્રગટ કરે તો જ તેમની ખરી ઓળખાણ કરી શકે. પૂર્ણ
સ્વસંવેદન જેમને પ્રગટ થયું છે તેનો નિર્ણય તેવી જાતનો અંશ પોતામાં પ્રગટ્યા વગર
થઈ શકે નહિ. સિદ્ધ ભગવાન, અર્હંત ભગવાન, ગુરુ–છઠ્ઠા ગુણસ્થાનવાળા, કે
પંચમગુણસ્થાનવર્તી શ્રાવક, કે ચોથા ગુણસ્થાને બિરાજતા, સમ્યગ્દ્રષ્ટિ–તેની
ઓળખાણની રીતની પણ જગતને ખબર નથી. જ્યાં સ્વસંવેદનમાં આત્માના
સ્વભાવનો નિર્ણય કર્યો ત્યાં ખબર પડી કે જ્ઞાની કેવા હોય, મુનિ કેવા હોય, સર્વજ્ઞ કેવા
હોય! પહેલાં સાધારણ દેખાદેખીથી ઓળખે પણ જ્યાં સ્વસંવેદનથી ખરી ઓળખાણ
થઈ ત્યાં એમ થાય કે અહોં, જ્ઞાનીની ખરી ઓળખાણ મને હવે થઈ, હવે મેં જ્ઞાનીને–
ગુરુને–ભગવાનને ખરેખરા ઓળખ્યા. એકલા ઉદયના પ્રવર્તન ઉપરથી જ્ઞાનીની ખરી
ઓળખાણ થતી નથી. જ્ઞાની તો ઉદયભાવનો તમાશગીર છે; તેનો કર્તા, ભોકતા કે
અવલંબી નથી. તેથી કોઈ એમ કહે કે– ‘આ પ્રકારના ઔદયિકભાવ સર્વથા હોય તો
તેને અમુક ગુણસ્થાન કહીએ– ‘તો એમ કહેવું એ જૂઠ છે. એમ કહેનારે દ્રવ્યનું સ્વરૂપ
સર્વથા પ્રકારે જાણ્યું નથી. કારણ, અન્ય ગુણસ્થાનની તો વાત શું કહેવી, કેવળીઓમાં
પણ ઔદયિકભાવનું ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારપણું જાણવું. કેવળીઓના ઔદયિકભાવ પણ એક
સરખા હોય નહિ. કોઈ કેવળીને દંડ–કપાટરૂપ ક્રિયાનો (સમુદ્ઘાતનો) ઉદય હોય, ત્યારે
કોઈ કેવળીને તે ન હોય; એ જ રીતે વાણીનો યોગ કોઈને હોય, કોઈને ન હોય; એ
પ્રમાણે કેવળીભગવંતોમાં પણ ઉદયની અનેકવિધતા છે, તો અન્ય
PDF/HTML Page 31 of 37
single page version
સ્વશક્તિપ્રમાણ છે. (જુઓ પરમાર્થવચનિકા: મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશક પાનું ૩૫૬)
બીજી તરફ નિર્વિકલ્પ આત્મઅનુભૂતિના આનંદમાં ઝૂલતા મહા ભાવલિંગી સંત હોય,
ને પ્રશ્નનો જવાબ દેતાંય કદાચ ન આવડે, –ત્યાં મૂઢ જીવ એમ કહેશે કે આને આ જવાબ
દેતા ન આવડયું માટે તેને જ્ઞાનચેતના નહિ હોય! –અરે મૂઢ! તું ચારગતિમાં મરી
જઈશ. જ્ઞાન–ચેતના શું છે તેની તને ખબર નથી. જ્ઞાનચેતના તો અંદર આત્માને
ચેતવાનું કામ કરે કે વાણીનું કામ કરે? ‘મા રુષ, મા તુષ’ એટલા શબ્દ પણ યાદ ન
રહ્યા છતાં અંતરની જ્ઞાનચેતના એટલી ઉગ્ર હતી કે શિવભૂતિ મુનિ કેવળજ્ઞાન પામ્યા.
તું કઈ રીતે અનુમાન કરીશ એની જ્ઞાનચેતનાનું? હજી પોતામાં જ જેને રાગથી ભિન્ન
જ્ઞાનચેતના પ્રગટી નથી તે બીજાનું અનુમાન ક્યાંથી કરી શકશે? પોતાના
સ્વસંવેદનચક્ષુ જેને ઉઘડ્યા નથી તે બીજાને ક્યાંથી દેખશે?
ઓળખાણની રીત જગત પાસે ખુલ્લી મુકી છે.
સાધકપણું થાય ને સિદ્ધના ભેટા થાય. પોતાના આત્માની ઓળખાણ થાય તો જ્ઞાની
ધર્માત્મા પ્રત્યે કે દેવ–ગુરુ પ્રત્યે ખરેખરો પ્રમોદ અને ભક્તિ ઊછળે. ઓળખાણ વગર
ખરો પ્રેમ કે ભક્તિ
PDF/HTML Page 32 of 37
single page version
ભગવાનના માર્ગમા ભળેલો જ ભગવાનને ખરેખર ઓળખી શકે છે. જ્ઞાનીની ખરી
ઓળખાણ પણ કોઈ અપૂર્વ પાત્રતાથી થાય છે. પોતે જ્ઞાનીના માર્ગમાં ભળ્યા વગર,
જ્ઞાનીની જાતનો ભાવ પોતામાં પ્રગટ કર્યાં વગર (કજાતમાં કે કુમાર્ગમાં રહીને)
જ્ઞાનીને ખરા સ્વરૂપે ઓળખી શકાય જ નહીં. માટે કહ્યું કે આત્મા એકલા અનુમાનથી
ઓળખતો નથી. સ્વસંવેદન વગરનું બધું થોથેથોથા છે.
વાણી છે. ઘણા મહાભાગ્યે આ વાત સાંભળવા મળે તેમ છે.
અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવના અમૃત પાનાર
પરમકૃપાળુ સદ્ગુરુદેવનો જય હો!
છે. પણ જો નિશ્ચય કરી તેને અપરિચિત કરવાની પ્રવૃત્તિ કરવામાં
આવે તો તેમ થઈ શકે એમ છે. મુખ્ય અંતરાય હોય તો તે જીવનો
અનિશ્ચય છે.”
PDF/HTML Page 33 of 37
single page version
દ્વેષ–મોહ, કર્મનો સંબંધ વગેરે છે, તે વ્યવહારને જો ન માને તો મોક્ષમાર્ગને સાધવાનું
ને રાગદ્વેષ–મોહનો અભાવ કરવાનું પણ રહેતું નથી. બંધન ટાળવું ને મોક્ષને
સાધવો–તે બંને ૫ણ વ્યવહારનયનો વિષય છે, માટે તેને જેમ છે તેમ જાણવા
જોઈએ.
શુદ્ધસ્વભાવના અવલંબને જ બંધન ટળીને મોક્ષ સધાય છે. પર્યાયમાં બંધ–મોક્ષના
ભેદરૂપ વ્યવહારને માને જ નહિ તો સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ સાધનાનો ઉદ્યમ
પણ કેમ કરે? અને નિશ્ચયથી શુદ્ધસ્વભાવ છે તેને જો ન માને તો કોના આશ્રયે
મોક્ષને સાધે? માટે, વ્યવહારનય અભૂતાર્થ હોવા છતાં (આશ્રય કરવા યોગ્ય ન
હોવા છતાં) તેને જાણવો તો જોઈએ કે પર્યાયમાં બંધન છે ને તે કેમ ટળે? પર્યાયમાં
વ્યવહાર જેમ છે તેમ ન ભણે ને ‘હું સિદ્ધ ભગવાન છું’ એમ માનીને શુષ્ક૫ણે પ્રવર્તે
તો તે નિશ્ચયભાસી છે; અને પર્યાયમાં વ્યવહાર છે તેને જ પરમાર્થસ્વરૂપ માની લ્યે
કે તેના આશ્રયે કલ્યાણ થવાનું માને તો તે વ્યવહારાભાસી છે. “હે જીવો!
સ્વભાવનો આશ્રય કરીને મોક્ષમાર્ગને સાધો ને રાગાદિનો ક્ષય કરો” –આવો મોક્ષનો
ઉપદેશ ભગવાને આપ્યો છે. ૫ણ જો પર્યાયમાં બંધન જ ન માને તો તેને એવા
મોક્ષના ઉપાયના ગ્રહણનો અભાવ થશે, એટલે કે મોક્ષનો જ અભાવ થશે.
અને જો પર્યાયમાં રાગ હોય તેને જ મોક્ષનું સાધન માની લ્યે તો તે ૫ણ રાગથી
ક્યારે છ્રૂટે? ને તેને વીતરાગતાનો ઉદ્યમ ક્યાંથી થાય? રાગ પોતે દુઃખ અને બંધનનું
કારણ છે–તો તે મોક્ષસુખનું કારણ કેમ થાય? નિશ્ચય–વ્યવહારના યથાર્થ જ્ઞાનપૂર્વક
શુદ્ધભાવના આશ્રયે ધર્મી જીવ મોક્ષમાર્ગને સાધે છે. (‘ભૂતાર્થને આશ્રિત જીવ સુદ્રષ્ટિ
નિશ્ચય હોય છે. ’ એ જ રીતે ભૂતાર્થને આશ્રિત જીવ મુક્તિને પામે છે.)
PDF/HTML Page 34 of 37
single page version
પર્યાયમાં નથી. જીવની પર્યાયમાં તેનું અસ્તિત્વ છે. જો તે રાગદ્વેષ–મોહ જીવની
પર્યાયમા ન હોયને જડના જ હોય, તો તે રાગાદિથી જીવને બંધન કેમ થાય? અને જો
રાગાદિથી પણ બંધન ન થતું હોય તો પછી વીતરાગતાને ને મોક્ષમાર્ગનો ઉપદેશ દેવાનું
કે તેનો ઉદ્યમ કરવાનું ક્યાં રહ્યું? માટે પર્યાયમાં જે રાગાદિ છે તે વ્યવહારથી જીવના જ
છે ને તેનાથી કર્મબંધન થાય છે–એમ જાણવું જોઈએ, ને ભૂતાર્થસ્વભાવના આશ્રય વડે
તેના નાશનો ઉદ્યમ કરવો જોઈએ.
બિમારીથી અકસ્માત સ્વર્ગવાસ પામ્યા.... તેમની ઉપર માત્ર ૩૬ વર્ષની હતી તેઓ
ભજનમંડળીના એક મુખ્ય ગાયક હતા, અને સોનગઢમાં તેમજ સૌરાષ્ટ્રના અનેક
ગામોમાં તેઓ અનેકવાર આવી ગયેલા છે. તેમના મધુર ભજનો સૌને પ્રિય લાગતા.
આવી નાની ઉંમરમાં તેમના સ્વર્ગવાસથી તેમના કુટુંબને તેમજ ભજનમંડળીને ન પુરાય
તેવી ખોટ પડી છે. આ પ્રસંગ વૈરાગ્યપ્રેરક છે. ભાઈ શાંતિલાલજીનો આત્મા ભગવાન
જિનેન્દ્રદેવની ભક્તિમાં આગળ વધી તત્ત્વજ્ઞાનવડે આત્મહિત સાધે–એ જ ભાવના.
PDF/HTML Page 35 of 37
single page version
PDF/HTML Page 36 of 37
single page version
મારા કુંદપ્રભુના સંદેશા સૂણાવ રે
નિત્ય હોજો ગુરુજીનો સાથ મંગલકારી રે....
PDF/HTML Page 37 of 37
single page version
અડોલ વૈરાગ્યમય દિગંબરવૃત્તિ
યાદ આવતી હતી
‘સ્વામી કાર્તિકેયાનુંપ્રેક્ષા’ વૈરાગ્યનો ઉત્તમ ગ્રંથ
શ્લોક અદ્ભુત છે. એને માટે આ ગ્રંથની રાહ જોતા
તરફના નગ્ન, ભવ્ય, ઊંચા, અડોલવૃત્તિથી ઊભેલા